Market Timing 20 april 2015 Technische & kwantitatieve analyse GLOBAAL TECHNISCH MARKTBEELD Onderliggende waarden steun koers weerstand trend K/V HK HV % 2W MSCI- World (in USD) 1736.64 1,783.79 1,778.00 stijgend 4 15 2.63 Colofon Deze,,Bulls, Bears & Shares is in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. gemaakt door Loef Technische Analyse B.V. en wordt exclusief beschikbaar gesteld aan de relaties van Theodoor Gilissen. Theodoor Gilissen gaat bij haar beleggingsbeleid uit van fundamentele analyse. Aangezien deze publicatie uitgaat van technische analyse, kan het zijn dat de hier verkondigde meningen afwijken van die van Theodoor Gilissen. De publicatie betreft een exclusieve service voor die relaties van Theodoor Gilissen die de eigen beleggingsideeën mede willen baseren op technische analyse. Edward Loef is bestuurder van Loef Technische Analyse B.V. en is onafhankelijk Technisch Analist en cliëntenremissier voor diverse partijen. Edward Loef kan op elk willekeurig moment (in)direct een long of short positie hebben in de in deze publicatie genoemde financiële markten of instrumenten. Voor informatie over deze uitgave kunt u contact opnemen met uw private banker of andere contactpersoon bij Theodoor Gilissen. S&P 500 2045.50 2,081.18 2,114.86 stijgend 3 26 0.69 Dow Jones Industrials 17579.27 17,826.30 18,205.93 stijgend 3 26 0.36 NASDAQ Composite 4825.93 4,931.81 5,042.14 stijgend 4 26 0.75 China Shanghai & Shenzhen 3621.12 4,596.14 4,351.69 stijgend 6 6 10.20 TOKYO-Nikkei 225 18927.95 19,652.88 20,006.00 stijgend 17 26 1.12 DOW JONES EUROSTOXX 50 3616.75 3,674.05 3,816.76 stijgend 13 3-1.11 Dow Jones Eurostoxx 50 390.65 403.69 413.03 stijgend 3 3 1.48 AEX-index 480.96 495.03 507.19 stijgend V 3 0 0.54 DAX (Price) EUR 5960.06 5,978.82 6,339.56 stijgend V 13 0-2.35 Bund Future 157.46 160.29 159.44 stijgend 8 6 0.97 NL 10 jaar rente 0.23 0.16 0.33 dalend 31 45-43.84 USA 10 jaar rente 1.85 1.89 2.08 dalend V 6 0-1.02 Zilver 15.40 16.28 17.41 top? 4 6-2.28 Goud 1147.70 1,203.10 1,218.60 dalend 12 6 0.18 BRENT OIL 52.50 63.45 59.78 bodem? 1 32 15.47 EUR/USD 1.0479 1.0806 1.1055 dalend 4 38 0.75 Samenvatting DIKKE PLUS ECONOMIE, Het gaat echt veel beter dan gedacht, berichtte De Telegraaf afgelopen weekend na een interview met de Hans de Boer, voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW Ik ben nog nooit zo optimistisch geweest over het ondernemerschap in ons land als nu het geval is. De uitspraak van De Boer sluit naadloos aan bij de recente uitbraakpoging van de Europese DJ Stoxx 600 index boven de koerstoppen uit 2000 en 2007, maar doet tegelijkertijd herinneren aan de opmerking van de Amerikaanse minister van Financiën Hank Paulson in juli 2000 op bezoek bij het tijdschrift Fortune: This is far and away the strongest global economy I ve seen in my business lifetime. De uitgesproken beleving van het marktsentiment bevestigt de technische analyse. De van de beursindices afgeleide indicatoren noteren namelijk op vergelijkbare hoogten als tijdens het topvormingsproces in de kalenderjaren 2000 en 2007. Deze Bulls, Bears & Shares is een publicatie van Theodoor Gilissen Bankiers N.V., in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De Technische Analyse en Fundamentele Analyse zijn verschillende disciplines; (mede) daardoor kan de Technische opinie afwijken of niet consistent zijn met de researchadviezen van de researchafdeling van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De in deze publicatie vermelde gegevens zijn ontleend aan door Theodoor Gilissen betrouwbaar geachte bronnen en publiekelijk bekende informatie. Voor de juistheid en volledigheid van de genoemde feiten, gegevens, meningen, verwachtingen en uitkomsten daarvan kan Theodoor Gilissen Bankiers N.V. niet instaan. