3de bach Rechten Arbeidsrecht Prof. Cuypers Q www.quickprinter.be uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen R36 8,00
Nieuw!!! Online samenvattingen kopen via www.quickprintershop.be
ARBEIDSRECHT 2015-2016 1
Inhoud I. Arbeid en recht... 8 Hoofdstuk 1 Algemeen... 8 Hoofdstuk 2 beknopt historisch overzicht... 8 19 de eeuw:... 8 Na WO I... 8 Na WO II... 8 Vanaf de jaren 70... 9 II. Arbeidsrecht: toepassingsgebied... 9 Hoofdstuk 1 Toepassingsgebied ratione personae... 9 Hoofdstuk 2 Toepassingsgebied ratione materiae... 9 Hoofdstuk 3 Toepassingsgebied ratione loci... 9 III. Eigenheid van de rechtstak... 9 IV. Arbeidsrecht: publiekrecht of privaatrecht?... 10 V. De bronnen van het arbeidsrecht... 10 Hoofdstuk 1 overzicht van de rechtsbronnen... 10 Afdeling 1. Internationale rechtsbronnen... 10 Afdeling 2. Nationale rechtsbronnen... 11 Afdeling 3. Eigen rechtsvorming... 12 Hoofdstuk 2 Hiërarchie van de rechtsbronnen... 12 I. De arbeidsgerechten... 13 Hoofdstuk 1 De historiek... 13 Hoofdstuk 2 de bevoegdheid... 14 Hoofdstuk 3 de inrichting... 14 Afdeling 1. De zetel... 14 Afdeling 2. Het Openbaar Ministerie... 15 Hoofdstuk 4 procesbevoegdheid... 15 Hoofdstuk 5 wisselwerking met andere rechtscolleges... 15 II. Inspectiediensten... 15 III. Sociaal strafrecht... 16 IV. Administratieve geldboeten... 16 I. Arbeidsmarkt, sociale concurrentie en recht... 17 II. Organisatie van de arbeidsmarkt... 17 Hoofdstuk 1 De beperking van de toegang tot de nationale arbeidsmarkt: de contingentering op nationaal niveau... 17 2
Hoofdstuk 2 De beperking van de toegang tot bepaalde segmenten van de nationale arbeidsmarkt: het havenbedrijf... 18 III De arbeidsbemiddeling... 19 Hoofdstuk - Arbeidsbemiddeling, arbeidsvoorziening en plaatsing... 19 Hoofdstuk 2 de organisatie van de arbeidsbemiddeling... 19 III. Recht i.v.m. werkgelegenheid... 19 Hoofdstuk 1 Algemene werkgelegenheidsbevorderende maatregelen... 19 Afdeling 1 het drukken van loon- en arbeidskosten... 19 Afdeling 2 Een versoepeling van de arbeidsvoorwaarden... 20 Afdeling 3 De herverdeling van de beschikbare arbeid(stijd)... 20 Afdeling 4 Verhoging van de inzetbaarheid van de werknemers (embloyability)... 20 Hoofdstuk 2 werkgelegenheidsbevorderende maatregelen ten voordele van bepaalde risicogroepen... 20 I De arbeidsovereenkomst... 20 Hoofdstuk 1 Begrip... 20 Hoofdstuk 2 band van ondergeschiktheid... 21 Afdeling 1 Inhoud en belang... 21 Afdeling 2 Evolutie... 21 Afdeling 3 Bewijs... 21 Afdeling 4 beoordelingselementen... 22 Afdeling 5 andere gelijkaardige overeenkomsten... 22 Afdeling 6 Schijnzelfstandigen... 23 Hoofdstuk 3 Bewijs van de individuele arbeidsovereenkomst... 26 II Het sluiten van de overeenkomst... 27 Hoofdstuk 1 Aanwervingsvrijheid en aanwervingsrecht... 27 Afdeling 1 Verplichting tot aanwerving van bepaalde arbeidskrachten... 28 Afdeling 2 Discriminatieverbod... 28 Afdeling 3 Selectiecriteria... 30 Afdeling 4 Verplichtingen van de werkgever t.a.v. de sollicitant... 30 Afdeling 5 Het aanwervingsonderzoek... 31 Afdeling 6 De aanwervingsmelding... 32 Hoofdstuk 2 Algemene beginselen van het contractenrecht in het raam van de arbeidsovereenkomst... 32 Afdeling 1 Wilsautonomie van de partijen... 32 Afdeling 2 Consensualisme... 33 Afdeling 3 contract is wet... 33 Afdeling 4 uitvoering van de overeenkomst te goeder trouw... 33 3
