De impact van hormonale therapie bij borstkanker. Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De impact van hormonale therapie bij borstkanker. Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist"

Transcriptie

1 De impact van hormonale therapie bij borstkanker Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist

2 Inleiding Werkingsmechanisme hormoontherapie Bijwerkingen Wat kunnen we bieden? Vragen

3 Inleiding Hormoongevoelig: 70% van alle mammaca. zijn ER positief 30% pre menopauzale vrouwen 65% post menopauzale vrouwen

4 Adjuvante hormonale therapie bij mammaca. Indicatie: indien tumor minimaal 10% ER positief N+ Alle patiënten Ongunstige N0 leeftijd < 35 jaar behalve een graad I tumor 1cm leeftijd 35 jaar met een tumor van 1,1-2 cm en graad II of hoger leeftijd 35 jaar met een tumor > 2 cm Bron: richtlijn mammacarcinoom 2008

5 Werkingsmechanisme hormoontherapie

6 Werkingsmechanisme Tamoxifen Blokkeert oestrogeenreceptor Kankercel wordt bezet door Tamoxifen Kankercel kan zich niet delen

7 Hoe werkt een aromataseremmer Enzym Verhindert/remt omzetting mannelijk geslachtshormoon in oestrogenen in vet weefsel

8 Uitschakelen eierstokken Chemisch; gosereline Operatief (gen draagster)

9

10 Duur van de HRT Laag risico: 5 jaar in totaal Pre menopauzaal 5 jaar Tamoxifen Post menopauzaal 3 jaar Tamoxifen, 2 jaar Aromatase remmer Hoog risico: 10 jaar in totaal

11 Bijwerkingen / Effect daling oestrogeenspiegel Direct Vermoeidheid Opvliegers Gewrichtsklachten, stijfheid spieren Toename gewicht Pijnlijke borsten Veranderde lichaamsbeharing Veranderd zelfbeeld Libido verlies Depressie Indirect Pijn bij vrijen / droogheid vagina Schamen voor menopauzale klachten Stemmingswisseling Anders voelen dan leeftijdsgenoten Isolatie Kinderwens niet in vervulling Problemen met aangaan van relaties Vrijen zonder dat er kinderen van komen Jaren lang hormonen slikken zonder dat resultaat 100% duidelijk is

12 Meest voorkomende klachten Opvliegers Problemen in seksuele relatie Verandering van het leven

13 Seksualiteit Libido verlies Droogheid slijmvliezen Glijmiddelen; Eros met siliconen, K-Y gel, body gliss, replens cicatridina, pre meno duo vaginale ovules

14 Opvliegers

15 Tips en tricks Luisteren Sport /yoga Medicinaal Clonidine Anti depressivum (Venlafaxine) Blokkade ganglion stellatum

16 Afspraken / Adviezen Geen gebruik hormonen Beperk soja producten Geen fyto- oestrogenen

17 Fyto-oestrogenen en Isoflavonen?? Wat zijn isoflavonen? Plantaardige stoffen die tot de polyfenolen behoren. Maken fyto-oestrogenen aan. Fyto-oestrogeen lijkt qua structuur erg op oestrogeen. Isoflavonen komen voor in peulvruchten (vooral in soja), lijnzaad en enkele andere groenten en granen.

18 Fyto-oestrogenen/Isoflavonen Soja producten Zilverkaars Rode klaver

19 Praktische tips Koelte matras

20 Praktisch tips Koude sjaaltje / bandano

21 EVA project E-therapie screening persoonlijke intake programma start wekelijks feed back

22 Wat gebeurt er tijdens een opvlieger? Geen symptomen Aanvang opvlieger met en zonder symptomen Thermoneutrale zone Lichaamstemperatuur Symptomen Opvlieger Vernauwde thermoneutrale zone Rillen Minder oestrogeen, stress Kings College London

23 Triggers van opvliegers Koffie Thee Sterk gekruid eten Snelle verandering van temperatuur Alcohol Gehaast naar werk gaan Warme, drukke ruimtes Boos zijn Gespannen zijn Overdonderd zijn Kings College London

24 Gedachten, gevoelens, gedrag en fysieke reacties Fysieke reacties Gedachten Gedrag Gevoelens Kings College London

25 Niet-ondersteunende gedachten Oh nee, ik kan er niet mee omgaan Iedereen kijkt naar mij Ik heb er geen controle over Opvliegers zijn slecht voor mijn gezondheid Ik schaam me wanneer ik een opvlieger heb Er komt geen eind aan Ik wil niet dat personen weten dat ik in de menopauze zit Ondersteunende gedachten Eens zien hoe goed ik er mee kan omgaan Mij valt de opvlieger meer op dan anderen Ik kan dingen doen om de opvliegers te controleren Er is geen bewijs dat dit zo is bijna alle vrouwen hebben ze Opvliegers horen bij het leven Ze nemen geleidelijk wel weer af Menopauze hoort bij het leven, ik hoef me er niet voor te schamen Kings College London

26

27 Van stressen naar ontspannen Stressreductie Ademhalingsoefeningen Ontspanningsoefeningen

28 Basiskennis slaap Slaap zorgt voor herstel en regulatie van celweefsel veel hersen- en spieractiviteit Ongeveer 4-5 slaapcycli per nacht ( minuten per keer) Diepe slaap (level 3 en 4) treedt op in de eerste helft van nacht (gebrek aan deze slaap zorgt voor vermoeidheid overdag) Kings College London

29 Slaap hygiëne Beperk nicotine Beperk alcohol Controleer voeding Beperk caffeïne Controleer beweging Beperk geluid Goede slaap gewoontes Beperk licht Controleer kamer temperatuur Verbeter bedcomfort Controleer lichaamstemperatuur Verbeter ventilatie Kings College London

30 Vragen?

Anti-hormonale therapie ja of nee?