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. geeft geen garantie of verklaring omtrent genoemde juistheid en volledigheid, noch uitdrukkelijk noch stilzwijgend. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledigheid van bedoelde informatie. Dit rapport dient niet te worden opgevat als een aanbod om waardepapieren te verkopen, noch als een uitnodiging tot aankoop ervan. De adviezen en aanbevelingen in dit rapport zijn generiek van aard en houden derhalve geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie en persoonlijke behoeftes van de ontvanger. De ontvanger mag de adviezen en aanbevelingen uit het rapport dan ook niet aanmerken als een persoonlijk advies: de ontvanger moet zijn of haar eigen adviseur raadplegen om te overleggen of het waardepapier dat in dit rapport aan bod komt, voor hem of haar een passende investering is en of de adviezen en aanbevelingen in het rapport overeenstemmen met zijn of haar doelrisicoprofiel. Indien u (mede) belegt met geleend geld, betekent dit dat u het risico loopt dat u uw inleg verliest of zelfs een schuld overhoudt. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen in dit rapport kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van dit rapport in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de ontvanger van dit rapport dient zichzelf te informeren over eventuele restricties. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verbiedt nadrukkelijk het herverspreiden van dit rapport via internet of op een andere manier en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derde partijen op dit gebied. De ontvanger van dit rapport is gebonden aan de restricties zoals vermeld staan in deze disclaimer. Theodoor Gilissen Bankiers N.V., haar directie en haar medewerkers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit of verband houdt met het gebruik (of juist de onmogelijkheid van gebruik), het vertrouwen op of (het nalaten van) acties ondernomen naar aanleiding van de informatie in de aanbieding. Uw persoonsgegevens worden zonder uw uitdrukkelijke toestemming niet aan derden buiten Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verstrekt, tenzij dat voortvloeit uit de wet. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. wijst cliënt conform de wet op haar recht op inzage, correctie, aanvulling, afscherming of verwijdering van gegevens en tot het doen van verzet tegen het gebruik van persoonsgegevens voor marketing- en charitatieve doeleinden.
ETF ASSET CLASSES ishares Asset Classes in euro (unhedged) in 2015 REGIONALE AANDELENTRACKERS Koersperformance regionale ishares in euro (unhedged) in 2015 Het sentiment onder aandelenbeleggers kan objectief worden gemeten. In euro s blijkt de Chinese aandelenmarkt thans het meest in trek. De koerswinst vanaf het dieptepunt vorig jaar is gemeten in tijd niet uniek, maar onderhand wel risicovol. ishares China Large Cap UCITS ETF (FXC) op weekbasis (test piek 2007) 2
