Achtergrond info Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerkers 0. Overzicht Samenvatting Vanuit het actieprogramma Risicobewustzijn is het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerker één van de veertien projecten. Dankzij de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) kunnen meer mensen met een beperking thuis blijven wonen, maar dat vraagt ook aandacht voor fysieke veiligheid. Die is er nu niet of nauwelijks. Financiële middelen maken het mogelijk dat mensen met een verstandelijk of lichamelijk handicap in hun eigen woning kunnen blijven wonen, bijvoorbeeld door het plaatsen van een traplift. De Wmo-consulenten en thuiszorgmedewerkers realiseren zich daarbij niet dat hun cliënten tijdens een brand, waarschijnlijk niet snel genoeg of zelfstandig gebruik van die lift kunnen maken om te vluchten. Met het verzorgen van structurele voorlichting wil de brandweer het veiligheidsbewustzijn verhogen bij de Wmo-consulenten en thuiszorgmedewerkers. Daarnaast kan door de inzet van beperkte middelen (rookmelders) en/ of door afspraken te maken met de omgeving (burenhulp/samenredzaamheid), de veiligheid voor de cliënten aanmerkelijk verbeterd worden. In samenwerking met diverse actoren is een compleet voorlichtingspakket met een informatiefolder en woning checklist samengesteld. Dit is eenduidig, krachtig en regionaal vormgegeven met een presentatie voor de brandveiligheidsadviseurs en voor de Wmo-medewerkers. Inhoud Dit document beschrijft de volgende onderwerpen. Hoofdstuk Pagina 0. Overzicht 1 1. Over dit document 2 2. Voorbereiding 3 3. Actoren 5 4. Initiatieven binnen de regio 7 5. Pilot 9 6. Voorlichting Wmo-medewerkers 11 7. Brandveiligheidsadviseurs 14 8. Randvoorwaarden 15 0. Bijlage 17 [Documentcode] 1 van 17
1. Over dit document Documentinformatie Dit document: is vastgesteld door < > op < > wordt geëvalueerd <..> maanden na vaststelling en vervolgens iedere <..> maanden is opgesteld door Maarten Grippeling. Voor de documentcode, versienummer en versiedatum, zie de voettekst. Doel Het document is een advies voor het toekomstige regionale project Train de Trainer Wmo- en thuiszorgmedewerkers. In dit advies streeft men naar een ideale situatie. Dit is gedaan vanwege het feit dat men de continuïteit, maar met name de kwaliteit van het aspect risicobewustzijn wil borgen in de doelgroep zelfstandig wonende met een beperking. Het doel van dit document is de projectleider handvatten te geven om het project, op een in de praktijk werkende methode, te kunnen uitvoeren. Met dit document kan men direct aan de slag met het project, de voorbereiding is reeds gedaan. De evaluatie na 12 maanden is vastgesteld om het volledig proces te kunnen monitoren en verbeteren. Voor wie Dit document is bestemd voor de projectleider van het project Train de Trainer Wmoen thuiszorgmedewerker en bekend gemaakt door middel van een overdracht. TVB De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden bij dit document zijn: Wie TVB Projectleider Verzorgen van draagvlak binnen de gemeenten; Vaststellen van doelstelling en toekomstvisie; Verzorgen van de jaarlijkse evaluatie. Project team Verzorgen van lokale binding met de gemeente en thuiszorginstellingen; Verzorgen van de voorlichting bij de brandveiligheidsadviseurs; Verzorgen van input voor doelstelling en toekomstvisie; Verzorgen van input evaluatie. Brandveiligheids adviseurs Verzorgen van voorlichting bij de Wmo- en thuiszorgmedewerkers; Verzorgen van lokale binding met de gemeente en thuiszorginstellingen. Andere documenten Dit document heeft een relatie met andere documenten. Onderstaand volgt een overzicht. Document Relatie Actieprogramma Risicobewustzijn Met de andere projecten binnen de doelgroep [Documentcode] 2 van 17
