Sociaal-economische gezondheidsverschillen en werk Lex Burdorf, hoogleraar Determinanten van Volksgezondheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Academische Werkplaats Publieke Gezondheid CEPHIR Erasmus MC Rotterdam
Sociaal-economisch gezondheidsverschillen en werk Deze lezing gaat over: 1. Bijdrage van werk aan sociaal-economische verschillen 2. Consequenties voor prioriteiten in beleid
De bekende sociaal-economische gezondheidverschillen
.en grote verschillen in chronische ziekten Kunst, Bevolkingstrends 2007
Gezondheidsverschillen naar beroepsniveau in Europa Verschillen in sterfte naar beroepsniveau (elementair vs wetenschappelijk) Mackenbach et al 2008
Verschillen in ervaren gezondheid naar arbeidstatus Schuring et al 2009 (Gezondheidsenquete 2003, Rotterdam
Betaalde arbeid en gezondheidsverschillen Özcan Erdem, 2014 in voorbereiding, Gezondheidsenquete 2012
Verschillen in sterfte naar arbeidstatus Meta-analyse over invloed van werkloosheid op sterfte op latere leeftijd Roelfs et al. Soc Sci Med 2011;72:840-54
Verschillen in arbeidsongeschiktheid naar beroep Verlies aan arbeidsjaren door arbeidsongeschiktheid onder 325.000 Zweedse bouwvakkers vanaf 1971 tot 2010 Beroepsgroep Aantal jaren verlies (natuur) steenbewerker 3,2 isoleerder 3,0 dakdekker 3,0 beton-werker 2,7 opzichter 0,9 kantoor-personeel 0,7 Jarvholm et al. Scand J Work Environ Health 2014
Arbeidscarriere s in de Nederlandse beroepsbevolking Arbeidsverwachting (Working Life Expectancy): Het aantal jaren dat iemand deelneemt aan het arbeidsproces voordat hij / zij met pensioen gaat (vanaf leeftijd 25!). Aanpak: opstellen van een arbeidsparticipatie tabel per leeftijd de arbeidsstatus en de instroom en uitstroom betaalde arbeid 1999-2009 Arbeidsverwachting (jaren) op 25 jarige leeftijd 40 aantal jaren in betaalde arbeid 35 30 25 20 15 10 5 lage opleiding middelbare opleiding hoge opleiding 0 mannen vrouwen
Arbeidscarriere s in de Nederlandse beroepsbevolking Procentuele verdeling van verlies aan arbeidsverwachting op 25 jarige leeftijd (mannen) 40 35 % 30 25 20 15 10 5 arbeidsongeschiktheid werkloosheid vroeg pensioen geen inkomen student migratie sterfte 0 lage opleiding middelbare opleiding hoge opleiding
Wisselwerking gezondheid en arbeidsparticipatie Gezondheid selectie Betaald werk Mechanismen: causatie * Gezondheid beïnvloedt betaalde arbeid (toetreding, behoud) * Betaalde arbeid beïnvloedt gezondheid (negatief, positief)
Bijdrage van werk aan sociaal-economische verschillen in gezondheid: tussenstand 1 * verschil in levensverwachting naar opleidingsniveau: 6 tot 7 jaar * verschil in gezonde levensverwachting naar opleidingsniveau: 18 tot 19 jaar * gezondheid is zeer belangrijk voor krijgen en behouden van werk * Arbeidsomstandigheden hebben grote invloed op de kans gezond je pensioen te halen, maar in Nederland grotendeels onbekend * werkloosheid is een van de belangrijkste determinanten van sociaaleconomische gezondheidsverschillen
Consequenties van beleid Arbeidsparticipatie: * lager opgeleiden hebben slechtere gezondheid en zwaarder werk: hogere kans op arbeidsongeschiktheid * oudere werker die arbeidsongeschikt of werkloos is, heeft slechte arbeidskansen bij langer doorwerken vergroting van huidige verschillen
Consequenties en beleid * hogere opleiding langer leven dus mensen met een hogere opleiding moeten langer doorwerken? Wie vindt dit eerlijk?
Wat te doen?
Prioriteiten voor beleid Twee grote uitdagingen in sociaal-economische gezondheidsverschillen: * Houdt werknemers aan het werk * krijg werklozen aan het werk
Interventie op gezondheid onder werklozen Interventie: - 2 * 3 uur per week een beweeg-programma (oefening, bewegen, sport) - 1 * 3 uur per week psycho-educatie, verweven in beweeg-programma
Interventie op gezondheid onder werklozen De interventie is niet succesvol: - psycho-educatie (o.a. zelf-redzaamheid) sluit niet aan bij de specifieke doelgroep - fysieke activiteiten onvoldoende gericht op verankering van meer bewegen in eigen leven - duur programma te kort tov noodzakelijke gezondheidsverbetering - interventie staat volledig los van andere reïntegratie-activiteiten - grote vertragingen in elke stap in de keten
Arbeid als medicijn Studie-opzet (Rotterdam) Meting 1 (maand 1) N = 1829 RB werk Meting 2 (maand 7) N = 965 Doelgroep: Uitkeringsgerechtigden direct verwezen naar re-integratiebedrijf (RB)
Arbeid als medicijn Deelname Start (n=1829, 66%): 70% schriftelijke vragenlijst en 30% interviews Follow-up (n=965, 53%): 79% schriftelijke vragenlijst en 21% interviews Kenmerken Leeftijd 39 jaar (sd 9.6) Man 49% Lage opleiding 57% Niet-Nederlandse afkomst 75% > 5 jaar bijstandsuitkering 43% Gestart met re-integratie activiteit 30% (binnen 6 maanden!) Gestart in betaalde baan 5%
Arbeid als medicijn à Het starten met betaalde arbeid verbetert alle dimensies van ervaren gezondheid binnen zes maanden
Barrière s om werk te zoeken en te vinden R. Van Rijn, Fit-4-Work data 2014
Effectieve re-integratie is mogelijk Systematische review Individual Placement & Support: - 6 studies met IPS voor werklozen met psychische problemen - IPS altijd beter dan reguliere 'vocational service & training' - na 12 maanden: 34% vs 12% in betaalde arbeid - meer uren betaalde arbeid en hoger inkomen
Effectieve re-integratie is mogelijk Werkzame elementen: - multidisciplinaire aanpak van zorg, arbeidsmarkt en sociale problematiek (tegelijkertijd en niet achter elkaar, vermijd lock-in effect - geïntegreerde begeleiding (ontschotten!) - werk aansluiten bij individuele wensen en capaciteiten (perspectief bieden!) - gezondheidsverbetering als onderdeel van maatschappelijke perspectief (betaalde arbeid)
Bijdrage van de buurtaanpak De buurt: vergroten van de sociale cohesie In buurten met grote sociale cohesie hebben inwoners zonder werk en met armoede minder depressieve klachten! Bron. O. Erdem, 2014
Aanbevelingen Sociaal-economische gezondheidsverschillen verkleinen door: 1. Stimuleren arbeidsparticipatie, zeker bij lager opgeleiden 2. Ontwikkel effectieve interventies voor (oudere) werknemers en werknemers met gezondheidsbeperkingen [Stel harde eisen aan effectiviteit van re-integratie activiteiten] 3. Investeer in duurzame inzetbaarheid werknemers, bedrijven, overheid
a.burdorf @ erasmusmc.nl