Rapport ketenaanpak voor Romafamilies met een meervoudige problematiek

Rapport ketenaanpak voor Romafamilies met een meervoudige problematiek

Rapport ketenaanpak voor Romafamilies met een meervoudige problematiek 1. Ontstaan van de ketenaanpak in het Waasland 1.1 Inleiding Doorheen de jaren kwamen om en bij de 1.500 ex-joegoslavische Roma naar het Waasland. De meerderheid van deze families vindt hun weg in de Vlaamse samenleving. Anderen hebben het moeilijker met hun integratieproces en komen bij veel diensten en voorzieningen uit het Waasland met vele vragen aankloppen. De deelnemers van het Forum Roma Waasland constateerden dat meerdere hulp- en dienstverleners deze families ondersteunen, zonder dit voldoende van elkaar te weten. Deze families worden vaak als families met een meervoudige problematiek gezien. Met de Ketenaanpak Romafamilies met een meervoudige problematiek wilden de diensten en voorzieningen, onder bepaalde voorwaarden en mits strikte afspraken, gezamenlijk de families ondersteunen en een meer effectieve en efficiënte hulp aanbieden. 1.2 Geschiedenis van de ketenaanpak in het Waasland ODiCe en CAW besloten om samen deze ketenaanpak te implementeren in het Waasland. Met middelen van de provincie Oost-Vlaanderen werd een halftijdse kracht aangenomen, m.n. Kim Coornaert, om deze doelstelling te realiseren. Van deze projectmedewerker werd verwacht dat hij in de periode vanaf 22 april tot en met 31 december de ketenaanpak vorm gaf en een draaiboek uit te werken voor diensten die er vanaf 2015 gebruik van zouden willen maken. De eerste ideeën over de ketenaanpak ontstonden op een bijeenkomst van het Forum Roma Waasland. Op 18 april 2013 werd op dit Forum gekeken hoe andere steden gelijkaardige projecten rond hulpverlening aan Roma hebben uitgewerkt, en welke elementen men kan gebruiken voor de ketenaanpak in het Waasland. De Antwerpse Dienst Samen Leven stelde toen hun ketenaanpak voor terwijl de Integratiedienst Gent stil stond bij het cliëntoverleg gezinnen in precaire situaties. Na deze algemene info gingen we in het Waasland met een beperkte groep verder aan de slag en kwamen we tot het theoretisch kader over Ketenaanpak Romafamilies met een meervoudige problematiek : - Op 4 juni 2013 werd op het Forum Roma Waasland een voorstelling gegeven van bestaande initiatieven die inspiratie konden bieden voor de ketenaanpak in het Waasland: Roma t Werkt, Buurtstewards, Casemanagement van het OCMW van Sint-Niklaas, zorgoverleg vanuit de mutualiteiten en tweewekelijks overleg vanuit de politie Sint-Niklaas. - Op 17 oktober 2013 werden lokale acties in het Waasland opgezet rond hulpverlening aan Roma meer in detail onder de loep genomen: Project Romacoaches in Temse, Buurtstewards Sint-Niklaas, Project Roma t Werkt (OCMW s Temse, Beveren en Sint-Niklaas + ODiCe). Hierbij werd expertise doorgegeven over het werken met Roma in de hulpverlening (good practices, bad practices).