2. Voorbereiding Inleiding In dit hoofdstuk wordt beschreven wat de aanleiding en de doelstelling voor het eerste jaar van het project is. De toekomstvisie wordt daarna beschreven omdat deze direct gekoppeld is aan de doelstelling. Als laatste wordt de afbakening van dit project beschreven. Aanleiding Vanuit Programma Brandweer NHN 2.0 is binnen het spoor Minder Brand, het actieprogramma Risicobewustzijn opgesteld. Het actieprogramma Risicobewustzijn heeft als doel het praktijk gericht toepassen van het reeds ontwikkeld beleid. Binnen het actieprogramma Risicobewustwording zijn veertien projecten over vijf doelgroepen verdeeld en uitgewerkt. Één van de vijf doelgroepen uit het actieprogramma zijn de zelfstandig wonende met een beperking. In de huidige samenleving blijven mensen steeds langer zelfstandig thuis wonen, terwijl zij door mogelijke lichamelijke en/ of geestelijke beperkingen in feite verminderd zelfredzaam zijn. Het zelfstandig thuis wonen wordt door de overheid gestimuleerd door onder andere woningaanpassingen en subsidie vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De Wmo-consulenten en thuiszorgmedewerkers zijn de beroepsgroepen welke bij de zelfstandig wonende met een beperking thuis komen. Het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerkers richt zich op het risicobewust maken van de Wmoconsulenten en thuiszorgmedewerkers. Omdat de Wmo-consulenten niet altijd stil staan bij de eventuele onveiligheid van hun advies. Deze beroepsgroepen herkennen de onmogelijkheid om te vluchten of schuilen bij incidenten nabij of in de woning nauwelijks. Het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerker', aangedragen door de brandweer, sluit feilloos aan bij het landelijke Wmo-project De kanteling. De kanteling staat voor de verschuiving en het anders vormgeven van de compensatieplicht welke de Wmo de komende periode gaat door maken. Doelstelling spoor 1 Het project kent twee verschillende sporen (spoor 1 & spoor 2). Voor het eerste spoor van het project is de doelstelling dat eind 2014 alle Wmo-consulenten in Noord- Holland Noord bewust zijn van de fysieke veiligheidssituatie, brandveiligheid in relatie tot hun cliënten. Spoor 1 Binnen elke gemeente heeft minimaal één brandweermedewerker deelgenomen aan de bijeenkomst voor het geven van een train de trainer -sessie. Deze bijeenkomst bestaat uit een presentatie, waarin de Wmo, de Wmo procedure en het type zelfstandig wonende met een beperking uiteen wordt gezet; Binnen elke gemeente is minimaal één keer voorlichting over brandveiligheid bij zelfstandig wonende met een beperking voor de Wmo-medewerkers verzorgd. Deze sessie bestaat uit een presentatie, beschikbaar stellen van een woning checklist en informatiefolder voor de cliënten; Bij minimaal 10% van de huisbezoeken, door de Wmo-consulenten is actief aandacht besteed voor brandveiligheid in het huis van de Wmo-cliënten. [Documentcode] 3 van 17
Doelstelling spoor 2 Het tweede spoor heeft als doelstelling dat de thuiszorginstellingen voorlichting krijgen vanaf 2014. Dit spoor zal, na de eerste ervaringen vanuit het eerste spoor, worden uitgerold binnen de thuiszorginstellingen. De thuiszorginstellingen zijn private instellingen en kunnen eventueel benaderd worden via de gemeentelijke Wmo afdelingen vanuit het eerste spoor. De doelstelling voor het eerste jaar vanaf 2014 zijn: Spoor 2 Binnen elke gemeente is bij minimaal 25% van de thuiszorginstellingen de voorlichting over brandveiligheid bij zelfstandig wonende met een beperking voor de thuiszorgmedewerkers verzorgd; Bij minimaal 10% van de huisbezoeken, door de thuiszorgmedewerkers is actief aandacht besteed voor brandveiligheid in het huis van de cliënten. Toekomstvisie De continuïteit van het project kan worden geborgd door een haalbare en vooruitstrevende toekomstvisie. Men dient zich elk jaar een nieuwe doelstelling te stellen om het thema brandpreventie jaarlijks te laten terug keren op de agenda van de Wmo- en thuiszorgmedewerkers. Als de opstartfase (2 á 3 jaar) afgerond is en men heeft een bevredigend percentage Wmo- en thuiszorgmedewerkers bereikt, waar men ook daadwerkelijk voorlichting heeft gegeven, moet men vervolgens het percentage periodiek blijven behalen. Daarnaast moeten de niet bereikte gemeenten of thuiszorginstellingen wederom worden benaderd. Men zal moeten blijven investeren in het belang van risicocommunicatie met betrekking tot brandpreventie en de herhaling voor alle medewerkers. Afbakening De ontwikkelfase van de informatie behoord niet tot dit project. De ontwikkelingen, informatie, middelen en ervaringen op het gebied van brandveiligheid en Wmo vanuit gemeente Heiloo worden gebruikt om het regionale project vorm te kunnen geven. De informatie en middelen worden voor het regionale project algemeen vormgegeven, met het beeldmerk van Smokey. Het project staat los van de projecten voor de zorginstellingen en het project voorlichting aan ouderenverenigingen vanuit het actieprogramma Risicobewustzijn. Dit zijn op zichzelf staande projecten. Het project is duidelijk in twee sporen (spoor 1 & spoor 2) gesplitst om het overzichtelijk en duidelijk te behouden. Binnen het project richt het eerste spoor zich op voorlichting geven bij de Wmo-consulent en het tweede spoor richt zich op de thuiszorginstellingen en -aanbieders. [Documentcode] 4 van 17
