Titelgegevens / Bibliographic Description

Transcriptie

1 Titelgegevens / Bibliographic Description Titel Auteur(s) De Engels-Nederlandse vertaler Johannes Grindal ( ). Een bio- en bibliografische notitie / C.W. Schoneveld. Schoneveld, C.W. In Documentatieblad Nadere Reformatie, 3 (1979), no. 2, p Copyright 2007 / C.W. Schoneveld SSNR Claves pietatis. Producent Claves pietatis / ; versie 1.0 Bron / Source Annotatie(s) Website Nummer Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Reacties van W.J. op 't Hof en W. van Gent in: Documentatieblad Nadere Reformatie, 3 (1979), nr. 4, p Sleutel tot de Nadere Reformatie B De digitale tekst is vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, voor onderzoek en onderwijs. Respecteer de rechten van de rechthebbenden. Commercieel gebruik is niet toegestaan. The digital text is free for personal use, for research and education. Each user has to respect the rights of the copyright holders. Commercial use is prohibited. Het 'Onderzoeksarchief Nadere Reformatie' bevat digitale documenten over het gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in Nederland tot Het is doorzoekbaar met de 'Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN)' op de website 'Sleutel tot de Nadere Reformatie'. The 'Research Archive Nadere Reformatie' contains digital documents about reformed Pietism and the Nadere Reformatie in the Netherlands until These can be retrieved by searching the 'Bibliography of the reformed Pietism in the Netherlands (BPN)' database at the 'Sleutel tot de Nadere Reformatie' website.

2 41 DE ENGELS-NEDERLANDSE VERTALER JOHANNES GRINDAL ( ) EEN BIO- EN BIBLIOGRAFISCHE NOTITIE In het vierde nummer van 1978 van dit blad verwijst Drs Op 't Hof naar de vertaler J.G. en naar een publikatie van mij waarin ik terloops de volledige naam noem van deze vertaler, te weten Johannes Grindal, (zie blz. 109 en 115). Nu komt deze vertaler onder zijn initialen J.G. voor op vele titelbladzijden van Nederlandse vertalingen van Engelse religieuze en andere geschriften uit de 17e eeuw. Tot op heden zijn deze initialen meestal verward met die van J.H. Glazemaker, een zeer produktief vertaler in de 17e eeuw, die o.a. Descartes en Spinoza vertaalde. Hij gebruikte vaak de initialen J.H.G., maar vertaalde nooit iets rechtstreeks uit het Engels onder zijn volle naam, noch onder genoemde initialen, terwijl hij toch talloze talen beheerste. Dit heeft mij er toe geleid eens uit te zoeken wie de echte J.G. nu eigenlijk was. Het blijkt dat Johannes Grindal de zoon was van Swithune Grindall, die in 1608 op 15-jarige leeftijd samen met zijn ouders uit Engeland (Tunstall in Yorkshire) naar Amsterdam was gevlucht met een groep Separatisten onder leiding van John Smyth. Zij behoorden tot de Brownisten waar ook de groep van John Robinson toe behoorde: de later zo bekende Pilgrim Fathers. Johannes zelf werd geboren in 1616 in "Het Engelsche Backhuys". Dit was het onderkomen aan de Amstel van de groep die zich kort te voren had aangesloten bij de Waterlanders, een van de elkaar beconcurrerende groepen Doopsgezinden te Amsterdam. Zij bleven wel Engels spreken en Engelse kerkdiensten houden. Grindal kreeg goed onderwijs. Na de Latijnse school bezocht hij hoogstwaarschijnlijk het pas opgerichte Atheneum lllustre te Amsterdam. Daarna kreeg hij een opleiding tot apotheker, legde het officiële examen af, werd poorter van Amsterdam en vestigde zich als apotheker in de St. Antoni's Breestraat, schuin tegenover het huis waar Rembrandt toen woonde (nu het museum Het Rembrandthuis). Hij trouwde met Annetje Spruyt uit een immigranten familie uit Antwerpen. In 1652 begon hij met vertalen naast zijn gewone werk. Zijn eerste werk betrof een opwekking van de latere Engelse Anglicaanse bisschop John Wilkins, om tot betere prediking te komen: meer eenvoud van stijl, maar wel met overtuiging en welsprekendheid gebracht, en een betere gedocumenteerde voorbereiding. Grindal vervolgde met een reeks "praktikale"

