VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL PEUTERNEST BASISSCHOOL DE WATERINGE Locatie peuterspeelzaal Peuternest basisschool Brinnr. 14EW Plaats Hellevoetsluis Onderzoeksnummer 10952 + 10953 Documentnummer 3458747 Datum onderzoek 25 september 2012 Datum vaststelling rapport 14 november 2012 Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 1 van 11
Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 2 van 11
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. Dit rapport maakt onderdeel uit van de bestandsopname in de gemeente Hellevoetsluis. In deze gemeente hebben alle voor- en vroegscholen die te maken hebben met VVE een vragenlijst ingevuld waarin zij de stand van zaken op hun (voor)school weergeven. Alle locaties krijgen automatisch een zelfrapportage. Enkele locaties zijn vervolgens bezocht door de Inspectie van het Onderwijs ter verificatie van deze zelfevaluaties. Alle bezochte locaties ontvangen een rapportage met de bevindingen van de Inspectie. Het definitieve rapport wordt gepubliceerd op de website van de Inspectie: http://www.onderwijsinspectie.nl/onderwijs/voor-+en+vroegschoolse+educatie De uitkomsten van alle zelfevaluaties en de bevindingen van de Inspectie van het Onderwijs naar aanleiding van de locatiebezoeken worden samengevat in een gemeentelijk rapport. Dit geeft een totaalbeeld weer van VVE in de gemeente Hellevoetsluis. Dit rapport wordt, als het definitief is vastgesteld, samen met de locatierapporten gepubliceerd op de website van de Inspectie: http://www.onderwijsinspectie.nl/onderwijs/voor-+en+vroegschoolse+educatie Werkwijze onderzoek Peuterspeelzaal Peuternest en basisschool zijn (voor)scholen die bezocht zijn door de Inspectie van het Onderwijs. Daarbij hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden: groepsbezoeken gesprekken met leidsters en/of leerkrachten gesprekken met ouders gesprekken met locatieleiding, coördinatie en directie Dit rapport geeft de bevindingen van de inspectie over de kwaliteit van VVE op deze locatie weer. Inhoud rapport In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Dit rapport is gebaseerd op het VVE-toezichtkader (zie de internetsite van de onderwijsinspectie). Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 3 van 11
Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Daarbij kunnen de overeenkomsten en verschillen tussen de zelfevaluatie van de locatie en de bevindingen van de inspectie eveneens worden geduid. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in Hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen: Aantal peuters in groep a: 16, waarvan 12 doelgroeppeuters Groepsinformatie kleutergroepen: Aantal kleuters in groep a: 14, waarvan 11 doelgroepkleuters Aantal kleuters in groep b: 14, waarvan 8 doelgroepkleuters Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 4 van 11
2. HET TOTAALBEELD Peuterspeelzaal maakt deel uit van de Stichting Peuterspeelzalen Hellevoetsluis. Basisschool valt onder het bevoegd gezag van Primo. Sinds kort is de peuterspeelzaal gehuisvest in het schoolgebouw. Dit heeft geleid tot meer aanmeldingen, waardoor er nu een wachtlijst is ontstaan. Er is veel overleg op het niveau van de leidsters en leerkrachten, maar ook de leiding van de peuterspeelzaal en het managementteam van de school spannen zich in om een goede doorgaande lijn tussen zaal en school vorm te geven. Dit heeft al geleid tot een gezamenlijke kwaliteitskaart, waarop de aspecten die aan de orde komen bij de overdracht kunnen worden gescoord. De inspectie heeft met de leiding van school en peuterspeelzaal gesproken over een aantal aspecten die nog de nodige aandacht verdienen. Zo is er op beide locaties nog geen gericht ouderbeleid vastgelegd en worden de kwaliteit en de resultaten van het VVE-beleid nog niet systematisch in kaart gebracht. Op de peuterspeelzaal laat de planmatige begeleiding en zorg voor peuters die extra hulp nodig hebben nog een aantal hiaten zien. Ook is de inspectie van mening dat de leidsters veel nadrukkelijker dan nu het geval is de interactie met en tussen kinderen kunnen sturen. Op de basisschool zijn er, vanwege de keuze van het gebruikte programma, weinig tot geen mogelijkheden om thuisactiviteiten mee te geven. Het inschakelen van ouders om thuis ook aan de ontwikkeling van hun kinderen te werken is echter wel een belangrijk punt bij het vormgeven van VVE. Naast deze verbeterpunten zijn op zowel de basisschool als op de peuterspeelzaal een aantal good practices aangetroffen. Op uitstekende wijze heeft de Stichting Peuterspeelzalen Hellevoetsluis - en in het bijzonder de orthopedagoog die aan de stichting verbonden is - het beleid voor ouderparticipatie vastgelegd. Hiertoe is een tiental thema's beschreven, die aan ouders