Anti-hormonale therapie ja of nee? Anti-hormonale therapie ja of nee? Borstkanker symposium, 6 oktober 2018 Sissi Grosfeld, verpleegkundig specialist Anti-hormonale therapie Verschillende types borstkanker 70-80% hormoongevoelig Borstkanker

Nadere informatie

H Hormonale therapie bij borstkanker

H Hormonale therapie bij borstkanker H.40017.0316 Hormonale therapie bij borstkanker Inleiding Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en deze stoffen regelen een groot aantal lichaamsfuncties. Hormonen worden in een aantal klieren,

Nadere informatie

borstkliniek informatiebrochure Anti-hormoontherapie

borstkliniek informatiebrochure Anti-hormoontherapie borstkliniek informatiebrochure Anti-hormoontherapie Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Verschillende soorten behandelingen 5 3. Contactgegevens 7 3 1. Inleiding Graag duiden wij u op het belang van een goede

Nadere informatie

patiënteninformatie borstkliniek Antihormoontherapie

patiënteninformatie borstkliniek Antihormoontherapie patiënteninformatie borstkliniek Antihormoontherapie ALGEMEEN ZIEKENHUIS SINT-JOZEF Oude Liersebaan 4-2390 Malle tel. 03 380 20 11 - fax 03 380 28 90 azsintjozef@emmaus.be - www.azsintjozef-malle.be Dit

Nadere informatie

Hormonale therapie bij borstkanker

Hormonale therapie bij borstkanker Hormonale therapie bij borstkanker Academisch Borstkankercentrum Erasmus MC-Havenziekenhuis Uw arts heeft met u besproken de borstkanker te behandelen met een hormonale therapie. Bij de normale ontwikkeling

Nadere informatie

Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015

Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015 Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015 Prof dr Marian Mourits Gynaecologisch Oncoloog Universitair Medisch Centrum Groningen Preventieve eierstokverwijdering. en dan? Preventieve eierstokverwijdering

Nadere informatie

Hormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie

Hormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie Hormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie Inleiding Bij u is een kwaadaardig gezwel in de prostaat aangetroffen (prostaatkanker). De uroloog heeft er samen met u voor gekozen om de prostaatkanker

Nadere informatie

Maatschap Chirurgie. Hormonale therapie bij borstkanker

Maatschap Chirurgie. Hormonale therapie bij borstkanker Maatschap Chirurgie Hormonale therapie bij borstkanker Algemeen Uw specialist heeft met u besproken dat u in aanmerking komt voor een aanvullende (preventieve) hormonale behandeling. In deze folder kunt

Nadere informatie

5 borstkanker Adviezen over omgaan met bijwerkingen 7 Vragen / informatie 11

5 borstkanker Adviezen over omgaan met bijwerkingen 7 Vragen / informatie 11 Wat zijn hormonen? Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en die een groot aantal lichaamsfuncties regelen. Een aantal klieren, organen en weefsels, bijvoorbeeld de eierstokken, maken hormonen.

Nadere informatie

Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex

Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex Uw arts heeft u Zoladex voorgeschreven. Zoladex kan worden toegepast bij vrouwen met borstkanker bij wie sprake is van uitzaaiingen. In deze

Nadere informatie

7.1 Anti-hormonale therapie

7.1 Anti-hormonale therapie 7.1 Anti-hormonale therapie Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Naast de bekende behandelmethoden als een operatie, bestraling en chemotherapie, is het vaak ook mogelijk borstkanker

Nadere informatie

C. 1. Hormoonbehandeling

C. 1. Hormoonbehandeling C. 1. Hormoonbehandeling Heeft u een hormoongevoelige tumor? Dan krijgt u in overleg met uw oncoloog zo nodig een hormoonbehandeling. Een hormoonbehandeling is de behandeling van kanker met hormonen. Dit

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de Patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van

Nadere informatie

Bij u is onderzocht of uw tumor hormoongevoelig is en omdat dit bij u het geval is, heeft de arts voorgesteld om te starten met hormonale therapie.

Bij u is onderzocht of uw tumor hormoongevoelig is en omdat dit bij u het geval is, heeft de arts voorgesteld om te starten met hormonale therapie. Wat zijn hormonen? Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en die een groot aantal lichaamsfuncties regelen. Een aantal klieren, organen en weefsels, bijvoorbeeld de eierstokken, maken hormonen.

