Anti-hormonale therapie ja of nee?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Anti-hormonale therapie ja of nee?"

Transcriptie

1 Anti-hormonale therapie ja of nee? Borstkanker symposium, 6 oktober 2018 Sissi Grosfeld, verpleegkundig specialist

2 Anti-hormonale therapie Verschillende types borstkanker 70-80% hormoongevoelig Borstkanker symposium, 6 oktober 2018 Sissi Grosfeld, verpleegkundig specialist

3

4

5 Wanneer anti-hormonale therapie? Voor de operatie Na de operatie Palliatief bij uitgezaaide borstkanker

6 Anti-hormonale therapie Premenopauzaal: Tamoxifen evt. icm uitschakeling eierstokfunctie Postmenopauzaal: Tamoxifen>aromatase remmer

7 Tamoxifen

8

9

10

11 Hoe lang anti-hormoontherapie In principe 5 jaar Bij hoog risico patiënten: Patiënten die postmenopauzaal zijn: 7 jaar Patiënten die premenopauzaal zijn: 10 jaar

12 hoogrisico Tumorkenmerken Lymfklier status Leeftijd

13 Richtlijn mammacarcinoom2017

14 Predict Casus: vrouw 45 jaar, pre-menopauzaal, oestrogeen receptor positief, Her2 receptor negatief, tumor grootte 25 mm, graad 2, geen okselkliermetastasen Overleving 15 jaar met alleen operatie 78% met toevoeging hormoontherapie 83%

15 Casus: vrouw 45 jaar, pre-menopauzaal, oestrogeen receptor positief, Her2 receptor negatief, tumor grootte 25 mm, graad 2, 3 okselkliermetastasen Overleving 15 jaar met alleen operatie 57% met toevoeging hormoontherapie 67% Na 15 jaar leeft 94% van de vrouwen zonder borstkanker nog

16 Casus: vrouw 75 jaar, post-menopauzaal, oestrogeen receptor positief, Her2 receptor negatief, tumor grootte 25 mm, graad 2, geen okselkliermetastasen Overleving 15 jaar met alleen operatie 38% met toevoeging hormoontherapie 41%

17 Casus: vrouw 75 jaar, post-menopauzaal, oestrogeen receptor positief, Her2 receptor negatief, tumor grootte 25 mm, graad 2, drie okselkliermetastasen Overleving 15 jaar met alleen operatie 26% met toevoeging hormoontherapie 32% Na 15 jaar leeft zonder borstkanker nog 49% van de vrouwen

18 Bijwerkingen van anti-hormonale therapie Bijwerkingen komen grotendeels overeen met overgangsverschijnselen

19

20 De overgangsverschijnselen bij vrouwen zonder borstkanker en anti-hormonale therapie Opvliegers en zweten bij % van de vrouwen Opvliegers continueren > 1 jaar bij de meeste vrouwen > 5 jaar bij 50 % van de vrouwen Nachtelijk transpireren

21 Tamoxifen Opvliegers Slapeloosheid Stemmingswisselingen Spier- en gewrichtsklachten Hoofdpijn Gewichtstoename Verminderd libido Kleine risico op trombose en baarmoederkanker

22 Opvlieger

23 Opvliegers Het mechanisme van opvliegers is onbekend. roken warme dranken voeding die nitriet of sulfiet bevat pittig eten alcohol cafeïne

24 Wat kun je er zelf aan doen? Gezonde leefstijl Kleding Beddengoed Zo min mogelijk alcohol gebruik Niet roken Voeding

25 Behandeling opvliegers? Clonidine Venlafaxine Gabapentine

26 Accupunctuur Borstkanker symposium, 7 oktober 2017 Emine Goker, internist-oncoloog

27

28 Niet medicamenteuze middelen Zwarte zilverkaas Geen verbetering Geeft leverfunctie stoornissen Fyto-oestrogenen Niet effectief Vitamine E Niet effectief

29 Voeding

30 Gewichtstoename Multifactorieel - Overgang - Bijwerking medicatie - Voeding - Leef gewoontes

31 Gewichtstoename Overgewicht bij mammacarcinoom is een risicofactor voor een kortere overleving en een verminderde kwaliteit van leven. Daarnaast vergroot overgewicht de kans op andere ziekten zoals diabetes mellitus, cardiovasculaire.

32 Vroegtijdig beginnen Voedingsconsulent Voor -tijdens en na de behandeling

33 Bewegen Vroeg beginnen met intensief sporten

34 Aromatase remmers Meer kans op spier- en botklachten Kleine risico op osteoporose

35 Spier- en gewrichtsklachten Bij aromataseremmers % stopt t.g.v. spier- en gewrichtsklachten

36 Gewrichtsklachten Artritis Zwelling, warm en roodheid Artralgie Vaak bilaterale pijn aan handen, knieën, heupen, enkels of voeten Ochtendstijfheid Carpaal Tunnel Syndroom

37 Behandeling spier- en gewrichtsklachten Intensief sporten vermindert de klachten aanzienlijk Gewichtsafname en conditieverbetering Pijnstilling Uitsluiten reuma

