Palliatieve zorg in de psychiatrie 07-10-2016 Heidi de Kam, verpleegkundig specialist GGZ
Palliatieve unit Ervaringen tot nu toe gedurende 5-jarig bestaan
PTZ in psychiatrie Verlieservaringen, ontkenning Gedrag van patiënten Communicatie met patiënten Sociaal netwerk van patiënten Lichamelijke aspecten
Verliezen gerelateerd aan de ziekte zelf Existentiële verliezen, lijden aan het leven: verlies van gezondheid verlies van relaties (sociaal netwerk) verlies van werk, inkomen en maatschappelijke participatie verlies van activiteiten en praktische zaken verlies van dromen, verlangens en verwachtingen verlieservaringen vanwege patiënt-zijn, opgenomen zijn (autonomie) verlieservaringen van lotgenoten
Vormen van ontkenning Aangepaste vorm van ontkenning geeft de persoon: - extra tijd om de situatie later onder ogen te zien, - om met extreme angst om te gaan - de mate van stress te doseren.
Onaangepaste vorm van ontkenning kan het oplossen van onafgemaakte zaken en herstellen van verbroken relaties aan het eind van het leven in de weg staan. Deze vorm heeft nadelige consequenties bij het zoeken en toelaten van behandeling en van symptoomreductie.
Vermijding impliceert een overwogen beslissing om informatie uit de weg te gaan Loochening is het proces waarmee iemand strategieën gebruikt om de betekenis meer persoonlijk en minder bedreigend te maken. Met voorzichtige confrontatie kan dit positief beïnvloed worden. Loochening is het proces waarbij patiënten voor zichzelf een beter draagbaar verhaal creëren en bewegen tussen het medisch verhaal, hun eigen versie van de gebeurtenissen en hetgeen de patiënt zelf onder ogen kan zien
Ontkenning is het compleet weerleggen van de ziekte of aandoening. Psychotische ontkenning is juist een extreme vorm van ontkenning waarbij de realiteitstoetsing duidelijk verstoord is.
Casus Mw, 64 jaar met pancreasca, psychotisch beeld. Dochter is net bevallen van eerste kleinkind. Ontkent ziek te zijn. Vanwege ascites opgezwollen buik.
Casus Dhr. D, begin 50 jaar met slokdarmca. Wil in begeleidde woonvorm blijven, alles zelf doen. Geeft aan géén last van pijn te hebben, wel van vermoeidheid. Zichtbaar is dat dhr. benauwd is, incontinent wordt, weinig energie heeft.
Omgaan met ontkenning Als eerste stap beoordelen welke vorm en motivatie voor ontkenning bij de patiënt aanwezig is. Nagaan of sprake is van aangepaste of onaangepaste vorm.
Bij de laatste vorm wordt gekozen voor een voorzichtige en juiste benadering. Confrontatie moet vermeden worden. De betekenis van de patiëntrol kan voorzichtig verkend worden en met ondersteuning geëxploreerd worden waarbij de ontkenning getolereerd wordt. Waarbij er sprake is van een niet veroordelende, empathische houding
Soms zijn er momenten waarop de ontkenning tijdelijk minder aanwezig is (windows op opportunity). Vaak is dit tijdens de rustige uren vroeg in de morgen.
Een goed onderscheid moet gemaakt worden tussen bewust gekozen onderdrukking van gevoelens, gedachten én volledige ontkenning. Het continueren van contact, aandachtig luisteren, vergaren van informatie en geven van goede zorg kan bijdragen aan het mogelijk ontsluiten van de gedachten en zorgen die de patiënt bezig houdt.
Existentiële en spirituele aspecten Verlies aan identiteit en eigenwaarde Nood aan zinvolle reflectie op het eigen leven Verstoorde of stagnerende omgang met schaamte, schuld, rouw, verdriet Geestelijk lijden
Gedrag Gedrag van patiënten kan worden bepaald door: Beperkt of géén ziekte-inzicht Lichamelijke onrust, wisselende stemmingen, nietconsistent gedrag, ook verbaal Delirant beeld, lijdzaamheid Bizar, vreemd gedrag, wanen, inbeeldingen
Casus Man 62 jaar met Schizofrenie, huidcarcinoom, nihilistische uitspraken en wil het liefst op bed blijven liggen. Heeft wisselende eetlust.