worden gepresenteerd tijdens ouderbijeenkomsten. De thema's beschrijven de cognitieve, motorische en sociaal-emotionele aspecten en activiteiten van het specifieke thema, waar ouders zelf mee aan de slag kunnen. Een eerste evaluatie heeft geleerd dat de opkomst groot is en dat dit initiatief door ouders gewaardeerd wordt. Ook op het gebied van het volgen van de vorderingen en ontwikkeling van alle kinderen is de peuterspeelzaal een voorbeeld voor anderen. Naast de gestructureerde observaties en de peutertoetsen wordt ook een aanvullende lijst ingezet om risicoleerlingen tijdig te signaleren. Ook is in korte tijd gewerkt aan een goede borging van bereikte resultaten: afspraken, processen en procedures zijn vastgelegd en er vinden regelmatig bezoeken aan de locatie plaats (zowel door de leiding als door externen). De wijze waarop de onderbouwleerkrachten op basisschool erin slagen om zelfstandigheid te bevorderen bij de kinderen is uitstekend te noemen. Er is veel respect voor de autonomie van de leerlingen en het duidelijk dat de leerkrachten sturen op het maken van eigen keuzen en het aanmoedigen van eigen ideeën en oplossingen. Daarnaast is er veel aandacht voor gedragsregels, rituelen en dagritmes. Ten slotte is de specifieke aandacht die uitgaat naar VVE in de basisschool eveneens een voorbeeld voor anderen. De hierboven genoemde kwaliteitskaart, maar ook het zoeken naar een aanbod dat het beste past bij de leerlingenpopulatie van deze school en de aandacht die uitgaat naar het op peil brengen van het aanvankelijk leesonderwijs zijn hier goede voorbeelden van. De inspectie is van mening dat zowel de peuterspeelzaal als de basisschool een hoog ambitieniveau nastreven en heeft aangegeven veel positieve ontwikkelingen op beide locaties te zien. Op termijn zullen zo is de verwachting ook de punten ter verbetering die in dit rapport genoemd worden een vaste plek krijgen binnen de kwaliteitscyclus van beide locaties. Voor beide locaties geldt dat de bevindingen van de inspectie overeenkomen met de bevindingen van de locaties op grond van de zelfevaluatie. Daar waar dit niet het geval is, wordt dit met een '*' aangegeven en wordt in de toelichting aangegeven wat de reden voor afwijken is. Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 5 van 11
Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 6 van 11
3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS A CONDITIES Peuternest A0.0 Samenwerking met voor/vroegschool ja nvt A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 3 nvt A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse 3 nvt educatie getoetst A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Piramide (psz) en Schatkist (bs) A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 nvt A3 Leidster - kind ratio ('dubbele bezetting') * A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 nvt A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor 2,5 jaar VVE? A5 Kwaliteit leidsters/leerkrachten A5.2 Alle leidsters/leerkrachten zijn toereikend gekwalificeerd 3 nvt (opleiding) A5.3 Alle leidsters spreken voldoende Nederlands 3 nvt A5.4 Alle leidsters zijn toereikend geschoold 4 - (voor het VVE-programma) A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 4* nvt A3 De kleutergroepen zijn op basisschool klein gehouden. A5.4 Op basisschool wordt nu nog gebruik gemaakt van het programma Schatkist en aanvullend de Piramide Woordenlijst. De school is van mening dat deze aanpak niet geheel toereikend is voor de specifieke leerlingenpopulatie en beraadt zich op eventuele een andere methodiek/aanpak. Ook zal de huidige werkwijze onder de loep worden genomen. Om die reden is deze indicator niet beoordeeld. A5.5 Op is er een jaarlijks VVE-opleidingsplan voor alle leidsters. Daarnaast zal met ingang van december 2012 op elke afzonderlijke locatie van de Stichting Peuterspeelzalen Hellevoetsluis een intern begeleider worden geschoold. B OUDERS Peuternest B1 Gericht ouderbeleid 2 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd * B3 Intake * B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te 4* 2 doen B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voor/vroegschool 4* 3* B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind B7 Rekening houden met de thuistaal B1 Op de school is nog geen uitgeschreven VVE-ouderbeleid, gebaseerd op een analyse van de ouderpopulatie. Dat wil zeggen een visie met bijbehorende doelen, taalachtergrond, Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 7 van 11
