Straftoemetingsrecht en strafvorming

Transcriptie

1 Straftoemetingsrecht en strafvorming

2

3 Straftoemetingsrecht en strafvorming PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van de Rector Magnificus prof. mr. P.F. van der Heijden, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op maandag 20 oktober 2008 klokke uur door Gerard Klaas Schoep geboren te Den Haag in 1975

4 Promotiecommissie: Promotor: prof. mr. C.P.M. Cleiren Overige leden: prof. mr. J.W. Fokkens (VU) prof. mr. M.A. Loth (EUR) prof. mr. J.H. Nieuwenhuis prof. mr. Th.A. de Roos (UvT) prof. mr. J.L. de Wijkerslooth de Weerdesteijn Lay-out: AlphaZet prepress, Waddinxveen 2008 G.K. Schoep, Den Haag ISBN Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (art. 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Er is naar gestreefd in deze uitgave zorgvuldig om te gaan met beeldrechten. Wie desondanks meent rechten te kunnen laten gelden, kan zich richten tot de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

5 Aan mijn ouders Voor Marlies

6

7 Inhoud Inhoudsopgave IX DEEL I INLEIDING EN VERKENNING 1 1 Inleiding De legitimiteit van de strafbeslissing De aanleiding: rechterlijke samenwerking met het oog op een consistente straftoemeting 17 2 Een veelzijdige en meerduidige context van het vraagstuk van legitimiteit van de straftoemeting Inleiding Straftoemeting in handelingbeschrijvende en stelselbeschrijvende zin; Straftoemetingsrecht Consistency in Sentencing begrip en doelstellingen 31 DEEL II DE CONSTITUTIONELE, INSTITUTIONELE EN WETSSYSTEMATISCHE CONTEXT VAN DE STRAFTOEMETING 45 3 Straftoemeting binnen de constitutionele en institutionele context De democratische rechtsstaat als richtinggevend en gelijktijdig open normatief concept voor het functioneren van de rechter De rechtspraak en de rechter in de democratische rechtsstaat Een verdeelde verantwoordelijkheid: consistente straftoemeting in de Trias Poenalis 58 4 Een wetssystematische analyse van de straftoemeting Inleiding de interdependentie tussen het materiële en formele strafrecht Enkele algemene uitgangspunten van het Wetboek van Strafrecht in relatie tot het strafrechtelijk sanctiestelsel en de straftoemeting Het sanctiestelsel en het stelsel van strafposities Formeel: De strafbeslissing in het kader van het strafvorderlijk beslissingsmodel Concluderende opmerking over de wettelijke regeling van de straftoemeting Resumé de ruimte van de rechter 188

8 VIII Inhoud DEEL III METHODE VAN STRAFVORMING Strafvorming: een probleem van rechtsvinding Rechtsvinding bij straftoemeting enkele gevolgtrekkingen en vooronderstellingen Rechtsvinding en rechtsvorming Methode en object van rechtsvinding in de strafvorming Enkele nadere specificaties van de aard en de structuur van de strafbeslissing Typologie als aanknopingspunt voor structurering van strafvorming Inleiding Strafvorming, materieel strafrecht en interpretatiemethoden De heuristiek van het rechterlijk oordeel Topische rechtsvinding en heuristische methoden De betekenis van Typen voor de rechtswetenschap Juridische typologie De betekenis van de typologie voor de strafvorming een verkenning Slotbeschouwing De aanleiding rechterlijke samenwerking met het oog op een consistente straftoemeting De legitimiteit van de straftoemeting het zoeken naar een oplossingsrichting Straftoemeting in een veelzijdige en meerduidige context De ruimte van de rechter Straftoemetingsrecht en de noodzaak van strafvorming Straftoemetingsrecht, strafvorming en typologie 260 Summary. Sentencing law and sentencing decision making 263 Aangehaalde literatuur 271

9 Inhoudsopgave DEEL I INLEIDING EN VERKENNING 1 1 Inleiding De legitimiteit van de strafbeslissing Elementen van legitimiteit van rechtspraak en het rechterlijk oordeel De legitimiteit van het rechterlijk oordeel omtrent de straf De primaire route Verantwoording achteraf via de motivering van de straf Een tweede route Verantwoording vanuit het stelsel van de wet en de democratische rechtsstaat De aanleiding: rechterlijke samenwerking met het oog op een consistente straftoemeting (In) consistentie in de straftoemeting Rechterlijke samenwerking met het oog op een consistente straftoemeting 20 2 Een veelzijdige en meerduidige context van het vraagstuk van legitimiteit van de straftoemeting Inleiding Straftoemeting in handelingbeschrijvende en stelselbeschrijvende zin; Straftoemetingsrecht Vraagstukken op het niveau van straftoemeting in stelselbeschrijvende zin Vraagstukken op het niveau van straftoemeting in handelingbeschrijvende zin Consistency in Sentencing begrip en doelstellingen Vraagstukken van consistentie veronderstellen in feite (zoeken naar) normering Recommendation (92) 17, Consistency in Sentencing Conclusies met betrekking tot consistency in sentencing 43

