Titelgegevens / Bibliographic Description Titel Auteur(s) Een fragment van een onbekende brief van Willem Teellinck / W.J. op 't Hof. Hof, W.J. op 't In Documentatieblad Nadere Reformatie, 7 (1983), no. 2, p. 63-67. Copyright 2007 / W.J. op 't Hof SSNR Claves pietatis. Producent Claves pietatis / 2007.07.17; versie 1.0 Bron / Source Website Nummer Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Sleutel tot de Nadere Reformatie B99027663 De digitale tekst is vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, voor onderzoek en onderwijs. Respecteer de rechten van de rechthebbenden. Commercieel gebruik is niet toegestaan. The digital text is free for personal use, for research and education. Each user has to respect the rights of the copyright holders. Commercial use is prohibited. Het 'Onderzoeksarchief Nadere Reformatie' bevat digitale documenten over het gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in Nederland tot 1800. Het is doorzoekbaar met de 'Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN)' op de website 'Sleutel tot de Nadere Reformatie'. The 'Research Archive Nadere Reformatie' contains digital documents about reformed Pietism and the Nadere Reformatie in the Netherlands until 1800. These can be retrieved by searching the 'Bibliography of the reformed Pietism in the Netherlands (BPN)' database at the 'Sleutel tot de Nadere Reformatie' website.
EEN FRAGMENT VAN EEN ONBEKENDE BRIEF VAN WILLEM TEELLINCK VII-63 Miles Christianus In 1628 verschijnt in 8 bij Hans Sas te Groningen "Miles Christianus Ofte Het Coninglijck Veld-Leger" 1 ). Het is de Nederlandse vertaling
VII-64 van een oorspronkelijk Engels geschrift van Samuel Bachiler(Bachilor). De Engelse bibliografie vermeldt twee uitgaven, beide in 4 02 ). De eerste komt in Amsterdam uit onder de titel "Miles christianus; or,thecampe royal". De tweede ziet in London het licht in 1629 met als titel "The campe royall". Onmiskenbaar is de Amsterdamse Engelse editie de oudste. De auteur draagt n.l. zijn werk op aan al zijn landgenoten die dienen in het leger van de Staten der Verenigde Provincies en speciaal aan hen die in Gorinchem gelegerd zijn 3 ). Deze editie is het dan ook die in het Nederlands vertaald wordt. Een jaar na deze vertaling verschijnt er in Engeland zelf een Engelse editie. De Nederlandse vertaling "Miles Christianus" is daarom zo interessant omdat er op de keerzijde van het titelblad twee fragmenten van twee verschillende brieven zijn afgedrukt, waarvan het tweede fragment een brief van Willem Teellinck aan N.N. betreft. Een brief waarvan het bestaan tot op dit moment niet bekend was! Adressant Het afgedrukte fragment van de onbekende brief van Teellinck luidt aldus: "Eerweerde Broeder/ Uwer E. aenghename met de Boecken zijn my wel gheworden/ &c. Danckt D. Bachiler van mynent wege; meyne te sien een goede gave in hem/ om de heymelijcke cracht der woorden des grond textes stichtelijcken aen te wysen: Wenschte daerom dat zyne Essais op losua mochte uyt-coomen". Uit deze woorden valt op te maken dat de man aan wie Teellinck schrijft: 1. predikant is 2. schriftelijk contact met Teellinck heeft 3. in direct persoonlijk contact met Bachiler staat en ook dien "Miles Christianus" Teellinck heeft toegezonden. Daar Bachiler volgens de titelpagina Engels predikant te Gorinchem is, is er alle reden om te denken aan een predikant in de genoemde stad. De oplossing van de puzzel is in het boek zelf te vinden. Na de tekst van "Miles Christianus" komt er een pagina met twee lofdichten, waarvan alleen het eerste een ondertekening draagt, en wel "lohannes Spiljardus, Ecclesiastes Gorinchemensis"! Hoewel er verder niets meer van bewaard gebleven is, moet Spiljardus op grond van de tweede gevolgtrekking uit het fragment schriftelijk in contact met Teellinck staan. Tegen de achtergrond van hun overeenstemming in de sabbatsbeschouwing is dat niet verwonderlijk 4 ). De lijn Teellinck-Spiljardus wordt bevestigd door een gegeven dat van elders komt. Zoals ik eerder in een ander artikel uiteengezet heb, heeft Teellincks geschrift "Weech-schale Des Heylichdoms" de Engelse puritein Thomas Gataker ertoe aangezet om zijn geschriftje "A sparke toward the kindling of sorrow for Sion" uit te geven 5 ). Dit werkje,