Hoofdstuk 3 Geldigheidsvereisten... 33 Afdeling 1 Bekwaamheid... 33 Afdeling 2 Geldige toestemming... 33 Afdeling 3 Geoorloofd voorwerp en oorzaak... 34 Hoofdstuk 4 Vormvereisten... 34 Afdeling 1 Filosofie... 34 Afdeling 2 Principes... 35 Afdeling 3 Elektronische handtekening / elektronische documenten... 35 Hoofdstuk 5 Soorten arbeidsovereenkomsten... 35 Afdeling 1 Duur waarvoor de arbeidsovereenkomst wordt aangegaan... 35 Afdeling 2 Precisering van het te verrichten werk... 36 Afdeling 3 Aard van het werk of hoedanigheid van de persoon die de arbeid presteert... 36 Afdeling 4 De vervangingsovereenkomst (art 11ter AOW)... 37 Afdeling 5 Deeltijdse arbeid... 39 Hoofdstuk 6 De inhoud van de overeenkomst... 41 Afdeling 1 Verboden bedingen... 41 Afdeling 2 In de arbeidsovereenkomstenwet geregelde bedingen... 42 Afdeling 3 Niet door de wetgever geregelde bedingen... 42 III. Tewerkstelling... 43 Hoofdstuk 1 Rechten en plichten... 43 Afdeling 1 Plichten van de werkgever... 43 Afdeling 2 Plichten van de werknemer... 49 Hoofdstuk 2 Aansprakelijkheid... 50 Afdeling 1 Vooraf... 50 Afdeling 2 De (buiten)contractuele aansprakelijkheid van de werknemer ten aanzien van de werkgever... 50 Afdeling 3 De buitencontractuele aansprakelijkheid ten aanzien van derden... 52 Hoofdstuk 3 Schorsing... 53 Afdeling 1 Algemeen... 53 Afdeling 2 Overmacht (art 26 AOW)... 54 Afdeling 3 Schorsing met recht op gewaarborgd dagloon (art 27 AOW)... 54 Afdeling 4 Jaarlijkse vakantie (art 28, 1 AOW)... 55 Afdeling 5 Klein verlet of kort verzuim... 57 Afdeling 6 Feestdagen... 58 Afdeling 7 Ziekte en ongeval van gemeen recht (zie vooral slides)... 58 Afdeling 8 Arbeidsongeval en beroepsziekte... 70 4
Afdeling 9 Zwangerschap, bevalling en lactatie... 70 Afdeling 10 Adoptieverlof... 73 Afdeling 11 Verlof voor pleegouders... 73 Afdeling 12 Voorlopige hechtenis van de werknemer... 73 Afdeling 13 Zetelen als rechter of raadsheer in sociale zaken... 73 Afdeling 14 Betaald educatief verlof... 73 Afdeling 15 Sociale promotie... 73 Afdeling 16 Loopbaanonderbreking... 73 Afdeling 17 Politiek verlof... 75 Afdeling 18 Verlof om dwingende redenen... 75 Afdeling 19 Slecht weer... 75 Afdeling 20 Technische stoornis... 76 Afdeling 21 Economische redenen... 76 Afdeling 22 Economische werkloosheid voor bedienden... 76 Hoofdstuk 1 Terminologie... 76 Hoofdstuk 2 Beëindiging van de arbeidsovereenkomst... 77 Afdeling 1 Civielrechtelijke beëindigingswijzen... 77 Afdeling 2 Einde van de overeenkomst door het verstrijken van de termijn of de voltooiing van het bedongen werk (art 40 AOW)... 82 Afdeling 3 Overlijden van één van de partijen... 82 Afdeling 4 Beëindiging door opzegging... 82 Afdeling 5 Ontslag om dringende redenen... 92 Afdeling 6 Eenzijdige en substantiële wijziging van een essentiële arbeidsvoorwaarde... 95 Afdeling 7 Willekeurig ontslag, kennelijk onredelijk ontslag en misbruik van ontslagrecht... 96 Afdeling 8 Bijzondere ontslagprocedures... 98 Afdeling 9 Af te leveren documenten... 98 Afdeling 10 outplacement... 98 Afdeling 11 Het concurrentiebeding... 99 Afdeling 12 Het scholingsbeding... 102 Afdeling 13 Het scholingsbeding... 102 Afdeling 14 Verjaring van de vorderingen uit de arbeidsovereenkomst... 103 Hoofdstuk 3 Herstructurering van ondernemingen... 104 Afdeling 1 Collectief ontslag... 104 Afdeling 2 Sluiting van de onderneming... 106 Afdeling 3 Overdracht van de onderneming... 107 Afdeling 4 Overname van activa na failissement... 108 5
