Wie start er met dialyse? Vlaamse Nefrologie dag. Johan De Meester Commissie Registratie, NBVN

Wie start er met dialyse? Vlaamse Nefrologie dag Johan De Meester Commissie Registratie, NBVN

You already know so much that I don t know where to begin

Nierziekte traject Acute dialyse Chronische dialyse - predialyse Karakteristieken Leeftijd & geslacht Nierziekte Keuze nierfunctie vervangende therapie Geografie Comorbiditeit Toegangsweg bij de start Woonsituatie bij de start Verplaatsing naar de dialyse inhoud Wie start er met dialyse? Vlaanderen 2013-2025 Voorspelling Instroom Prognose Prolonging life or prolonging dying Living a life or living an illness Planning a good death

NBVN 2011 dialyse : prevalentie & jaarlijkse totale instroom evolutie over de tijd 5000 5000 4500 4500 4000 4000 3500 3500 3000 3000 2500 2500 2000 2000 1500 1000 821 888 942 943 1032 1108 1130 1177 1189 1253 1273 1290 1390 1351 1226 1500 1000 500 500 0 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 0 Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 5

egfr Herstel naar dialyse onafhankelijkheid dialyse nood Peritoneaal dialyse Overlijden Transplantatie Hemodialyse predialyse Overlijden Conservatief verder zonder dialyse Transplantatie voor start dialyse Overlijden Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 6

acuut nierlijden dialyse herstel nierfunctie dialyse-onafhankelijkheid overlijden chronische dialyse > 6 weken dialyse Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 7

50.000 63 71 73 86 90 101 110 110 122 patiënten/dag 100% 90% 40.000 80% 70% 30.000 60% 50% 20.000 33% 35% 36% 41% 43% 40% 30% 10.000 20% 10% 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 0% Acute hemodialyse - H - 470466 Extrarenale zuivering - H - 470503 % "continue" acute dialyse behandelingen in België, type van behandeling, 1996-2004 Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 8

2010 2011 Acute kidney injury / acute renal failure due to sepsis 901.4.C 9 14 Acute kidney injury due to circulatory failure 901.3.C 13 9 Acute kidney injury 901.1.C 13 6 Acute cortical necrosis 901.7.R 6 6 Acute kidney injury / acute renal failure due to nephrotoxicity 901.6.C 4 5 Acute kidney injury due to hypovolaemia 901.2.C 1 5 Acute kidney injury due to rhabdomyolysis 901.5.C 1 1 Totaal acuut nierfalen ( > 6 weken ) 47 46 Totaal aantal nieuwe dialysepatiënten 1245 1165 % instroom acuut nierfalen 3.9% 3.8% Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 9

chronisch nierlijden (pre-dialyse) conservatief dialyse transplantatie overlijden Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 10

100 100 100 90 90 90 CKD-V klaring <15 80 80 80 N= 41 70 70 70 60 50 CKD-IIIB klaring 44-30 60 50 CKD-IV klaring 29-15 60 50 40 N= 115 40 N= 189 40 30 30 30 20 20 20 10 10 10 0 0 0 0 6 12 18 0 6 12 18 0 6 12 18 pre dialyse in dialyse overleden lost to follow up pre dialyse in dialyse overleden lost to follow up pre dialyse in dialyse overleden lost to follow up Toekomst van de patiënt met chronisch nierlijden, per nierfunctie niveau Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 11

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ADPKD type 1 DM type 2 DM CGN+b CGN b vasculair andere onbekend N= 8 7 49 12 7 47 45 15 lost to follow up in dialyse noncv_dood CV_dood predialyse Toekomst patiënten met klaring 15 à 29 ml/min/1,73m 2, na 1,5 jaar follow-up onderliggende nierziekte Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 12

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 25 44 45 64 65 74 75 84 85+ All lost to follow up in dialyse noncv_dood CV_dood predialyse N= 13 43 57 64 14 189 Toekomst patiënten met klaring 15 à 29 ml/min/1,73m 2, na 1,5 jaar follow-up leeftijdscategorie bij aanvang Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 13

3% 12% 6% 22% 72% 9% 40% 15% 17% 58% 25% 69% 28% 20% 46% 63% 86% 41% 6% 24% % nefro poli AVfistel > 15 ml/min /1,73m 2 AKI Trajectories of Kidney Function Decline in the 2 Years Before Initiation of Long-term Dialysis Ann M. O Hare et al. Am J Kidney Dis. 2012;59(4):513-522 Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 14

Ook instroom op de dialyse Transplantaat falen Vroeg na transplantatie Laat na transplantatie (10+) Immigratie Vanuit Wallonië Vanuit buitenland Armeense invasie Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 15

