Ouderen op de arbeidsmarkt: 60+ ers en 40+ ers

Transcriptie

1 Ouderen op de arbeidsmarkt: 60+ ers en 40+ ers Rapport van ILC Zorg voor later, Stichting Loonwijzer/WageIndicator, en Universiteit van Amsterdam/Amsterdams Instituut voor Arbeids Studies (AIAS) Inhoudsopgave Ouderen op de arbeidsmarkt 2 Waar werken ouderen? 3 Arbeidstijden van ouderen 4 Huishouden en zorgtaken van ouderen 5 Ambities van ouderen 6 Factoren van invloed op een drukke werkweek 7 Conclusie 8 Kea Tijdens Universiteit van Amsterdam/AIAS 29 augustus

2 Ouderen op de arbeidsmarkt Met de toenemende vergrijzing van de beropsbevolking is er regelmatig aandacht voor ouderen op de arbeidsmarkt. Zo heeft het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in 2011 een utgebreid onderzoek laten doen naar de arbeidsmarktpositie van ouderen. 1 Geconstateerd wordt dat de arbeidsparticipatie van ouderen in Nederland relatief laag is en dat in de leeftijdsklasse van 55 tot 65 jaar nog niet de helft werkt. Een uitdagend vraagstuk voor het Ministerie is om deze niet-werkenden naar de arbeidsmarkt te geleiden. Dit rapport gaat niet in op de niet-werkende ouderen, maar juist op de werkende ouderen. Wat zijn hun kenmerken en wat willen ze bereiken in hun werk? We maken daarvoor gebruik van de gegevens uit de Loonwijzer. De Loonwijzer enquête op richt zich op werkenden en werkzoekenden en vraag naar werk en loon. Natuurlijk is er ook een vraag naar leeftijd van de respondent. Dat stelt ons in staat om nauwkeurig na te gaan of en hoe ouderen op de arbeidsmarkt verschillen van werkenden die jonger zijn. We hanteren in dit raport twee scheidslijnen: we onderzoeken de 60+ers op de arbeidsmarkt en vergelijken hen met werkenden onder de 60 jaar. Helaas hebben we te weinig gegeven van 65+ers op de arbeidsmarkt om specifiek over deze groep uitspraken te doen. De Loonwijzer enquête loopt al vele jaren. In dit rapport gebruiken we gegevens van de jaren 2009 tot en met juli Omdat dit rapport gaat over werkende ouderen gebruiken we niet de enquetes van werkzoekenden of werklozen. Onder werkenden verstaan we zowel werknemers als zelfstandigen. 1 Zie Gelderblom, A., Collewet, M., De Koning, J. (2011) ARBEIDSMARKT OUDEREN. Rotterdam, SEOR Erasmus Universiteit Rotterdam. 2

3 Waar werken ouderen? In welke sectoren en beroepen werken ouderen? Grafiek 1 laat zien hoe de werkenden verdeeld zijn over de sectoren, uitgesplitst per leeftijdsgroep. Het valt op dat in deze grafiek de groep jaar weinig verschilt met de groep 60 jaar en ouder. De grootste verschillen doen zich voor tussen de leeftijdsgroep 39 jaar en jonger en 40 jaar en ouder. Deze oudere groep werkt relatief vaker in de agrarische sector, de industrie en de bouw en relatief vaker bij de overheid, gezondheidszorg en onderwijs. De jongeren tot 39 jaar werken aanzienlijk vaker in de groothandel, detailhandel, transport, telecom en horca, en vaker in de commerciele dienstverlening. Grafiek 2 laat zien hoe de werkenden verdeeld zijn over de beroepsgroepen. Ook hier doen de grootste verschillen zich voor tussen de leeftijdsgroepen tot 39 jaar en 40 jaar en ouder, want ook nu wijkt de groep 60+ers vrijwel niet af van de groep jaar. Ouderen werken veel vaker in leidinggevende functies en als bedieners van machines en installaties of als assembleurs. Jongeren daarentegen werken relatief vaker in intellectuele, wetenschappelijke en artistieke beroepen en als dienstverlenend personeel en verkopers. In de overige vijf beroepsgroepen zijn de verschillen tussen de leeftijdsgroepen minimaal. Grafiek 1 Verdeling van werkenden over sectoren, uitgesplitst naar leeftijd Argrar. sector, industrie, bouw Commerciele dienstverlening Groot-, detailhandel, transport, telecom, horeca Overheid, gezondheidszorg, onderwijs Loonwijzer data Jan Jul. 2012, selectie: werkenden. N= 89,683. Ongewogen data. Grafiek 2 Verdeling van werkenden over beroepsgroepen, uitgesplitst naar leeftijd Beroepen bij de strijdkrachten Leidinggevende functies Intellectuele, wetenschapp.en art. beroepen Technici en vakspecialisten Administratief personeel Dienstverlenend personeel en verkopers Geschoolde land-, bosbouwers en vissers Ambachtslieden Bedieners machines, install., assembleurs Elementaire beroepen Loonwijzer data Jan Jul. 2012, selectie: werkenden. N= 77,630. Ongewogen data. 3