VII-66 waarbij Teellinck op de achtergrond staat wordt in het Nederlands vertaald. En door wie? Door Johannes Spiljardus 6 )! Heeft Teellinck in zijn briefwisseling met Spiljardus deze gewezen op Gatakers geschrift en hem zo direct of indirect tot het vertalen ervan uitgenodigd? Hoe onzeker de beantwoording van deze vraag bij de huidige kennis der feiten ook is, een positief antwoord is beslist bij voorbaat niet uitgesloten. Vertaler Het tweede fragment is in het Latijn gesteld en betreft een gedeelte van een briefje van Gerson Bucer 7 )aan een vriend. Hij draagt deze vriend op om Bachiler de groeten van hem over te brengen en hem te bedanken voor het hem doen toekomen van diens "Miles Christianus". Het valt op dat dit geheel overeenkomt met wat Teellinck in zijn brief aan Spiljardus schrijft. Wat ligt er meer voor de hand dan om ook in de adressant van Bucers briefje Johannes Spiljardus te zien? Als vriend en collega van Bachiler heeft Spiljardus naar verscheidene vooraanstaande vrienden en collega's namens Bachiler een exemplaar van diens "Miles Christianus" gestuurd. Twee bedankende reacties hierop worden in de Nederlandse vertaling van het onderhavige geschrift opgenomen. Dit impliceert dat Spiljardus nauw verbonden is met deze vertaling. Hoe nauw? Spiljardus was tot voor kort wel als auteur, maar niet als vertaler bekend. Nog niet zo lang geleden heb ik echter in dit blad weten aan te tonen dat Spiljardus wel degelijk een vertaling op zijn naam heeft staan 6 ). Het betreft een geschriftje van de Engelse puritein Thomas Gataker, dat hij in 1622 uit het Engels in het Nederlands overzet. Zes jaar later blijkt Spiljardus weer erg nauw betrokken te zijn bij de vertaling van een Engels puriteins geschrift. Fragmenten van twee brieven die aan hem geschreven zijn, beslaan de keerzijde van de titelpagina van de vertaling, terwijl na de tekst van de vertaling een Latijns lofdicht van zijn hand voorkomt. In het licht van de al eerder door hem geleverde vertaling wordt het nu erg waarschijnlijk dat Spiljardus zelf de vertaler is. Een aanvullend argument voor het vertalerschap van Spiljardus is de overeenkomst van deze vertaling met zijn eerdere vertaling voor wat betreft de vermelding van de vertaler. In beide gevallen geeft Spiljardus zijn naam niet als vertaler op, maar is hij op grond van in de vertaling aanwezige gegevens wel als zodanig op te sporen. W.J. op 't Hof
VII-67 Noten 1. Ik ben wijlen ds. P.J. Dorsman zeer erkentelijk voor de bereidwilligheid waarmee hij zijn exemplaar van dit geschrift voor geruime tijd aan mij uitleende. 2 A Short-title Catalogue of Books Printed in England, Scotland, & Ireland And of English Books Printed Abroad 1475-1640, A.W. Pollard/G.R. Redgrave, London 1969, nrs. 1106, 1107. 3. W. Steven, The History of the Scottish Church, Rotterdam, Edinburgh/ London/Rotterdam 1832, p. 306. 4. H.B. Visser, De geschiedenis van den Sabbatsstrijd onder de Gereformeerden in de zeventiende eeuw, Utrecht 1939, reg. s.v. Spiljardus. 5. Documentatieblad Nadere Reformatie, jg. 6 (1982), pp.39-41. 6. Documentatieblad Nadere Reformatie, jg. 5 (1981), pp. 104-107. 7. Zie voor hem: CA. Tukker, Gerson Bucerus Jakobus I De Statenvertaling, in Nederlands Archief voor Kerkgeschiedenis, NS. dl. 50(1969/70), pp. 56-66.