INFORMATIENOTA bij stukken die ter informatie naar de raad gaan Portefeuillehouder Verantwoordelijk MT-lid : J.L.M. Vlaar : E.M. de Rijke Documentnr. Zaaknummer Datum : 761 (informatienota) : : 27 oktober 2011 Onderwerp: Beleids- en budgetregie decentralisaties jeugd, zorg en sociale domein. Kennisnemen van De vormgeving van beleid- en budgetregie m.b.t. Wet werken naar Vermogen (Wwnv), decentralisaties begeleiding van de Algemene wet bijzondere ziektekosten (AWBZ) naar de wet maatschappelijke ondersteuning (wmo), transitie Jeugdzorg en overige beleidsvelden in het sociale domein en het onderwijs. Inleiding De komende jaren komen er veel nieuwe taken op de gemeenten af. Deze spelen zich vooral af in het gebied van het sociale domein, jeugd en zorg. Gemeenten krijgen naast deze taken natuurlijk ook middelen, maar met een flinke korting; er moet immers bezuinigd worden. De totale omvang van de bezuinigingen is nog niet geheel duidelijk, de omvang van de taken en de gevolgen van de wetswijzigingen ook nog niet precies. Wat wel vast staat is dat de gevolgen voor de taken, verantwoordelijkheden en voor de begrotingen van de gemeenten aanzienlijk zijn. Doelstelling van de decentralisaties is voorts gemeenten beter in staat te stellen samenhang aan te brengen tussen de verschillende domeinen waarvoor zij reeds verantwoordelijk zijn. Belangrijkste uitgangspunt is het beroep op de eigen kracht en verantwoordelijkheid van de burgers, het inzetten van het sociaal netwerk en het zoveel mogelijk vraaggericht werken. Kortingen op bestaande regelingen zijn reeds ingegaan of gaan per 2012 in. Op sommige onderwerpen heeft de gemeente al te maken met tekorten waarop tot nu toe niet was te sturen. (participatiebudget en budget Wet Sociale werkvoorziening (WSW)). Daarnaast heeft de gemeente eveneens de noodzaak om te bezuinigen. Daarom is onlangs besloten in 2012 de re-integratie-inspanningen bij de Intergemeentelijke afdeling sociale zaken Woerden e.o. (IASZ) stop te zetten en over te brengen naar De Sluis Groep (DSG) Werk. De stip aan de horizon Deze nota is bedoeld om voor de komende jaren de stippen op de horizon te schetsen en al vast richting te geven aan het voornemen van de raad om daadwerkelijk verantwoordelijkheid te nemen en sturing te geven aan de nieuwe taken. Doel is ook om u in heel kort bestek een beeld te geven van de ontwikkelingen op de gebieden waar de gemeente meer taken en inhoudelijke en budgettaire verantwoordelijkheden krijgt toebedeeld en een inzicht te geven in de mogelijke dwarsverbanden en aangrenzende beleidsterreinen. Met nadruk wordt gesteld dat deze nota dient als leidraad. De uitwerking van de onderstaande thema s is nog niet uitgekristalliseerd en zal per thema in een andere snelheid plaatsvinden. Er zullen nog tal van beslissingen moeten worden genomen. Het blijft een richtinggevende schets en geen blauwdruk. Er is vanwege de richtinggevende uitspraken gekozen voor de vorm van een raadsvoorstel. Het is een dynamisch document, dat in de loop van het komende jaar regelmatig geactualiseerd wordt en steeds inhoudelijker en in financieel opzicht steeds concreter zal worden. Wij menen u dit geheel in de vorm van een raadsvoorstel én een informatienota aan te bieden. Vooral omdat nu alles nog in hoofdlijnen kan worden bezien en daarom het doel van het geheel, namelijk het op elkaar afstemmen en samenknopen van het volledige sociale domein in het oog kan worden gehouden; de stip op de horizon. Voor ons geldt daarbij als leidraad: 1/6