De Financiële Telegraaf deed afgelopen weekend ook verslag over Japan. Japan voelt de wind in de zeilen seinen op groen, Abenomics blijft gok Aandelen in 2 jaar 60% hoger. De performancestaat op de vorige pagina bevestigt het gunstige sentiment in de Japanse aandelenmarkt. Het sentiment is echter overdreven positief (zie grafiek). ishares Japan vanaf 2006 op weekbasis + RSI(14) overbought/test weerstand De relatieve sterkte index (RSI) op weekbasis verliest in overbought -gebied (> 70) momentum. De RSI op maandbasis noteert op 81,8 en op kwartaalbasis ruim 74. ishares Japan in 2015 op dagbasis (gele overdrijving / negatieve divergentie) De lagere top in de 14-daags RSI na een kwantitatief geelgekleurde overdrijvingsfase zet serieuze vraagtekens bij de opwaartse vervolgkansen. Uit een recent onderzoek door Bank of America Merrill Lynch bleek dat 25% van de geraadpleegde fondsmanagers spreekt over een zeepbel in de aandelenmarkt. Desondanks hanteert 54% van deze fondsmanagers een overweging ten aanzien van aandelen, omdat er geen alternatief zou zijn. Na China en Japan zou een belegging in de opkomende markten wellicht uit hoofde van rendement/risico-ratio s een alternatief kunnen zijn. Ook hier doet zich echter in technische zin het probleem voor dat de relatieve sterkte index (RSI) een week geleden boven 70 noteerde, waarna ook ishares Emerging Markets op basis van lessen uit het verleden waarschijnlijk een correctiefase voor de boeg heeft. 3
ishares Europe op weekbasis vanaf september 2007 + RSI(14) Beleggers die ervoor kiezen om via ishares Europe de aandelenbelangen te spreiden zien op weekbasis ook een verzwakking optreden. Afgelopen week was er sprake van een relatief forse correctiefase (zie overzicht trendfasen). Trendfasen diverse ETF s (aandelen, vastgoed, obligaties, grondstoffen) 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % ETFS All Commodities DJ-AIGSM 1.00 LYXOR EAST EUROPE 0.47 ISHARES E INF-LINK 0.30 ISHARES E COV BOND 0.17 ISHARES E CORP BD -0.02 ISHARES E GOV1-3 -0.06 ISHARES B E AGG -0.06 ISHARES B E CORP -0.11 ISHARES E GOV3-5 -0.20 LYXOR PAN AFRICA -0.21 ISHARES E GOV7-10 -0.35 ISHARES US TIPS -0.61 ISHARES MSCI LATAM -0.74 ISHARES US T 7-10 -1.20 ISHARES JAPAN -1.51 ISHARES MARKIT IBOXX USD -1.55 ETFS PHYSICALGOLD -1.76 LYXOR ETF EMERGING -1.99 ISHARES EM MARKETS -2.14 ISHARES N-AMERICA -2.21 ISHARES WORLD -2.27 ishares European Prop Yld UETF -2.65 ISHARES CHINA 25-2.66 ISHARES ASIA PACIF -2.76 ISHARES BRIC 50-2.84 ETFS PHYSIC SILVER -2.94 ishares Dev Mkt Prop Yld UETF -3.33 ISHARES EUROPE -3.44 ishares US Property Yield UCITS ETF -3.48 ishares Asia Property Yld UETF -3.55 BODEMVORMING % DALENDE TREND % 4
Trendfasen lokale aandelenindices 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % CHINA-Shanghai & Shenzhen 300 5.79 ZUID KOREA-KOSPI 4.11 ARGENT.