opleidingsniveau, werkend/niet werkend en sociaaleconomische factoren waar de school rekening mee dient te houden. B4 Ouders worden nog niet voldoende gestimuleerd om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten (VVE thuis-activiteiten) te doen met hun kind(eren). Dit heeft vooral te maken met de keuze van het huidige aanbod in de kleutergroepen. B1 Op de peuterspeelzaal is nog geen uitgeschreven VVE-ouderbeleid, gebaseerd op een analyse van de ouderpopulatie. Dat wil zeggen een visie met bijbehorende doelen, taalachtergrond, opleidingsniveau, werkend/niet werkend en sociaaleconomische factoren waar de school rekening mee dient te houden. B4 en B5 Op de peuterspeelzaal wordt gewerkt met het zelfontwikkelde beleid 'VVE- Oudercomponent', een uitgebreide en veelomvattende manier om ouders meer te betrekken bij VVE en bij de ontwikkeling van hun kinderen (zie ook onder Totaalbeeld). C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE Peuternest C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma C1.2 Werken met een doelgerichte planning 3* 3 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters/leerkrachten is respectvol C2.2 De leidsters/leerkrachten hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen C2.3 De leidsters/leerkrachten stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke competenties van de kinderen C2.4 De leidsters/leerkrachten tonen respect voor de autonomie 3 4 van het kind C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taal-uitlokkend C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar afgestemd C3.2 Er worden de hele 'dag' effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en 2 3 tussen kinderen C3.4 De leidsters/leerkrachten stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken het spelen en werken C3.5 De leidsters/leerkrachten bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters/leerkrachten met de kinderen is responsief C3.7 De leidsters/leerkrachten stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van de individuele kinderen Het aangeboden programma C1.1 Op basisschool wordt nu nog gebruik gemaakt van het programma Schatkist en aanvullend de Piramide Woordenlijst. De school is van mening dat deze aanpak niet geheel toereikend is voor de specifieke leerlingenpopulatie en beraadt zich op eventuele een andere Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 8 van 11
methodiek/aanpak. De inspectie heeft tijdens de groepsbezoeken kennis genomen van het aanbod zoals dat nu vormgegeven wordt en acht dit voor dit onderzoek als voldoende. C1.2 Hoewel er op de peuterspeelzaal gewerkt wordt met een doelgerichte planning, heeft de inspectie aandacht gevraagd voor het geringe aantal thema's dat door de huidige werkwijze kan worden ingepland (een thema duurt gemiddeld 6 weken). Het pedagogisch klimaat en Zowel in de peutergroep als in groep 1-2 is sprake van een positief pedagogisch klimaat, waarin respect, veiligheid en structuur centraal staan. Dit biedt een goede basis voor kinderen die veelal met een taalachterstand de school binnenkomen en zich doorgaans niet of moeilijk kunnen uiten. Alle ruimten zijn aantrekkelijk ingericht en stralen een sfeer uit die spelend leren en ontwikkelen bevordert. C2.4 De leerkrachten van basisschool leveren een goede bijdrage aan de sociaalemotionele ontwikkeling van de leerlingen: het benutten van vaardigheden, gerichte aandacht schenken aan klassenregels en -afspraken en leerlingen bewust begeleiden bij het leren om zo hun zelfstandigheid te vergroten zijn hier zichtbare elementen van. Het educatief handelen en Op beide locaties slagen leidsters en leerkrachten erin om effectieve en gerichte activiteiten aan te bieden, met name op het gebied van fonemisch bewustzijn, woordenschat en beginnende geletterdheid. Bij de keuze van deze activiteiten staat de individuele ontwikkeling van de kinderen voorop, waardoor steeds op maat ingespeeld wordt op het wegwerken van taal- en ontwikkelingsachterstanden. C3.3 Een verbeterpunt op betreft de mate waarin de leidsters erin slagen om de interactie met en tussen de peuters onderling op gang te brengen. Als zij met individuele of kleine groepjes bezig zijn, is het belangrijk dat zij overzicht houden op wat er in de rest van de groep gebeurt. Hierdoor wordt voorkomen dat peuters (te lang) alleen spelen of zich verloren voelen. Peuters leren samen te spelen en van elkaar te leren zijn hierbij belangrijke elementen. D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG Peuternest D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 4* 3 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine 2 3* (tutor)groep en het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 3 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra zorg bijhouden Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 9 van 11