we doen lokaal wat lokaal kan met inzet van vrijwilligers en lokale professionals en regionaal wat regionaal moet met specialistische doorverwijzing voor die zaken waarvoor Montfoort te klein is. Onderstaand de thema s met een korte inhoud: 1. Wet Werken naar Vermogen 2. De kanteling in de WMO 3. Extramurale begeleiding van de AWBZ naar de WMO 4. Transitie Jeugdzorg. 5. Welzijn nieuwe stijl 6. Centrum voor Jeugd en Gezin 7. Passend Onderwijs Per thema wordt een stukje algemene beleidsontwikkeling vermeld, vervolgens de richting waarin wij denken voor Montfoort. Het totaal mondt uit in de richtinggevende uitspraken over beleid- en budgetregie die aan de raad worden voorgelegd. 1. Wet werken naar Vermogen De WWnV voegt delen van de doelgroepen WSW en Wet Arbeidsongeschiktheid Jongeren (Wajong) samen met de Wet Werk en Bijstand (WWB). Alle regelingen richten zich geheel of in belangrijke mate op dezelfde doelgroep: personen aan de onderkant van de arbeidsmarkt. De herstructurering van de sociale werkvoorziening van een beschutte werkomgeving naar begeleid werken is al in volle gang. De aanscherping van de WWB treedt waarschijnlijk enigszins gefaseerd vanaf 1 januari 2012 in werking, tegelijk wordt de Wet Investeren in Jongeren ingetrokken. De WWnV treedt op 1 januari 2013 in werking. Naast de genoemde regelingen worden ook de re-integratiebudgetten, met forse kortingen, samengevoegd en in 2014 komt een deel van de nieuwe Wajong-groep naar de gemeenten. De omvang van de sociale werkvoorzieningsbedrijven (SW-bedrijven) moet op termijn zijn teruggebracht tot 30% van de grootte in 2010. De nieuwe regeling voor de onderkant van de arbeidsmarkt heeft grote gevolgen voor de gemeenten, onder andere: uitbreiding doelgroep (deel Wajong, groep WSW-geïndiceerden) nieuwe dienstverlening is gericht op uitplaatsen naar regulier werk met loondispensatie sterke bezuiniging op re-integratieuitkering; Binnenkort moet een herstructureringsplan voor het SW-bedrijf (DSG-werk) ingediend worden, met een aanvraag voor een bijdrage hiervoor. De uitkeringsregeling wordt fors aangescherpt (huishoudtoets). Op 22 september hebben de portefeuillehouders van de bij DSG aangesloten gemeenten overeenstemming bereikt over een bestuursopdracht waarin staat dat de komende periode gewerkt gaat worden aan een nieuwe gezamenlijke organisatie (participatiehuis) die op 1 januari 2013 gereed moet zijn. In de tussenperiode heeft Montfoort gekozen om vooruitlopend op de nieuwe wet de re-integratie onder te brengen bij DSG. 2. De Kanteling in de Wmo Het doel van de Kanteling is om gemeenten te stimuleren om de wettelijke compensatieplicht op een nieuwe wijze vorm te geven, zodat mensen met een beperking betere kansen hebben om volwaardig mee te doen aan de samenleving. Een gekantelde manier van werken vergt van gemeenten én burgers een nieuwe benadering en een omslag in denken: - Gemeenten zullen meer tijd moeten nemen voor het eerste gesprek met de klant. Het gesprek wordt meer vraagverhelderend, minder beoordelend; - Er is sprake van een gezamenlijke verantwoordelijkheid gericht op resultaat. Het resultaat is het opheffen van de beperkingen van de hulpvrager; - Gemeenten én burgers moeten afstappen van de standaard voorzieningenlijst en alle mogelijkheden verkennen om een hulpvraag op te lossen. Hierbij staan behoud van regie over het eigen leven en zelfredzaamheid voorop. 2/6
Samen met de burger wordt vastgesteld wat het resultaat van de ondersteuning moet zijn en welke oplossingen daaraan bijdragen. Het gaat dan lang niet altijd om individuele voorzieningen, want ook met een algemeen aanbod kan vaak het resultaat bereikt worden. Een belangrijk onderdeel van het project is een nieuwe Wmo verordening. De gekantelde verordening is ondersteunend aan de aanpak. Niet langer staan claims en rechten centraal, maar er wordt tijd genomen voor een uitgebreid gesprek 'aan de keukentafel' om de vraag te verhelderen en gezamenlijk te zoeken naar passende ondersteuning of voorziening. In 2012 wordt nieuw Wmo-beleid geformuleerd; het verder doorvoeren van De Kanteling maakt daar onderdeel van uit. Er moeten randvoorwaarden