3 42 theologische werken, geschreven door Engelsen van zeer diverse pluimage, waaronder Anglicanen, Presbyterianen en Independenten, maar die allen op hun eigen manier toch een duidelijk Puriteinse inslag gemeen hadden. Het was blijkbaar dit soort stichtende werken waaraan in Nederland grote behoefte bestond. Ook in dit Documentatieblad worden steeds weer nieuwe bewijzen aangedragen voor de nauwe relatie tussen het Gereformeerd pietisme in Nederland en het Engelse Puritanisme. In de zestiger jaren was Grindal aktief als diaken bij de Waterlanders en verkeerde hij ook in voortdurend conflikt met een concurrerend Joods apotheker, die zich niet aan de voorschriften hield. Daarna ging hij zich richten op andere vertaalgebieden, zoals reizen, geschiedenis, literair en wetenschappelijk proza. In 1676, op niet minder dan 60-jarige leeftijd haalde hij in Harderwijk de graad van Doctor in de Medicijnen en verhuisde dan via Delftshaven naar Rotterdam. Hij sloot zich daar aan bij de meer conservatieve Doopsgezinde gemeente de Vlamingen, en werd aangesteld als dokter voor de gemeenteleden. Op 64-jarige leeftijd werd hij ook weer diaken en bleef dat acht jaar lang. Voor zover mij bekend heeft hij tussen 1671 en 1686 niets vertaald. In dat laatste jaar verscheen nog een vertaling van een religieus werk van Henry Hammond. Nadat hij nog in 1694 tot Hoofd van het Rotterdamse Apothekersgilde was benoemd, stierf hij in 1696 op 80-jarige leeftijd. Dit zijn de gegevens zoals zij uit archiefonderzoek naar voren zijn gekomen. Hieronder volgt nu de lijst van vertalingen gemaakt door Grindal. Ik zou het bijzonder op prijs stellen indien een ieder die hierop aanvullingen (ook eventuele herdrukken of andere uitgeversadressen) kan verschaffen of mij mogelijke zoekplaatsen aan de hand kan doen, zich met mij in verbinding zou willen stellen. Indien niet anders vermeld bevindt zich een exemplaar in een of meerdere van de openbaar toegankelijke bibliotheken van ons land John Wilkins, Ecclesiastes, of te een discoers aangaende de gave van 't prediken... de derde druck, in 't Engelsch bij een gestelt door Jo. Wilkins DD en vertaelt door J.G. Amsterdam, Jacob Benjamin, 1652 (Enige titels uit de uitvoerige bijbehorende bibliografie werden later door Grindal zelf vertaald)

4 (Thomas Nashe), Een Engels discours handelende van de provijten des lands en des stats: mitsgaders de voortreflickheyt van de gods- en rechtsgeleertheyt. Uyt het Engels vertaelt door J.G. Amsterdam, Jacob Benjamin, George Sandys, Voyagien. Uyt 't Engels vertaelt door J.G. Amsterdam, Jacob Benjamin, 1653 Amsterdam, Jacob Benjamin, 1654 Utrecht, Lambert Roeck, 1654 Amsterdam, B. Boeckholt, Sir Richard Baker, Aendachtighe meditatien en vraghen over de VII boetpsalmen Davids... vertaelt door J.G. Amsterdam, Willem van Beaumont, 1654 (Van deze eerste editie geen exemplaar gevonden) Amsterdam, Willem van Beaumont, Sir Richard Baker, Aendachtige meditation en vragen over de VII troostpsalmen Davids... nu vertaelt door J.G. Amsterdam, Willem van Beaumont, Sir Richard Baker, Aendachtige bedenckingen en vragen op den eersten psalm Davids... nu vertaelt door J.G. Amsterdam, Willem van Beaumont, 1655 (Hiermee samengebonden met aparte paginering: Een alleensprake der ziele: ofte, een pilaer van gedachten, zie hieronder no. 7) Sir Richard Baker, Een Alleen-sprake der ziele, ofte een pilaer van gedachten... nu aen yeder een vertoont door J.G. Amsterdam, Abraham de Wees, 1655 (De nummers 4, 5, 6, en 7 werden opgenomen in Richard Baker, Alle de heylige meditatien, Amsterdam, Samuel Imbrecht, 1665, en in Alle de uytstekende theologische werken, Amsterdam, Arent van den Heuvel, 1670) 1655 of eerder 8. Thomas Goodwin, Bootschap van vrede, ende de dwaasheidt der wederinstortingh in de zelve zonde, over psalm 85: of eerder 9. Thomas Goodwin, Weder-keeringh der gebeden, over psalm 85: of eerder 10. Thomas Goodwin, De ijdelheidt der gedachten, over Jerem. 4:14