NBVN 2011 dialyse instroom - verdeling volgens leeftijdscategorie evolutie over de tijd 85 75-84 65-74 45-64 25-44 1400 100% 1200 90% 80% 1000 70% 800 60% 50% 600 40% 400 30% 20% 200 10% <25 0 0% 1996 1999 2002 2005 2008 2009 2010 2011 1996 1999 2002 2005 2008 2009 2010 2011 Leeftijd 1996 2005 2008 2011 1996 2005 2008 2011 75-84 143 371 415 426 20% 33% 35% 38% 65-74 257 333 326 269 36% 30% 27% 24% 45-64 217 266 278 249 30% 24% 23% 22% Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 17

NBVN 2011 dialyse instroom - per 100.000 inwoners in de leeftijdscategorie bij de start van het kalenderjaar - evolutie over de tijd 120 120 100 100 80 80 60 60 40 40 20 12,2 12,7 13,7 14,7 14,8 16,0 17,3 17,5 18,3 18,4 19,3 18,9 19,2 20,7 19,5 17,9 20 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 25-44 45-64 65-74 75-84 85 totale instroom per 100.000 inwoners 0 Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 18

NBVN 2011 dialyse instroom - per 100.000 inwoners - per geslacht bij de start van het kalenderjaar - evolutie over de tijd 30 30 25 25 20 20 15 15 10 10 5 5 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 man vrouw totaal 0 Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 19

NBVN 2011 dialyse instroom - verdeling volgens nierziekte evolutie over de tijd Onbekend Andere Hereditaire nierziekte Tubulo-interstitiële nierziekte Immunologische glomerulaire nierziekte Cardio-Renaal syndroom Ischemische nierziekte T2 DM T1 DM DM 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1996199920022005 2008200920102011 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1996 1999 2002 2005 2008 2009 2010 2011 Nierziekte 1996 2005 2008 2011 1996 2005 2008 2011 T2+T1 DM 144 268 272 238 20% 24% 23% 21% Ischemische nierziekte 139 296 334 263 19% 27% 28% 23% Cardio-Renaal Syndroom 114 10% Tubulo-interstitieel 124 126 116 102 17% 11% 10% 9% Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 20

NBVN 2011 dialyse instroom in 2011 N=1132 verdeling volgens nierziekte en leeftijd 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% Onbekend Andere Hereditaire nierziekte Tubulo-interstitiële nierziekte Immunologische glomerulaire nierziekte Cardio-Renaal syndroom 30% 20% 10% 0% 25-44 45-64 65-74 75-84 85 Leeftijd bij start dialyse Ischemische nierziekte Type 2 Diabetes mellitus Type 1 Diabetes mellitus Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 21

NBVN 2011 nierfunctievervangende therapie bij de start van de dialyse Low-Care Dialyse Beschikbaarheid financiële incentive concurrentie organisatie HC centrum beleid HC centrum coöperatieve nacht en/of thuis dialyse Peritoneaal Dialyse Beschikbaarheid financiële incentive concurrentie organisatie HC centrum beleid HC centrum ondersteuning PD firma CAPD of APD Selectie patiënten op basis van medische criteria op basis van transport mogelijkheden op basis van woonplaats op basis van aantal dialyse posten etc. Selectie patiënten keuze van patiënt op basis van medische criteria op basis van woonplaats op basis van toekomstperspectief etc. Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 22

NBVN 2011 dialyse : keuze dialyse therapie - prevalentie status op 1 januari 2012 High Care - hemodialyse 2678; 61% Low Care - nachtdialyse 54; 1% Low Care - hemodialyse 1253; 29% PD - CAPD 136; 3% PD APD 258; 6% Low Care - thuisdialyse 13; <1% Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 23

NBVN 2011 dialyse instroom verdeling per provincie, per 100.000 inwoners evolutie over de tijd 30 30 30 30 25 25 25 25 20 20 20 20 15 15 15 15 10 10 10 10 5 5 5 5 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0 Antwerpen West-Vlaanderen Limburg Vlaams Brabant Oost-Vlaanderen België Brussel HSG Henegouwen Luxemburg België Waals Brabant Luik Namen Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 24

NBVN 2011 dialyse instroom verdeling per duur van de nefrologische follow-up voor de start van de dialyse - evolutie over de tijd Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 25

NBVN 2011 dialyse instroom in 2011 N=1132 verwijzing naar nefroloog & aanwezigheid co-morbiditeit tijdstip verwijzing nefroloog co-morbiditeit bij start dialyse < 1 maand 27% 283 36,0% diabetes mellitus 1-6 maand 6-12 maand 12-24 maand +24 maand 12% 130 17,7% 26,6% 8% 86 20,0% 13% 134 37,0% 40% 414 36,5% kanker perifeer vaatlijden cerebrovasculair vaatlijden ischemisch hartlijden chronisch hartfalen 0 100 200 300 400 500 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 26