Afdeling 5 Activerend beleid bij herstructurering... 109 Afdeling 6 (Grensoverschrijdende) fusie en splitsing van ondernemingen... 109 V. Bijzondere en afwijkende types van arbeidsovereenkomsten... 109 Hoofdstuk 1 Arbeidsovereenkomsten binnen de wet van 3 juli 1978... 109 Afdeling 1 De arbeidsovereenkomst voor handelsvertegenwoordigers... 109 Afdeling 2 de arbeidsovereenkomst voor dienstboden... 113 Afdeling 3 De arbeidsovereenkomst voor studenten... 113 Afdeling 4 De arbeidsovereenkomst voor huisarbeiders... 114 Hoofdstuk 2 Bijzondere arbeidsovereenkomsten... 114 Afdeling 1 Tijdelijke arbeid, uitzendarbeid en terbeschikkingstelling... 114 Afdeling 2 De overeenkomst voor telewerkers... 117 Afdeling 3 Andere afwijkende situaties... 117 I De vakbondsvrijheid... 117 Hoofdstuk 1 Historisch overzicht... 117 Afdeling 1 Het coalitieverbod... 117 Afdeling 2 Beperkte erkenning van de vakbondsvrijheid... 117 Afdeling 3 Erkenning van de vakbondsvrijheid... 118 Hoofdstuk 2 De rechtsbronnen van de vakbondsvrijheid... 118 Afdeling 1 Nationaal... 118 Afdeling 2 Supranationaal... 120 II. De sociale gesprekspartners: structuur en rechtspositie van hun organisaties... 122 Hoofdstuk 1 Vakorganisaties van werknemers... 122 Afdeling 1 Historiek... 122 Afdeling 2 De structuur van de vakorganisaties... 122 Afdeling 3 De rechtspositie van de vakorganisaties van werknemers... 124 Afdeling 4 Representatieve werknemersorganisaties... 124 Afdeling 5 De aansprakelijkheid van de vakorganisaties van werknemers... 125 Afdeling 5 Lidmaatschap van de vakorganisaties... 126 Afdeling 6 Supranationale werknemersorganisaties... 126 Hoofdstuk 2 Vakorganisaties van werkgevers... 126 Afdeling 1 Notie... 126 Afdeling 2 Supranationale werkgeversorganisaties... 127 III. Vreedzame collectieve arbeidsverhoudingen: het collectief overleg... 127 Hoofdstuk 1 Het collectief overleg: algemeen... 127 Hoofdstuk 2 Het gestructureerd tweeledig overleg... 128 6
Afdeling 1 De organen van het gestructureerd tweeledig overleg: de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie... 128 Afdeling 2 Het normerend instrument: de collectieve arbeidsovereenkomst... 154 IV. De fondsen voor bestaanszekerheid... 164 V. Collectieve arbeidsconflicten... 164 Hoofdstuk 1 Collectieve arbeidsconflicten: notie en soorten... 164 Hoofdstuk 2 Werkstaking, lock-out en bedrijfsbezetting... 166 Afdeling 1 De werkstaking... 166 Afdeling 2 Uitsluiting of lock-out... 169 Afdeling 3 Bedrijfsbezetting... 170 Hoofdstuk 2 Het oplossen van collectieve arbeidsconflicten door bemiddeling en verzoening. 170 Afdeling 1 Bemiddeling en verzoening: notie... 171 Afdeling 2 Verzoeningsprocedures... 171 Afdeling 3 Verzoenende instanties... 172 Hoofdstuk 4 Het reguleren van collectieve conflicten... 173 Afdeling 1 De wet van 19 augustus 1948 betreffende de prestaties van algemeen belang in vredestijd... 173 Afdeling 2 Toepassingsgebied van de wet... 173 Afdeling 3 Notie prestatie van algemeen belang... 173 Afdeling 4 Mechanisme van de wetgeving... 173 Afdeling 5 De rechtspositie van de werknemer die de vitale behoeften verzekert... 174 Afdeling 6 Kan de overheid worden aangesproken?... 174 Afdeling 7 Ontslagverbod voor werknemers belast met de uitvoering van de prestaties... 174 Hoofdstuk 5 Beslechting van collectieve arbeidsconflicten door de rechter... 174 Afdeling 1 Situering... 174 Afdeling 2 Procedure... 174 Hoofdstuk 6 Het stakingsrecht ingeperkt... 175 7
Arbeidsrecht samenvatting boek Deel 1 Inleiding I. Arbeid en recht Hoofdstuk 1 Algemeen Aanbod en vraag resulteren in: Zelfstandige arbeid: een (ver)koop van diensten. Behoort tot het domein van het economisch recht Arbeid verricht in ondergeschikt verband: arbeid die wordt gepresteerd onder gezag en voor rekening van een andere persoon Wanneer de ondergeschiktheid van ondergeschikte aard is: administratief recht ambtenarenstatuut Arbeidsrecht = geheel van regels mbt de contractuele arbeid verricht onder gezag van een werkgever Hoofdstuk 2 beknopt historisch overzicht 19 de