4 Arbeidstijden van ouderen Hoeveel arbeidsuren werken ouderen? Grafiek 3 laat zien dat er ouderen veel werken, mogelijk omdat zij de sterke overlevers zijn. Meer dan de helft van de werkenden van 60 jaar en ouder werkt uur per week (55%). Dat is meeer dan hun collega s van jaar (45%) en ook meer dan de collega s van 39 jaar en jonger (5). Werkenden van 60 jaar en ouder rapporteren even vaak als hun jongere collega s van jaar dat ze 50 uur of meer per week werken (namelijk 6% van de leeftijdsgroep). Deeltijdarbeid komt onder ouderen ongeveer even vaak voor als onder de jongere leeftijdsgroepen. Grafiek 4 laat zien dat de werkende ouderen vaker op onregelmatige tijden werken. Werkenden van 60 jaar en ouder rapporteren vaker dat ze op zaterdag werken (46%), dat ze op zondag werken (35%) en dat ze s avonds werken (53%). Alleen wat betreft het werken in rooster verschillen de ouderen niet van de jongere leeftijdsgroepen. In de volgende paragraaf onderzoeken we of het vele werken te maken heeft met het feit dat ouderen meestal minder tijd nodig hebben voor huishoudelijke zorg. Grafiek 3 Verdeling van werkenden over arbeidstijdgroepen, uitgesplitst naar leeftijd t/m 19 uur uur uur uur 50 uur en meer Loonwijzer data Jan Jul. 2012, selectie: werkenden. N= 93,945. Ongewogen data. Grafiek 4 Percentage werkenden dat werkt op onregelmatige tijden, uitgesplitst naar leeftijd Werkt regelmatig zondag Werkt regelmatig zaterdag Werkt volgens rooster Werkt regelmatig 's avonds Loonwijzer data Jan Jul. 2012, selectie: werkenden. N= 68,753. Ongewogen data. 4

5 Huishouden en zorgtaken van ouderen Werken de ouderen zoveel omdat ze gemiddeld minder zorgtaken hebben? Hier onderzoeken we de samenstelling van hun huishoudens. Grafiek 5 laat zien dat in de leeftijdsgroep tot 39 jaar meer dan de helft geen kinderen heeft. Onder de werkenden van 60 jaar en ouder daarentegen zijn bij bijna de helft van hen de kinderen al het huis uit (4) en heeft een nog iets grotere groep thuiswonende kinderen die tenminste 5 jaar of ouder zijn (45%). Daar waar de jongeren relatief weinig zorgtaken voor kinderen hebben omdat zij nog geen kinderen hebben, hebben de ouderen van 60 jaar en ouder relatief weinig zorgtaken omdat hun kinderen het huis uit zijn. Grafiek 6 laat zien dat de huishoudensgrootte van de werkende 60+ers met 1,73 personen gemiddeld kleiner is dan die van de jongeren, terwijl zij wel het meest van alle leeftijdsgroepen samenwonen met een partner. Grafiek 5 Verdeling van werkenden over huishoudensgroepen, uitgesplitst naar leeftijd en totaal Geen kinderen Oudste kind <= 4 jr Jongste kind thuis en >4 jr Kinderen huis uit Loonwijzer data Jan Jul. 2012, selectie: werkenden. N= 61,798. Ongewogen data. Grafiek 6 Aantal leden in het huishouden en percentage dat samenwoont met een partner, uitgesplitst naar leeftijd jr of jonger jr 60 jr or ouder Totaal 39 jr of jonger jr 60 jr or ouder Totaal Loonwijzer data Jan Jul. 2012, selectie: werkenden. N= 68,753. Ongewogen data. 5