NBVN 2012 dialyse instroom in 2011 N=1132 karakteristieken co-morbiditeit, diabetes versus niet-diabetes wel diabetes mellitus ( N=403 ) geen diabetes mellitus ( N=713 ) Kanker 85 en ouder Perifeer vaatlijden 75-84 jaar Cerebrovasculair lijden Ischemisch hartlijden Chronisch Hartfalen 65-74 jaar 45-64 jaar 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 27

Vaattoegang bij start hemodialyse Hoe ouder de patiënt, hoe minder frequent de patiënt een AV-fistel heeft. 25% bij 85+ jaar 50% bij 25-64 jaar Lagere percentage AV-fistel bij vrouwelijke patiënten bij patiënten met diabetes mellitus Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 28

Woonsituatie bij de start van de dialyse Hoe ouder de patiënt, hoe meer kans om te verblijven in een woon & zorgcentrum (WZC ) 30-40% bij 85+ jaar 15-20% bij 75+ jaar Hogere WZC percentages bij patiënten die diabetes mellitus hebben bij vrouwen in de high care HD centra Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 29

Verplaatsing naar de dialyse Zelfrijdend 21% Taxi-vervoer 72% Liggend vervoer 7% vooral ouder dan 85 jaar verblijvend in WZC zeer beperkte mobiliteit Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 30

Voorspelling dialyse instroom Potentiële stijging door toename 65+ jarigen dalende mortaliteit Potentiële afname door beter gezondheidsprofiel pre-emptieve transplantatie politieke beslissingen? maatschappelijke betalingsbereidheid voor QALY 40000 euro per dialyse jaar Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 32

100 Levensverwachting (jaren) 100 90 90 80 80 70 60 Sterftekans in komende jaar (%) 70 60 verwachte leeftijd 50 40 30 20 10 0 50 40 30 20 10 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 algemeen (levensverwachting (in jaren)) algemeen (sterftekans (%) in het volgende jaar) dialyse (sterftekans (%) in het volgende jaar) Living a Life / Prolonging Life versus Prolonging Dying / Living an illness Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 34

patronen van overlijden Deze 4 verschillende patronen van overlijden zijn terug te vinden, - in de normale bevolking - bij dialyse patiënten - bij patiënten met chronisch nierlijden die niet opteren voor nierfunctie vervangende therapie Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 35

NBVN 2011 wat na start dialyse? overleven transplantatie dood evolutie over de tijd cohorte 1999-2004-2008 100% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 tijd (in jaren) na start dialyse 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% cohorte 1999 - transplantatie cohorte 2004 - transplantatie cohorte 2008 - transplantatie cohorte 1999 - overlijden cohorte 2004 - overlijden cohorte 2008 - overlijden cohorte 1999 - nog in leven aan dialyse cohorte 2004 - nog in leven aan dialyse cohorte 2008 - nog in leven aan dialyse Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 36

peritoneaal dialyse : oorzaak van uitstroom NBVN 2012 % 100 90 80 70 60 50 Incident 2003-2007 Peritoneaal dialyse N=923 40 30 20 10 0 0 12 24 36 48 60 maanden PD transfer naar HD getransplanteerd overleden Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 37

NBVN 2011 prognose bij 85+ jarige bij de start van chronische dialyse evolutie over de tijd 100% 90% 80% %overleving 70% 60% 50% 40% 30% 20% L (2001-2003) L (2004-2006) L (2007-2009) D (2001-2003) D (2004-2006) D (2007-2009) 10% 0% 0 2 4 6 8 tijd na start dialyse Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 38

NBVN 2011 prognose bij 85+ jarige bij de start van chronische dialyse evolutie over de tijd 100% 90% 80% 100% 90% 80% %overleving 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 70% Prognose aan dialyse 60% in functie van leeftijd = 85+ jaar & diabetes mellitus ( als nierziekte 50% ) (Ja/Nee) %overleving 40% 30% 20% 10% L (2001-2003) L (2004-2006) L (2007-2009) D (2001-2003) D (2004-2006) D (2007-2009) 0% 0% 0 1 2 3 4 5 6 7 8 0 1 2 3 4 5 6 7 8 tijd na start dialyse tijd na start dialyse diabetes mellitus versus geen diabetes mellitus Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 39