Nadere informatie

Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie

Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie Voor patiënten met borstkanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw behandelend arts heeft met u besproken dat

Nadere informatie

Endocriene therapie bij borstkanker

Endocriene therapie bij borstkanker Endocriene therapie bij borstkanker Inleiding Eén van de behandelmogelijkheden bij borstkanker is endocriene therapie, vroeger ook wel hormonale of anti-hormonale therapie genoemd. In deze brochure kunt

Nadere informatie

Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE. onderdeel HORMONALE THERAPIE

Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE. onderdeel HORMONALE THERAPIE Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE onderdeel HORMONALE THERAPIE Inhoudsopgave Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 4 Vóór de overgang... 4 Tijdens en na de overgang... 5 De verschillende

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van

Nadere informatie

Infoblad KANKER ALGEMEEN. Hormonale therapie

Infoblad KANKER ALGEMEEN. Hormonale therapie Infoblad KANKER ALGEMEEN Hormonale therapie HORMONALE THERAPIE Hormonale therapie is de behandeling van kanker met hormonen. Artsen noemen het ook: hormoontherapie, hormonale behandeling of hormoonbehandeling.

Nadere informatie

Borstkanker en hormoontherapie

Borstkanker en hormoontherapie Chirurgie Borstkanker en hormoontherapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is hormoontherapie?... 3 Vrouwelijke geslachtshormonen... 3 Wanneer komt u in aanmerking voor een hormoonbehandeling?... 4

Nadere informatie

E-book-De overgang.indd :26:29

E-book-De overgang.indd :26:29 E-book-De overgang.indd 1 16-12-2014 14:26:29 Colofon Dit e book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie:

Nadere informatie

Hormonale therapie bij borstkanker

Hormonale therapie bij borstkanker Hormonale therapie bij borstkanker Borstcentrum Máxima is gevestigd op locatie Eindhoven Operatie, bestraling en chemotherapie zijn de meest bekende behandelmethoden bij kanker. Bij bepaalde soorten kanker

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Hormoontherapie bij borstkanker z Hormoontherapie 1 Er is met u gesproken over hormoontherapie bij borstkanker. In deze brochure

Nadere informatie

Megestrol acetaat voor baarmoederkanker (endometrium carcinoom)

Megestrol acetaat voor baarmoederkanker (endometrium carcinoom) Megestrol acetaat voor baarmoederkanker (endometrium carcinoom) Baarmoederkanker Bij u is vastgesteld dat de baarmoederkanker, ook wel endometrium carcinoom genoemd, weer actief is. Uw internist-oncoloog

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Groepsvoorlichting hormonale therapie Het TweeSteden ziekenhuis (vestiging Tilburg) organiseert regelmatig een groepsvoorlichting hormonale therapie. Deze vindt plaats in

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Hormoontherapie bij borstkanker

Patiënteninformatie. Hormoontherapie bij borstkanker Patiënteninformatie Hormoontherapie bij borstkanker Inhoud Inleiding... 4 Omschrijving en doel van de behandeling... 4 Wat zijn hormonen... 4 Verschillende indicaties/redenen voor hormonale behandeling...

Nadere informatie

Thema: "Overgankelijkheden" D.H. Bogchelman. 10 november 2012

Thema: Overgankelijkheden D.H. Bogchelman. 10 november 2012 Thema: "Overgankelijkheden" 10 november 2012 D.H. Bogchelman Inleiding Wat is de overgang? Wat gebeurt er in de overgang? Verschijnselen van de overgang Hoe behandelen we overgangsklachten? Wat zijn de

Nadere informatie

Interne geneeskunde. Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker

Interne geneeskunde. Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker Interne geneeskunde Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker Inhoudsopgave Hormoontherapie bij borstkanker 4 Wat zijn hormonen? 4 Hormoongevoelige borstkanker 5 Hormoontherapie bij borstkanker

Nadere informatie

DRERNST. Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen.

DRERNST. Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen. DRERNST Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen. www.drernst.be De menopauze, wat is dat? Als vrouwen 50 jaar worden, betekent dat voor de meesten

Nadere informatie

kankeren seksualiteit: eenlastigduo?

kankeren seksualiteit: eenlastigduo? kankeren seksualiteit: eenlastigduo? C.M. Bax arts-seksuoloog NVVS IJsselland Duodagen, 7-8 april 2016 Disclosure sheet Vereniging Medische Staf (Disclosureslide voor sprekers op nascholingsbijeenkomsten

Nadere informatie

De behandeling van borstkanker met Nolvadex

De behandeling van borstkanker met Nolvadex Meer informatie Voor meer informatie kunt u kijken op de internetsite www.astrazeneca.nl (onder het kopje Patiënteninformatie en vervolgens 'Kanker'). U kunt ook de brochure Borstkanker roept vragen op

Nadere informatie

Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies)

Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies) Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies) Inleiding U heeft besloten voor uw overgangsklachten naar het verpleegkundig overgangsspreekuur te gaan. In deze folder leest u algemene informatie

Nadere informatie

Aromataseremmer als antihormonale therapie

Aromataseremmer als antihormonale therapie Chirurgie Aromataseremmer als antihormonale therapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Het effect van aromatase remmers... 3 Mogelijke bijwerkingen van aromatase remmers:... 4 Wat kunt u zelf doen bij