38 DEXA Bij start van de aromatase remmer: uitgangsonderzoek botdichtheidsmeting

39 Integrale aanpak In AMZ - integrale aanpak - overgangsconsulente /oncoloog /lifestyle coach

40 Hoeveel patiënten stopt binnen 5 jaar

41 Late gevolgen Overgewicht Behandeling Vervroegde overgang Lifestyle Osteoporose Vervroegde overgang Aromataseremmer Lifestyle Cardio /vasculair risico Oncolytica, endocriene behandeling Vervroegde overgang Lifestyle

42 Conclusie % hormoongevoelig Premenopauzaal: tamoxifen 5-10 jaar Postmenopauzaal: tamoxifen>aromatase remmer 5-7 jaar Bijwerkingen van anti-hormonale therapie beïndvloeden kwaliteit van leven Integrale aanpak

43 Bedankt voor uw aandacht

De impact van hormonale therapie bij borstkanker. Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist

De impact van hormonale therapie bij borstkanker. Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist De impact van hormonale therapie bij borstkanker Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist Inleiding Werkingsmechanisme hormoontherapie Bijwerkingen Wat

Nadere informatie

H Hormonale therapie bij borstkanker

H Hormonale therapie bij borstkanker H.40017.0316 Hormonale therapie bij borstkanker Inleiding Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en deze stoffen regelen een groot aantal lichaamsfuncties. Hormonen worden in een aantal klieren,

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de Patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van

Nadere informatie

borstkliniek informatiebrochure Anti-hormoontherapie

borstkliniek informatiebrochure Anti-hormoontherapie borstkliniek informatiebrochure Anti-hormoontherapie Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Verschillende soorten behandelingen 5 3. Contactgegevens 7 3 1. Inleiding Graag duiden wij u op het belang van een goede

Nadere informatie

patiënteninformatie borstkliniek Antihormoontherapie

patiënteninformatie borstkliniek Antihormoontherapie patiënteninformatie borstkliniek Antihormoontherapie ALGEMEEN ZIEKENHUIS SINT-JOZEF Oude Liersebaan 4-2390 Malle tel. 03 380 20 11 - fax 03 380 28 90 azsintjozef@emmaus.be - www.azsintjozef-malle.be Dit

Nadere informatie

Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015

Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015 Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015 Prof dr Marian Mourits Gynaecologisch Oncoloog Universitair Medisch Centrum Groningen Preventieve eierstokverwijdering. en dan? Preventieve eierstokverwijdering

Nadere informatie

Endocriene therapie bij borstkanker

Endocriene therapie bij borstkanker Endocriene therapie bij borstkanker Inleiding Eén van de behandelmogelijkheden bij borstkanker is endocriene therapie, vroeger ook wel hormonale of anti-hormonale therapie genoemd. In deze brochure kunt

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van

Nadere informatie

5 borstkanker Adviezen over omgaan met bijwerkingen 7 Vragen / informatie 11

5 borstkanker Adviezen over omgaan met bijwerkingen 7 Vragen / informatie 11 Wat zijn hormonen? Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en die een groot aantal lichaamsfuncties regelen. Een aantal klieren, organen en weefsels, bijvoorbeeld de eierstokken, maken hormonen.

Nadere informatie

Maatschap Chirurgie. Hormonale therapie bij borstkanker

Maatschap Chirurgie. Hormonale therapie bij borstkanker Maatschap Chirurgie Hormonale therapie bij borstkanker Algemeen Uw specialist heeft met u besproken dat u in aanmerking komt voor een aanvullende (preventieve) hormonale behandeling. In deze folder kunt

Nadere informatie

C. 1. Hormoonbehandeling

C. 1. Hormoonbehandeling C. 1. Hormoonbehandeling Heeft u een hormoongevoelige tumor? Dan krijgt u in overleg met uw oncoloog zo nodig een hormoonbehandeling. Een hormoonbehandeling is de behandeling van kanker met hormonen. Dit

Nadere informatie

Mammacarcinoom en osteoporose. Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel

Mammacarcinoom en osteoporose. Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel Mammacarcinoom en osteoporose Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel Vroeg ingetreden menopauze, premenopauzaal gebruik van tamoxifen en postmenopauzaal gebruik

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Groepsvoorlichting hormonale therapie Het TweeSteden ziekenhuis (vestiging Tilburg) organiseert regelmatig een groepsvoorlichting hormonale therapie. Deze vindt plaats in

Nadere informatie

Bij u is onderzocht of uw tumor hormoongevoelig is en omdat dit bij u het geval is, heeft de arts voorgesteld om te starten met hormonale therapie.

Bij u is onderzocht of uw tumor hormoongevoelig is en omdat dit bij u het geval is, heeft de arts voorgesteld om te starten met hormonale therapie. Wat zijn hormonen? Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en die een groot aantal lichaamsfuncties regelen. Een aantal klieren, organen en weefsels, bijvoorbeeld de eierstokken, maken hormonen.