3. Actoren Inleiding Bij het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerker zijn diverse actoren betrokken. Deze actoren dienen op diverse manieren te worden benaderd, zij kunnen eventueel via landelijke of regionale projecten worden benaderd en kunnen door middel van draagvlak belangrijk zijn voor het slagen van het project. De regio Binnen regio Noord-Holland Noord zijn diverse actoren direct betrokken: De gemeente 3 regio s (samenwerkingsverbanden) De provincie De thuiszorginstellingen Alle gemeenten hebben de Wmo-afdeling met de daarbij behorende procedure in de gemeentelijke organisatie naar eigen inzicht ingericht, binnen de wettelijke kaders. De gemeenten bevinden zich gezamenlijk in drie samenwerkingsverbanden/regio s binnen de regio Noord-Holland Noord. Deze drie samenwerkingsverbanden hebben een directe connectie met de provincie om projecten op te zetten en uit te voeren. Daarnaast zijn de private thuiszorginstellingen de doelgroep van het tweede spoor. Gemeente De gemeenten zijn vrij om de organisatie en de structuur van de Wmo-afdeling in te richten. Het ministerie van VWS geeft de kaders aan waarin elke gemeente haar eigen beleid kan maken. Een beleid dat afgestemd is op de wensen en samenstelling van de inwoners. Door de verschillende inrichtingen en structuren kunnen de gemeenten voor dit project niet op één manier worden benaderd. Het onderwerp brandveiligheid is ook geen standaard onderwerp voor een Wmo-afdeling, het is een specifiek onderdeel van veiligheid. De functie veiligheid is wel een aspect binnen de Wmo. De projectleden zullen dus moeten investeren om de voorlichting over brandveiligheid op de gemeentelijke agenda te krijgen. Daarnaast kan de lokale binding worden gebruikt om de gemeente te benaderen. De Wmo-afdelingen bestaan in de meeste gevallen uit Wmo-consulenten en Wmobeleidsmedewerkers. De consulenten hebben direct contact met de cliënten en komen bij de cliënten thuis. De beleidsmedewerkers zijn voor de beleidsontwikkelingen binnen de Wmo. Het benaderen van de gehele Wmo-afdeling is mogelijk door bij een afdelingsvergadering aan te sluiten. In een afdelingsvergadering kan de voorlichting of een promotie voor de voorlichting worden verzorgd voor alle medewerkers. 3 regio s De gemeenten hebben zich binnen Noord-Holland Noord samengevoegd in drie regio s voor onder andere de portefeuille Zorg en Welzijn: Portefeuille Overleg Regio Alkmaar (PORA); De Kop van Noord-Holland; West-Friesland. In deze drie regio s hebben de gemeenten een samenwerkingsverband gerealiseerd en voeren zij gezamenlijke projecten uit. Deze drie regio s worden (financieel) [Documentcode] 5 van 17
ondersteund door de provincie. Om meerdere gemeenten tegelijkertijd voor het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerker te benaderen bieden de drie regio s mogelijkheden om in een vergadering/bijeenkomst aan te sluiten. Via contactenpersonen van de drie regio s kan eventueel ook de provincie worden benaderd. Provincie De provincie is een financiële actor voor de drie regio s binnen de regio Noord- Holland Noord. De drie regio s kunnen financiële middelen verkrijgen van de provincie om gezamenlijk projecten uit te voeren. Thuiszorginstellingen Dit advies is hoofdzakelijk gericht op het eerste spoor, de Wmo-afdelingen. Daarom is er geen uitgebreid onderzoek verricht naar de thuiszorginstellingen. In bijlage 1 is een overzicht een aantal thuiszorginstellingen te zien. Het tweede spoor binnen het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerkers richt zich op de thuiszorginstellingen en -medewerkers. Als het eerste spoor succesvol wordt opgericht kan men zich gemakkelijker richten op het tweede spoor. De thuiszorginstellingen zijn niet gebonden aan de grenzen van de regio Noord-Holland Noord. GHOR Tijdens de voorbereiding is contact geweest met de GHOR. Dit is gedaan om de samenwerking te zoeken tussen de brandweer en de GHOR. Het project dient, waar het mogelijk is, integraal te worden opgezet. [Documentcode] 6 van 17
