Diversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit

Transcriptie

1 Diversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit Prof. Dr. Walter Devillé Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg UvA Vluchtelingen en Gezondheid

2 OMGEVING POPULATIE KENMERKEN GEZONDHEIDS- GEDRAG UITKOMSTEN GEZONDHEIDS- ZORGSYSTEEM PERSOONLIJK GEZONDHEIDS- GEDRAG ERVAREN GEZONDHEID ONTVANKELIJK / AANLEG MIDDELEN BEHOEFTES EXTERNE OMGEVING GEBRUIK GEMETEN GEZONDHEID GEZONDHEIDS- ZORG GEBRUIKERS SATISFACTIE Model van R. Andersen, 1995

3 OMGEVING POPULATIE KENMERKEN GEZONDHEIDS- GEDRAG UITKOMSTEN ONTVANKELIJKHEID/AANLEG demografisch: leeftijd geslacht genetisch psychologisch sociale structuur: status copingsgedrag opleiding beroep etniciteit cultuur sociale netwerken gezondheidsbeeld attituden kennis waarden

4 Diversiteit en slechte ervaren gezondheid OR ,1 1,6 2,8 0

5

6 Geslacht Levensverwachting (2011) : België: vrouwen: 82,9j mannen: 77,8j Vlaanderen: 83,6j 78,6j Op 80jaar: leven nog 68% van de vrouwen, 52% van de mannen Verschillen: Jonge leeftijd: verkeersongevallen 60-80j: longkanker, coronaire hartziekten, COPD, beroerte Levensverwachting zonder chronische ziekten: 42 jaar vrouwen 48 jaar mannen

7 Geslacht Sterfteratio mannen versus vrouwen naar leeftijd (vijfjaarsklassen) in 2007 (Bron: CBS Doodsoorzakenstatistiek, bewerkt door het RIVM) Sterfte per mannen gedeeld door de sterfte per vrouwen

8 Geslacht Verklaringen: Sterfteoorzaken Leefstijlgedrag: roken, alcohol, roekeloos gedrag Genetisch: oestrogenen beschermen tegen ischemische ziekten (hart/ vaat) Traditionele sociale rollen: verschillen verkleinen

9 POPULATIE KENMERKEN GEZONDHEIDS- GEDRAG UITKOMSTEN gezondheid Geslacht (vrouw vs man) leefstijl: roken + drinken + dieet + beweging - gewicht - gerapporteerde gezondheid acute klachten chronische aandoeningen beperkingen geestelijke gezondheid Verschillen nemen toe levensverwachting + zorggebruik Verschillen verkleinen huisarts hoger fysiotherapeut hoger tandarts hoger specialist hoger GGZ hoger alternatief hoger thuiszorg hoger medicijnen hoger + = beter ; - = slechter Verschillen nemen toe

10

11 Socio-Economische Status Arbeidsmarktpositie: Werkend <> werkloosheid / arbeidsongeschiktheid healthy worker effect + effecten van inkomen, eigenwaarde, sociale contacten Lage SES: Laag geboortegewicht, meer ziek & beperkingen Chronische aandoeningen: 50% hoger Levensverwachting: 4 jaar korter Gezonde levensverwachting: jaar korter

12 Socio-Economische Status Verklaringen: selectie + causaal Fysische omgevingsfactoren (buurt + werk) Sociaal: psychosociale stress door financiële zorgen, werkdruk, zwakke locus of control minder steun sociale omgeving Gedrag: roken, voeding, beweging

13 Levensverwachting naar opleidingsniveau, (CBS, 2008f).

14 Prevalentie van een minder goede ervaren gezondheid in de Nederlandse populatie van 25 jaar en ouder, naar hoogst voltooid opleidingsniveau; gestandaardiseerd naar de bevolking van 2007 (Bron:POLS, gezondheid en welzijn, 2007).