Nadere informatie

De overgang: informatie en advies

De overgang: informatie en advies Gynaecologie Patiënteninformatie De overgang: informatie en advies U ontvangt deze informatie, omdat u heeft besloten naar de overgangspolikliniek te gaan in verband met uw overgangsklachten. Deze polikliniek

Nadere informatie

Hormonen, hormoongebruik en pilgebruik bij BRCA1/2 mutatie draagsters

Hormonen, hormoongebruik en pilgebruik bij BRCA1/2 mutatie draagsters Hormonen, hormoongebruik en pilgebruik bij BRCA1/2 mutatie draagsters Marian J.E. Mourits, gynaecologisch oncoloog Universitair Medisch Centrum Groningen 18 april 2009 1 Inhoud Inleiding Pilgebruik Hormonen

Nadere informatie

Informatie. voor patiënten over de behandeling van borstkanker met het medicijn Femara

Informatie. voor patiënten over de behandeling van borstkanker met het medicijn Femara Informatie voor patiënten over de behandeling van borstkanker met het medicijn Femara Inhoudsopgave Introductie...3 Borstkanker...4 Hoe ontstaat borstkanker? Wat gebeurt er als een tumor is ontstaan? Hoe

Nadere informatie

Mammacare Hormoonbehandeling

Mammacare Hormoonbehandeling Mammacare Hormoonbehandeling Inleiding Tijdens het pathologisch onderzoek is gebleken dat de tumor die bij u verwijderd is hormoongevoelig was. De hormoonbehandeling is een systematische behandeling dat

Nadere informatie

Kanker van de vrouwelijke geslachtsorganen en seksualiteit

Kanker van de vrouwelijke geslachtsorganen en seksualiteit Radiotherapie Kanker van de vrouwelijke geslachtsorganen en seksualiteit www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud De mogelijke gevolgen van bestraling op de onderbuik voor de seksualiteit... 3 Het gebruik van

Nadere informatie

Antihormonale therapie: anti-oestrogenen

Antihormonale therapie: anti-oestrogenen Antihormonale therapie: anti-oestrogenen informatie voor patiënten INLEIDING 3 SOORTEN ANTIHORMONALE THERAPIEËN 4 HOE WERKEN ANTI-OESTROGENEN 6 HOE UW MEDICATIE INNEMEN EN WAAROM 8 MOGELIJKE NEVENWERKINGEN

Nadere informatie

1. Vragen algemeen. Wat is POI eigenlijk?

1. Vragen algemeen. Wat is POI eigenlijk? WELKOM 1. Vragen algemeen Wat is POI eigenlijk? 1. Vragen algemeen 1. Ik ben altijd onregelmatig ongesteld geweest. Kan dat met de vroege overgang te maken hebben? 2. Heeft deze aandoening een officiële

Nadere informatie

Hormonale therapie bij borstkanker

Hormonale therapie bij borstkanker Hormonale therapie bij borstkanker 1/15 Inhoudsopgave 1. Hormonale therapie bij borstkanker... 3 1.1 Wat zijn hormonen?... 3 1.2 Wat is een hormoongevoelige tumor?... 3 1.3 Orale anticonceptie... 3 1.4

Nadere informatie

Laag gedoseerde vaginale oestrogeen

Laag gedoseerde vaginale oestrogeen Gynaecologie Laag gedoseerde vaginale oestrogeen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl GYN117 / Laag gedoseerde vaginale oestrogeen / 08-02-2019

Nadere informatie

Oncologie. Patiënteninformatie. Hormoontherapie bij borstkanker. Slingeland Ziekenhuis

Oncologie. Patiënteninformatie. Hormoontherapie bij borstkanker. Slingeland Ziekenhuis Oncologie Hormoontherapie bij borstkanker i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Inhoudsopgave 1. Algemeen 2. Hormonen en kanker 3. Toepassingen van hormoontherapie 4. Soorten hormoontherapie 5. Duur

Nadere informatie

(neo)adjuvante hormoontherapie

(neo)adjuvante hormoontherapie (neo)adjuvante hormoontherapie Stand van zaken Erik Blok Afdeling Heelkunde / Medische Oncologie LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM Inhoud 1. Casus 2. Biologie en behandelopties 3. Adjuvante therapie:

Nadere informatie

Trastuzumab (Herceptin )

Trastuzumab (Herceptin ) Trastuzumab (Herceptin ) Borstkanker (mammacarcinoom) De diagnose borstkanker is bij u vastgesteld. Dit wordt ook wel een mammacarcinoom genoemd. De behandeling van een mammacarcinoom bestaat uit een operatieve

Nadere informatie

Vervroegd in de overgang. Informatie voor jonge vrouwen. BorstkankerVereniging Nederland

Vervroegd in de overgang. Informatie voor jonge vrouwen. BorstkankerVereniging Nederland BorstkankerVereniging Nederland Vervroegd in de overgang Informatie voor jonge vrouwen met overgangsklachten door adjuvante behandeling bij borstkanker www.borstkanker.nl Colofon Tekst: Hella Bosch, Verpleegkundig

Nadere informatie

Tamoxifen als antihormonale therapie

Tamoxifen als antihormonale therapie Chirurgie Tamoxifen als antihormonale therapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Het effect van Tamoxifen... 3 Mogelijke bijwerkingen van Tamoxifen... 4 Wat kunt u zelf doen bij optredende bijwerkingen?...