4. Initiatieven in de regio Inleiding Bij de voorbereiding van het project is onderzocht of binnen Nederland initiatieven zijn met betrekking tot brandveiligheid en de Wmo-afdeling of thuiszorginstellingen. De doelstelling vanuit het actieprogramma Risicobewustzijn is namelijk de reeds ontwikkelde producten vanuit het gehele land te kunnen inzetten of combineren tot een succesvol project. Een aantal rapporten, documenten en initiatieven van de brandweer en gemeente Heiloo zijn van belang voor dit project. Brandweer en gemeente Heiloo Brandweer Heiloo heeft in samenwerking met gemeente Heiloo in 2010 een start gemaakt met een soort gelijk project om het risicobewustzijn bij de Wmomedewerkers en indirect de cliënten te verbeteren. Daarvoor is een presentatie en informatie folder ontwikkeld. Tussen de lokale brandweer en de Wmo-afdeling van gemeente Heiloo is tot op heden een nauw samenwerkingsverband. De bestaande informatiefolder en presentatie vanuit Heiloo zijn gebruikt bij het regionaal vormgeven van de informatie folder en presentatie. Documentatie en rapporten Binnen het gebied van Zorg en Welzijn zijn diverse rapport geschreven en onderzoeken gedaan. De rapporten welke het beste aansluiten bij de doelstelling van het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerker zijn het volgende rapporten: Risico s voor mensen met een beperking bij calamiteiten, quick scan, Jack Wever - DSP-groep, Harm Jonker Vilans, Paul van Soomeren DSP-groep, Anne van der Graaf Vilans. Zelfredzaamheid en crisissituaties, 14 november 2012, expertisecentrum Zelfredzaamheid en Infopunt Veiligheid. Aard en omvang Wmo-doelgroep, juni 2006, SGBO, Samenstelling Hein Quist, Mirjam Swarte. Het zijn rapporten welke een goede achtergrond met eventueel een cijfermatige onderbouwing geven. Deze rapporten geven aan waarom het zo belangrijk is dat mensen met een beperking voorlichting krijgen over risico s bij calamiteiten. In het rapport Zelfredzaamheid en crisissituatie wordt ook de achtergrond van risicobewustzijn aan de hand van drie psychologische percepties gegeven. Het rapport Zelfredzaamheid en crisissituatie geeft hierdoor een achtergrond van de doelstelling van het gehele actieprogramma, waar het project Train de trainer Wmoen thuiszorgmedewerker een onderdeel van is. De kanteling Tijdens de voorbereiding van het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerker is contact geweest met gemeente Heiloo. Daarbij werd aangegeven dat de wethouder Zorg en Welzijn van gemeente Heiloo voorzitter is van de PORA. Binnen de PORA wordt vanaf eind 2012 een project met betrekking tot communicatie over de kanteling uitgevoerd. Het project de kanteling van de Wmo is een project waar de doelstelling van het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerker goed bij aansluit. De kanteling staat voor de verschuiving en het anders vormgeven van de compensatieplicht welke de Wmo de komende periode gaat door maken. [Documentcode] 7 van 17
De landelijke doelstellingen zijn: Gemeenten zullen meer tijd moeten nemen in het eerste gesprek met de klant. Het gesprek wordt meer vraagverhelderend, minder beoordelend. Gemeenten én burgers moeten afstappen van de standaard voorzieningenlijst en alle mogelijkheden verkennen om een hulpvraag op te lossen. Hierbij staan behoud van regie over het eigen leven en zelfredzaamheid voorop. Samen met de burger wordt vastgesteld wat het resultaat van de ondersteuning moet zijn en welke oplossingen daaraan bijdragen. Het gaat dan lang niet altijd om individuele voorzieningen, ook met algemeen aanbod kan het resultaat bereikt worden. 1 Organisaties en instellingen gaan niet meer zorgen voor de inwoners, maar gaan zorgen dat de inwoners in staat zijn om zelfredzaam te zijn. Bij het begrip zelfredzaamheid kan het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerker aanhaken, zie hoofdstuk 6 voorlichting Wmo-medewerkers. De trekker van het project over de kanteling, in de PORA, is gemeente Heerhugowaard. Als brandveiligheid als onderdeel wordt opgenomen in het project van de communicatie over de kanteling, zou dit voor de borging binnen een bepaalde regio kunnen zorgen. 1 http://www.invoeringwmo.nl/content/de-kanteling-van-de-vereniging-nederlandse-gemeenten [Documentcode] 8 van 17