-Merval 3.86 SINGAPORE-Straits Times 1.51 Hang Seng Index 1.40 MSCI World Tot.Rtn 1.17 POLEN-WIG Index 0.79 PHILIPPIJNEN-PSEi 0.75 NIEUW ZEELAND-NZSX50 0.45 MEXICO-IPC 0.29 MALEISIE-KLCI 0.08 RUSLAND-RTS -0.04 TORONTO-S&P/TSX Composite -0.18 TSJECHIE-PX -0.34 Bovespa -0.48 TAIWAN-TWSE -0.49 OSLO-OBX Price Index -1.23 FTSE 100 INDEX -1.34 Sydney-All Ordinaries Index -1.41 INDONESIE-JCI -1.47 TOKYO-Nikkei 225-1.52 INDIA-Sensex 30-1.53 CAC 40-1.85 SWISS MARKET INDEX -2.38 AEX-index -2.39 Bel-20-3.08 MADRID-IBEX 35-3.32 MILAAN-FTSE/MIB -3.49 PSI 20-4.86 BODEMVORMING % DALENDE TREND % THAILAND-SET 1.12 TURKIJE-National 100-0.28 HONGARIJE-BUX 0.22 ATHENE-ASE General -5.96 De koersrisico s kwamen afgelopen week het meest prominent naar voren in de aandelenindices in PIGS-landen (Portugal, Italië, Griekenland en Spanje). Europa heeft last van de angst voor een Grexit. Wellicht geeft de Amerikaanse aandelenindex (zie onder) meer kansen. S&P 500 index vanaf 2009 op logschaal de langetermijn uptrend is intact 5
Aandelensectoren/instrumenten 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % DJ STOXX Oil & Gas 1.95 Financial Select Sector SPDR Fund -0.45 DJ STOXX Basic Resr. 0.30 Technology Select Sector SPDR Fund -1.45 Materials Select Sector SPDR Fund -0.16 DJ STOXX Food&Bev. -0.46 DJ STOXX Utility -0.80 SPDR S&P Telecom ETF -0.93 SPDR S&P 500 ETF Trust -1.00 Health Care Select Sector SPDR Fund -1.04 SPDR-Consumer Stapl. -1.09 DJ STOXX Pers&House -1.11 DJ STOXX Telecom -1.32 DJ STOXX Constr&Mat -1.53 SPDR-Consumer Discr. -1.88 DJ STOXX 600(P)-Euro -2.24 DJ STOXX Industrial -2.43 DJ STOXX Retail -2.64 DJ STOXX Health Care -2.74 DJ STOXX Fin.Serv. -2.82 DJ STOXX Bank Index -3.21 DJ STOXX Trav&Leisur -3.44 DJ STOXX Media -3.44 DJ STOXX Insurance -3.47 DJ STOXX Auto&Parts -3.74 DJ STOXX Technology -3.92 DJ STOXX Chemical -5.62 BODEMVORMING % DALENDE TREND % Energy Select Sector SPDR Fund 2.21 Utilities Select Sector SPDR Fund -1.25 Industrial Select Sector SPDR Fund -2.05 Binnen de hoofdsectoren toont de olie- en gassector aan beide kanten van de oceaan opwaartse ambities. Lyxor Oil & Gas ETF vanaf 2014 Het omgekeerde (H)oofd(S)chouderpatroon in Lyxor Oil & Gas ETF illustreert na de opwaartse koersuitbraak boven de neklijn een voltooid bodemproces. In het kwadrant van de trendfasen in de grondstoffen-etf s (zie volgende pagina) trekt vooral de ontwikkeling in de trackers Gasoline, Heating Oil en Energy de aandacht in positieve zin. 6
Grondstoffen / edele metalen 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % ETFS Gasoline 6.62 ETFS WHEAT -7.30 ETFS Soybean Oil 1.63 ETFS All Commodities DJ-AIGSM 1.00 ETFS Soybeans 0.35 ETFS Industrial Metals DJ-AIGSM -0.63 ETFS Corn -0.67 ETFS Livestock DJ-AIGSM -0.95 ETFS COPPER -1.25 ETFS PHYSICALGOLD -1.76 ETFS PHYSPM BASKET -1.83 ETFSPHYSIPLATINUM -2.11 ETFS Grains DJ-AIGSM -2.26 ETFS PHYSIC SILVER -2.94 ETFS Cotton -4.37 BODEMVORMING % DALENDE TREND % ETFS Heating Oil 5.69 ETFS NATURAL GAS 2.99 ETFS Energy DJ-AIGSM 5.50 ETFS Cocoa Individual Securities 2.81 ETFS Sugar 2.63 ETFS Coffee 1.33 ETFS Nickel -2.31 Het Financieele Dagblad berichtte in de afgelopen week over de instroom van nieuw kapitaal in de grondstoffenindices. Brent Oil Futures op weekbasis vanaf 1997 + RSI(14) De prijs van Brent Oil heeft begin dit jaar een meerjarige steunlijn getrokken langs de meest markante bodemniveaus van de gelopen 20 jaar getest. In technische zin trekt de zwarte (overgangs)candle nu de aandacht als gevolg van de prijsstijging van het oliecontract boven het 24-weeks koersgemiddelde. Hierdoor is de technische conditie vergelijkbaar met die van begin 2009 (= start stijgingsfase). 7