15 Prevalentie van kanker in de Nederlandse populatie van 25 jaar en ouder, naar hoogst voltooid opleidingsniveau; gestandaardiseerd naar de bevolking van 2007 (Bron: POLS, gezondheid en welzijn, 2007)

16 Prevalentie van hartaandoeningen in de Nederlandse populatie van 25 jaar en ouder, naar hoogst voltooid opleidingsniveau; gestandaardiseerd naar de bevolking van 2007 (Bron: POLS, gezondheid en welzijn, 2007

17 POPULATIE KENMERKEN GEZONDHEIDS- GEDRAG UITKOMSTEN gezondheid leefstijl: roken - drinken - Socio-economische dieet Status (SES) drugs - (laag vs hoog) beweging? gewicht - Verschillen nemen af of stabiel + = beter ; - = slechter gerapporteerde gezondheid acute klachten chronische aandoeningen beperkingen geestelijke gezondheid Verschillen nemen toe levensverwachting - zorggebruik huisarts hoger tandarts minder specialist? GGZ minder alternatief minder thuiszorg hoger medicijnen recept meer medicijnen vrij minder preventie minder

18

19 Etnische minderheden in Nederland x % 40% 44% 59% Totaal niet-westerse migranten Totaal westerse migranten 56% 1ste generatie 2de generatie

20 Conceptueel model Etnische herkomst Achterliggende Mechanismen Specifieke Determinanten Ziekte & Gezondheid Welke factoren veroorzaken de verschillen in gezondheid tussen etnische groepen?

21 Genetische kenmerken Leefstijl Migratie geschiedenis Physische omgeving Etnische herkomst Culturele kenmerken Sociale omgeving Gezondheid & Ziekte Stronks et al Etnische identiteit Psycho-sociale stress Positie Gastland Gebruik Gezondheidszorg Kenmerken etnische groep (verklarende mechanismen) Specifieke kenmerken

22 Sterfterisico van Turken Marokkanen, Surinamers en Antillianen t.o.v. autochtonen, gecorrigeerd voor leeftijd ( Bos et al., 2004a) lagere socio-economische status burgerlijke status (S en A mannen) leeftijdsomslag: jongeren hogere sterftekans / ouderen lager

23 Sterfte van niet-westerse allochtone mannen ten opzichte van autochtone mannen (=100) naar leeftijd en herkomstgroep in (Garssen & Van der Meulen, 2007).

24 Moedersterfte naar bevolkingsgroep, per levendgeborenen in de periode (Schutte et al., 2010).

25

26 De gezondheidstoestand van allochtone groepen ten opzichte van de autochtone bevolking.. Turken Marokkanen Surinamers Antillianen Ervaren gezondheid b Perinatale sterfte Zuigelingensterfte Schizofrenie 0/0 +/0 +/+ +/+ Depressie +/+ +/+ Diabetes Hart- en vaatziekten Doodsoorzaken(mannen/vrouwen) : - Infectieuze en parasitaire ziekten 0/0 0/0 0/0 0/0 - Kanker 0/- -/- -/- 0/0 - Diabetes 0/0 0/0 +/+ 0/0 - Ziekten van hart- en vaatstelsel 0/0 0/0 0/0 0/0 - Ziekten van ademhalingsorganen 0/0 0/0 0/0 0/0 - Aandoeningen van de perinatale periode 0/0 0/0 0/0 0/+ - Niet-natuurlijke doodsoorzaken 0/0 0/0 0/0 0/0

27 Prevalentie van klinisch relevante depressieve symptomen bij Turken, Marokkanen en autochtonen in de leeftijd van jaar (in %) (Bron: Van der Wurff et al., 2004). Turkse en Marokkaanse ouderen veel depressiever dan autochtoon Turkse ouderen > Marokkaanse; vooral ouder vrouwen > 65j 1/3 Turkse allochtonen angstig of depressief, vooral vrouwen

28 Vitamine D tekort allochtonen: Surinaams-Hindostaans 51%. Surinaams-Creools 45% Turks 41% Marokkaans 37% Subsahara Afrikaans 19% Overige volwassenen 29% Autochtone Nederlanders 6% Zwangere vrouwen: 84% van de Turkse en 81% van de Marokkaanse vrouwen, overige niet-westerse 59% en bij de Westerse vrouwen was er maar bij 8% een tekort (Van der Meer, 2010 onderzoek onder 600 volwassenen in DenHaag)