Nadere informatie

Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE. onderdeel HORMONALE THERAPIE

Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE. onderdeel HORMONALE THERAPIE Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE onderdeel HORMONALE THERAPIE Inhoudsopgave Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 4 Vóór de overgang... 4 Tijdens en na de overgang... 5 De verschillende

Nadere informatie

Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie

Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie Voor patiënten met borstkanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw behandelend arts heeft met u besproken dat

Nadere informatie

Interne geneeskunde. Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker

Interne geneeskunde. Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker Interne geneeskunde Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker Inhoudsopgave Hormoontherapie bij borstkanker 4 Wat zijn hormonen? 4 Hormoongevoelige borstkanker 5 Hormoontherapie bij borstkanker

Nadere informatie

7.1 Anti-hormonale therapie

7.1 Anti-hormonale therapie 7.1 Anti-hormonale therapie Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Naast de bekende behandelmethoden als een operatie, bestraling en chemotherapie, is het vaak ook mogelijk borstkanker

Nadere informatie

Vroegstadium borstkanker Medicamenteuze behandeling. Jan Drooger Internist-oncoloog Huisartsensymposium 20 september 2017

Vroegstadium borstkanker Medicamenteuze behandeling. Jan Drooger Internist-oncoloog Huisartsensymposium 20 september 2017 Vroegstadium borstkanker Medicamenteuze behandeling Jan Drooger Internist-oncoloog Huisartsensymposium 20 september 2017 Disclosures spreker (potentiële) belangenverstrengeling Nothing to disclose Voor

Nadere informatie

Infoblad KANKER ALGEMEEN. Hormonale therapie

Infoblad KANKER ALGEMEEN. Hormonale therapie Infoblad KANKER ALGEMEEN Hormonale therapie HORMONALE THERAPIE Hormonale therapie is de behandeling van kanker met hormonen. Artsen noemen het ook: hormoontherapie, hormonale behandeling of hormoonbehandeling.

Nadere informatie

(neo)adjuvante hormoontherapie

(neo)adjuvante hormoontherapie (neo)adjuvante hormoontherapie Stand van zaken Erik Blok Afdeling Heelkunde / Medische Oncologie LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM Inhoud 1. Casus 2. Biologie en behandelopties 3. Adjuvante therapie:

Nadere informatie

Hormonale therapie bij borstkanker

Hormonale therapie bij borstkanker Hormonale therapie bij borstkanker Academisch Borstkankercentrum Erasmus MC-Havenziekenhuis Uw arts heeft met u besproken de borstkanker te behandelen met een hormonale therapie. Bij de normale ontwikkeling

Nadere informatie

H.366781.0614. Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker)

H.366781.0614. Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker) H.366781.0614 Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker) 2 Inleiding U wordt behandeld voor borstkanker, dit heeft invloed op uw botverlies. U krijgt praktische tips om uw botten gezond te houden.

Nadere informatie

Menopauze polikliniek. Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts

Menopauze polikliniek. Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts Menopauze polikliniek Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts Menopauze De menopauze is de laatste menstruatie van een vrouw. Als een vrouw, een jaar lang geen menstruatie

Nadere informatie

Hormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie

Hormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie Hormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie Inleiding Bij u is een kwaadaardig gezwel in de prostaat aangetroffen (prostaatkanker). De uroloog heeft er samen met u voor gekozen om de prostaatkanker

Nadere informatie

De overgang: informatie en advies

De overgang: informatie en advies Gynaecologie Patiënteninformatie De overgang: informatie en advies U ontvangt deze informatie, omdat u heeft besloten naar de overgangspolikliniek te gaan in verband met uw overgangsklachten. Deze polikliniek

Nadere informatie

3.3 Borstkanker bij de man

3.3 Borstkanker bij de man 3.3 Borstkanker bij de man Bij u is zojuist de diagnose borstkanker vastgesteld. Alle patiënten die voor borstkanker worden behandeld in het Catharina-ziekenhuis ontvangen een Persoonlijke Informatie Map.

Nadere informatie

Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies)

Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies) Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies) Inleiding U heeft besloten voor uw overgangsklachten naar het verpleegkundig overgangsspreekuur te gaan. In deze folder leest u algemene informatie

Nadere informatie

Hormoongebruik rond de overgang

Hormoongebruik rond de overgang Hormoongebruik rond de overgang Afdelingen gynaecologie en verloskunde Inhoudsopgave Inleiding 2 Wat is de overgang? 2 Klachten tijdens de overgang 2 Het gebruik van oestrogenen tijdens de overgang 2 De

Nadere informatie

Hormonale therapie bij borstkanker

Hormonale therapie bij borstkanker Hormonale therapie bij borstkanker Borstcentrum Máxima is gevestigd op locatie Eindhoven Operatie, bestraling en chemotherapie zijn de meest bekende behandelmethoden bij kanker. Bij bepaalde soorten kanker

Nadere informatie

Thema: "Overgankelijkheden" D.H. Bogchelman. 10 november 2012

Thema: Overgankelijkheden D.H. Bogchelman. 10 november 2012 Thema: "Overgankelijkheden" 10 november 2012 D.H. Bogchelman Inleiding Wat is de overgang? Wat gebeurt er in de overgang? Verschijnselen van de overgang Hoe behandelen we overgangsklachten? Wat zijn de

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Hormoontherapie bij borstkanker

Patiënteninformatie. Hormoontherapie bij borstkanker Patiënteninformatie Hormoontherapie bij borstkanker Inhoud Inleiding... 4 Omschrijving en doel van de behandeling... 4 Wat zijn hormonen... 4 Verschillende indicaties/redenen voor hormonale behandeling...