eeuw: Arbeidsverhoudingen in BE: vooral repressief karakter samenspanningsverbod o Collectieve actie werd onmogelijk o Werkmansboekje o Werkrechtersraden: WG konden zelf strafrechtelijk optreden tegen WN die de fabriekstucht overtraden WG en WN volledig vrij arbeidsverhoudingen bepalen o Leidde tot onmenselijke werkomstandigheden 1866: opstanden in land randje van burgeroorlog o Eerste sociale wetgeving kwam tot stand o Begin: bescherming vrouwen en kinderen (verbieden nachtarbeid) o Later: bescherming tot alle werknemers uitgebreid Contractvrijheid werd aan banden gelegd (wet 10-03-1900) o Individuele arbeidsovereenkomst voor werklieden werd geregeld Na WO I Erkenning vakbondsvrijheid Afschaffing art 310 SW Basis ontwikkeling gestructureerde arbeidsverhoudingen Na WO II Collectief overleg werd geinstitutionaliseerd op nationaal, sectoraal en ondernemingsvlak o Ontplooiing cao-recht o Arbeidsrelatie werd verder gehumaniseerd o Accent door wetgever op bestaanszekerheid en een grotere vastheid van betrekking inperking ontslagrecht van de werkgever uitbetaling van een gewaarborgd loon Door cao s uitbouw van een sectorale sociale zekerheid 8
Vanaf de jaren 70 Zoeken naar methodes die het behoud van de werkgelegenheid en de versoepeling van het arbeidsrecht nastreven Toenemend belang grondrechten Europeanisering: o verplicht ons onze nationale wetgeving aan te passen o belangrijke rol Europees Hof van Justitie primeren vrij verkeer van goederen en diensten II. Arbeidsrecht: toepassingsgebied Hoofdstuk 1 Toepassingsgebied ratione personae Arbeidsrecht is van toepassing op: 1) Werknemers uit de particuliere sector 2) Op sommige werknemers uit de publieke sector = personen verbonden met de overheid dmv een arbeidsovereenkomst ( contractanten ) 3) Een gedeelte van de wetgeving is van toepassing op alle werknemers en dus ook op de statutairen Hoofdstuk 2 Toepassingsgebied ratione materiae Abeidsrecht wordt onderverdeeld in: Collectief arbeidsrecht: omvat de rechtsnormen die de collectieve verhoudingen tussen de georganiseerde werknemerscollectiviteit en één of meer (al dan niet georganiseerde) werkgevers te regelen. o vakbondsvrijheid, cao s, paritaire comités, bedrijfsorganisatie individueel arbeidsrecht: rechtsregels met betrekking tot de individuele arbeidsrelatie kern: arbeidsovereenkomstenrecht arbeidsreglementering: het geheel van maatregelen door de overheid genomen om werknemers te beschermen o onthaal, tewerkstelling, loon, arbeidstijdregeling, sociale promotie, besherming van jongeren, arbeidsveiligheid, sociaal handhavingsrecht: regelt de organisatie van het toezicht, de publiekrechtelijke afdwingbaarheid en de sanctionering van het materiële arbeidsrecht Hoofdstuk 3 Toepassingsgebied ratione loci = binnen de grenzen van het nationale territorium van toepassing op allen die er tewerkgesteld zijn, ongeacht hun nationaliteit vaak imperatief / van OO grensoverschrijdend karakter IPR Vreemd recht III. Eigenheid van de rechtstak Ontsproten uit andere rechtstakken Uitzondering in het burgerlijk recht (contractsvrijheid): voorrang op gemeen recht (twijfel: gemeen recht voorrang) 9
