Economisch Bureau 4 oktober 06 Spaarder betaalt prijs ECB-beleid Hein Schotsman Senior Econoom Tel: + (0)0 68 800 hein.schotsman@nl.abnamro.com Rentes lager dan voorspeld Lage rente deels gezichtsbedrog Negatieve spaarrentes onwaarschijnlijk maar niet onmogelijk Afgelopen voorjaar stonden er vier aandachtspunten bovenaan mijn verhaal over de spaarmarkt. Ze kwamen erop neer dat de rente laag zou blijven maar dat negatieve spaarrentes me onwaarschijnlijk leken. s Avonds een man, dan s morgens ook een man, zei mijn sergeant-majoor vroeger. Vertaald naar mijn huidige baan: als je iets voorspelt, moet je ook durven terugkijken en eventueel je prognose aanpassen. Voorspellen is een vak Eén ding kan ik meteen verklappen. Mijn voorspellingen klopten wel ongeveer, maar niet precies. Het is goed nog even mijn manier van denken uit te leggen. Het verhaal begint met het voorspellen van economische ontwikkelingen, vooral de conjunctuur en inflatie. Dat gebruik ik als munitie om tot een verwachting van de zogenoemde marktrente te komen. Dat is de rente die professionele partijen (overheden, banken, verzekeraars en andere grote concerns) elkaar in rekening brengen. Die valt nog te splitsen in de korte en de lange rente, afhankelijk van de looptijd van de transactie (de grens ligt bij een jaar). De gebruikelijke maatstaf voor de korte rente is het tarief voor driemaands interbancaire deposito s en voor de lange rente het rendement op tienjarige staatsobligaties. Van de marktrentes is het een kleine sprong naar de spaarrentes. Rentepercentages in Nederland blijven dalen Rente deposito s met opzegtermijn is Nederlands gemiddelde volgens DNB 0-4 5 6 Deposito's opzegtermijn < maand Driemaands interbancair Tienjarige staatsobligaties Bron: De Nederlandsche Bank Sparen: sober en safe, zie www.https://insights.abnamro.nl. Het gaat in dit rapport over de(gewogen) gemiddelde spaarrentes in Nederland, zoals DNB die publiceert, en niet over de spaarrentes bij ABN AMRO. Insights.abnamro.nl/
Spaarder betaalt prijs ECB-beleid oktober 06 In mei dacht ik dat er in de zomer ruimte zou zijn voor een lichte verdere daling van de korte rente terwijl de lange rente stabiel zou blijven. Een piepkleine daling van de korte rente heeft inderdaad plaatsgevonden: zie grafiek. De lange rente is een ander verhaal: die is tussen eind mei en eind september teruggelopen van 0,4% naar 0%. Dat had invloed op de spaarrentes. Ik vermoedde in mei dat die constant zouden blijven. Ze zijn echter een klein beetje verder gezakt. Dat paste bij de daling van de marktrentes. Het wilde niet zomeren Wat ging er mis met mijn voorjaarsraming? Ik zie vier redenen waarom de lange rente toch zakte. De mondiale economische groei was de afgelopen maanden minder hoog dan ik in mei verwachtte. Dat viel tegen, zeker als je kijkt naar de forse stimulering door centrale banken. Vooral de Amerikaanse conjunctuur stelde teleur. Dat kwam voor een groot deel door het interen op voorraden. Dit zorgde voor een daling van de lange rente in de VS. En dat beïnvloedde op haar beurt de Nederlandse lange rente (grafiek ). Amerikaanse rente beïnvloedt Nederlandse % 0 4 5 6 Refi ECB Tienjarige staatsobligaties NL Tienjarige staatsobligaties VS Bron: Thomson Reuters Datastream In de tweede plaats groeide de economie van de eurozone te traag om inflatie te genereren, al nam de werkloosheid wel af. De aanhoudend lage inflatie in de eurozone (+0,4% in september) zorgt ook voor neerwaartse druk op de rente. Dat komt o.a. doordat de Europese Centrale Bank, de ECB, renteverlagingen gebruikt om de inflatie aan te wakkeren. Oorzaak drie had te maken met Brexit. Brexit zorgde ervoor dat de lange rente in de eurozone daalde. Anders dan wij dachten, kozen de Britten in juni voor vertrek uit de EU. Dat veroorzaakte onrust. En in tijden van onrust zoeken beleggers relatief veilige beleggingen, zoals Duitse en Nederlandse staatsobligaties. Dat drijft de prijzen van die obligaties op, wat per definitie hetzelfde is al een daling van het rendement op die obligaties. Ten slotte vreesden beleggers dat er schaarste zou ontstaan aan obligaties die in aanmerking komen voor het opkoopprogramma van de ECB. Wat schaars is, wordt duur en, zoals we net zeiden: als een obligatie duurder wordt, daalt het rendement erop automatisch. Een obligatie geeft recht op een vast bedrag aan rente. Als de obligatie duurder wordt, daalt automatisch het rentepercentage, omdat het rentebedrag niet mee verandert.