5. Pilot Inleiding Een randvoorwaarde tijdens de voorbereiding van het project Train de trainer Wmoen thuiszorgmedewerker was om, ondanks het korte tijdsbestek, een aantal pilots te draaien in verschillende gemeenten: Hoorn, Heerhugowaard en Heiloo. De gemeente Hoorn heeft hierin te kennen gegeven dat zij tijdens het kalenderjaar 2012 geen tijd hadden. De gemeenten Heerhugowaard en Heiloo hebben wel bijgedragen aan het vormgeven van het voorlichtingspakket. Pilot Heerhugowaard Met een samenwerking tussen brandweer Heerhugowaard en gemeente Heerhugowaard is een eerste voorlichtingspilot gerealiseerd. De voorlichtingspresentatie is in samenwerking met gemeente Heerhugowaard, gemeente Heiloo en Veiligheidsregio Noord-Holland Noord vormgegeven. Dit is bij hoofdstuk 6, Voorlichting Wmo-medewerkers beschreven. De pilot vond plaats op 18 december bij de gemeente Heerhugowaard. Brandweer Heerhugowaard verzorgde de voorlichting. De pilot is zeer goed bevallen. De presentatie was een leidraad, maar het werd met name een interactief gesprek tussen de aanwezige brandweer en de Wmo-medewerkers. De presentatie liep ruim uit zijn geplande tijd van één uur, maar werd als dusdanig interessant ervaren dat men bereid was de discussie voort te zetten. De presentatie was niet geheel afgerond en kon niet afgemaakt worden, vanwege het veranderen van locatie, maar werd wel als positief ervaren. De aspecten van de beperkingen en de tips&trucs waren de belangrijkste punten. Opmerkingen pilot Heerhugowaard Samengevat waren de bevinden: Filmpje los plaatsen in de map. Vanuit de presentatie werkt het bestand niet op alle computers. Smokey de opblaashond kan ook nog gebruikt worden als aantrekking/aanvulling bij de presentatie. Tijdens de introductie dient besproken te worden dat het doel vanuit de brandweer is om voorlichting te geven. Repressief gezien zit de brandweer aan de grens en kunnen zij niet sneller ter plaatsen zijn en blussen. De brandweer is altijd te laat. Het benoemen van de doelgroep (zelfstandig wonende met een beperking) en de doelstelling (profijt voor beide partijen) is essentieel. Bij het filmpje dient een korte introductie te worden gegeven, wat men te zien krijgt, wat men ziet en in welke context dit dient te worden geplaatst. Visio en Bartiméus, zijn landelijk organisatie voor vraagstukken bij mensen met een visuele beperking. Deze organisatie wordt regelmatig geraadpleegd bij vraagstukken vanuit de Wmo. Zintuiglijke beperkingen komen niet veel voor bij de afdeling Wmo in Heerhugowaard. Enkele zaken hiervan zijn bekend en deze mensen kunnen ondanks hun beperkingen nog prima zelfstandig leven en komen dus niet heel snel terecht bij de Wmo-afdeling. De Casus Doof en Spoed, gaat niet goed wel laten staan. De Wmo-afdeling in Heerhugowaard heeft met name te maken met cliënten met mobiliteitsbeperkingen. Dit was het onderdeel dat de afdeling aansprak, hier herkende zij zichzelf in. De beperkingen zijn de koppeling tussen de Wmo en de [Documentcode] 9 van 17
brandweer. Daar kunnen de organisaties elkaar vinden en het begrip zelfredzaam vanuit de beide partijen gezamenlijk invulling geven. Een traplift is hierbij een voorbeeld waar beide partijen vanuit hun eigen expertise een invulling aan geven. (aspecten welke de Wmo-consulenten zelf aangaven: een traplift werk erg traag, kan een beperking zijn voor andere bewoners en sommige trapliften hebben een oplaadpunt in het midden). De casus van mevrouw Y, is zeer goed. Dit is een casus welke een discussie opgang bracht tussen de brandweer en de Wmo-afdeling. De foto van de oefening van brandweer Hoorn is hierbij een sprekend beeld. Het introductiegesprek tussen de Wmo-afdeling en de brandweer, waarbij het doel van de voorlichting en de afspraak wordt gemaakt voor de presentatie, is zeer belangrijk voor het draagvlak binnen de gemeente. Tijdens deze presentatie kwam men daar op terug. Tijdens deze presentatie was zeer veel interactie wat zorgde voor een uitgebreide discussie met praktijk voorbeelden. Enige kennis van preventie, met betrekking tot het bouwbesluit, voor de