- De deeltijds projectmedewerker ging op 22 april 2014 van start met de concrete theoretische uitwerking van de ketenaanpak voor het Waasland en het zoeken naar casussen binnen partnerorganisaties in het Waasland. De opgedane ervaring in de casussen resulteerde in dit rapport en het bijbehorende Draaiboek Ketenaanpak. - Op 15 mei 2014 is de projectmedewerker op bezoek gegaan bij Ward Vandelanotte, de coördinator van het project Cliëntoverleg gezinnen in precaire situaties, een vergelijkbare methodiek toegespitst op Romafamilies in Gent. Dit met als doel elementen uit deze methodiek die ook nuttig zijn voor de ketenaanpak in het Waasland, maar ook om valkuilen en moeilijkheden die er zijn bij het werken met deze doelgroep, te bespreken. De grootste inspiratie voor de ketenaanpak in het Waasland werd gehaald uit het cliëntoverleg gezinnen in precaire situaties en de casemanagementmethodiek. 2. Partners bij de uitwerking van het project ODiCe en CAW sloegen de handen in elkaar om de ketenaanpak uit te werken voor het Waasland. Hiervoor konden ze rekenen op de steun en inzet van verschillende partnerorganisaties, die de nood van een integrale aanpak van Roma met meervoudige problematiek aanvoelden. Volgende diensten hebben reeds vroeg in het traject hun engagement toegezegd om het project te sturen en aan het project mee te werken als ketenpartners: - Dienst Samenleving stad Sint-Niklaas en de buurtstewards - Welzijnshuis Sint-Niklaas - Sociaal Huis Beveren - Integratiedienst gemeente Temse - OCMW Temse en Project Roma t Werkt - Kind en Gezin - Roma Cultureel Centrum (RCC) Ook volgende organisaties hebben in een latere fase kennis genomen van het project en zijn bereid deel te nemen aan cliëntoverleg via de ketenaanpak: - VLOS - Werkwinkel Sint-Niklaas - VDAB Sint-Niklaas - LOP Sint-Niklaas Al deze instellingen en organisaties werden in de eerste werkdagen van de projectmedewerker door hem bezocht met als doel zichzelf en het project voor te stellen en naar de intenties van de partnerorganisaties te polsen. Om het project verder bekend te maken, werden door de projectmedewerker twee informatiebrochures opgesteld, één met een voorstelling van de ketenaanpak voor hulpverleners, en

één om Romafamilies met een meervoudige problematiek uitleg te verschaffen over de mogelijkheden en doelstellingen van de ketenaanpak. Deze brochure is ook vertaald naar het Servo-Kroatisch door Imer Kajtazi, voorzitter van het RCC. Meermaals werd geprobeerd het wijkgezondheidscentrum De Vlier te betrekken bij de ketenaanpak. Deze organisatie wilde echter niet deelnemen aan de stuurgroepvergaderingen, maar verklaarde zich wel akkoord met deelname aan overlegmomenten. Ze wilde niet in een vast kader stappen, om de vertrouwensband met de families en het medisch geheim niet in het gedrang te brengen. 2.1 Stuurgroep De stuurgroep is de vergadering van deelnemende organisaties. Op de vergadering wordt de voortgang van de ketenaanpak, uitgewerkt door de projectmedewerker, besproken. Discussies omtrent moeilijkheden worden er gevoerd en beslissingen over te volgen stappen genomen. Deze stuurgroep is in de periode van 22 april tot 31 december 3 keer samengekomen om het project te sturen. ODiCe zit de stuurgroep voor. Hierin zitten de partners die mee het project vorm willen geven. De voorzitter van de stuurgroep brengt de partners op afgesproken tijdstippen samen, maakt in samenspraak met de kerngroep de agenda van de bijeenkomst op en bewaakt de grote lijnen van het traject. Volgende diensten waren bereid deel te nemen aan en mee te denken tijdens de stuurgroepvergaderingen: - ODiCe (voorzitter van de stuurgroep) - CAW (projecttrekker) - OCMW Sint-Niklaas (ketenpartner) - Sociaal Huis Beveren (ketenpartner) - OCMW Temse (ketenpartner) - Roma Cultureel Centrum (ketenpartner) - Buurtstewards (ketenpartner) - Integratiedienst Temse (ketenpartner) - Kind & Gezin (ketenpartner) - Roma t Werkt 2.2 Kerngroep De kerngroep, verantwoordelijk voor de dagelijkse vorderingen in de uitwerking van de ketenaanpak, bestond uit het CAW, vertegenwoordigd door Marijke De Bruyn, de projectmedewerker Kim Coornaert, en ODiCe, vertegenwoordigd door Stijn De Reu. Om de agenda op te stellen voor de stuurgroepvergaderingen, maar ook om nieuwe ideeën te bespreken en praktische oplossingen te bedenken voor onvoorziene problemen kwam de kerngroep van het project samen, op aanvraag en wanneer dit nodig bleek.