Spaarder betaalt prijs ECB-beleid oktober 06 06: ECB kan niet toveren Het kwam al aan de orde: de ECB probeert wanhopig de inflatoire vlam te ontsteken, bang als zij is voor deflatie (grafiek ). Deflatie kan bedrijven prikkelen om schulden af te lossen in plaats van te investeren. En het kan consumenten aanmoedigen aankopen uit te stellen. De ECB heeft haar rentetarief voor banken die geld bij haar willen stallen al in 04 onder de nul gebracht; op dit moment betalen banken 0,4%. Historisch gezien is dat ongekend. De ECB koopt ook op grote schaal obligaties. Banken krijgen daardoor extra liquide middelen en dus extra ruimte voor kredietverlening. Het opkopen van obligaties leidt ook tot stijgende obligatiekoersen en daarmee lagere lange rentes. Deflatie al drie jaar op de loer Consumentenprijzen in % j-o-j, 06 geschat door ABN AMRO 0-4 5 6s Eurozone Nederland Bron: Thomson Reuters Datastream In Sparen: sober en safe schreef ik over de noodzaak en effectiviteit van het ECBbeleid. Is zulk zwaar geschut nodig? En werkt het? Gaat u bijvoorbeeld meer of minder sparen als de rente heel laag is? De ECB is ervan overtuigd dat haar beleid tot nu toe effectief is geweest. Twijfel is er over het nut van verdere stappen. Topman Mario Draghi benadrukte onlangs dat de ECB niet kan toveren: overheden moeten hun economieën hervormen als ze langdurige lage groei en deflatie willen vermijden. Bovendien dienen landen die daarvoor ruimte hebben volgens Draghi de overheidsuitgaven te verhogen en/of de belastingen verlagen. Bij dat laatste denkt hij ongetwijfeld vooral aan Duitsland en wellicht ook aan Nederland. In de laatste paragraaf probeer ik aan de geven hoe de ECB met deze spagaat om zal gaan. Eerst kort de situatie op de spaarmarkt. De onverstoorbare spaarder Het meeste bij banken in Nederland geplaatste spaargeld valt in de statistieken van De Nederlandsche Bank (DNB) onder deposito s van particulieren met een opzegtermijn van minder dan drie maanden. De gemiddelde rente bij deze spaarrekeningen daalt gestadig (grafiek ). Deze spaarrente beweegt mee met de marktrentes. Het is geen één-op-één relatie. Bank-specifieke zaken spelen mee. In grafiek 4 is geprobeerd de relatie te verbeelden. Daar zien we ook dat de daling van de spaarrente de afgelopen maanden kleiner was dan die van de marktrente. De gegevens lopen tot en met augustus. In september hebben de grote banken hun spaartarieven omlaag gebracht. Het ligt daarom voor de hand dat de curve in september is omgebogen.
4 Spaarder betaalt prijs ECB-beleid oktober 06 Ik heb eerder uitgelegd dat de spaarrentes op het eerste gezicht bescheiden zijn, maar dat het meevalt als je de zeer lage inflatie meeweegt en ook als je naar de rentes in de ons omringende landen kijkt. 4 Die bewering klopt nog steeds. Gezichtsbedrog ligt op de loer als je naar de rente kijkt zonder de inflatie in het verhaal te betrekken. Inflatie betekent dat spaargeld wordt aangevreten. Afwezigheid van inflatie is daarom goed nieuws voor de spaarder. 4 Kloof tussen spaar- en marktrente Spaarrente minus gemiddelde korte/ lange rente,,0 0,8 0,6 0,4 0, 0,0 4 5 6 Berekend op basis van reeksen in grafiek De spaarrekening is dan ook nog altijd populair. Zie grafiek 5: de lijn die de ingelegde spaargelden weergeeft, toont nog altijd een opgaande trend. De groeipercentages vlakken wel af. Voor een deel zal de aanwas, ondanks de lage rente, komen doordat sommigen spaarders vinden dat het met de lage rente meevalt. Sommige mensen blijven sparen omdat ze hun nachtrust niet willen laten lijden onder de grillen van de aandelenkoersen. En ik kan me ook voorstellen dat mensen juist nu meer sparen omdat ze een bepaald bedrag willen opbouwen. En zo zijn er veel meer persoonlijk getinte redenen te bedenken om toch te blijven sparen. 5 Spaargeld Nederlandse gezinnen Aangehouden bij banken in Nederland, EUR mld 50 40 0 0 0 4 5 6 Bron: De Nederlandsche Bank (DNB) 4 Sparen, niet wat het lijkt, zie https://insights.abnamro.nl.