10 X Inhoudsopgave DEEL II DE CONSTITUTIONELE, INSTITUTIONELE EN WETSSYSTEMATISCHE CONTEXT VAN DE STRAFTOEMETING 45 3 Straftoemeting binnen de constitutionele en institutionele context De democratische rechtsstaat als richtinggevend en gelijktijdig open normatief concept voor het functioneren van de rechter De rechtspraak en de rechter in de democratische rechtsstaat De verhouding rechter wetgever in de rechtsvorming Waarborgen voor een goed functioneren van de rechter: onpartijdigheid en onafhankelijkheid Een verdeelde verantwoordelijkheid: consistente straftoemeting in de Trias Poenalis Strafrechtelijk beleid: richtlijnen voor strafvordering Rechterlijke samenwerking, rechtsvorming en de organisatie van de rechtspraak De inbedding van rechterlijk beleid in de organisatie van de rechtspraak, in het bijzonder met betrekking tot de straftoemeting Een verdeelde verantwoordelijkheid 76 4 Een wetssystematische analyse van de straftoemeting Inleiding de interdependentie tussen het materiële en formele strafrecht Enkele algemene uitgangspunten van het Wetboek van Strafrecht in relatie tot het strafrechtelijk sanctiestelsel en de straftoemeting Legaliteit De inhoud van het strafbegrip Meervoudigheid van sanctiedoelen Proportionaliteit Het sanctiestelsel en het stelsel van strafposities Straffen en maatregelen Hoofd- en bijkomende straffen Voorwaardelijke straf Begrenzers: het stelsel van strafposities en de strafbedreiging Tussenconclusies aangaande het materiële recht van de strafbeslissing Wettelijke criteria voor de strafbeslissing 113

11 Inhoudsopgave XI 4.4 Formeel: De strafbeslissing in het kader van het strafvorderlijk beslissingsmodel Inleiding Strafvorderlijke legaliteit Doelstellingen van het strafproces Preliminaire opmerking met betrekking tot het beslissingsmodel Het onderzoek naar de vragen van art. 348 en 350 Sv, met uitzondering van de vraag over de oplegging van straf of maatregel Het onderzoek naar de vraag- en de beslissing over de oplegging van straf of maatregel De verhouding strafeis en strafbeslissing De motivering van de strafbeslissing Conclusies met betrekking tot de plaats van de strafbeslissing in het beslissingsmodel Concluderende opmerking over de wettelijke regeling van de straftoemeting Straftoemeting tussen de wal en het schip van materieel en formeel strafrecht Overspannen verwachtingen van het procesrecht? Naar een herwaardering van het materiële straftoemetingsrecht? Straftoemeting omvat strafvorming, strafbeslissing, strafmotivering en strafoplegging Resumé de ruimte van de rechter Aanvaarding van de vrijheid van de rechter betekent een keuze voor het perspectief van de rechter 191 DEEL III METHODE VAN STRAFVORMING Strafvorming: een probleem van rechtsvinding Rechtsvinding bij straftoemeting enkele gevolgtrekkingen en vooronderstellingen Het straftoemetingsprobleem als probleem van strafvorming Nader over het begrip strafvorming Strafvorming is een probleem van rechtsvinding Rechtsvinding en rechtsvorming Iets meer over rechtsvinding (Niet zo) gemakkelijke gevallen 202

12 XII Inhoudsopgave 5.3 Methode en object van rechtsvinding in de strafvorming Methodologische consequenties van de meerduidigheid van de strafbeslissing Strafvorming in een meerduidige en meerdimensionale context Strafvorming als beslissingsmodel van afweging en fixatie Enkele nadere specificaties van de aard en de structuur van de strafbeslissing Scheiding tussen feiten en overwegingen Scheiding tussen doelbepaling, feitenvaststelling en -waardering, afweging en fixatie Strafvorming als typengebonden methode van oordeelsvorming Typologie als aanknopingspunt voor structurering van strafvorming Inleiding Strafvorming, materieel strafrecht en interpretatiemethoden De basismethode: deductie, subsumptie en syllogisme Legitimiteit en legitimatie Legitimatie, methode en rationaliteit De heuristiek van het rechterlijk oordeel De verhouding tussen legitimatie en heuristiek Het zoeken naar relevante gezichtspunten: topiek en heuristische methoden Topische rechtsvinding en heuristische methoden Topica en topische rechtsvinding Toegepaste heuristiek het vergelijkende denken en het Type De betekenis van Typen voor de rechtswetenschap De wetenschappelijke betekenis van de typologie Nadere materiële duiding van het Type Juridische typologie Begriffsjurisprudenz, afbeeldingsdenken en Typologie Reductie, concretisering en ordening Plaatsbepaling van de typologie in de rechterlijke oordeelsvorming en de methoden van rechtsvinding Typologie en systematisering Enkele samenvattende opmerkingen Juridische Typen functie en verschijningsvormen 248

13 Inhoudsopgave XIII 6.7 De betekenis van de typologie voor de strafvorming een verkenning Typologie als methode van ordenen bij Radbruch Typologie en de verantwoording vanuit de bestaande praktijk Typologie en het categoriseren van strafbare feiten Typologie en de concretisering van het delict Straftoemetingsrecht, strafvorming en typologie Slotbeschouwing De aanleiding rechterlijke samenwerking met het oog op een consistente straftoemeting De legitimiteit van de straftoemeting het zoeken naar een oplossingsrichting Straftoemeting in een veelzijdige en meerduidige context De ruimte van de rechter Straftoemetingsrecht en de noodzaak van strafvorming Straftoemetingsrecht, strafvorming en typologie 260 Summary. Sentencing law and sentencing decision making 263 Aangehaalde literatuur 271 Rechtspraakregister 293 Trefwoordenregister 295 Curriculum vitae 297

14