Vastrentende waarden / kapitaalmarktrente ishares Euro Aggregate Bond UCITS ETF (IEAG) op dagbasis vanaf 2012 De obligatietracker IEAG is aan de bovenkant kwetsbaar geworden voor winstnemingen (zeker als de olieprijs oploopt vanwege). ishares Euro Aggregate Bond UCITS ETF (IEAG) intraday afgelopen vrijdag De storing bij dataleverancier Bloomberg op 17 april jl. zorgde niet alleen voor een schuiver in de aandelenmarkt, maar ook in de obligatietracker (intraday -1,5%). ishares Core US Aggregate Bond ETF (AGG) op weekbasis vanaf 2013 De langetermijn opgaande trend in obligatietracker AGG blijft (nog) positief. 8
VALUTA Goudprijs (geel) en US Dollar index langetermijn (correlatie) De ontwikkeling van de goudprijs hangt vooral af van de koersontwikkeling van de Amerikaanse dollar. Deze is op de kortetermijn nog niet duidelijk genoeg om een harde conclusie te trekken (zie onder). VALUTA EUR/USD ingezoomd op dagbasis + kwantitatief technische handelssignalen Een daling onder $ 1,06 suggeert een nieuwe dalingsfase onder pariteit. Een technisch herstel naar $ 1,10 respectievelijk $ 1,15 biedt nieuwe kansen op in te spelen op een hervatting van de neergaande trend van de euro (lees: stijging van de Amerikaanse dollar). De analyse afkomstig uit de vorige Bulls, Bears & Shares houdt de chartist bezig. In de tussentijd heeft een correctieve beweging plaatsgevonden naar $ 1,06 welke een springplank vormde voor een nieuwe herstelpoging. Hedenochtend zakte de euro weer weg onder het 20-daags simpel koersgemiddelde, waardoor opnieuw een exit -alert is geactiveerd. Boven $ 1,06 bestaat de kans op een dubbele bodem, waardoor een stijging naar $ 1,10 tot $ 1,15 mogelijk is, doch niet eerder dan na een uitbraak boven de dalende stippellijn van het driehoekpatroon. 9
ALGEMEEN ADVIES Hanteer indien mogelijk - stop loss limieten om koersrisico s beter te beheersen! Verklarende woorden en begrippen uit de technische analyse Een uitleg van woorden en begrippen die gangbaar zijn in de technische analyse en in de Bulls, Bears & Shares worden gebruikt zijn op deze pagina op een niet limitatieve wijze ter verduidelijking samengevat. Technische Analyse (TA) bestudeert primair met behulp van grafieken de koershistorie van marktprijzen (lees: beurskoersen en hiervan afgeleide handelsvolumes) met het doel om de meest waarschijnlijke toekomstige richting te bepalen. De technische analyse kent twee hoofdstromingen. Enerzijds is er de klassieke visuele analyse van grafieken met het oogmerk om trends en koerspatronen te herkennen. Anderzijds is er de kwantitatieve analyse om met behulp van de beurskoers afgeleide formules ( indicatoren ) koop- en verkoopsignalen te genereren. De Bulls, Bears & Shares combineert de visuele analyse met de kwantitatieve analyse. De technische en kwantitatieve analyses worden vooral gebruikt als hulpmiddel voor de timing van beleggingsbeslissingen. TA = afkorting voor technische analyse KT = korte termijn trend op basis van de positie van beurskoers ten opzichte van het 20-daags koersgemiddelde LT = lange termijn trend op basis van de positie van het 20-daags koersgemiddelde ten opzichte van het 120-daags koersgemiddelde TREND = algemene richting waarheen een koersontwikkeling tendeert herkenbaar aan een proces van twee opeenvolgende toppen en/of bodems TRENDLIJN = lijn langs opeenvolgende toppen of bodems STEUN = indicatie voor een bodem in de koersgrafiek WEERSTAND = indicatie voor een top in de koersgrafiek BULLISH = positieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling BEARISH = negatieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling NEUTRAAL = aanduiding voor richtingloos en/of zijwaarts koersverloop TACTISCH = specifieke actie/benadering bedoeld om een strategie uit te voeren RS = relatieve sterkte ter bepaling van outperformance of underperformance OUTPERFORMANCE = betere prestatie ten opzichte van UNDERPERFORMANCE = slechtere prestatie ten opzichte van LONG = positionering in de markt anticiperend op een koersstijging SHORT = positionering in de markt anticiperend op een koersdaling NONE = geen positionering in verband met overgangfase tussen bulls en bears BUY = koopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse SELL = verkoopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse MA = moving average / voortschrijdend gemiddelde van een reeks van beursdata RSI = relatieve sterkte index (indicator voor het meten van het momentum) RSI waardering onder 30 illustreert een relatief sterke koersdaling RSI waardering boven 70 illustreert een relatief sterke koersstijging MOMENTUM = indicator voor het meten van de snelheid en de sterkte van een koersbeweging STO = afkorting voor stochastics, indicator voor korte termijn kansberekening STO waardering onder 20 illustreert een relatief sterke koersdaling STO waardering boven 80 illustreert een relatief sterke koersstijging DMI = afkorting voor directional movement indicator, geeft informatie over de kracht van vraag en aanbod in de onderliggende trend ADX = afkorting voor average directional movement indicator, geeft de kracht aan van een trendmatige beweging, maar zegt niets over de richting ervan ADX waardering onder 25 wijst potentieel op een zijwaarts gerichte trend ADX waardering boven 25 wijst potentieel op een trendmatige beweging TRADINGRANGE = richtingloze koersbeweging binnen bepaalde bandbreedte UITBRAAK = koersbeweging boven/onder vorige weerstand/steun 10
TRAP = mislukte uitbraak PULLBACK terugkeer van de beurskoers naar een recent uitbraakniveau GAP = koershiaat in de grafiek zichtbaar tussen twee handelsnoteringen in OVERBOUGHT = situatie waarin de beurskoers kwetsbaar is voor een correctie OVERSOLD = sitiuatie waarin de beurskoers rijp is voor een technisch herstel RISING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende stijgende lijnen FALLING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende dalende lijnen STOP LOSS = prijsniveau ter beperking van onverhoopte verliezen van openstaande beleggingsposities. LEGENDA KLEUREN CANDLES GETOONDE GRAFIEKEN Donkergroen - stijgende trend (= koers > 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Lichtgroen - koerscorrectie binnen stijgende trend (= koers > 120 daags gemiddelde) Rood - dalende trend (= koers < 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Oranje - koersherstel binnen dalende trend (= koers < 120 daags gemiddelde) Blauw (= sterk opwaarts momentum tijdens een opgaande trend) Paars (= sterk neerwaarts momentum tijdens een neergaande trend) Geel (= overdrijvingsfase (extreem hoog risico van een significant trendomslag) Zwart (= overgangsfase tussen stijgende en dalende trend) Rode lijn Blauwe lijn Paarse lijn belegging - 120 daags simpel gemiddelde - 20 daags simpel gemiddelde - relatieve kracht ten opzichte van een andere Heeft u vragen of opmerkingen, neemt u dan a.u.b. contact met ons op. 11