Het feit dat men het burgerlijk recht niet aanvaardt als gemeen recht betekent niet dat men geen beroep kan doen op de technieken van het burgerlijk recht (soms zelfs verplicht!) IV. Arbeidsrecht: publiekrecht of privaatrecht? Groot deel arbeidsrecht betrekking op relaties tussen particulieren = privaatrechtelijke discipline Vooral individuele betrekkingen tussen fysieke en morele personen MAAR: arbeidsrecht stelt dikwijls de collectieve betrekkingen boven de individuele + sterk overheidsingrijpen (publiek?) Arbeidsrecht besteedt veel aandacht aan het beschrijven van instellingen (publiekrecht?) privaatrecht Conclusie: arbeidsrecht past niet in de tweeledige indeling van het recht veeleer derde categorie: het professionele recht V. De bronnen van het arbeidsrecht Hoofdstuk 1 overzicht van de rechtsbronnen 3 soorten rechtsbronnen: a) De internationale rechtsbronnen b) De nationale rechtsbronnen c) De eigen rechtsvorming Afdeling 1. Internationale rechtsbronnen Internationale normen ingedeeld volgens de instellingen in de schoot waarvan zij tot stand zijn gekomen VN: verdragen meestal geen bepalingen van wezenlijk belang art 8 VN-verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (o.m. stakingsrecht) Internationale Arbeidsorganisatie (IAO): jaarlijks vele verdragen gesloten en aanbevelingen (BE aantal geratificeerd) Belangrijke verdragen: verdrag nr. 87 en verdrag nr 98 OESO: klemtoon ligt op het economische, maar soms ook arbeidsrecht 21-06-1976: OESO-gedragscode voor multinationale ondernemingen Raad van Europa: sporadisch arbeidsrecht EVRM, Europees Sociaal Handvest (1990: geratificeerd door BE) EU: oprichtingsverdrag van de EG en menige verordeningen en richtlijnen reglementeren de Belgische arbeidsverhoudingen MAAR: gering belang internationaal sociaal recht artikel 6 OESO-gedragscode: de naleving ervan geschied op basis van vrijwilligheid en kan niet in rechte worden afgedwongen (enkel morele verplichtingen) Meeste VN en IAO bepalingen geen rechtstreekse werking: moeten eerst in nationaal recht worden omgezet, maar gebeurt vaak niet zodat ze dode letter blijven Wel grote impact vd normen van de E.U. ; verordeningen en sommige bepalingen hebben horizontale, rechtstreekse werking 10
RL hebben slechts verticale en directe werking: kunnen alleen worden ingeroepen door een WN wanneer de OH als werkgever optreedt. + in sommige gevallen sluit BE ook verdragen buiten de internationale organisaties om = bilaterale en multinationale verdragen Afdeling 2. Nationale rechtsbronnen 1. De grondwet Belgische grondwet: vooral klassieke grondrechten die vrijheid individu waarborgen tegenover de overheid o Art 10 + 11 GW o Art 27 GW (verenigingsvrijheid) 1994: aantal sociale grondrechten in GW opgenomen o Art. 23 Belang sociale grondrechten = omstreden o Kan de individuele rechtsonderhorige de verwezenlijking of de toepassing van deze rechten vorderen? o Meesten: meeste van deze bepalingen zijn niet rechtstreeks afdwingbaar, maar wel in combinatie met andere artikelen uit de grondwet, internationale verdragen en het nationale recht voor de rechter kunnen worden ingeroepen 2. De wet Een wet mbt een aspect van de arbeidsverhouding komt meestal pas tot stand na raadpleging van de sociale gesprekpartners (inspraak). Legiferen mbt arbeidsrecht komt hoofdzakelijk alleen de federale wetgever toe Slechts beperkt aantal materies worden overgelaten aan de gemeenschappen en gewesten o Taalgebruik in de sociale betrekkingen o Deels de tewerkstellingprogramma s 3. Rechtspraak Niet onbelangrijk o Vb. heeft bij gebrek aan wettelijke regeling mbt staking de weerslag van een werkonderbreking op de arbeidsovk vastgesteld 4. Rechtsleer = enkel morele oordelen (geringe greep op arbeidsverhoudingen) 5. Andere rechtsbronnen gebruik : zeer geringe betekenis Billijkheid komt zelfs niet voor in art 51 cao-wet Informele bronnen van het arbeidsrecht: De eenzijdige toekenning Eenzijdig in het leven geroepen verplichtingen (= ondernemings- of fabrieksregelementen) Atypische overeenkomsten Bedrijfscodes 11