Nadere informatie

DE OVERGANG. Fred Balder, huisarts

DE OVERGANG. Fred Balder, huisarts DE OVERGANG Fred Balder, huisarts Bij ongeveer 30% van de vrouwen wordt het dagelijks leven door de overgangsklachten verstoord. Levensfasen van een vrouw puberteit vruchtbaar overgang onvruchtbaar 12jr

Nadere informatie

Vroegtijdig staken van adjuvante antihormonale therapie door patiënten met borstkanker: een onderzoek naar ervaringen van patiënten Inhoud Inleiding

Vroegtijdig staken van adjuvante antihormonale therapie door patiënten met borstkanker: een onderzoek naar ervaringen van patiënten Inhoud Inleiding Vroegtijdig staken van adjuvante antihormonale therapie door patiënten met borstkanker: een onderzoek naar ervaringen van patiënten Marieke Schreuder-Cats Medisch mentor: Els Witteveen Inhoud Inleiding

Nadere informatie

Hormonale therapie bij borstkanker

Hormonale therapie bij borstkanker 10-4-2016 Hormonale therapie bij borstkanker 1 Inhoudsopgave 1. Hormonale therapie bij borstkanker...3 1.1 Wat zijn hormonen?...3 1.2 Wat is een hormoongevoelige tumor?...3 1.3 Orale anticonceptie...3

Nadere informatie

De overgang. Inleiding. Hormonale veranderingen. Het begin en de duur van de overgang

De overgang. Inleiding. Hormonale veranderingen. Het begin en de duur van de overgang 24-05-2019 De overgang Inleiding De meeste vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar. De gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt de menopauze

Nadere informatie

Late effecten van de behandeling van kanker: chemotherapie en hormoontherapie. Maaike de Boer, internist-oncoloog, MUMC+

Late effecten van de behandeling van kanker: chemotherapie en hormoontherapie. Maaike de Boer, internist-oncoloog, MUMC+ Late effecten van de behandeling van kanker: chemotherapie en hormoontherapie Maaike de Boer, internist-oncoloog, MUMC+ Toename overleving kanker door effectievere behandelingen Seasons of Survivorship

Nadere informatie

Borstkanker en hormoontherapie

Borstkanker en hormoontherapie Chirurgie Borstkanker en hormoontherapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is hormoontherapie?... 3 Vrouwelijke geslachtshormonen... 3 Wanneer komt u in aanmerking voor een hormoonbehandeling?... 4

Nadere informatie

E-book-De overgang.indd :26:29

E-book-De overgang.indd :26:29 E-book-De overgang.indd 1 16-12-2014 14:26:29 Colofon Dit e book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie:

Nadere informatie

Gemetastaseerd mammacarcinoom. Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis

Gemetastaseerd mammacarcinoom. Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis Gemetastaseerd mammacarcinoom Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis 19 maart 2018 Inhoud o Cijfers over borstkanker o Verschillende behandelmogelijkheden o casus o quiz Cijfers over borstkanker

Nadere informatie

Het gebruik van tamoxifen. Bij retroperitoneale fibrose

Het gebruik van tamoxifen. Bij retroperitoneale fibrose Het gebruik van tamoxifen Bij retroperitoneale fibrose Inleiding U heeft deze folder gekregen, omdat u retroperitoneale fibrose (RPF) heeft. Bij de behandeling van RPF kan de arts meerdere medicijnen

Nadere informatie

Vraag: Hoe is de zorg rond anti hormonale therapie in jouw ziekenhuis georganiseerd?

Vraag: Hoe is de zorg rond anti hormonale therapie in jouw ziekenhuis georganiseerd? Samenvatting Anti-hormonale therapie bij mammacarcinoom: Vraag: Hoe is de zorg rond anti hormonale therapie in jouw ziekenhuis georganiseerd? Vraagsteller: Marieke Schreuder-Cats Verpleegkundig specialist

Nadere informatie

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding Deze Interline gaat over de volgende werkafspraken: - Subfertiliteit (herzien) -

Nadere informatie

Welkom bij de Gezond & Zeker Innovatiedag 2018

Welkom bij de Gezond & Zeker Innovatiedag 2018 Welkom bij de Gezond & Zeker Innovatiedag 2018 Hoe ga je overweg met de overgang? https://www.flickr.com/photos/orinrobertjohn/1526151157 Wie zijn wij? Ellen van den Berk arbeidsomstandigheden, gezondheidsbeleid

Nadere informatie

Leven met borstkanker

Leven met borstkanker Leven met borstkanker Inhoud: Voorwoord 3 Borstkanker en hormonale therapie 4 Wat is Lucrin? 8 Vaak gestelde vragen 9 Meer informatie VOORWOORD Uw arts heeft u een behandeling met Lucrin voorgeschreven.