29 POPULATIE KENMERKEN GEZONDHEIDS- GEDRAG UITKOMSTEN gezondheid gerapporteerde gezondheid T! acute klachten chronische aandoeningen /+ beperkingen geestelijke gezondheid leefstijl: Etniciteit roken T- / M v + (allochtoon vs excessief drinken = autochtoon) dieet +/= beweging T/M gewicht - T(urks), M(arokkaans, S(urinaams), A(ntilliaans); m(an), v(rouw) + = beter ; - = slechter levensverwachting -/+ zorggebruik huisarts evenveel/ meer (T) fysiotherapeut minder tandarts meer specialist meer GGZ evenveel/minder (M)? alternatief minder thuiszorg minder medicijnen recept +/- medicijnen vrij minder preventie minder

30 Specifieke gezondheidszorgproblemen Gebruik van preventieve zorg? Gebruik van thuiszorg Voorzieningen voor ouderen Kwaliteit van zorg Instroom en doorstroom van allochtoon personeel in zorg en welzijn Zorgverleners onder vluchtelingen en asielzoekers Geestelijke gezondheidszorg voor asielzoekers Maatschappelijke zorg voor vluchtelingen

31 Etniciteit, geslacht en gezondheid

32 Etnische gender verschillen: gezondheid (Gerritsen & Devillé, 2007) Gezondheid (%) Autochtoon (7.789) V M V Antilliaan (284) M Surinamees (394) V M Marokkaans (397) V M V Turks (437) M (Zeer) slechte ervaren gezondheid > 1 acute aandoening laatste 2 weken >=1 chronische aandoening laatste 12 maanden

33 Slechte ervaren gezondheid gecorrigeerd voor leeftijd en SES OR 4,5 4 3,5 3 2,5 2 2,02 1,95 2,72 1,5 1 0,5 1,14 0,92 0 Nederlands Antilliaans Surinaams Marokkaans Turks

34 >1 acute aandoening voorbije 2 weken gecorrigeerd voor leeftijd en SES OR 5 4 4,48 3 2,87 2 1,89 2,01 1, Nederlands Antilliaans Surinaams Marokkaans Turks

35 >= 1 chronische aandoening laatste 12 maanden gecorrigeerd voor leeftijd en SES OR 3 3, ,53 1,35 2,27 2,33 0 Nederlands Antilliaans Surinaams Marokkaans Turks

36 Geslachtsverschillen in gezondheid (gecorrigeerd) Slecht ervaren gezondheid Acute aandoeningen Chronische aandoeningen

37 Etniciteit, geslacht en gezondheidszorg

38 Contact met huisarts laatste 2 maanden (gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid)

39 Hospitalisatie laatste 12 maanden (gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid) OR , ,6 1,28 0,98 0 Nederlands Antilliaans Surinaams Marokkaans Turks

40 Fysiotherapie laatste 12 maanden (gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid) 3,5 3 2,5 OR 2 1,5 1 0,5 1,16 1,31 0,57 0,81 1,14 0 Nederlands Antilliaans Surinaams Marokkaans Turks

41 Poliklinische Geestelijk GeZondheidszorg (gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid) OR 4 3 2, ,43 1,03 2,36 0,81 0 Nederlands Antilliaans Surinaams Marokkaans Turks

42 Geslachtsverschillen in gezondheidszorg (gecorrigeerd) Huisarts Hospitalisatie Fysiotherapie Poliklinische GGZ

43 Conclusies Gezondheid: genderverschillen gaan bij alle etnische groepen in de verwachte richting: vrouwen > slechtere gezondheid Genderverschillen in gezondheid zijn in alle groepen groter uitgezonderd voor Antillianen in vergelijking met Nederlandse autochtonen Genderverschillen onder Turkse allochtonen grootst Zorg : vrouwen gebruiken meestal meer zorg, buiten een paar uitzonderingen vooral onder Surinaamse migranten Zorg: geen duidelijke trend of verschillen tussen groepen Surinamers geen genderverschillen voor HAzorg of fysiotherapie, bij Marokkanen geen voor fysiotherapie Voor hospitalisatie enkel verschillen onder Turken Poliklinische GGZ enkel onder Surinamers en Marokkanen

44 Dank u voor uw aandacht..

45 Patient use of health care Health care (%) W Native (7.789) M W Antillean (284) M Surinamese (394) W M Moroccan (397) W M W Turkish (437) M Contact GP last 2 months Hospitalisation last 12 months Contact physiotherapist last 12 months Contact ambulatory mental health service