D1.1 Op de peuterspeelzaal wordt de ontwikkeling (taal, rekenen, motoriek, sociaal-emotionele ontwikkeling) van alle kinderen expliciet gevolgd met een observatie-instrument. Daarnaast wordt bij risicopeuters een uitgebreide lijst afgenomen, die meer zicht geeft op mogelijke achterstanden. Dit is een voorbeeld voor anderen. D1.2 en D1.3 Om de peuters met een (potentiële) achterstand zo goed mogelijk te ondersteunen en te begeleiden, is het zaak om op regelmatige basis extra hulp te verlenen. Dit gebeurt nu op weliswaar 'spelenderwijs', maar dit is zeker niet voldoende om van planmatige en doelgericht handelen te spreken. In het verlengde hiervan kan dan ook niet worden gesproken van een gerichte evaluatie die analyseert of de geboden extra hulpactiviteiten effect hebben gehad. Inmiddels heeft de Stichting Peuterspeelzalen Hellevoetsluis besloten om op elke peuterspeelzaal te werken met een geschoolde intern begeleider. De scholingen hiervoor starten in december 2012. D2 Aan is geen formeel zorg- en adviesteam of multidisciplinair team verbonden. Deze voorziening is vanuit de gemeente Hellevoetsluis niet beschikbaar gesteld. De Stichting Peuterspeelzalen Hellevoetsluis heeft daarom zelf een kwartaaloverleg met het Centrum voor jeugd en Gezin in het leven geroepen zodat de hulp aan peuters die externe zorg nodig hebben, gewaarborgd is. E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL Peuternest E1 Er is VVE-coördinatie in de voor- c.q. vroegschool E2 De voor- c.q. vroegschool evalueert de kwaliteit van VVE 2 2 regelmatig E3 De voor- c.q. vroegschool evalueert de opbrengsten van alle 2 2 kinderen E4 De voor- c.q. vroegschool formuleert op basis van evaluaties 3* 3 verbetermaatregelen en voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De voor- c.q. vroegschool borgt de kwaliteit van haar educatie 4* 3 E6 In de kwaliteitszorg van de basisschool wordt ook specifiek naar VVE gekeken nvt 4 en E2 en E3 Op geen van beide locaties is men erin geslaagd om systematisch de kwaliteit van VVE en de opbrengsten van VVE in kaart te brengen en daar conclusies uit te trekken. Dit is dan ook een duidelijk verbeterpunt. E5 Op de peuterspeelzaal is het borgen van bereikte resultaten op uitstekende wijze vormgegeven. Afspraken, processen en procedures zijn vastgelegd en regelmatig worden er audits uitgevoerd, soms ook door externe deskundigen. E6 Er is veel aandacht voor een verdere verfijning van VVE op de basisschool. De zelfontwikkelde kwaliteitskaart, maar ook het jaarlijks inplannen van verbeteractiviteiten die met VVE en het programma in de kleutergroepen te maken hebben, zijn hier goede voorbeelden van. Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 10 van 11
F DOORGAANDE LIJN Peuternest en F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 3* F2 Er is concreet beleid om zoveel mogelijk kinderen te laten 2* doorstromen naar een vroegschool F3 De voor- en vroegschool zorgen voor een warme overdracht 3 F4 Het aanbod van de voor- en de vroegschool zijn op elkaar 3* afgestemd F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- 3* en vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg op de voor- en vroegschool zijn 2 op elkaar afgestemd en De doorgaande lijn tussen beide locaties vormt op onderdelen een aandachtspunt. Hoewel niet alle peuters van automatisch doorstromen naar, is er toch al sprake van een regelmatige aanvoer. Dit noopt tot het bepalen van gezamenlijk beleid; iets dat nu nog niet is gebeurd. Ook de omgang met ouders kan meer in gezamenlijkheid plaatsvinden, door bijvoorbeeld een gezamenlijke afsluiting van een thema of bijeenkomsten te organiseren voor zowel de ouders van de peuters en de kleuters. Omdat de peuterspeelzaal net gestart is met het vormgeven van gerichte extra hulp aan peuters, is ook dit onderdeel een verbeterpunt. Hoewel op beide locaties met niet-vergelijkbare programma's wordt gewerkt, acht de inspectie de afstemming van het aanbod als voldoende; viermaal per jaar is er gezamenlijk overleg over onder andere gezamenlijke thema's en ook in de informele sfeer wordt veel informatie uitgewisseld tussen leidsters en leerkrachten. De doorgaande lijn heeft al wel een extra impuls gekregen door de afstemming van het pedagogisch en educatief handelen. Het gedragsprotocol dat door is opgesteld is ook op overgenomen. G OPBRENGSTEN VAN VVE Peuternest G1 De resultaten worden gemeten conform de gemeentelijk nvt nvt afspraken G2 De resultaten zijn van voldoende niveau nvt nvt G3 Verlengde kleuterperiode nvt 3* Na uitsluiting van enkele kleuters (uitgestroomd naar SBO, mogelijk LGF, e.d.) komt het percentage kleuters dat een jaar langer in de onderbouw verblijft op basisschool op 4,5 procent. Dit ligt aanzienlijk lager dan het landelijk gemiddelde van 12 procent. 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. Odin: 127850 Onderzoeksdatum: 25-09-2012 Pagina 11 van 11