5 Spaarder betaalt prijs ECB-beleid oktober 06 Quo vadis Ondanks de lage rente blijft de Nederlander dus sparen. Maar de twijfels laten zich raden. En de voornaamste vraag is natuurlijk of er negatieve spaarrentes komen. 5 Mijn antwoord gaat u tegenvallen: ik denk van niet, maar het wordt kantje boord. Dat vraagt om uitleg. Ik heb het hiervoor gehad over recente ontwikkelingen in de economie; nu is het tijd vooruit te kijken. De conjunctuur in de VS kan in de tweede helft van het jaar weer wat aantrekken. De voorraadreductie die in de eerste helft plaatsvond, houdt een keer op. Waarschijnlijk gaat de Amerikaanse centrale bank, de Fed, haar rente verhogen in december. De rentes in de eurozone zijn gevoelig voor die in de VS. En wellicht kan de eurozone profiteren van de door het beleid van de ECB wat verbeterde situatie op de kredietmarkten. Er is bovendien weerstand bij spaarders, banken en pensioenfondsen tegen verdere renteverlaging. Dat ontgaat de ECB niet. De centrale bank betwijfelt bovendien of een nog agressiever monetair beleid niet meer nadelen heeft dan voordelen. Aan de andere kant lijkt de groei in de eurozone te mager te blijven om de inflatie flink omhoog te duwen. Dat prikkelt de ECB voortdurend om er een schepje bovenop te doen, om lenen nog aantrekkelijker te maken en zo de economie aan te wakkeren en de inflatie wat omhoog te krijgen. Bij al deze pro s en contra s van monetaire stimulering denk ik dat de ECB een tussenweg volgt: niet meer aan de rente sleutelen, maar het opkoopprogramma wel aanpassen. 6 Dat laatste heeft zij zelf in maart ook al aangegeven. Als het zo gaat, kan de korte rente (nu -0,%) nog een heel klein beetje dalen. Het depositotarief van de ECB van -0,4% vormt een bodem. De daling van de lange rente kan iets forser zijn. Volgend jaar kan de lange rente weer wat oplopen mits de groei en de inflatie in de VS en de eurozone weer wat aantrekken. De korte rente komt in 07 vermoedelijk niet van zijn plaats, want de ECB is nog lang niet van plan de renteteugels weer aan te halen. De bescheiden daling van de korte en lange rente zal waarschijnlijk de spaartarieven beïnvloeden. Ervan uitgaande dat de ECB haar rentes niet verder verlaagt, vermoed ik dat de verdere daling van de spaarrentes heel klein zal zijn. Dat zou betekenen dat de nullijn wel duidelijk in zicht komt maar niet wordt gepasseerd. Consumentenprijzen stijgen momenteel nauwelijks. Dat maakt het ongemak van een zeer lage rente dragelijker, maar leuk is anders voor de Nederlandse spaarder. Het is een onvrijwillige bijdrage aan het herstel van de Europese economie, zoals de ECB die voor ogen heeft. 5 Ik wil nogmaals benadrukken dat het hier gaat over de spaarrentes in Nederland zoals DNB die publiceert en niet over de rentetarieven bij ABNAMRO. 6 Volgens mij zijn kansrijke opties een verlenging van de looptijd van het programma en het afschaffen van de restrictie dat de ECB geen obligaties mag kopen met een rente die onder haar depositotarief van -0,4% ligt.
6 Spaarder betaalt prijs ECB-beleid oktober 06 DISCLAIMER Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product met inachtneming van alle mogelijke risico s past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden. Copyright 06 ABN AMRO Bank N.V.
7 Spaarder betaalt prijs ECB-beleid oktober 06