Afdeling 3. Eigen rechtsvorming 1. Conventioneel recht = zowel binnen de individuele als de collectieve arbeidsverhoudingen rechtsbron WG en WN kunnen arbeidsverhoudingen zelf regelen inzoverre de materie niet in strijd is met dwingende wettelijke regeling 2. Eigen rechtsvorming van reglementaire aard Wat? Beslissingen van paritaire organen = aantal wetten geven PC (paritaire comités) bevoegdheid om beslissingen te nemen die na bekrachtiging door een KB de hoedanigheid verkrijgen van reglementen Arbeidsreglement = een schriftelijk stuk waarin de OR (ondernemingsraad) of de WG een samen stel van regels vaststelt, welke door de WG gesloten arbeidsovk of te sluiten arbeidsovk en beheersen art. 22 wet 20 september 1948 houdende de organisatie van het bedrijfsleven Hoofdstuk 2 Hiërarchie van de rechtsbronnen = artikel 51 van de cao-wet Hiërarchie: 1. De dwingende bepalingen van de wet 2. De algemeen verbindend verklaarde cao in de volgende orde a. De ovk gesloten in de NAR b. Overeenkomsten gesloten in een PC c. Overeenkomsten gesloten in een PSC (paritair subcomité) 3. De niet algemeen verbindend verklaarde cao wanneer de werkgever de overeenkomst ondertekend heeft of wanneer hij aangesloten is bij een organisatie die de overeenkomst ondertekend heeft en in de volgende orde a. Ovk gesloten in de NAR b. Ovk gesloten in PC c. Ovk gesloten in PSC 4. De geschreven individuele overeenkomst 5. De niet algemeen verbindend verklaarde cao wanneer de WG, hoewel hij de ovk niet ondertekend heeft of niet aangesloten is bij een organisatie die de ovk heeft ondertekend, ressorteert onder het paritair orgaan waarin de overeenkomst is gesloten 6. Het arbeidsreglement 7. De aanvullende bepalingen van de wet 8. De mondelinge individuele overeenkomsten 9. Het gebruik Rechtsbron mag niet strijdig zijn met deze hoger in de hiërarchie Geen strijdigheid wanneer: o Niet zelfde voorwerp o Wann wet bepaalt dat zekere normen via specifieke rechtsbronnen tot stand moeten komen 12
o Wann een norm op een regelmatige wijze wordt gewijzigd door een andere norm Opmerkingen: Art 51 cao-wet volledig: o Geen sprake van eenzijdige regelementaire beslissingen van PC s o Geen sprake beslissingen van de OR o Geen verwijzing naar internationaal recht Art 51 voorzichtig hanteren + samenlezen met andere bepalinge cao wet doet geen afbreuk aan de staatsrechtelijke principes van de hiërarchie van de normen Deel 2 Sociaal handhavingsrecht Omvat: gespecialiseerde rechtscolleges inspectiediensten sociaal strafrecht sancties I. De arbeidsgerechten Hoofdstuk 1 De historiek Voor gerechtelijk wetboek: geschillen WG en WN vaak beslecht door burgerlijke rechtbanken soms rechtbank van koophandel Begin 19 de eeuw: Frankrijk verzoeningsorganen ( les conseils des prud hommes) = werkrechtersraden belast om dmv verzoening/een vonnis geschillen te beslechten hadden ook een disciplinaire bevoegdheid 1810: BE: eerste werkrechtersraad in Gent opgericht 1859: werkrechtersraden hervormd Rechters in werkrechtersraden beroepsmagistraten o Begin: meer WG dan werknemers o Later: paritair o Minstens 1 bijzitter diploma in de rechten: doorslag bij staking van stemmen o Werkrechtersraden van beroep;: voorzitter was steeds een jurist Invoering gerechtelijk wetboek: geopteerd voor aparte rechtscolleges voor sociaalrechtelijke geschillen: arbeidsrechtbanken en arbeidshoven Schema: 13