Nadere informatie

Opvliegers, Vapeurs, Menopauze, Overgangsklachten, Flushes

Opvliegers, Vapeurs, Menopauze, Overgangsklachten, Flushes Opvliegers, Vapeurs, Menopauze, Overgangsklachten, Flushes De overgang De overgang is een natuurlijke fase in uw leven waarin uw menstruaties onregelmatig worden en uiteindelijk helemaal wegblijven. De

Nadere informatie

Mammacarcinoom en osteoporose. Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel

Mammacarcinoom en osteoporose. Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel Mammacarcinoom en osteoporose Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel Vroeg ingetreden menopauze, premenopauzaal gebruik van tamoxifen en postmenopauzaal gebruik

Nadere informatie

Menopauze polikliniek. Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts

Menopauze polikliniek. Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts Menopauze polikliniek Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts Menopauze De menopauze is de laatste menstruatie van een vrouw. Als een vrouw, een jaar lang geen menstruatie

Nadere informatie

Hormonale behandeling van borstkanker: Achtergrond informatie

Hormonale behandeling van borstkanker: Achtergrond informatie Chirurgie / Mammacare Hormonale behandeling van borstkanker: Achtergrond informatie Inleiding Deze folder is bedoeld voor mensen met borstkanker die (mogelijk) hormonale therapie krijgen. De folder bevat

Nadere informatie

Behandelwijzer hormoontherapie bij borstkanker

Behandelwijzer hormoontherapie bij borstkanker Behandelwijzer hormoontherapie bij borstkanker Deze behandelwijzer is eigendom van: Naam : Adres : Plaats : Telefoonnummer : Neem deze behandelwijzer mee bij ieder bezoek aan het ziekenhuis, de huisarts

Nadere informatie

Overzicht Hormonen. LYMEHERSTEL Gerrie Hasselaar Hollandsestraat GJ Amersfoort

Overzicht Hormonen. LYMEHERSTEL Gerrie Hasselaar Hollandsestraat GJ Amersfoort Oestrogeen Oestrogeen laag Oestrogeen Hoog / Dominant Betekent tekort Progesteron Osteoporose / osteopenie Droge ogen/huid/mond Nachtzweten Opvliegers Cholesterol hoog Hart- en vaatproblemen Onregelmatig

Nadere informatie

Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER. onderdeel HORMONALE THERAPIE. PROSTAATKANKER Hormonale therapie

Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER. onderdeel HORMONALE THERAPIE. PROSTAATKANKER Hormonale therapie Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER onderdeel HORMONALE THERAPIE PROSTAATKANKER Hormonale therapie INHOUD Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 3 Wanneer hormonale behandeling?...

Nadere informatie

DE OVERGANG. Fred Balder, huisarts

DE OVERGANG. Fred Balder, huisarts DE OVERGANG Fred Balder, huisarts Bij ongeveer 30% van de vrouwen wordt het dagelijks leven door de overgangsklachten verstoord. Levensfasen van een vrouw puberteit vruchtbaar overgang onvruchtbaar 12jr

Nadere informatie

Hormoongebruik rond de overgang

Hormoongebruik rond de overgang Hormoongebruik rond de overgang Afdelingen gynaecologie en verloskunde Inhoudsopgave Inleiding 2 Wat is de overgang? 2 Klachten tijdens de overgang 2 Het gebruik van oestrogenen tijdens de overgang 2 De

Nadere informatie

BORSTKANKER. hormonale behandeling

BORSTKANKER. hormonale behandeling BORSTKANKER hormonale behandeling HORMONALE BEHANDELING van borstkanker Deze brochure geeft algemene informatie over de hormonale behandeling als aanvullende therapie bij hormoongevoelige borstkanker.

Nadere informatie

Gynaecologie De overgang: informatie en advies

Gynaecologie De overgang: informatie en advies Gynaecologie De overgang: informatie en advies Inleiding U heeft besloten naar de overgangspolikliniek te gaan in verband met uw overgangsklachten. Deze polikliniek is er om vrouwen met (ernstige) overgangsklachten

Nadere informatie

Deze avond. Wat zijn hormonen 6/09/16. Hormonenbalans voor vrouwen. Hormonen

Deze avond. Wat zijn hormonen 6/09/16. Hormonenbalans voor vrouwen. Hormonen Hormonenbalans voor vrouwen Hormonen 8 september 2016, De Lelieboom Deze avond Wat moet je weten over hormonen Hoe raakt je hormonale systeem uit balans? Wat zijn de gevolgen Hoe kom je weer in balans?

