JURIDISCHE SEMANTIEK EEN BIJDRAGE TOT DE METHODOLOGIE VAN DE RECHTSVERGELIJKING, DE RECHTSVTNDING EN HET JURIDISCH VERTÄUEN Ma,rjanne Termorshuizen-Arts
Inhoudsopgave Voorwoord xi Inleiding 1 Hoofdstuk I Juridische (meta)lexicografie /. Inleiding 9 1.1. Doelstelling 9 1.2. Inrichting 9 II. Een juridisch woordenboek 10 II. 1. Actieve en passieve woordenboeken 10 Geen noodzaak voor actieve en passieve woordenboeken 11 11.2. Woordenboek en encyclopedie 12 11.3. Onomasiologie versus Semasiologie 15 11.4. Algemene en specialistische woordenboeken 16 Het taaleigen van juridische taal 17 11.5. De informatie bij een lemma 17 Dedefinitie 18 11.6. De context van juridische concepten 20 II. 7. Cultuurgebonden naast niet-cultuurgebonden specialistische woordenboeken 21 11.8. Het juridisch woordenboek als bijzonder cultuurgebonden specialistisch woordenboek 22 11.8.1. Contrastering van concepten 22 11.8.2. Het in kaart brengen van twee monoh'nguale Systemen 24 11.8.3. Werelden van recht 24 11.8.4. Contrastering van rechtsterreinen 25 11.9. Rechtsvergelijking als de basis van de beschrijving van juridische concepten 25 11.9.1. De theorie van de rechtsvergelijking 26 11.9.2. De vergelijkbaarheid van concepten 27 Het tertium comparationis of comparatief begrip 27 11.9.3. Een nieuwe toepassing van de conceptuele en de functionele methode 29 II. 10. Algemene taal en rechtstaal 30 II. 11. Juridisch vertalen 30 II. 11.1. Autoritatieve en informatieve teksten 31 II. 11.2. Functionele equivalentie 32
JURIDISCHE SEMANTIEK II. 11.3. Vertaalstrategieen: (bij de brontaal) blijven staan of (naar de doeltaal) springen 34 Lexicale expansie of het compenseren van incongruentie bij vertalen 36 II. 11.4. Contrasterende equivalentie en conceptuele analyse 38 II. 11.5. De analogie van de rechtsvergelijking en het juridisch vertalen 40 II.. 11.6. Tip voor de vertaalpraktijk 41 II. 11.7. De vier talen van een bilinguaal juridisch woordenboek 42 11.12. De betekenis van juridische concepten 42 II. 12.1. De betekenisbepalende rol van verwante juridische termen 43 II. 12.2. De concretisering van juridische concepten 45 De reconstruerende en de construerende taal van de juridisch lexicograaf 48 Conclusie 50 Hoofdstuk II Algemene semantiek /. Inleiding 63 1.1. Doelstelling 63 1.2. Inrichting 63 //. Semantiek 65 II. 1. Semantiek en de afbakening van concepten 65 II.2. De semantische driehoek 68 II. 3. De juridische semantische driehoek 71 11.4. Juridische definities 72 11.5. Semantische theorieen. Scherpe grenzen of vage grenzen? 75 II. 6. De structurele semantiek 77 11.6.1. Hyponymie en hyperonymie 79 11.6.2. De doorwerking van de gedachtegang van de structurele methode in het recht 80 11.6.3. Het nut van de structurele methode voor de juridische semantiek 85 II. 7. De cognitieve semantiek 86 Prototype naast stereotype 89 II. 7.1. De theorie van de cognitieve modellen 90 H.7.2. De hierarchische structuur van concepten 92 II.7.3. De hermeneutiek 93 Ü.7.4. Metaforen in de psycholingui'stiek 95 11.7.5. Metaforen in de niet-linguistische semantiek 96 11.7.6. De gecombineerde methode 97 II-.7.6.1. De Theorie-theorie 98
Inhoudsopgaue 11.7.6.2. Kerntermcategorisering 101 11.7.6.3. Kerntermcategorisering en het comparatief begrip van positie binnen het systeem 105 11.7.7. Waarom werkt een verhaal of dieorie zo goed? 108 Het verhaal en.het inferentiele model 111 11.7.8. Het nut van de cognitief-semantische methode, van de theorie van de cognitieve modellen en van de gecombineerde methode voor de juridische semantiek 113 De implicaties voor het rechtsvergelijkend semantisch model 114 Hoofdstuk III Juridische semantiek I. Inleiding 129 1.1. Doelstelling 129 1.2. Inrichting 129 //. Dejuridische semantiek 130 II. 1. Rechtstheorie en semantiek 130 II.2. De juridische interpretatiemethoden 131 11.2.1. De grammaticale methode. Uitleg volgens de Wortlaut of letterlijke betekenis 132 11.2.1.1. De Wortlautgrens 134 11.2.1.2. Ontkrachtingen van de theorie van de Wortlautgrens: een mer ä boire 141 11.2.2. De historische methode 146 11.2.3. De systematische methode 150 Juridische interpretatie volgens de hermeneutische gedachtegang 152 11.2.4. De teleologische, objectieve of functionele methode 153 De objectieve en de subjectieve school 157 11.2.5. De Typusleer. Klassenbegrippen en typebegrippen 159 De structurerende rechtsleer 161 11.2.6. De speciale betekenis van de interpretatietheorieen voor het strafrecht 163 De verwevenheid van de grammaticale en de subjectieve interpretatiemethode 166 11.2.7. Deductie en inductie; civil law en common law: opnieuw de Container en het radiale model 168 Ü.2.8. Conclusie naar aanleiding van de juridische interpretatiemethoden en de rechtsleren 171 II.2.9. De principles and policies: een der missing links van de juridische semantische driehoek 173 De principles and policies in de rechtspraktijk 177
x JURIDISCHE SEMANTIEK Een illustratie van de toepassing der principles and policies alsmede van de structurerende rechtsleer 180 11.2.10. De analogie van rechtsvinding, rechtsvergelijking en juridische lexicografie 183 11.2.11. De verbinding van de juridische semantiek met de (psycho)linguistische semantiek 185 Een convergerende beweging 11.2.12. Het gebruik van de comparatieve begrippen in de juridische semantiek 187 11.2.13. De implicaties voor de juridische semantische driehoek 189 De nieuwe juridische semantische driehoek 189 Conclusie van hoofdstuk II en hoofdstuk III 190 Slotopmerkingen 195 Hoofdstuk FV De vergelijking van rechtssystemen; Voorbeelden I. Inleiding 219 1.1. Doelstelling 219 1.2. Inrichting 219 //. Rechtsvergelijkende voorbeelden 220 II. 1. Het belang van leerstukken 220 11.2. De leerstukken in dit boek 222 11.3. Model 1 223 11.4. Model 2 224 11.5. Model 3 226 11.6. Wijzen van juridisch vertalen 227 Vertalen in de zin van Verstehen 229 Leerstuk van de rechtsingang of van de dagvaarding in ruime zin 231 Leerstuk van de verwijzing 247 Leerstuk van de penyerahan perkara kepada hakim (aanbrengen van de zaak bij de rechter) 259 Leerstuk van het legaliteitsbeginsel 268 Samenvatting 309 Summary 313 Zusammenfassung 317 Treftvoordenregister 321 Bibliograße 325 Curriculum Vitae 344 Bijlage; Kleurenkatem 345