5 44 Gegraveerde titelpagina van no. 3

6 (Deze drie laatste nummers werden niet apart gevonden. Ze maken deel uit van de in 1665 verschenen Opera, ofte alle de theologische werken, vertaald door J. Koelman, Amsterdam, J.H. Boom. Zij kunnen ook deel uitgemaakt hebben van de niet gevonden Theologische Werkcken, Amsterdam, 1656) Thomas Goodwin, Een kindt des lichts Amsterdam, Wi. van Beaumont, 1655 (Ook opgenomen in de Opera van 1664) John Donne, Aendachtige bedenckingen, op de voorvallende gelegentheden, en besondere trappen in des autheurs sieckte... in 't Nederlandts vertaelt door J.G. Amsterdam, Abram de Wees, 1655 (Het enige mij bekende exemplaar in de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Amsterdam mist een katern) Joseph Hall, Drie zeer stichtelijke tractaten... vertaelt door J.G. Amsterdam, Jan Hendrickse, 1657 (omvat: D'Aendachtige ziele, Raedt tegen onvernoegtheyt en Uytgeleesene gedachten) Joseph Hall, Vijf tractaten... vertaelt door J.G. Amsterdam, J. Hendricksz, 1658 (omvat: Alleen-spraecken van een aendachtige ziele, De groote verborgentheydt der gotsaligheydt, De Verborgene Christus, een H. verruckinge des geestes, Der zielen afscheydt van de wereldt) Thomas Gataker, Opera Gatakeri ofte alle de theologische wercken uyt 't Engelsch vertaelt door J.G. Amsterdam, Jacob Benjamin, 1659 Amsterdam, 1660 (niet gevonden) Amsterdam, Jacob Benjamin, 1662 (vermeerderde druk) Richard Sibb(e)s, Der zielen selfstrijdt... overgheset door J.G. Haarlem, Hendrick van Mareken, 1659 Groningen, 1735 (De twede druk van bastaertwoorden gezuivert... door Obbo Copinga) Isaac Ambrose, Prima, media et ultima. Ofte de eerste, middelste en laetste dingen... uyt 't Engelsch getrouwelijck vertaalt door J.G. Amsterdam, J. Benjamin, 1660 Amsterdam, 1688

7 46 (In het voorwoord hiervan wordt door S.C. O(omius) de identiteit van de vertaler onthuld; zie ook Documentatieblad 1977, blz. 127) John Everard, De schat-kamer des evangeliums geopent... nu getrouwelijck vertaalt door Johannes Grindal. Amsterdam, J. Rieuwertsz, 1661 Amsterdam, Joannes Boekholt, 1688 Lemmer, 1873 (Hieraan toegevoegd met nieuwe paginering: De twee geweldige... Boomen van Eden... vertaalt door Dr Everard; wie is hiervan de auteur?) Joseph Hall, Contemplationes Sionis of: Heylige Bedenckingen... door J.G. vertaelt. Tweede Deel. Noyt voor dezen in 't Nederduyts gedruckt. Amsterdam, Jan Hendricksz Boom en Jan Rieuwertsz, 1663 (Hierin zijn opgenomen de vertalingen genoemd onder no. 13 en 14. Zie ook Documentatieblad 1978, blz. 109 en 115) John Reynolds, Tonneel der wereldtse rampsaligheden, vertoonende Godts wraake... nu vertaalt door J.G. Amsterdam, Gerrit van Goedesbergh, 1667 (In hetzelfde jaar verscheen te Rotterdam een andere anonieme vertaling) Sir Thomas Browne, Pseudo-doxia Epidemica. Dat is: beschrijvinge van verscheyde algemene dwalingen des volks... vertaalt door Johannes Grindal Amsterdam, Gerrit van Goedesbergh, 1668 (Deze vertaling werd met kleine wijzigingen herdrukt in Willem Sewel's vertaling van Alle de werken van Thomas Brown, Amsterdam, 1688) John Lyly, De vermaackelijke historie... van Euphues,... uyt het Engelsch vertaelt door J.G. Amsterdam, G. van Goedesbergh, 1668 Rotterdam, Hugo Rijkhals, 1671 Amsterdam, Andries Vink, Roger Palmer, Een bondigh en grondigh verhaal van de tegenwoordige oorlogh tusschen den Venetianen en de Turk; mitsgaders de staat van Candia... vertaalt door J.G. Amsterdam, P. Arentz, 1668

8 Richard Knolies, D'Algemeene historie der Turken... vertaalt door J.G. Amsterdam, Jacob Benjamin, Richard Knolies, Vervolg van de Turkse historie... vertaalt door Johannes GrindaSlus Amsterdam, Jacob Benjamin, Henry Hammond, Praktikale Catachismus, dat is onderwijzing in de Christelijke Religie gerigt tot de praktijk;... mitsgaders Tractaat van de Redelijkheid van den christelijken Godsdienst... vertaalt door Doctor Joannes Grindal. Rotterdam, Barend Bos, 1686 (hiervan heb ik geen exemplaar kunnen vinden) 47 C.W. Schoneveld Grindal's voorwoord in no. 6