Nadere informatie

vaginale gel Vermindert vaginale droogheid en irritatie Memidis Pharma b.v. Benelux Postbus AE Wijchen Nederland

vaginale gel Vermindert vaginale droogheid en irritatie Memidis Pharma b.v. Benelux Postbus AE Wijchen Nederland vaginale gel Memidis Pharma b.v. Benelux Postbus 211 6600 AE Wijchen Nederland telefoon: +31(0)24 6455411 e-mail: info@memidis.nl Producent Fidia Farmaceutici S.p.A. Via Ponte della Fabbrica 3/A 35031

Nadere informatie

Communicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening. Niervereniging zaterdag 16 januari 2016

Communicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening. Niervereniging zaterdag 16 januari 2016 Communicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening Niervereniging zaterdag 16 januari 2016 Even voorstellen Claudia van der Wel Consulent seksuele gezondheid in Deventer Inhoud

Nadere informatie

Endocriene (hormonale) therapie bij borstkanker

Endocriene (hormonale) therapie bij borstkanker Endocriene (hormonale) therapie bij borstkanker Inhoudsopgave 1. Wat is endocriene therapie 1.1 Algemeen blz. 3 1.2 Hormoongevoelige tumor blz. 3 1.3 Endocriene therapie bij borstkanker blz. 4 1.4 Toepassing

Nadere informatie

Hormonale therapie bij borstkanker

Hormonale therapie bij borstkanker 10-4-2016 Hormonale therapie bij borstkanker 1 Inhoudsopgave 1. Hormonale therapie bij borstkanker...3 1.1 Wat zijn hormonen?...3 1.2 Wat is een hormoongevoelige tumor?...3 1.3 Orale anticonceptie...3

Nadere informatie

FOLDER: HORMOONTHERAPIE ENDOCRIENE BEHANDELING MET ANASTROZOLE (ARIMIDEX )

FOLDER: HORMOONTHERAPIE ENDOCRIENE BEHANDELING MET ANASTROZOLE (ARIMIDEX ) FOLDER: HORMOONTHERAPIE ENDOCRIENE BEHANDELING MET ANASTROZOLE (ARIMIDEX ) Omdat de borstkanker bij u hormoongevoelig is, heeft u samen met uw arts besloten dat u wordt behandeld met endocriene therapie

Nadere informatie

PATIENTENINFORMATIE. Geachte mevrouw,

PATIENTENINFORMATIE. Geachte mevrouw, PATIENTENINFORMATIE Een prospectief gerandomiseerd, open label, multicentrisch, fase 3 studie om de Duur van de behandeling met Anastrozol te onderzoeken, na 2 tot 3 jaar Tamoxifen als Adjuvante behandeling

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Seksualiteit en gynaecologische kanker

Patiënteninformatie. Seksualiteit en gynaecologische kanker Patiënteninformatie Seksualiteit en gynaecologische kanker Inleiding Deze brochure gaat over intimiteit en seksualiteit en is bedoeld voor vrouwen met kanker en hun partners. Kanker en seksualiteit is

Nadere informatie

Antihormonale therapie: aromataseremmers

Antihormonale therapie: aromataseremmers Antihormonale therapie: aromataseremmers informatie voor patiënten INLEIDING 3 SOORTEN ANTIHORMONALE THERAPIEËN 4 HOE WERKEN AROMATASEREMMERS 5 HOE UW MEDICATIE INNEMEN EN WAAROM 7 MOGELIJKE NEVENWERKINGEN

Nadere informatie

Kunstmatige menopauze bij oncologische patiënten

Kunstmatige menopauze bij oncologische patiënten informatiebrochure Kunstmatige menopauze bij oncologische patiënten Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Natuurlijke menopauze 4 3. Kunstmatige menopauze 5 4. Mogelijke klachten 6 5. Algemene adviezen 8 6.

Nadere informatie

Hormonale therapie bij kanker. Basiscursus oncologie M. Bontenbal, ErasmusMC Rotterdam

Hormonale therapie bij kanker. Basiscursus oncologie M. Bontenbal, ErasmusMC Rotterdam Hormonale therapie bij kanker Basiscursus oncologie M. Bontenbal, ErasmusMC Rotterdam HORMONALE AFHANKELIJKHEID mamma ; endometrium ; prostaat en tumoren normaal carcinoom gereguleerde groei en apoptose

Nadere informatie

Hormonenbalans voor vrouwen. Hormonen. 8 september 2016, De Lelieboom. L i e s b e t h H a l e w y c k!

Hormonenbalans voor vrouwen. Hormonen. 8 september 2016, De Lelieboom. L i e s b e t h H a l e w y c k! Hormonenbalans voor vrouwen Hormonen 8 september 2016, De Lelieboom Deze avond Wat moet je weten over hormonen Hoe raakt je hormonale systeem uit balans? Wat zijn de gevolgen Hoe kom je weer in balans?

Nadere informatie

Endocriene therapie bij borstkanker

Endocriene therapie bij borstkanker Oncologie Patiënteninformatie Endocriene therapie bij borstkanker U ontvangt deze informatie, omdat uw arts bij u borstkanker heeft geconstateerd en endocriene therapie voorstelt. U leest hierin over de

Nadere informatie

Herken je 3 of meer van bovenstaande symptomen, dan heb je mogelijk een tekort aan schildklierhormoon.