worden geformuleerd, de behoeften moeten in beeld worden gebracht en de voorliggende collectieve voorzieningen zullen moeten worden uitgebreid. Binnen het Wmoloket wordt overigens al wel in de geest van De Kanteling gewerkt, onder andere door veel huisbezoeken af te leggen. Situatie Montfoort: De vraag naar Wmo voorzieningen neemt fors toe en dreigt onbetaalbaar te worden. Indien de trend zich voortzet gaan we binnen niet al te lange termijn toe naar een verdubbeling van het aantal klanten. Mede oorzaak hiervan is de vergrijzing van de lokale gemeenschap. Inmiddels heeft u besloten de indicatiestellingen voor een groot aantal voorzieningen aanzienlijk aan te scherpen. Er vindt een grootschalige herindicatie plaats van de voorziening hulp bij het huishouden. Wij hebben u toegezegd niet te schromen aanvullende maatregelen te formuleren indien de door u gestelde budgettaire grenzen worden overschreden. Wij denken daarbij aan het verder doorvoeren van het inkomensafhankelijk beschikbaar stellen van Wmo voorzieningen. Voor het voeren van keukentafelgesprekken is een pilot gestart waaraan de Stichting WelzijnsOndersteuning Montfoort en Linschoten (SWOM) en het Wmo loket Woerden meedoen. De keukentafelgesprekken worden gevoerd door een beroepskracht van de SWOM die goed bekend is met de lokale sociale netwerken. Wij gaan door met de pilot keukentafelgesprekken SWOM/Wmo Woerden en blijven de budgettaire grenzen Wmo monitoren. 3 Extramurale Begeleiding van de AWBZ naar de WMO De functie extramurale begeleiding is bedoeld voor mensen met somatische (lichamelijke), psychogeriatrische (dementie) of psychiatrische problematiek. Of met een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap, die matige of zware beperkingen hebben op het terrein van sociale redzaamheid, bewegen en verplaatsen, psychisch functioneren, geheugen en concentratie en probleemgedrag. Het doel van de extramurale begeleiding is behoud of compensatie van zelfredzaamheid, ter voorkoming verwaarlozing of opname in een instelling. De functie extramurale begeleiding wordt zowel individueel als groepsgewijs aangeboden. De doelgroep bestaat uit mensen uit uiteenlopende categorieën, met diverse aandoeningen. In 2010 is de begeleiding voor mensen met lichte beperkingen al uit de AWBZ geschrapt. De intramurale begeleiding van personen die opgenomen zijn in een verpleeg- of verzorgingshuis voor ouderen en/of mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking wordt in 2015 gedecentraliseerd naar gemeenten. Vanaf 1 januari 2013 moet de gemeente klaar zijn om nieuwe aanvragen voor begeleiding te kunnen behandelen en vanaf 2014 is de gemeente voor alle cliënten, inclusief de bestaande, verantwoordelijk. De toegang (indicatiestelling) moet geregeld worden, het Wmo-loket moet voor deze nieuwe taak worden toegerust en er moet zo veel als mogelijk gewerkt worden met compensatievormen (voorliggende, algemene voorzieningen) om tot een kostenbesparing te komen. Het Rijk hevelt gelden over met een efficiencykorting van 5%. Voor dit beleidsterrein geldt dat regionale samenwerking onontbeerlijk is bij de aanbesteding c.q. het maken van afspraken met aanbieders. 3/6
De functie begeleiding dient in ons idee een plaats te krijgen binnen het nieuwe participatiehuis voor het sociale domein. Het beoordelen van de beperking en de mogelijkheden om al dan niet werkzaamheden te verrichten binnen het participatiehuis moet dan, rekening houdend met de beperking, onderzocht worden. Op hoofdlijnen staan wij in Montfoort voor de diverse te onderscheiden groepen een volgende verdeling voor: Dagbesteding 16-65 jarigen naar het participatiehuis; dagbesteding voor jeugdigen onder de 16 jaar met een beperking naar het participatiehuis aangevuld met specifieke deskundigheid; de dagbesteding/dagopvang en dagverzorging voor ouderen met een indicatie plussers onderbrengen bij de lokale welzijnsinstelling eventueel met inschakeling lokale zorgaanbieder. 