brandweer is daarbij een voordeel. Door de uitgebreide discussie was de vooraf bepaalde tijd van één uur, erg kort. Vanuit de Wmo-afdeling werd aangegeven dat men graag ziet dat er met een verwachting van beide kanten wordt afgesloten. Als optie werd daarbij aangegeven: o Signaleringsfunctie vanuit de gemeente o Bewustwording en kennis vergroting vanuit de brandweer Bij de afsluiting moeten de contactpersonen en gegevens ook van beiden partijen worden uitgewisseld. Zodat men vanuit beide kanten ook één aanspreekpunt heeft. Vanuit de Wmo-afdeling werd aangegeven dat vele zaken wel regionaal worden besproken of geregeld. Men heeft regelmatig contact met andere afdelingen. Als laatste wilde de Wmo-afdeling graag wijzen op de signaleringsfunctie van de thuiszorginstellingen. Zij hebben een bepaalde signaleringsfunctie, voor de primaire levensbehoefte. Met het geven van voorlichting zou deze wellicht uitgebreid kunnen worden met brandpreventieve kennis. Bijeenkomst Heiloo Op 30 november 2012 is een bijeenkomst geweest tussen de brandweer Heiloo en de vrijwilligers organisatie Graag gedaan. Graag gedaan is een vrijwilligers organisatie bestaande uit gepensioneerde personen, die klusjes verrichten voor personen die dit zelf niet meer kunnen. De vrijwilligers organisatie is door brandweer Heiloo voorgelicht, om risicobewust te worden met betrekking tot brandpreventie. De vrijwilligers hebben tips en trucs gekregen om brandgevaarlijke situaties te herkennen, te kunnen voorkomen of brandpreventie middelen te kunnen plaatsen. De boodschap van de presentatie was risicobewust worden en dit was aangekleed met veel sprekende foto s en video s. Beelden uit de praktijk spraken de mensen aan en was in combinatie met het verhaal de trigger dat men bewust werd van de risico s. [Documentcode] 10 van 17
6. Voorlichting Wmo-medewerkers Inleiding De voorlichting van het project is vormgegeven na het doorlopen van een oriëntatieproces op het gebied van Zorg en Welzijn en de Wet maatschappelijke ondersteuning. De kennis over risicobewustzijn is voort komend uit het actieprogramma Risicobewustzijn, vanuit het Programma Brandweer NHN 2.0. Deze brandweerkennis dient echter te worden omgezet in de taal van de Wmomedewerkers. De inhoud is vormgegeven in nauwe samenwerking met de brandweer Heiloo, gemeente Heiloo, gemeente Heerhugowaard en brandweer Heerhugowaard. Inhoud Mensen blijven langer zelfstandig thuis wonen, hierdoor neemt het aantal mensen in de samenleving (dus niet in een zorginstelling) met een beperking toe. De vraag naar ondersteuning vanuit de Wmo neemt hiermee ook toe. De inhoud van de voorlichting gaat in op het feit dat mensen met beperkingen verminderd zelfredzaam zijn. Zelfredzaamheid vanuit de Wmo-afdeling wordt gezien als het zelfstandig in staat zijn om te voorzien in de eerste levensbehoefte en maatschappelijk betrokken te blijven. Zelfredzaamheid vanuit de hulpdiensten wordt gezien als zelfstandig kunnen handelen tijdens calamiteiten. Het zijn duidelijk twee andere invullingen, welke door middel van dit project geprobeerd te worden samengevoegd. Zelfredzaamheid (tijdens calamiteiten) bestaat uit de volgende aspecten: waarnemen, herkennen, interpreteren en reageren. Bij mensen met een beperking is de kans groter dat het tijdens een calamiteit op één of meerdere van de vier aspecten verkeerd gaat. Een praktijk voorbeeld is de beschikbare tijd om kunnen vluchten, dat is drie minuten met de huidige woonmaterialen. Deze drie minuten zijn haalbaar voor een voorbereid en gezond persoon zonder beperkingen. Mensen met een beperking hebben meer tijd nodig. Andere voorbeelden zijn doven mensen, welke niet in staat zijn om via de telefoon de hulpdiensten te kunnen alarmeren. Of mensen welke een traplift in de woning hebben laten aanbrengen, maar hierdoor niet meer zelfstandig of snel genoeg van de bovenste verdieping naar beneden kunnen vluchten. De Wmo-medewerkers kunnen deze middelen, informatie, kennis of inzichten aanbieden na de voorlichting. Zelfredzaamheid Om zelfredzaamheid vanuit de hulpdiensten te kunnen definiëren is gekozen voor de volgende definitie, vastgesteld in het Portefeuillehouderoverleg Crisisbeheersing (POC): Zelfredzaamheid omvat de vermogens en handelingen van burgers om incidenten, en de nasleep ervan, zelfstandig dan wel met behulp van anderen zoveel mogelijk te voorkomen en/ of te beheersen. 