Herken je 3 of meer van bovenstaande symptomen, dan heb je mogelijk een tekort aan schildklierhormoon. Check je hormonen. Zijn je hormonen in balans? Doe de zelftest en check je hormoonhuishouding. Schildklierhormoon verantwoordelijk voor oa stofwisseling. Symptomen te weinig schildklierhormoon Checklist.

Nadere informatie

Speciaal voor vrouwen van alle leeftijden. Een natuurlijk antwoord op alle aspecten van de overgang en bij ongemakken rondom de menstruatie

Speciaal voor vrouwen van alle leeftijden. Een natuurlijk antwoord op alle aspecten van de overgang en bij ongemakken rondom de menstruatie Speciaal voor vrouwen van alle leeftijden Een natuurlijk antwoord op alle aspecten van de overgang en bij ongemakken rondom de menstruatie Ongemakken rondom de menstruatie Chagrijnig, prikkelbaarheid,

Nadere informatie

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding Deze Interline gaat over de volgende werkafspraken: - Subfertiliteit (herzien) -

Nadere informatie

De overgang. Gynaecologie

De overgang. Gynaecologie De overgang Gynaecologie Inhoudsopgave In de overgang 4 Wat is de overgang? 4 Hoe merkt u dat u in de overgang komt? 5 Hoe lang duurt de overgang? 6 Wat zijn de overgangsverschijnselen? 6 Wat is er aan

Nadere informatie

Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid. Jeugd en Gezin Gooi en Vechtstreek

Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid. Jeugd en Gezin Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat is ongeveer een derde van ons hele leven. Er zijn wel verschillen in de behoefte aan slaap. Waar de

Nadere informatie

ANTI-HORMONALE THERAPIE

ANTI-HORMONALE THERAPIE ANTI-HORMONALE THERAPIE INHOUD PAG 5 1. HOE WERKT ANTI-HORMONALE THERAPIE? PAG 6 2. VERSCHILLENDE SOORTEN ANTI-HORMONALE THERAPIEËN PAG 9 3. NEVENWERKINGEN PAG 10 4. TIPS BIJ NEVENWERKINGEN PAG 15 5. ONVRUCHTBAARHEID

Nadere informatie

Cognitieve gevolgen van kankerbehandeling Bas van de Weg, revalidatiearts Revant

Cognitieve gevolgen van kankerbehandeling Bas van de Weg, revalidatiearts Revant Cognitieve gevolgen van kankerbehandeling Bas van de Weg, revalidatiearts Revant Alles wat voorheen automatisch ging, kost me nu inspanning 1. Cognitie en chemotherapie Verschillende soorten even schadelijk

Nadere informatie

Je hormonen in het gareel

Je hormonen in het gareel praktijkhormoonbalans.nl pag. 1 Je Hormonen in het gareel Check de symptomen. De vetgedrukt symptomen komen doorgaans vaker voor dan de niet vetgedrukte symptomen. Trage schildklier Depressief of angstig

Nadere informatie

Hormonenbalans voor vrouwen. Hormones. 23 januari 2018, TherapeuAcum Adriaens. L i e s b e t h H a l e w y c k!

Hormonenbalans voor vrouwen. Hormones. 23 januari 2018, TherapeuAcum Adriaens. L i e s b e t h H a l e w y c k! Hormonenbalans voor vrouwen Hormones 23 januari 2018, TherapeuAcum Adriaens Deze avond Wat moet je weten over hormonen Hoe raakt je hormonale systeem uit balans? Wat zijn de gevolgen Hoe kom je weer in

Nadere informatie

Hormones. Deze avond. Wat zijn hormonen 20/01/18. Hormonenbalans voor vrouwen

Hormones. Deze avond. Wat zijn hormonen 20/01/18. Hormonenbalans voor vrouwen Hormonenbalans voor vrouwen Hormones 23 januari 2018, TherapeuBcum Adriaens Deze avond Wat moet je weten over hormonen Hoe raakt je hormonale systeem uit balans? Wat zijn de gevolgen Hoe kom je weer in

Nadere informatie

Mastopathie. Afdeling Chirurgie

Mastopathie. Afdeling Chirurgie Mastopathie Afdeling Chirurgie Inleiding De chirurg of verpleegkundig specialist mammacare heeft geconstateerd dat u mastopathie heeft. In deze brochure kunt u lezen wat mastopathie is en waardoor het

Nadere informatie

KENT U PSYCHOSOMATISCHE FYSIOTHERAPIE? Psychosomatische Fysiotherapie (PSF) is een 3-jarige specialisatie binnen de reguliere fysiotherapie.