1998: n.a.v. affaire-dutroux werd het Octopusakkoord gesloten (hervorming gerecht) o Voorstel: verdwijnen arbeidsrechtbank en oprichten eenheidsrechtbank o Maar unaniem negatief advies gekregen in NAR Hoofdstuk 2 de bevoegdheid Bevoegd voor de materies die in Ger W limitatief worden opgesomd Niet allen arbeidsconflicten, ook niet-naleving wetgeving ivm sociale zekerheid Materiele en territoriale bevoegdheid o Rechter die bevoegd is voor de plaats waar de onderneming gevestigd is o Arbeidshof in rechtsgebied van hof van beroep: Antwerpen Bergen Brussel Gent Luik Soms extraterritorialiteit (vreemd recht toepassen) Hoofdstuk 3 de inrichting Afdeling 1. De zetel Elke arbeidsrechtbank: min. 2 kamers o Zitting met één beroepsmagistraat en twee lekenrechters in sociale zaken o Rechters in sociale zaken benoemd door de koning o Voorgedragen via de bevoegde ministers door de representatieve organisaties van WN, WG of zelfstandigen o Minstens 25j oud + benoemd voor periode van 5 jaar o Ontvangen geen wedde, wel zitpenningen Paritair samengesteld ( werkrechtersraden) 14
Rechters in sociale zaken kunnen feedback geven niet evident dat rechter geplogenheden op werkvloer kent Vonnis geveld door drie magistraten samen (evenwaardig) MAAR voorzitter van de arbeidsrechtbank zetelt in sommige procedures alleen Arbeidshoven: gelijkaardige samenstelling + werking als arbeidsrechtebanken bijzitters: raadsheren in sociale zaken Afdeling 2. Het Openbaar Ministerie In arbeidsrechtbanken: arbeidsauditoriaat (olv arbeidsauditeur) Arbeidsauditoriaat-generaal bij arbeidshof valt onder leiding van procureur-generaal Belangrijke opdracht: bestuurlijke inlichtingen inwinnen, toepassing van de strafwet vorderen, adviezen geven in meedeelbare en meegedeelde zaken, Hoofdstuk 4 procesbevoegdheid Arbeidsgerechten: afgevaardigden van representatieve WN-org s kunnen hun leden vertegenwoordigen (zoals advocaat - niet zelfde prerogatieven) Uitzonderlijk kunnen de organisaties zelf in rechte optreden geschillen cao-wet + ter verdediging van rechten die leden putten uit cao s Hoofdstuk 5 wisselwerking met andere rechtscolleges Voorbeelden: Vb1. Bedrijfsbezetting: vrederechter bevoegd voor afleveren van een uitdrijvingsbevel Vb2. Poortblokkades: voorgelegd aan de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg Grondwettelijk Hof bevoegd om wetskrachtige normen te toetsen aan fundamentele rechten en vrijheden rechter stelt prejudiciele vraag aan GwH en is gebonden door deze uitspraak Na nationale procedures: EHRM tegenpartij is hier steeds de Belgische Staat o Veroordelingen meestal geen betrekking op arbeidsverhoudingen: EVRM omvat weinig bepalingen die van belang zijn voor de relatie WG-WN o Veroordeling EHRM doet bestreden uitspraak niet teniet, maar grote morele waarde Indien norm EU in het geding Prejudiciële vraag dor nationale rechter aan Europees Hof van Justitie nationale rechter gebonden o Opm: vaak BE geen partij in geding maar zal toch zijn nationale rechtspraak moeten aanpassen bv. Verbod nachtarbeid voor vrouwen opgeheven (discriminatoir) II. Inspectiediensten Naleving sociale wetgeving controleren Algemene directie Toezicht Sociale Wetten van de FOD Werk, Arbeid en Sociaal overleg (WASO) bevoegd) o o o o Territoriaal georganiseerd in 24 externe directies Cel Bedrijfsorganisatie: bevoegd voor controle op naleving van het verstrekken van economische en financiële informatie aan de OR en Cel die grensoverschrijdende fraude behandelt Twee directies bevoegd voor de transportsector 15