2. Een hoge mate van zelfredzaamheid in het dagelijks leven, zoals hoofdzakelijk ingestoken wordt door de Wmo afdelingen, hoeft dus niet garant te staan voor zelfredzaamheid tijdens rampen. Zelfredzaamheid is door de brede invulling, het begrip voor de koppeling tussen de brandweer en de gemeentelijke afdelingen. De koppeling kan gemaakt worden door het begrip zelfredzaam te vertalen in de begrippen: zintuiglijke, mobiliteits- en handelingsbeperkingen. Deze begrippen zijn gebruikelijk voor de gemeentelijke Wmo-afdeling en kunnen gekoppeld worden aan brandpreventieve middelen. 2 Zelfredzaamheid en crisissituaties, 14 november 2012, expertisecentrum Zelfredzaamheid en infopunt Veiligheid. [Documentcode] 11 van 17
Presentatie De presentatie bestaat uit de volgende onderdelen: Reden van bijeenkomst Waar op te letten o Zintuiglijke beperkingen + Casus o Mobiliteitsbeperkingen + Casus o Handelingsbeperkingen + Casus Aandachtspunten Wmo-gesprek Preventieve middelen De reden van de presentatie geeft een inleiding over de inhoud. De belangrijkste onderwerpen van de presentatie zijn de drie vormen van beperkingen, de mogelijk gevaren en preventieve oplossingen. Een casus wordt besproken om de Wmomedewerkers welke voorlichting krijgen een praktijk voorbeeld te geven. Daarnaast worden nog algemene preventieve middelen besproken, omdat deze aspecten voor iedereen van belang zijn. Lesplan De presentatie is opgezet in samenwerking met diverse betrokken partijen. De presentatie verteld echter niet het verhaal, maar het is een richtlijn. Voor het verhaal achter de presentatie is het lesplan opgesteld, waarin staat wat verteld kan worden bij elke dia en wat de achterliggende gedachte bij elke dia is. Folder en Checklist Het project krijgt als beeldmerk Smokey, de rookmelder. Smokey is één van de beeldmerken welke door het gehele actieprogramma Risicobewustzijn loopt. Bij de presentatie voor de Wmo-medewerkers is een Wmo folder ontwikkeld om de cliënten handige tips&trucs te geven. De folder is een samenvoeging van de reeds bestaande algemene folders van gemeente Heiloo en Smokey. Door de nieuwe folder worden de in het Wmo-advies besproken onderwerpen, met betrekking tot brandveiligheid, nogmaals ter informatie meegegeven. Daarnaast wordt aan de cliënten een brandveiligheidchecklist meegegeven om hun woning te kunnen checken op brandgevaarlijke situaties. De folder en woningchecklist zijn beiden in de lijn van Smokey vormgegeven. Domotica Vanuit gemeente Heiloo is de Wmo-afdeling zeer vooruitstrevend bezig met het aanhaken bij ontwikkelingen op het gebied van domotica. Vanuit I. van Exter is gevraagd aan Veiligheidsregio Noord-Holland Noord om mee te denken bij een regionaal project omtrent domotica en veiligheid. Domotica omvat alle elektronische toepassingen in een woning om functies te kunnen besturen (het verwarmen, ventileren, verlichten, enzovoorts) en diensten uit de woonomgeving te gebruiken (alarmeren, telefoneren, televisie, enzovoorts). Domotica kan ook gebruikt worden voor mensen met een beperking, om zelfredzaam te kunnen blijven. Dit geldt ook voor preventie middelen, om de brandveiligheid te verbeteren of aan te sturen. De mogelijkheden hierin zijn eindeloos, de enige beperkingen zijn op dit moment nog de financiën. Vanuit Veiligheidsregio Noord-Holland Noord is hier verder nog geen actie op ondernomen. Domotica en andere bij dit project betrokken organisaties, naast de Wmo en thuiszorginstellingen, worden later benaderd als de basis is gelegd. [Documentcode] 12 van 17
Kwaliteit De kwaliteit van de voorlichting kan worden gewaarborgd door het creëren van een poule van brandveiligheidsadviseurs. Op dit moment wordt in eerste instantie uitgegaan dat de lokale brandweer bij de lokale gemeente voorlichting gaat geven. Dit heeft als gevolg dat men wel concessies moet doen aan de kwaliteit, niet iedereen heeft de zelfde kwaliteiten. Als de lokale brandweer de voorlichting geeft aan de lokale gemeente wordt de connectie verstekt tussen de brandweer en de gemeentelijke Wmo-afdeling. Hiermee is de lokale brandweer de achtervang voor vragen vanuit de gemeenten, zij kunnen inschakelt worden bij vraagstukken. Om eenduidig een communicatief