NBVN 2011 prognose bij 45-64+ jarige bij de start van chronische dialyse - evolutie over de tijd 100% 100% 90% 90% 80% 80% %overleving 70% 60% 50% 40% 30% %overleving 70% 60% 50% 40% 30% L (2001-2003) L (2004-2006) L (2007-2009) T (2001-2003) T (2004-2007) T (2007-2009) D (2001-2003) D (2004-2006) D (2007-2009) 20% 20% 10% 10% 0% 0 1 2 3 4 5 6 7 8 tijd na start dialyse diabetes mellitus Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 0% 0 1 2 3 4 5 6 7 8 tijd na start dialyse versus geen diabetes mellitus 40

overlijden als uitstroom Uitstroom 2008-2011 Procentuele vermindering van cardiale doodsoorzaken Ongewijzigde bijdrage van plotse dood Lichte toename van infectieuze doodsoorzaken Sterke toename van stop therapie als doodsoorzaak - op vraag van patiënt - agv medische situatie Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 41

NBVN 2012 overlijden na start dialyse N=892 ( jaar 2011 ) oorzaak van overlijden per leeftijdscategorie bij overlijden 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 500 400 300 200 100 0 25-44 45-64 65-74 75-84 85 leeftijd bij overlijden 11 113 228 379 160 Stop therapie Onbekend Overig Kanker Infectie Cardiovasculair Plotse dood aantal overlijdens per leeftijdscategorie Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 42

75-84 jaar overlijden als uitstroom Uitstroom 2008-2011 stop therapie als doodsoorzaak 85+ jaar op alle tijdstippen na de start van dialyse Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 43

Onze waardering voor alle 27 vlaamse dialyse centra voor hun continue medewerking om de NBVN dialyse / transplantatie database dagelijks up-to-date te houden.

NBVN 2012 transplantatie : oorzaak van uitstroom evolutie over de tijd 2001-2003 2004-2006 2007-2009 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 0 1 2 3 4 5 6 7 8 jaar na start dialyse 0% 0 1 2 3 4 5 6 7 8 jaar na start dialyse Uitstroom door overlijden Uitstroom door transplantaatfalen Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 47

figure 5 patient survival, during the first year, and after surviving the first year, at end of the second year During the first year After surviving the first year 100 95 90 85 80 75 70 p<0.0001 100 95 90 85 80 75 70 p<0.0001 0 6 12 18 24 0 6 12 18 24 Months after Start of Dialysis Months after Start of Dialysis early referral early referral late referral late referral very late referral very late referral

NBVN 2012 Patiënt overleving na dialyse EDTA versus NBVN versus GNFB 100 % patiênt overleving 90 80 70 60 50 40 30 0 1 2 3 4 5 6 jaar na transplantatie EDTA - 2001-2005 NBVN - 2001-2005 GNFB - 2001-2005 EDTA - 2004-2008 NBVN - 2004-2008 GNFB - 2004-2008

Zorg afhankelijkheid in de bevolking Functioneel ADL ADL ( wassen, toilet, in/uit bed, op/van stoel ) Bewegen Horen Zien Instrumenteel ADL Eten klaarmaken Winkelen Huishoudelijk werk Was doen Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 51

Leeftijd, Geslacht, Nierziekte Verwijstraject & Instroom traject Comorbiditeit Prognose aan dialyse Transplantatie potentieel? Zorgzwaarte Peildatum : 2001 2006 2011

Incidentie Dialyse : competing risk & leeftijd 2004-2007 N=4520 65-74 jaar, N=1289 75-84 jaar, N=1573 85+ jaar, N=240

Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 57

NBVN 2011 prognose na start dialyse versus na transplantatie 100% 100% 90% 90% 80% 80% L (1998-2000) L (2001-2003) 70% 70% L (2004-2006) %overleving 60% 50% 40% %overleving 60% 50% 40% L (2007-2009) H (1998-2000) H (2001-2003) H (2004-2007) H (2007-2009) D (1998-2000) 30% 30% D (2001-2003) D (2004-2006) 20% 20% D (2007-2009) 10% 10% 0% 0 2 4 6 8 10 12 0% 0 2 4 6 8 10 12 tijd na start dialyse tijd na transplantatie Vlaamse Nefrologie Dag - 16 maart 2013 64

Adjusted incident rates of ESRD & annual percent change Figure 1.2 (Volume 2)

The certainty-agreement diagram (based on Stacey23). Plsek P E, and Greenhalgh T BMJ 2001;323:625-628 2001 by British Medical Journal Publishing Group

NBVN 2012 Dialyse: epidemiologie van de uitstroom in 2011 Dialyse uitstroom in 2011 < 1 jaar aan dialyse 1,0-2,5 jaar aan dialyse Overlijden N=808 70% Recuperatie N=73 6% Transplantatie N=230 20% 229 28,3% 58 69,4% 10 4,0% 188 23,3% 11 15,1% 88 35,2% 45-64 95 11,8% 23 31,5% 130 56,0% 75+ 503 53,5% 33 46,2% 4 1,6% Nierziekte 29% ischemische nefropathie 22% T2 DM 22% immunologische GN 19% andere 28% immunologische GN 20% hereditaire nierziekte