Inspectie alleen wanneer wetgeving nt nageleefd die strafrechtelijke bepalingen bevat o Loonbeschermingswet, arbeidswet, o Nav controle evt PV opstellen sturen naar arbeidsauditoriaat Inspecteurs: verregaande bevoegdheden Andere inspectiediensten Sociale inspectie van de FOD Sociale Zekerheid Inspectie RSZ Inspectie RVA Inspectiedienst RIZIV Inspectiediensten van gemeenschappen en gewesten Bevoegdheden Vooral op vlak van sociale zekerheid, soms wisselwerking met het arbeidsrecht bv. Inspectie RVA kan tussenkomen wanneer WG bij ontslag weigert C4 formulier af te leveren Wetgever verplicht inspectiediensten samen te werken ( vroeger niet) o Hiervoor arrondissementscellen opgericht voorgezeten door arbeidsauditeur doel: controles stroomlijnen Doel controles: strijd tegen sociale fraude en illegale arbeid opvoeren wordt overkoepelend begeleid door: o Ministerieel comité voor strijd tegen fiscale en sociale fraude o SIOD: Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst III. Sociaal strafrecht Meeste arbeidsrechtelijke wetten zo fundamenteel dat gesanctioneerd door strafsancties o Daders die kunnen worden gestraft: WG, lasthebber en aangestelde NIET de werknemer!!! o Strafbepalingen: gevangenisstraffen en/of penale geldboeten geldboeten vermenigvuldigd met het aantal WN betrokken o Ook administratieve geldboetes Wie kan bestraffen? Strafrechter, correctionele rechtbank strafuitvoering door arbeidsauditoriaat 2010: nieuw Sociaal Strafwetboek sociaalrechtelijke misdrijven naargelang hun ernst ingedeeld in vier categorieën o C1: lichtste misdrijven sanctie: administratieve sanctie o C2-3-4: ook strafrechtelijke sanctie mogelijk penale sanctie: geldboete van 50 en of een gevangenisstraf van 3 jaar o Indien niet-vervolging: eventueel wel nog mogelijk een administratieve sanctie op te leggen IV. Administratieve geldboeten O.M. vanaf dag ontvangst PV termijn van zes maanden om over te gaan tot vervolging 16
- Indien geen vervolging: Directie van de Administratieve Geldboeten van de Afdeling van de juridische studiën, de documentatie en de FOD WASO kunnen overgaan tot opleggen administratieve geldboete aan WG - Beroep hiertegen mogelijk binnen de 3 maanden - Overtreding van regels gewesten: analoge procedure DEEL III Recht i.v.m. de arbeidsmarkt I. Arbeidsmarkt, sociale concurrentie en recht Vrijemarkteconomie: markt bepaalt prijs die WG betaalt voor de arbeidskracht MAAR: onbeperkte werking hiervan leidt tot uitsluiting en uitbuiting (19 e E) Correctie en controle van vrije arbeidsmarkt vereist Tussenkomst overheid Binnen arbeidsrecht droeg het realiseren van een verregaande eenvormigheid van loonen arbeidsvoorwaarden bij tot inperken van sociale concurrentie Na 1975: arbeidsmarkt wordt fundamenteel ontwricht Overaanbod arbeidskracht + depreciatie van arbeid Mondialisering en globalisering van economische en financiële verhoudingen hebben geleid tot een internationalisering vd concurrentie Investeringen in nieuwe technologieën zijn arbeidsplaatsbesparend Ook politiek-institutionele elementen zorgen voor doorbreken nationale karakter arbeidsmarkt Sociale factoren: emancipatie van maatschappelijk achtergestelde groepen toename vraag naar arbeid in loondienst Concurrentie onder de werknemers G: verslechtering van de arbeidsvoorwaarden en verhoudingen MAAR probleem want transnationale wetgeving ontbreekt nog II. Organisatie van de arbeidsmarkt Hoofdstuk 1 De beperking van de toegang tot de nationale arbeidsmarkt: de contingentering op nationaal niveau - EU: vrij verkeer van werknemers o = afschaffing van elke discriminatie tussen WN van de lidstaten ogv nationaliteit op vlak van Werkgelegenheid Loon Arbeidsvoorwaarden - Nationale arbeidsmarkt beschermen strikte normen voor aanwerving en tewerkstelling van werknemers buiten de EER o Controle over toegang tot markt o Stabiliteit tussen vraag en aanbod realiseren om nationale onderdanen te beschermen o Arbeidsvergunningen en arbeidskaarten 17