Nadere informatie

Tamoxifen als antihormonale therapie

Tamoxifen als antihormonale therapie Chirurgie Tamoxifen als antihormonale therapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Het effect van Tamoxifen... 3 Mogelijke bijwerkingen van Tamoxifen... 4 Wat kunt u zelf doen bij optredende bijwerkingen?...

Nadere informatie

Jong = Pre-menopauzaal Hormonale Therapie Fertiliteitspreservatie. P. Neven MBC UZ Leuven

Jong = Pre-menopauzaal Hormonale Therapie Fertiliteitspreservatie. P. Neven MBC UZ Leuven Jong = Pre-menopauzaal Hormonale Therapie Fertiliteitspreservatie P. Neven MBC UZ Leuven Overzicht: - Hormonale therapie - Belang vrouwelijk hormoon & welke hormonale therapie - Hormoon-gevoelige borstkanker?

Nadere informatie

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg Hersenmetastasen (HM) + Introductie + Enkele cijfers. + Wanneer denken we aan HM? + Behandeling van HM (Landelijke

Nadere informatie

sterke botten bij borstkanker Hoe houd ik mijn botten gezond?

sterke botten bij borstkanker Hoe houd ik mijn botten gezond? sterke botten bij borstkanker Hoe houd ik mijn botten gezond? 2 3 U wordt behandeld voor borstkanker. In deze uitgave krijgt u informatie over de invloed van de behandeling op de gezondheid van uw botten,

Nadere informatie

Inleiding. Wat is osteopenie? Hoe ontstaat osteopenie?

Inleiding. Wat is osteopenie? Hoe ontstaat osteopenie? Osteopenie Inleiding U heeft de uitslag van de botdichtheidsmeting (= botdensitometrie) ontvangen van de osteoporoseverpleegkundige. Uit de botdichtheidsmeting is gebleken dat u osteopenie heeft. De uitslag

Nadere informatie

Incidentie. Adjuvante endocriene therapie; het zorgenkind van de mammae. Transitie van voorlichting onder de maat, naar voorlichting op maat.

Incidentie. Adjuvante endocriene therapie; het zorgenkind van de mammae. Transitie van voorlichting onder de maat, naar voorlichting op maat. Adjuvante endocriene therapie; het zorgenkind van de mammae. Transitie van voorlichting onder de maat, naar voorlichting op maat. Incidentie Jaarlijks 13.000 vrouwen diagnose borstkanker Bij elke vrouw

Nadere informatie

Hormonale therapie bij borstkanker

Hormonale therapie bij borstkanker Hormonale therapie bij borstkanker 1/15 Inhoudsopgave 1. Hormonale therapie bij borstkanker... 3 1.1 Wat zijn hormonen?... 3 1.2 Wat is een hormoongevoelige tumor?... 3 1.3 Orale anticonceptie... 3 1.4

Nadere informatie

ANTI-HORMONALE THERAPIE

ANTI-HORMONALE THERAPIE ANTI-HORMONALE THERAPIE INHOUD PAG 5 1. HOE WERKT ANTI-HORMONALE THERAPIE? PAG 6 2. VERSCHILLENDE SOORTEN ANTI-HORMONALE THERAPIEËN PAG 9 3. NEVENWERKINGEN PAG 10 4. TIPS BIJ NEVENWERKINGEN PAG 15 5. ONVRUCHTBAARHEID

Nadere informatie

Behandelwijzer hormoontherapie

Behandelwijzer hormoontherapie Oncologie 1 / 2018-04 Inhoud 1. Inleiding pag. 3 2. Algemene informatie antihormonale therapie 2.1 Ontstaan kanker 2.2 Behandeling 2.3 Antihormonale therapie 3. Antihormoonbehandelingen 3.1 Antihormoonbehandelingen

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Hormoontherapie bij borstkanker z Hormoontherapie 1 Er is met u gesproken over hormoontherapie bij borstkanker. In deze brochure

Nadere informatie

FEMgen Test. Menopauze. Risico s in kaart. Menopauze

FEMgen Test. Menopauze. Risico s in kaart. Menopauze FEMgen Test Menopauze Prof Dr. B. Weber Laboratoires Réunis Risico s in kaart De FEMgen test biedt u de mogelijkheid uw persoonlijk risico en predispositie op het verkrijgen van gevaarlijke bijwerkingen,

Nadere informatie

Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex

Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex Uw arts heeft u Zoladex voorgeschreven. Zoladex kan worden toegepast bij vrouwen met borstkanker bij wie sprake is van uitzaaiingen. In deze

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Letrazan 2,5 mg, filmomhulde tabletten. Letrozol

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Letrazan 2,5 mg, filmomhulde tabletten. Letrozol BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Letrazan 2,5 mg, filmomhulde tabletten Letrozol Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het innemen van dit geneesmiddel. - Bewaar deze