3. Casussen Na de theoretische uitwerking van het project, was het noodzakelijk om met casussen van start te gaan, om de theorie aan de praktijk te toetsen. Om casussen te verkrijgen moesten de hulpverleners die in contact zouden kunnen komen met Roma met meervoudige problematiek, op de hoogte worden gebracht van de nieuwe methodiek. Daarom ging de projectmedewerker de ketenaanpak voorstellen aan de maatschappelijk werkers en hulpverleners van het CAW in Sint-Niklaas, de sociale dienst van het OCMW van Temse, en aan potentiële aanmelders in het OCMW in Beveren. Ook de twee informatiebrochures van de ketenaanpak één voor hulpverleners en één voor Roma-families werden verspreid om de ketenaanpak bekend te maken. Deze waren beschikbaar in het Roma Cultureel Centrum, en werden per e-mail verstuurd naar alle partnerorganisaties.. Desondanks bleek het voor de projectmedewerker moeilijk om dossiers te verkrijgen. Enerzijds komt dit door een gebrek aan motivatie en succeservaringen vanwege de hulpverlening naar Roma, anderzijds zijn er veel argwaan en negatieve ervaringen met de hulpverlening binnen de Romagemeenschap zelf. Zoals hieronder duidelijk zal worden, is die motivatie en positieve instelling van beide partijen noodzakelijk om de ketenaanpak goed te laten verlopen en tot successen te komen. Dit is dus een eerste criterium waaraan moet worden voldaan alvorens een ketenaanpak op te starten. 3.1 Casus Sint-Niklaas, casemanagement De methodiek van de ketenaanpak vertoont sterke gelijkenissen met die van het casemanagement, die reeds geïmplementeerd werd in het OCMW van Sint-Niklaas. Omdat de ketenaanpak geenszins andere, reeds bestaande projecten en methodieken wil beconcurreren werd besloten dat dossiers van Romafamilies met een meervoudige problematiek worden aangemeld bij het OCMW. Bij overleg rond een Romafamilie in het casemanagement mocht de projectmedewerker van de ketenaanpak dan als toeschouwer aanwezig, om toch over de mogelijkheid te beschikken deze casussen als leermomenten te integreren bij de uitwerking van de ketenaanpak. Op 17 juli vond dan, in aanwezigheid van de projectmedewerker, een overleg rond een Romafamilie plaats in het OCMW van Sint-Niklaas. Coördinator van het casemanagement is Lynn Veldeman. De aanmelding kwam vanuit de preventieve woonbegeleiding van het CAW en de buurtstewards. Dit overleg vond plaats zonder de aanwezigheid van de cliënt, die wel zijn toestemming gegeven heeft om het overleg in zijn afwezigheid toch te laten doorgaan. Er is van dit overleg een mooi verslag opgemaakt, met daarin de oplijsting van alle afspraken. Jammer genoeg is er over de afsprakenopvolging geen enkele feedback gekomen. We weten dus niets over het resultaat en de gevolgen van dit overleg. Besluit: - opvolging van de tijdens het overleg gemaakte afspraken, en communicatie erover, is essentieel om tot een goede aanpak te komen. Bij het ontbreken van feedback ontstaan frustraties bij de deelnemers aan het overleg, en het geeft het gevoel van tijdverlies.