6 Ambities van ouderen Misschien werken de ouderen zoveel omdat ze nog steeds veel ambities hebben voor hun werkzame leven? Daarom onderzoeken we hier deze ambities. Grafiek 7 laat zien dat de ambities van de 60+ers beduidend lager zijn dan die van hun jongere collega s. Nog slechts 26% van de 60+ers wil graag promotie maken tegen 67% van hun collega s van 39 jaar en jonger. Nog slechts 25% van de 60+ers wil een nieuwe baan vinden, tegenover 46% van de 39- ers. Minder dan 2 van de 60+ ers verwacht komend jaar nog een opslag, tegenover 62% van de 39- ers. In een opzicht echter zijn de ouderen wel gelijk aan de jongeren: in iets grotere mate zouden zij een computer training willen hebben (25% om 2). Tenslotte hebben we gekeken of er leeftijdsverschillen zijn bij de vraag of men verwacht een lot uit de loterij te winnen, maar deze doen zich nauwelijks voor. De jarigen hopen het meest vaak een lot te winnen, gevolgd door de 60+ ers en daarna pas de 39- ers (76%, 73% resp. 7). Grafiek 7 Percentages werkenden naar vijf soorten ambities, uitgesplitst naar leeftijd en totaal Wil graag promotie maken Wil graag nieuwe baan vinden Verwacht komend jaar opslag Heeft computer training odig Hoopt de loterij te winnen Loonwijzer data Jan Jul. 2012, selectie: werkenden. N= 18,413. Ongewogen data. 6

7 Factoren van invloed op een drukke werkweek Welke factoren zijn van invloed op het hebben van een een drukke werkweek? Waarom werken ouderen 40 uur of meer en waarom werken ze s avonds? Daarvoor vergelijken we eerst de werkenden ouder dan 40 jaar met een lange en een korte werkweek. In de vorige paragrafen veronderstelden we dat de zorgtaken en de ambities hierbij een rol zouden spelen. Daarnaast houden we rekening met de invloed van het geslacht en de opleiding. Uit Tabel 1 blijkt het volgende. De kans dat werkenden ouder dan 40 jaar een lange werkweek hebben van 40 uur per week of meer hangt vooral samen met een hoge opleiding, want de kans dat deze persoon 40 uur of meer werkt neemt met 38% toe ten opzichte van iemand met een middelbare opleiding. Daarentegen is de kans dat een werkende vrouw ouder dan 40 jaar een 40- urige werkweek heeft bijna 8 keer lager in vergelijking tot een man. In het tweede paneel van de tabel is rekening gehouden met de ambities. Dan blijkt dat werkenden die promotie verwachten vaker een werkweek van 40 uur of meer hebben. De kans daarop neemt met 26% toe in vergelijking tot werkenden die geen promotie verwachten. Ook blijken werkenden die opslag verwachten vaker een 40+ werkweek te hebben. De kans daarop neemt met 25% toe in vergelijking tot werkenden die geen opslag verwachten. Gelden deze zelfde mechanismen voor het werken in de avond? Opleiding en geslacht bepalen inderdaad op dezelfde manier de kans op avondwerk. Maar hier doen de ambities niet meer terzake. Tabel 1 Logistische regressie voor de kans van een werkende van 40 jaar of ouder om een werkweek te hebben van 40uur of meer en om regelmatig s avonds te werken, zonder en met ambities Werkt 40 uur of meer Sig. S.E. Exp(B) Sig. S.E. Exp(B) Kinderen huis uit Woont met partner Lage opleiding Hoge opleiding.326 *** *** Vrouw *** *** Wil graag promotie..228 *** Verwacht opslag.223 *** Constante 565 *** *** Chi-square (df 5/7) Log likelihood N Werekt s avonds Sig. S.E. Exp(B) Sig. S.E. Exp(B) Kinderen huis uit Woont met partner Lage opleiding Hoge opleiding.304 *** *** Vrouw *** *** Wil graag promotie Verwacht opslag Constante Chi-square (df 5/7) Log likelihood N Loonwijzer data Jan Jul. 2012, selectie: werkenden van 40 jaar en ouder. Referentie groepen: Opleiding midden. *** p<0.01, ** p<0.05; * p<0.10 7