Nadere informatie

Endocriene (hormonale) therapie bij borstkanker

Endocriene (hormonale) therapie bij borstkanker Endocriene (hormonale) therapie bij borstkanker Inhoudsopgave 1. Wat is endocriene therapie 1.1 Algemeen blz. 3 1.2 Hormoongevoelige tumor blz. 3 1.3 Endocriene therapie bij borstkanker blz. 4 1.4 Toepassing

Nadere informatie

1. Vragen algemeen. Wat is POI eigenlijk?

1. Vragen algemeen. Wat is POI eigenlijk? WELKOM 1. Vragen algemeen Wat is POI eigenlijk? 1. Vragen algemeen 1. Ik ben altijd onregelmatig ongesteld geweest. Kan dat met de vroege overgang te maken hebben? 2. Heeft deze aandoening een officiële

Nadere informatie

De Overgang: een opvlieger waard?

De Overgang: een opvlieger waard? De Overgang: een opvlieger waard? Cécile Romans Huisarts Neerbeek Kaderarts Urogynaecologie Definitie n Menopauze: laatste bloeding n Climacterium/peri-menopauze/overgang: fase met symptomen van dalend

Nadere informatie

Carpale tunnelsyndroom. (chirurgie)

Carpale tunnelsyndroom. (chirurgie) Carpale tunnelsyndroom (chirurgie) Inhoudsopgave Inleiding 3 Wat is het carpale tunnelsyndroom 3 Oorzaken 3 Onderzoek 4 Vóór de operatie 4 De opname 5 De operatie 5 Na de operatie 5 Leefregels na de operatie

Nadere informatie

Bewegingsapparaat bij het ouder worden

Bewegingsapparaat bij het ouder worden Meer leren over lichaam en gezondheid Bewegingsapparaat bij het ouder worden Sandrine Bours Reumatoloog MUMC+ Agenda Inleiding Osteoporose Artrose Artritis Reumatoïde artritis Jicht Inleiding Skelet nodig

Nadere informatie

Het Vrouwenhart: begeerd maar (nog) onbekend

Het Vrouwenhart: begeerd maar (nog) onbekend Het Vrouwenhart: begeerd maar (nog) onbekend Nationale Gezondheidsbeurs 13 februari 2016 Utrecht Yolande Appelman Interventiecardioloog VU medisch centrum Amsterdam 2015 Campagne Hartstichting Awareness

Nadere informatie

Hormonale therapie bij kanker. Basiscursus oncologie M. Bontenbal, ErasmusMC Rotterdam

Hormonale therapie bij kanker. Basiscursus oncologie M. Bontenbal, ErasmusMC Rotterdam Hormonale therapie bij kanker Basiscursus oncologie M. Bontenbal, ErasmusMC Rotterdam HORMONALE AFHANKELIJKHEID mamma ; endometrium ; prostaat en tumoren normaal carcinoom gereguleerde groei en apoptose

Nadere informatie

Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts

Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts IBD-dag CCUVN 24 november 2018 Vraag 1 Wie van u heeft het gevoel voldoende informatie te hebben voor een weloverwogen medicatiekeuze? Vraag 2 Wie van u heeft

Nadere informatie

Medische Workshop 2: De oncologische zorg: stap voor stap

Medische Workshop 2: De oncologische zorg: stap voor stap Medische Workshop 2: De oncologische zorg: stap voor stap Sara van Marle-Jeurissen, Huisarts Barbara van der Berg, Verpleegkundig specialist Danny Houtsma, Internist-Oncoloog Birgit Hollmann, Radiotherapeut-Oncoloog

Nadere informatie

Vrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I

Vrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I Vrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Hormonale behandeling van borstkanker: Achtergrond informatie

Hormonale behandeling van borstkanker: Achtergrond informatie Chirurgie / Mammacare Hormonale behandeling van borstkanker: Achtergrond informatie Inleiding Deze folder is bedoeld voor mensen met borstkanker die (mogelijk) hormonale therapie krijgen. De folder bevat

Nadere informatie

Osteopenie. Chirurgie. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op

Osteopenie. Chirurgie. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op Osteopenie Chirurgie Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U heeft de uitslag van de botdichtheidsmeting (botdensitometrie) ontvangen van de physician assistant traumachirurgie.

Nadere informatie

Osteoporose en botdichtheidsmeting (Dexa)

Osteoporose en botdichtheidsmeting (Dexa) Osteoporose en botdichtheidsmeting (Dexa) Osteoporose en botdichtheidsmeting (DExa) Osteoporose of botontkalking is een aandoening waarbij botten dunner en zwakker worden, waardoor botbreuken gemakkelijk

Nadere informatie

Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER. onderdeel HORMONALE THERAPIE. PROSTAATKANKER Hormonale therapie

Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER. onderdeel HORMONALE THERAPIE. PROSTAATKANKER Hormonale therapie Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER onderdeel HORMONALE THERAPIE PROSTAATKANKER Hormonale therapie INHOUD Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 3 Wanneer hormonale behandeling?...