3.2 Casus familie X, Temse: De eerste aanmelding van dit dossier bracht belangrijke bedenkingen op gang over de rol van de coördinator: het is belangrijk dat het aanmeldingsgesprek tussen aanmelder en coördinator gebeurt zonder de aanwezigheid van de cliënt. Wanneer de cliënt aanwezig is, kan de coördinator in de perceptie bij de cliënt in de rol van extra hulpverlener worden geduwd, wat hij/zij niet is. De cliënt kan zo in de veronderstelling zijn dat de coördinator hem/haar persoonlijk zal helpen/begeleiden. De aanmelder bleek vast te zitten in de hulpverlening aan de cliënt en dacht dat de ketenaanpak misschien een oplossing zou bieden. Na onderzoek bleek ook dat de bij de cliënt aanwezige problematiek niet het goede uitgangspunt is voor de ketenaanpak. Voor de aanmelder leek het een manier om (extra) druk te kunnen zetten op de familie. Na een bezoek om de vrouw te motiveren deel te nemen aan het overleg bleek dat ook vanwege de cliënt veel onbegrip en frustratie is t.a.v. de hulpverlening. Dit lijkt een situatie te zijn waaraan eerst moet worden verholpen alvorens met de ketenaanpak te kunnen starten. Na het inwinnen van informatie door de coördinator omtrent de problemen op de verschillende levensdomeinen bleek dat er een aantal stappen gezet moesten worden om bepaalde problemen op te lossen. Voor de aanmelder werd het dossier op die manier wel duidelijker en overzichtelijker. Besluit: - de voorwaarden aan een dossier om voor de ketenaanpak in aanmerking te komen moeten minutieus onderzocht worden, zodat duidelijk wordt of de ketenaanpak de aangewezen methodiek is om met de problemen van een bepaald gezin aan de slag te gaan. Ook de rol van de verschillende deelnemers moet gerespecteerd worden, zodat de cliënt weet wat te verwachten en van wie. 3.3 Casus Y, Beveren De aanmelding van familie Y uit Beveren vond plaats op 9/10 in het Sociaal Huis van Beveren. Bij het aanmeldingsgesprek tussen de aanmelder en de projectmedewerker werd ervoor gekozen twee aparte overleggen te organiseren rond de gezondheidsproblemen enerzijds en rond de samenlevingsproblemen met het inwonende gezin anderzijds. Op 30 oktober vond het eerste overleg rond de gezondheidsproblematiek van de cliënte plaats. Voor dit overleg werden volgende mensen uitgenodigd: de huisarts, de budgetbeheerder van het OCMW, de aanmelder en een hulpverlener van Gezinszorg. Om er voor te zorgen dat de cliënte haar afspraken beter opvolgde, werd besloten haar een kalender te maken met daarop een weekoverzicht. Hulpverleners kunnen hierop hun afspraken visueel voorstellen. Deze kalender bleek ervoor te zorgen dat de cliënte inderdaad haar afspraken nakwam. Haar bereidwilligheid mee te werken met de ketenaanpak had ook een positieve invloed op de inschikkelijkheid van het Bijzonder Comité Sociale Zorg ten aanzien van de cliënte.

Op 8 december volgde het tweede overleg rond de samenlevingsproblematiek met het illegale gezin van de zoon, met de coördinator, aanmelder, budgetbeheerder, projectmedewerker ketenaanpak, ex-schoondochter (tolk, vrouw van een andere zoon), de cliënte, en inwonende schoondochter. Tijdens dit overleg werden zeer concrete afspraken gemaakt over de organisatie en gebruik van spullen in het huis. Er werd gevraagd respectvol met elkaar en met de buren om te gaan. Besluit: - het kan nuttig zijn om de probleemgebieden van de cliënt op te delen in verschillende delen en rond die delen afzonderlijke overleggen te organiseren. Op die manier zorg je ervoor dat het overleg steeds relevant is voor alle aanwezigen. Aanbeveling is dat er voldoende vrij kan worden omgesprongen procedure: elke casus is specifiek en moet ook zo benaderd worden. - Voor de aanmelder vormt inroepen van de ketenaanpak in eerste instantie een extra tijdsinvestering. Maar de overtuiging bij de aanmelder is wel dat dit op termijn een tijdswinst betekent. - Het is een voordeel dat de coördinator van het ketenoverleg enige kennis en affiniteit met de doelgroep heeft. Dit is niet evident. In de toekomst kan ervoor geopteerd worden om tijdens eventuele samenkomsten van mogelijke coördinatoren aandacht te besteden aan de specifieke aspecten aan de hulpverlening aan Roma (via vorming, via intervisie, via uitwisseling). 3.4 Casus Z, Temse Er was sprake dat de integratiedienst een dossier zou aanmelden. Maar na bespreking tussen de aanmelder en het hoofd van de Romafamilie, bleek dat er voor het doorgeven van dit dossier aan de ketenaanpak geen toestemming kon worden gegeven door het hoofd van de familie. Deze toestemming is echter noodzakelijk, als we onze deontologie willen volgen. Besluit: - De instemming van de deelnemende Roma om deel te nemen aan de ketenaanpak is een uitgangspunt voor de opstart ervan.