4. Jeugdzorg Gemeenten worden financieel en uitvoeringstechnisch verantwoordelijk voor de uitvoering van de gehele zorg voor kinderen, jongeren en hun opvoeders, die nu onder rijk, provincies, AWBZ en Zorgverzekeringswet valt. Er komt één financieringssysteem voor de jeugdzorg en de opdracht aan de gemeenten wordt neergelegd in een nieuwe wet Zorg voor Jeugd. De Centra voor Jeugd en Gezin (CJG s) zullen bij de overheveling naar de gemeenten dienst doen als frontoffice voor alle jeugdzorg in de gemeenten. De onderdelen van de jeugdzorg die van 2014 tot en met 2016 gefaseerd worden overgeheveld zijn: ambulante hulp, dag- en residentiële hulp, kindertelefoon, diagnostiek, indicatiestelling, casemanagement, advies- en meldpunt kindermishandeling, jeugd GGZ(geestelijke gezondheidszorg, jeugd lvg (begeleiding van licht verstandelijk gehandicapte jeugdigen) en gesloten jeugdzorg. 2013 is een overgangsjaar. Het recht op zorg vervalt. Daarvoor in de plaats komt de compensatieplicht. Gemeenten worden geacht beter dan de provincie in staat te zijn om een samenhangend aanbod van toegankelijke hulp en ondersteuning te organiseren en gespecialiseerde vormen van zorg in te zetten. Op het over te hevelen budget vindt een korting plaats. Deze korting loopt op het jeugddomein, op van 80 miljoen in 2015 tot 300 miljoen in 2017. In het tweede kwartaal van 2012 wordt een verdeelmodel bekendgemaakt en zal duidelijk worden wat de financiële budgetkaders consequenties voor Montfoort zijn. Binnen de beleidsontwikkeling transitie jeugdzorg is landelijk een discussie gaande over de positionering van de jeugdgezondheidszorg 0 23 jaar binnen het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). De GGD-Midden Nederland N (4-19 jaar) en Zuwe (0-4 jaar) zijn de huidige kernpartners binnen het CJG. Voor Montfoort zal het reeds bestaande CJG het speerpunt zijn voor de transitie Jeugdzorg. Simpel gezegd is het CJG het aanmeldcentrum is en dat het CJG zelf handelt, verwijst naar lokaal wat lokaal kan en regionaal naar wat de deskundigheid van het lokale overstijgt. 5. Welzijn Nieuwe Stijl De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) is vanaf 1 januari 2007 van kracht. Gemeenten zijn sinds 2007 voornamelijk bezig geweest met het op orde krijgen van nieuwe taken. Zij zijn nog niet toegekomen aan het in de volle breedte benutten van de ruimte die de Wmo biedt voor maatwerk, verbinden en integraliteit. Deze landelijke constatering heeft geleid tot het door onder meer het ministerie van VWS en de VNG ontwikkelde programma Welzijn Nieuwe Stijl. Dit gaat uit van meer eigentijdse vormen van welzijnswerk. Welzijn Nieuwe Stijl gaat uit van drie doelstellingen: 1. Gemeenschappelijker 2. Professioneler/Effectiever 3. Efficiënter (op macro niveau) Aan de hand van acht bakens kan de kwaliteitsontwikkeling en de gemeentelijke rol hierbij worden vormgegeven: Gericht op de vraag achter de vraag Gebaseerd op de eigen kracht van de burger 4/6
Direct er op af Formeel en informeel in optimale verhouding Doordachte balans van collectief en individueel Integraal werken Niet vrijblijvend, maar resultaatgericht Gebaseerd op ruimte voor de professional Kernbegrip is hier wederom het woord participatie, maar dan lang niet altijd gelijk met inschakeling van instituties zoals grote thuiszorginstellingen. Achterliggende uitgangspunten zijn toch ook de vergrijzing en het feit dat er in de toekomst gewoonweg niet voldoende capaciteit (mensen en geld) is om ons allemaal door professionals te laten verzorgen. De acht genoemde bakens kunnen worden ondergebracht of samengevat onder het steeds vaker gehoorde begrip civil society. Welzijn Nieuwe Stijl is geen verplicht programma. Het is