Nadere informatie

Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012

Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012 Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012 Premenstrueel syndroom Vrouwen met PMS hebben lichamelijk en/of

Nadere informatie

De behandeling van borstkanker met Nolvadex

De behandeling van borstkanker met Nolvadex Meer informatie Voor meer informatie kunt u kijken op de internetsite www.astrazeneca.nl (onder het kopje Patiënteninformatie en vervolgens 'Kanker'). U kunt ook de brochure Borstkanker roept vragen op

Nadere informatie

De cardiovasculaire risico polikliniek Bloed moet stromen

De cardiovasculaire risico polikliniek Bloed moet stromen De cardiovasculaire risico polikliniek Bloed moet stromen Naam Geboortedatum :... : - - Uw specialist of huisarts heeft u doorverwezen naar de cardiovasculaire risicopolikliniek omdat u een hart- en vaatziekte

Nadere informatie

Gynaecologie De overgang: informatie en advies

Gynaecologie De overgang: informatie en advies Gynaecologie De overgang: informatie en advies Inleiding U heeft besloten naar de overgangspolikliniek te gaan in verband met uw overgangsklachten. Deze polikliniek is er om vrouwen met (ernstige) overgangsklachten

Nadere informatie

Verhoogd risico op botontkalking (osteoporose) bij borstkanker

Verhoogd risico op botontkalking (osteoporose) bij borstkanker Verhoogd risico op botontkalking (osteoporose) bij borstkanker Borstcentrum Máxima is gevestigd op locatie Eindhoven Deze informatie is bedoeld voor vrouwen met borstkanker die door de behandeling daarvan

Nadere informatie

.om..uur bij de overgangsconsulente met aansluitend een consult bij de gynaecoloog.

.om..uur bij de overgangsconsulente met aansluitend een consult bij de gynaecoloog. Het overgangsspreekuur U ontvangt deze informatie, omdat u heeft besloten naar de overgangspolikliniek te gaan in verband met uw overgangsklachten. U heeft hiervoor een verwijzing van uw huisarts of medisch

Nadere informatie

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2 Take home messages Een 59 jarige vrouw met mammacarcinoom en diabetes. An Reyners Internist-oncoloog UMCG Kankerbehandeling: houd rekening met bijwerkingen op korte en langere termijn Stem af wie waarvoor

Nadere informatie

Osteoporose profylaxe bij 80+

Osteoporose profylaxe bij 80+ Osteoporose profylaxe bij 80+ Emilie Gieling, AIOS Ziekenhuisfarmacie, CWZ Prof. Dr. Joop van den Bergh, internist-endocrinoloog, VieCurie MC Noord-Limburg, Maastricht UMC & UHasselt België (potentiële)

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Hormoontherapie bij borstkanker

PATIËNTEN INFORMATIE. Hormoontherapie bij borstkanker PATIËNTEN INFORMATIE Hormoontherapie bij borstkanker 2 PATIËNTENINFORMATIE Inhoud 1. Wat is hormoontherapie?... 4 1.2 Hormoontherapie bij borstkanker... 5 1.3 Hormoongevoelige tumor... 5 1.4 Werking hormoontherapie...

Nadere informatie

Megestrol acetaat voor baarmoederkanker (endometrium carcinoom)

Megestrol acetaat voor baarmoederkanker (endometrium carcinoom) Megestrol acetaat voor baarmoederkanker (endometrium carcinoom) Baarmoederkanker Bij u is vastgesteld dat de baarmoederkanker, ook wel endometrium carcinoom genoemd, weer actief is. Uw internist-oncoloog

Nadere informatie

Chronische Medicatie. De andere kant van de medaille

Chronische Medicatie. De andere kant van de medaille Chronische Medicatie De andere kant van de medaille Medicatie NSAID s COX-2 Plaquenil Methotrexaat Sulfasalazine Arava Biologicals De pijnstillers NSAID en COX-2: Nierfunctieverlies Bloeddruk verhoging

Nadere informatie

Vasculair Preventie Centrum

Vasculair Preventie Centrum Vasculair Preventie Centrum Afdeling interne geneeskunde Uw huisarts of specialist heeft u verwezen naar het Vasculair Preventie Centrum van Máxima Medisch Centrum, locatie Eindhoven. Bij u is een risicofactor

Nadere informatie

Aromataseremmer als antihormonale therapie

Aromataseremmer als antihormonale therapie Chirurgie Aromataseremmer als antihormonale therapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Het effect van aromatase remmers... 3 Mogelijke bijwerkingen van aromatase remmers:... 4 Wat kunt u zelf doen bij

Nadere informatie

Oncologische behandeling en fertiliteit. Vivianne Tjan-Heijnen Symposium AYA zorg & (in)fertiliteit Nascholing Maastricht UMC+ 29 november 2018

Oncologische behandeling en fertiliteit. Vivianne Tjan-Heijnen Symposium AYA zorg & (in)fertiliteit Nascholing Maastricht UMC+ 29 november 2018 Oncologische behandeling en fertiliteit Vivianne Tjan-Heijnen Symposium AYA zorg & (in)fertiliteit Nascholing Maastricht UMC+ 29 november 2018 Disclosures Potentiële belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