8 Conclusie Wat willen oudere werknemers bereiken in hun werk? Deze vraag staat centraal in dit rapport. We maken voor de analyses gebruik van de gegevens uit de Loonwijzer. Allereerst onderzoeken we in welke sectoren en beroepen ouderen werken. Het valt op dat in dit opzicht de groep jaar weinig verschilt met de groep van 60 jaar en ouder. De grootste verschillen doen zich voor tussen de leeftijdsgroep 39 jaar en jonger en 40 jaar en ouder. De 40+ ers werken relatief vaker in de agrarische sector, de industrie en de bouw en relatief vaker bij de overheid, gezondheidszorg and onderwijs. Ze werken veel vaker in leidinggevende functies en als bedieners van machines en installaties of als assembleurs, mar minder vaak in intellectuele, wetenschappelijke en artistieke beroepen en als verkopers. Hoeveel arbeidsuren werken ouderen? Meer dan de helft van de werkenden van 60 jaar en ouder werkt uur per week (55%). Dat is meeer dan hun collega s van jaar (45%) en ook meer dan de collega s van 40 jaar en jonger (5). Ouderen werken ook relatief vaker op onregelmatige tijden, met name op zaterdag, zondag en s avonds. Alleen wat betreft het werken in rooster verschillen de ouderen niet van de jongere leeftijdsgroepen. We onderzoeken of het vele werken te maken heeft met het feit dat ouderen meestal minder tijd nodig hebben voor huishoudelijke zorg of met hun ambities. Kijken we naar de samenstelling van hun huishoudens, dan zal het geen verbazing wekken dat bijna de helft van de werkenden van 60 jaar geen thuiswonende kinderen meer heeft. Daar waar de jongeren relatief weinig zorgtaken voor kinderen hebben omdat zij nog geen kinderen hebben, hebben de ouderen van 60 jaar en ouder relatief weinig zorgtaken omdat hun kinderen het huis uit zijn. De huishoudensgrootte van de werkende 60+ers is met 1,73 personen kleiner dan die van de jongere collega s, terwijl zij het meest van alle leeftijdsgroepen samenwonen met een partner. Misschien werken de ouderen zoveel omdat ze nog steeds veel ambities hebben voor hun werkzame leven? We vinden daarvoor weinig aanwijzingen. De ambities van de 60+ers zijn beduidend lager dan die van hun jongere collega s. Nog slechts een kleine groep wil graag promotie maken of wil een nieuwe baan. Ook is er slechts een kleine groep die een opslag op het loon verwacht in het komende jaar. In één opzicht echter zijn de ouderen wel gelijk aan de jongeren: zij willen graag een computer training hebben. Waarom werken de ouderen 40 uur of meer en waarom werken ze s avonds? Spelen zorgtaken of ambities hierbij een rol? We beperken de analyses tot de werkenden ouder dan 40 jaar. Het blijkt dat de kans dat zij een lange werkweek hebben vooral samen hangt met een hogere opleiding, terwijl de kans op een korte werkweek voor vrouwen bijna 8 keer hoger is dan voor mannen. Ambities spelen daarnaast een rol. Werkende 40+ ers die promotie verwachten of die opslag verwachten hebben vaker een werkweek van 40 uur of meer. Gelden deze zelfde mechanismen voor het werken in de avond? Opleiding en geslacht bepalen inderdaad de kans op avondwerk, maar nu doen de ambities niet terzake. ****** 8