Communicatie Kan gekenmerkt worden door: Omzichtigheid, onduidelijkheid Een sterk wisselend, een niet-consistent patroon Verwevenheid met belevingen en angsten en verstoring van psychiatrische ziekte en/of afgewisseld door hele heldere momenten Cultuur- of religie gebonden aspecten die meespelen
Lichamelijke aspecten kunnen zich kenmerken door: Verstoorde en sterk wisselende pijnbeleving Overdreven behoefte aan uitingen van pijn Moeite met aangeven van behoeften en klachten zoals pijn, dorst, vermoeidheid, ander ongemak
Casus Man, 63 jaar bekend met schizofrenie, alcoholgebruik, longcarcinoom, laatste tijd veelvuldig vallen. Geeft aan geen pijn te hebben, grijpt geregeld naar zijn hoofd.
Sociaal netwerk Kan gekenmerkt worden door: Verschraald en beperkt netwerk, isolement Het leefmilieu in de groep en groepsgenoten Ervaringen van teleurstellingen en uitgesloten zijn, Verlieservaringen in de relationele sfeer Verlies van identiteit, rollen/functies of marginale aanwezigheid van nog betrokken sociaal netwerk
Lichamelijke aspecten Klachtenduiding Verstoorde lichaamsbeleving Pijnbeleving Vermoeidheid Benauwdheid
Casus Mw. D. met hersenca en borstca. Geen pillen willen slikken, af en toe injectie Afwerend in de zorg
Benadering: afstand nabijheid; acceptatie; rustgevende manier; eenvoudig, concreet; niet ter discussie stellen of bevestigen, realiteit benadrukken, prikkelarm
Interventies wanen/hallucinaties ga niet mee in wanen/hallucinaties, maar zeg dat jij het anders ziet vermijd discussie/confrontatie probeer de boodschap achter het verhaal te achterhalen toon begrip voor angst/emoties praat over echte gebeurtenissen, betrek de patiënt in het hier en nu
casus Mw. L. van 53 jaar bekend met alcoholafhankelijkheid, persoonlijkheidsstoornis met vermijdende trekken (cluster C) en gemetasteerd Hypopharynx-plaveiselcelcarcinoom. rolstoelafhankelijk en toenemend afhankelijk van zorg. wisselend in het contact met verpleegkundigen, heeft duidelijk haar voorkeuren. kan in paniek raken, waarbij zij soms claimend kan zijn of mensen van zich af stoot, bijvoorbeeld bij de verzorging en het vragen om pijnstilling.
Aanklager De Dramadriehoek S. Karpman Redder Slachtoffer
De Winnaarsdriehoek Realistisch doen Helpen Feedback geven & vragen
Benadering bij mensen met borderline persoonlijkheidsstoornis 1. Vermijd je eigen vertrouwde rol-positie als hulpverlener 2. Neem de rol aan als deskundige, die de patiënt kan raadplegen 3. Neem een vriendelijke, maar neutrale houding aan 4. Indien nodig, doe iets anders dan verwacht 5. Gebruik zo nodig paradoxale interventies 6. Bespreek het sociale contract
7. Neem altijd aan dat de patiënt een verantwoordelijke, competente volwassene is 8. Stel duidelijke grenzen overeenkomstig de mogelijkheden en tolerantie van jezelf of je team 9. Bepaal consequenties die je bereid ben uit te voeren 10. Wees zorgvuldig en eerlijk
Kennis Consult Training verpleegkundigen Training vrijwilligers Behandelmodule en handleiding Verschillende artikelen
Vragen? Bedankt voor de aandacht h.dekam@ggzcentraal.nl