geen wet, de gemeente heeft de vrije keus hier al dan niet iets mee te doen. In Montfoort kiezen we hier wel nadrukkelijk voor. Wij willen de lokale welzijnsorganisatie, in Montfoort is dat de SWOM, opdracht geven om zich voor te bereiden om dit verder uit te werken. De SWOM wordt al steeds meer betrokken bij de uitvoering van het Wmo beleid. Het voeren van keukentafelgesprekken is daar een goed voorbeeld van. Ook bij de ontwikkeling van collectieve voorzieningen en het ondersteunen van vrijwilligers en mantelzorgers wordt de SWOM steeds meer een rol toebedeeld. Soms zal het echter nodig zijn zaken aan de markt over te laten. Zou het bijvoorbeeld niet efficiënter zijn om hulp in de huishouding (schoonmaken) op te dragen via lokale schoonmaakbedrijven? 6. Centrum voor Jeugd en Gezin In 2010 is in Montfoort het CJG gerealiseerd. In het CJG is het volgende gebundeld: Jeugdgezondheidszorg (consultatiebureau en GGD) De vijf Wmo functies voor preventief jeugdbeleid: Informatie en advies, signalering, toeleiding naar hulp, licht pedagogische hulp en coördinatie van zorg Schakel met Bureau Jeugdzorg Schakel met zorg- en adviesteams/netwerken/regionaa; Meld- en Coordinatiepunt voortijdig schoolverlaters (RMC) en onderwijs Het CJG is een netwerkorganisatie. Samen met alle betrokkenen moet de keten in de jeugdzorg zo goed mogelijk functioneren. De nadruk ligt op preventie: investeren aan de voorkant kan grotere problemen en aanspraak op dure zorg in de toekomst voorkomen. De coördinatie van het CJG is in handen gelegd van Zuwe Zorg. De brede doeluitkering CJG van de afgelopen jaren verdwijnt in 2012 als integratie-uitkering in het gemeentefonds. De financiële middelen zijn tot nu toe toereikend. De relatie van het CJG met de (transitie van de) jeugdzorg is evident. Binnen het brede kader van de doelstelling van het CJG moet (preventief) geïnvesteerd worden om het beroep op de jeugdzorg te beperken. De grens tussen jeugdbeleid en jeugdzorg is nu niet altijd even helder. Dit onderscheid wordt, doordat alles naar de gemeenten gaat, steeds minder belangrijk. 7. Passend Onderwijs Ter voorbereiding op de zorgplicht passend onderwijs moeten schoolbesturen op 1 maart 2013 hun zorgplannen hebben afgestemd met gemeenten en de jeugdzorg. Hierin dienen passend onderwijs, de stelselwijziging Jeugd en de begeleiding vanuit de WMO op elkaar in te haken. Het rijk heeft bepaald dat de gemeentegrenzen bepalend zijn met welk samenwerkingsverband de schoolbesturen moeten samenwerken. Dit met uitzondering van de reformatorische scholen, zoals in 5/6
Montfoort basisschool Het Kompas. Deze is aangesloten bij een landelijk samenwerkingsverband van de eigen denominatie. Alle andere scholen sluiten zich aan bij de stichting Passenderwijs. De schoolbesturen in het noordwestelijk deel van de provincie Utrecht zullen daarin samen gaan werken: 91 scholen voor basisonderwijs, 18.500 leerlingen en 3 scholen voor speciaal basisonderwijs. Het beleid zal grotendeels van de schoolbesturen komen maar er kunnen wel gevolgen zijn voor de lokale scholen of het gemeentelijk beleid, bijvoorbeeld het leerlingenvervoer of het onderwijshuisvestingsbeleid. Voor het voortgezet onderwijs is er een zelfde soort samenwerkingsverband. Daar is de gemeentelijke relatie minder prominent. De inhoud van de verschillende onderwerpen hangen steeds meer met elkaar samen. Gelinkt aan de inhoud van de beleidsonderwerpen is verder nog te noemen de Lokaal Educatieve Agenda (lea) en andere beleidsterreinen die ook onder het sociale domein kunnen worden genoemd. Vanwege de relatief afgebakende onderwerpen worden deze niet hier verder besproken, maar wel genoemd: gezondheidsbeleid, vrijwilligersbeleid, Schuldhulpverlening. Burgemeester en wethouders, de heer F.J. Henseler gemeentesecretaris de heer E.L. Jansen BA burgemeester 6/6