RVG Version Page 1 of 6 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Letrozol Apotex 2,5 mg, filmomhulde tabletten Letrozol

RVG Version Page 1 of 6 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Letrozol Apotex 2,5 mg, filmomhulde tabletten Letrozol Version 2015-12 Page 1 of 6 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Letrozol Apotex 2,5 mg, filmomhulde tabletten Letrozol Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken Bewaar deze

Nadere informatie

Menopauze Polikliniek

Menopauze Polikliniek Patiënteninformatie Menopauze Polikliniek Informatie over uw bezoek aan de menopauze polikliniek 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Menopauze polikliniek 4 De menopauze verpleegkundige 4 Wat kunt

Nadere informatie

Behandelwijzer hormoontherapie bij borstkanker

Behandelwijzer hormoontherapie bij borstkanker Behandelwijzer hormoontherapie bij borstkanker Deze behandelwijzer is eigendom van: Naam : Adres : Plaats : Telefoonnummer : Neem deze behandelwijzer mee bij ieder bezoek aan het ziekenhuis, de huisarts

Nadere informatie

Vragen over de overgang?

Vragen over de overgang? Vragen over de overgang? Kom naar het menopauzespreekuur Gynaecologie Bezoek het menopauzespreekuur Veel vrouwen tussen de 40 en 60 jaar hebben klachten tijdens de overgang (menopauze). In het BovenIJ

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Femara, filmomhulde tabletten 2,5 mg Letrozol

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Femara, filmomhulde tabletten 2,5 mg Letrozol BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Femara, filmomhulde tabletten 2,5 mg Letrozol Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het innemen van dit geneesmiddel. - Bewaar deze bijsluiter.

Nadere informatie

Welkom. Namen presentatoren

Welkom. Namen presentatoren Welkom Namen presentatoren Programma Behandeling en preventie van chronische nierschade door dr. Andrea Kramer, internist-nefroloog Dialyse als nierfunctievervangende behandeling door dr. Akin Özyilmaz,

Nadere informatie

Hormonale therapie bij kanker

Hormonale therapie bij kanker Hormonale therapie bij kanker Inhoud Voor wie is deze brochure? 3 Wat is kanker? 5 Wat zijn hormonen en wat is hormonale therapie? 8 Wanneer wordt hormonale therapie toegepast? 10 Hoe wordt hormonale therapie

Nadere informatie

DIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING

DIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING DIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING JMJ KRUL NEUROLOOG TERGOOIZIEKENHUIZEN BLARICUM Cijfers over diabetes (1) Er zijn ongeveer 740.000 mensen met diabetes in Nederland; 250.000 mensen

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Letrozol Cadiasun 2,5 mg filmomhulde tabletten Letrozol

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Letrozol Cadiasun 2,5 mg filmomhulde tabletten Letrozol Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Letrozol Cadiasun 2,5 mg filmomhulde tabletten Letrozol Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken, want er staat belangrijke informatie

Nadere informatie

Oncologie. Patiënteninformatie. Hormoontherapie bij borstkanker. Slingeland Ziekenhuis

Oncologie. Patiënteninformatie. Hormoontherapie bij borstkanker. Slingeland Ziekenhuis Oncologie Hormoontherapie bij borstkanker i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Inhoudsopgave 1. Algemeen 2. Hormonen en kanker 3. Toepassingen van hormoontherapie 4. Soorten hormoontherapie 5. Duur

Nadere informatie

Botontkalking. Osteoporose

Botontkalking. Osteoporose Botontkalking Osteoporose 2 In Nederland hebben ongeveer 850.000 mensen osteoporose. Osteoporose komt zowel bij mannen als vrouwen voor. Veel mensen weten niet dat zij osteoporose hebben, omdat dit niet

Nadere informatie

Keuzehulp Uitgezaaide Borstkanker

Keuzehulp Uitgezaaide Borstkanker Keuzehulp Uitgezaaide Borstkanker START Gemaakt door: In samenwerking met: Gefinancierd door: 2014 en Borstkankervereniging Nederland Hoe werkt deze Keuzehulp voor uitgezaaide borstkanker? Informatiekaart

Nadere informatie

Nazorg en controles. Mammapoli

Nazorg en controles. Mammapoli 00 Nazorg en controles Mammapoli 1 In de afgelopen periode bent u behandeld voor borstkanker. Dit kan een operatie, bestraling, chemotherapie, hormonale therapie, immunotherapie (Herceptin) of een combinatie

Nadere informatie

De vervroegde overgang na verwijdering van eierstokken. Polikliniek gynaecologie VUmc

De vervroegde overgang na verwijdering van eierstokken. Polikliniek gynaecologie VUmc De vervroegde overgang na verwijdering van eierstokken Polikliniek gynaecologie VUmc Inhoud Vervroegde overgang 3 Overgangsklachten 4 Botontkalking 8 Hart- en vaatziekten 10 Hormonale suppletie therapie

Nadere informatie