Breastcancer survivors, levensstijl aanpassingen

18 juni 2008 Jaarbeurs Utrecht Breastcancer survivors, levensstijl aanpassingen Niek Golsteijn Verpleegkundig Specialist Oncologie TweeSteden ziekenhuis, Tilburg

Inhoud Overlevers Late gevolgen Voeding Bewegen Roken Nazorg Conclusie

Survivorship USA 10 miljoen kanker overlevers (290 miljoen inwoners) 2.2 miljoen borstkanker overlevers Centers for Disease Control and Prevention (CDC) National Cancer Institute (NCI)

Overlevers NL Minstens 5 jaar na diagnose nog in leven: 2000: 188.000 2015: 337.000 Van meten naar weten, IKZ 2005 Kanker in Nederland, KWF 2004

Borstkanker 1 op de 9 vrouwen 33% van alle vrouwen met kanker 9,8% < 75 jaar en 1,3% > 75 jaar 50% tussen 60 en 75 jaar Van meten naar weten, IKZ 2005

Late gevolgen (1) Klachten - gewichtstoename, afvallen: - metabolische problemen - verandering van leefstijl - hormonale veranderingen - moeheid - depressie - pijn - cardiale en pulmonale klachten - lokale problemen door lymfe chirurgie en lymfeoedeem Huid - basaal cel carcinoom - permanent haarverlies Ganz

Late gevolgen (2) Gehoor, neus, keel en mond - gehoor verlies - gebitsproblemen - droge mond - osteonecrose agv bisphosphonaten Pulmonaal - benauwdheid - hoesten - verminderd longvolume Cardiaal en vasculair - hartfalen

Late gevolgen (3) Nieren - hypertensie Gastro-intestinaal - chronische diarree - buikpijn agv vernauwing en verkleving - stoma Urogenitiaal - incontinentie - pijn bij plassen - erectiestoornissen

Late gevolgen (4) Gynaecologisch - vroegtijdige menopause - vaginale droogheid - pijnlijke coitus Hormonaal - Hypothyroidisme Voortplanting - tijdelijk of permanente onvruchtbaarheid - vervroegd in de overgang

Late gevolgen (5) Seksualiteit - verminderd libido - problemen met zelfbeeld en seksuele aantrekkelijkheid - pijnlijke coitus - erectiestoornissen - lichamelijke veranderingen Hematologisch - persisterende neutropenie zonder infectie Skelet - chronische pijnklachten - osteoporose

Late gevolgen (6) Neurologisch - perifere neuropathie - gehoor vermindering - cognitieve problemen Psychosociaal - werkhervatting - opleiding - huishoudelijk werk - slaappatroon - medicatie gebruik - sociale steun - angst en depressie - veranderd zelfbeeld

Cognitieve veranderingen Risico factoren: Gevorderde leeftijd Neurologische of psychiatrische anamnese Bekend met verslaving Eerdere kanker behandeling Therapie toediening direct tot het CZS Hoge dosis therapie Lagdurige therapie (biotherapie) MTX en 5-FU 18-27% bij standaard dosis chemotherapie 31% bij hoge dosis chemotherapie van Dam et al 1998; Meyers 2000

Cognitieve veranderingen Aandachtpunten: - behandeling co-morbiditeiten - roken en alcohol - stress en angst - rust en slapen - stemming en depressie - moeheid - therapieën: ervaring van dementie - cognitieve stimulatie - complex werk - training, puzzelen ed - farmacologische: Vit B6, aspirine, gember ea

Kwaliteit van leven 2000 (ex-)kankerpatiënten 5 en 15 jaar geleden diagnose Borstkanker, prostaatkanker, baarmoederkanker of lymfeklierkanker Vragenlijst 80% response Mols 2007; Mols et al

Kwaliteit van leven Borstkankerpatiënten, vrouwen, 10 jaar na diagnose: Een goede kwaliteit van leven. Psychisch welbevinden goed. Voelen zich net zo gezond als vrouwen zonder borstkanker. Merendeel zelf meer tevreden met hun leven. Items: Lymfoedeem - Seksuele problemen Vermoeidheid - Menopauzale klachten Bestraling - Werk Specialist - Financieel Psycholoog

Voeding

Specifieke aandachtpunten Alcohol Rock et al 2002; Smith-Warner et al 1998 Soja Messina et al 2001; Kris-Etherton et al 2002; Peeters et al 2003 Voedingssupplementen Newman et al 2003 Biologisch Vegetarisch

Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1985 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14%

Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1991 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19%

Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1997 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20%

Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2001 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25%

Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2005 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25% 29% 30%

Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2006 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25% 29% 30%

Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1990, 1998, 2006 (*BMI 30, or about 30 lbs. overweight for 5 4 person) 1990 1998 2006 No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25% 29% 30%

Obesitas NL Masterplan 2005, Voedingscentrum Den Haag

Wat zegt de wetenschap over overgewicht en overleven? Voor 1990: 14 studies die een klein negatief effect aantonen. Na 1990: 17 van de 28 studies tonen een significant risico op recidief, mortaliteit of beide. Een groot onderzoek toont aan dat zij die meer dan 6 kg aankomen 50% meer kans op recidief hebben en 60% meer kans op overlijden. IARC 2002; Camoriano et al 1990; Kroenke et al 2005; Carmichael et al 2005

Bewegen 20 tot 40% minder kans op het krijgen van borstkanker Verlaagt oestrogeen- en insuline spiegel Half uur matig intensieve beweging per dag 'De rol van Lichaamsbeweging bij preventie van kanker, van Leeuwen, NKI Veel bewegen na de behandeling geeft 26-40% minder risico in recidief en overlijden. Al bij 1-3 uur matige activiteit is de verbetering zichtbaar en bij 3-5 uur is verder verbetering aantoonbaar. Holmes et al 2005

Nazorg Voorlichting en signalering Vroege detectie recidieven, metastasen en nieuwe tumoren Complicaties kanker en/of (late) bijwerkingen behandeling Afstemming tussen verschillende zorgverleners Follow up tot 5 jaar na diagnose

Informatie Overlevers: Hoe terugkeer te voorkomen Angst om opnieuw met kanker geconfronteerd te worden Wat te doen met de klachten Levensstijl Follow-up Ross et al

Rol oncologische hulpverlener Bewustzijn van mogelijkheden om gezonde levensstijl te bevorderen Registreren van langetermijn effecten en effectmeting van interventies Ontwikkelen en volgen richtlijnen Demark et al

Conclusie Toename overlevers Betere overlevingskansen en ziekte vrije periode Gezondheids bevordering belangrijk voor overlevers Richtlijnen om gezonde levenswijze te ondersteunen Verpleegkundige moeten in staat zijn om overlevenden te ondersteunen en te stimuleren Onderzoek noodzakelijk

Referenties Ganz, Monitoring the Physical health of cancer survivors: A Survivorship-Focused Medical History Journal of Clinical Oncology, volume 24, number 32, november 10 2006 Mols,F.(2007) Physical and Psychological weel-being among long-term cancer survivors Mols,F et al Quality of life among long-term breast cancer survivors: A systematic review European Journal of Cancer 41 (2005) 2613-2619 Ross et al, The information need of well, long-term survivors of breast cancer Patient Education and Counseling 33 (1998) 245-255 Demark et al Promoting health and Physical Function Among Cancer Survivors: potential for Prevention and Questions That Remain Journal of Clinical Oncology Volume 24 number 31 november 10 2006 Mokdad A H, et al. J Am Med Assoc, Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS 1985-2006

Bedankt voor uw aandacht. ngolsteijn@tsz.nl