KENT U PSYCHOSOMATISCHE FYSIOTHERAPIE? Psychosomatische Fysiotherapie (PSF) is een 3-jarige specialisatie binnen de reguliere fysiotherapie. KENT U PSYCHOSOMATISCHE FYSIOTHERAPIE? Psychosomatische Fysiotherapie (PSF) is een 3-jarige specialisatie binnen de reguliere fysiotherapie. De Psychosomatisch Fysiotherapeut heeft zich gespecialiseerd

Nadere informatie

Overgang. Gynaecologie. Klachten en behandeling

Overgang. Gynaecologie. Klachten en behandeling Gynaecologie Overgang Klachten en behandeling Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hormonale veranderingen 2 Het begin en de duur van de overgang 3 Menstruaties tijdens de overgang 4 Wat zijn typische overgangsklachten

Nadere informatie

De overgang. Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593

De overgang. Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593 De overgang Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593 Inhoudsopgave Inleiding 2 Hormonale veranderingen 2 Het begin en de duur van de overgang 4 Menstruaties tijdens de overgang 4 Wat zijn typische

Nadere informatie

Late effecten van de behandeling van kanker: chemotherapie en hormoontherapie. Maaike de Boer, internist-oncoloog, MUMC+

Late effecten van de behandeling van kanker: chemotherapie en hormoontherapie. Maaike de Boer, internist-oncoloog, MUMC+ Late effecten van de behandeling van kanker: chemotherapie en hormoontherapie Maaike de Boer, internist-oncoloog, MUMC+ Toename overleving kanker door effectievere behandelingen Seasons of Survivorship

Nadere informatie

De overgang. Inleiding. Hormonale veranderingen. Het begin en de duur van de overgang

De overgang. Inleiding. Hormonale veranderingen. Het begin en de duur van de overgang 24-05-2019 De overgang Inleiding De meeste vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar. De gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt de menopauze

Nadere informatie

regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl

regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat

Nadere informatie

Wie is er bang voor de overgang?

Wie is er bang voor de overgang? Wie is er bang voor de overgang? Overgangsklachten De overgang is een levensfase die voor de meeste vrouwen niet ongemerkt voorbij gaat. Er treden lichamelijke en geestelijke veranderingen op. De effecten

Nadere informatie

Borstcentrum Bernhoven. Yvonne Paquay Chirurg

Borstcentrum Bernhoven. Yvonne Paquay Chirurg Borstcentrum Bernhoven Yvonne Paquay Chirurg Klachten van de borst? Verwijzing naar het borstcentrum voor analyse en zonodig behandeling 2 3 4 Verwijsredenen: > Knobbeltje voelbaar > BOBZ (de bus) > Controle

Nadere informatie

Voeding bij borstkanker. Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012

Voeding bij borstkanker. Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012 Voeding bij borstkanker Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012 Voeding en borstkanker Antioxidanten, het wondermiddel tegen kanker? Anti-oxidanten helpen kanker

Nadere informatie

Nazorg en controles. Mammapoli

Nazorg en controles. Mammapoli 00 Nazorg en controles Mammapoli 1 In de afgelopen periode bent u behandeld voor borstkanker. Dit kan een operatie, bestraling, chemotherapie, hormonale therapie, immunotherapie (Herceptin) of een combinatie

Nadere informatie

Leven met borstkanker

Leven met borstkanker Leven met borstkanker Inhoud: Voorwoord 3 Borstkanker en hormonale therapie 4 Wat is Lucrin? 8 Vaak gestelde vragen 9 Meer informatie VOORWOORD Uw arts heeft u een behandeling met Lucrin voorgeschreven.

Nadere informatie

Inleiding...2. 1 Hormonale veranderingen...2

Inleiding...2. 1 Hormonale veranderingen...2 overgang Inhoud Inleiding...2 1 Hormonale veranderingen...2 2 Wanneer ben ik in de overgang?...4 2.1 Het begin en de duur van de overgang...4 2.2 Menstruaties tijdens de overgang...5 2.3 Kan worden vastgesteld

Nadere informatie

Anti-hormonale therapie

Anti-hormonale therapie Anti-hormonale therapie In overleg met uw arts heeft u besloten om te starten met anti-hormonale therapie als behandeling van de borstkanker. In deze folder leest u wat anti- hormonale therapie is, wat

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Hormoontherapie bij borstkanker

PATIËNTEN INFORMATIE. Hormoontherapie bij borstkanker PATIËNTEN INFORMATIE Hormoontherapie bij borstkanker 2 PATIËNTENINFORMATIE Inhoud 1. Wat is hormoontherapie?... 4 1.2 Hormoontherapie bij borstkanker... 5 1.3 Hormoongevoelige tumor... 5 1.4 Werking hormoontherapie...

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Wat is hormoontherapie? 2.1. Algemeen 2.2. Hormoontherapie bij borstkanker 2.3. Hormoongevoelige tumor 2.4.

Nadere informatie

Jong = Pre-menopauzaal Hormonale Therapie Fertiliteitspreservatie. P. Neven MBC UZ Leuven

Jong = Pre-menopauzaal Hormonale Therapie Fertiliteitspreservatie. P. Neven MBC UZ Leuven Jong = Pre-menopauzaal Hormonale Therapie Fertiliteitspreservatie P. Neven MBC UZ Leuven Overzicht: - Hormonale therapie - Belang vrouwelijk hormoon & welke hormonale therapie - Hormoon-gevoelige borstkanker?

Nadere informatie

H.366781.0614. Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker)

H.366781.0614. Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker) H.366781.0614 Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker) 2 Inleiding U wordt behandeld voor borstkanker, dit heeft invloed op uw botverlies. U krijgt praktische tips om uw botten gezond te houden.

Nadere informatie