4. Besluit We zijn er ons van bewust dat de methodiek van de ketenaanpak niet nieuw is en niet per definitie leidt tot nieuwe inzichten in het werken met Roma-cliënten in het algemeen. Het is natuurlijk erg belangrijk om dit mee te geven aan hulpverleners die een ketenaanpak willen opstarten, want zo kunnen onrealistische verwachtingen worden voorkomen. Door het feit dat Roma onze moedertaal dikwijls onvoldoende beheersen, hebben hulpverleners vaak het gevoel dat deze mensen niet willen meewerken, of niet begrijpen wat van hen verwacht wordt. Op die manier stapelt de ontevredenheid over de vorderingen bij beide partijen zich op. Om uit deze impasse te geraken is het belangrijk dat de hulpverlener authentiek blijft binnen het werken met Roma. De ketenaanpak kan hiertoe een hulpmiddel zijn. De ketenaanpak ontslaat de deelnemers niet van de eigen deontologische richtlijnen, bijvoorbeeld aangaande het beroepsgeheim. De ketenaanpak heeft wel de intentie om de hulpverlening die er reeds is voor een bepaalde Romacliënt of -familie, maar versplinterd is, beter op elkaar af te stemmen om zo tot een integrale en geïntegreerde hulpverlening te komen, die daarenboven efficiënter werkt. De inbreng van de Romacliënt zelf staat hierbij steeds voorop en is essentieel. Door de verschillende hulpverleners die rond één bepaalde cliënt of familie werken, samen te brengen in een gezamenlijk overleg en de cliënt centraal te stellen binnen het hulpverleningsproces, slagen we er met de ketenaanpak in zowel de cliënt als de hulpverleners meer grip en overzicht te geven op vaak complexe levenssituaties. 5. Vervolg ketenaanpak Met ervaring en kennis opgedaan via de casussen, en in overleg met de stuurgroep, is de projectmedewerker van de ketenaanpak voor Romafamilies met een meervoudige problematiek overgegaan tot de opmaak van een draaiboek, dat diensten die in de toekomst een ketenaanpak willen opstarten kunnen gebruiken om tot een integrale hulpverlening te komen. Ook een folder met een korte voorstelling (Wie, wat, hoe, doel van de ketenaanpak en contactgegevens) werd opgemaakt en gedrukt om te verspreiden onder de diensten die zich ook na 2014 engageren in de ketenaanpak. Met dit draaiboek en de folder kunnen diensten vanaf 1 januari 2015 aan de slag om een ketenaanpak om te starten voor Romafamilies met een meervoudige problematiek. De stuurgroep zal ook blijven samenkomen om moeilijkheden te bespreken en de methodiek te verfijnen. Het spreekt voor zich dat bijkomende ervaringen met nieuwe casussen tot nieuwe inzichten zullen leiden en de mogelijkheid zullen bieden om de methodiek aan te passen aan deze nieuwe inzichten.

Bij een dossier dat in aanmerking komt voor de ketenaanpak kan contact opgenomen worden met: - Waasland algemeen: CAW Oost-Vlaanderen, Gasmeterstraat 81b, 9100 Sint-Niklaas Marijke De Bruyn Tel. 03/777.58.20 E-mail: marijkedebruyn@cawoostvlaanderen.be - Sint-Niklaas: Welzijnshuis, Abingdonstraat 99, 9100 Sint-Niklaas Lynn Veldeman Tel. 03 778 60 00 E-mail: lynn.veldeman@ocmwsintniklaas.be - Beveren: Sociaal Huis, Oude Zandstraat 92, 9120 Beveren Els Servaes Tel. 03 750 92 05 E-mail: Els.Servaes@ocmwbeveren.be - Temse : OCMW, Kouterstraat 1, 9140 Temse Martin De Loose Tel. 03 710 25 41 E-mail: Martin.DeLoose@ocmwtemse.be of Integratiedienst, AC De Zaat, Frans Boelplein 1, 9140 Temse Ann Scholliers Tel. 03 710 12 28 E-mail : ann.scholliers@temse.be