krachtig verhaal neer te zetten in de gehele regio, is gekozen om in samenwerking met de afdeling communicatie van VR NHN een presentatie te maken welke gericht is op de Wmo-consulenten en in de gehele regio kan worden gebruikt. Communicatie stappen Vanuit de projectgroep moet een koppeling met de lokale brandweer worden gezocht. Bij de gemeente dient een brandweer medewerker vrij te worden gemaakt voor het geven van de voorlichting. Hierbij dient het project en de doelstelling te worden uitgelegd en worden vermeld dat de lokale brandweer de gemeente gaat benaderen over het geven van de voorlichting. Vanuit de lokale brandweercommandant dient een brief te worden gestuurd naar de gemeente. In deze brief dient te worden uitgelegd wat het project inhoudt en wat de meerwaarde voor beide partijen is. De gemeenten krijgen geen verantwoordelijkheid, maar krijgen het aanbod om de kennis van de medewerkers te verbreden. Hiervoor zijn standaard brieven opgesteld. De volgende stappen moeten bij de brandweerkorpsen en gemeenten in deze volgorde worden ondernomen: Lokale brandweerkorpsen op de hoogte brengen van de voorlichting; Met een brief de gemeente informeren over de voorlichting; Afspraak maken met de Wmo-afdeling om de voorlichting aan te bieden; Mogelijkheden van uitvoering en wederzijdse meerwaarden bespreken met de Wmo-afdeling; Het geven van voorlichting door de brandweer bij de gemeentelijke Wmoafdeling; Evalueren van het proces en afspraken maken voor de komende jaren. [Documentcode] 13 van 17
7. Brandveiligheidsadviseurs Inleiding Om de kwaliteit van de voorlichting te borgen zou men in de toekomst kunnen streven naar een poule met brandveiligheidsadviseurs. Deze personen worden opgeleidt om voorlichting te kunnen geven en de samenleving, met diverse doelgroepen, risicobewust te kunnen maken. Poule Met de juiste personen op de juiste plek kan de kwaliteit worden geborgd. Om de voorlichting op het gewenste kwaliteitsniveau te krijgen en behouden, zal er een poule met opgeleide mensen dienen te worden opgericht. In eerste instantie zal het nog niet de doelstelling zijn om een poule van een x aantal volledige FTE s te vormen, expliciet voor voorlichting. De projectleider van het toekomstige project zal in samenwerking met twee personen uit de VR NHN en de projectleden vanuit verschillende gemeenten (niet per definitie brandweer mensen) de doelstelling en voortgang voor ogen moeten houden. De brandveiligheidsadviseurs zullen lokale brandweermedewerkers zijn. Zij geven de voorlichting en worden het persoonlijke gezicht van de brandweer voor de Wmo-afdelingen. Vanwege de grote groep voorlichters worden wel concessies gedaan aan de kwaliteit, maar kwaliteitsverbetering is een streven voor de toekomst. Uiteindelijk zal gestreefd kunnen worden naar een structurele poule met een x aantal volledige FTE s brandveiligheidsadviseurs. Zij worden opgeleid tot voorlichters en kunnen zowel voorlichting gaan verzorgen in onder andere het onderwijs, bij zorginstellingen en bij woningcorporaties. Opleiding Voorlichters zullen vanuit de projectgroep moeten worden opgeleid tot het daadwerkelijk kunnen geven van de presentatie. Dit zou kunnen door deze voorlichters in een trainer trainer sessie op te leiden tot het kunnen geven van presentaties voor de doelgroep Wmo-medewerkers. De getrainde voorlichters kunnen deze kennis naar eigen belang weer door geven aan de vrijwilligers welke de voorlichting eventueel verzorgen, als de getrainde voorlichter de voorlichting niet gaat verzorgen. Eventueel in samenwerking met een gemeentelijke Wmo-afdeling van gemeente Heerhugowaard of Heiloo zou een eerste cursus opgezet kunnen worden voor de regio Noord-Holland Noord. Het betreft een cursus waarbij men door een gemeentelijke Wmo-medewerker wordt bijgeschoold over de Wmo achtergrond en door een projectlid over de presentatie van brandveiligheid. [Documentcode] 14 van 17
8. Randvoorwaarden Inleiding De regionale uitvoering van het project heeft een aantal randvoorwaarden waar men rekening mee dient te houden. Randvoorwaar den Beschikbaar budget, zie punt 4: Middelen (financiën, personeel en facilitair) De capaciteit van de brandweer, brandveiligheidsadviseurs ; De capaciteit en betrokkenheid van de Wmo-afdeling en consulenten; De capaciteit en betrokkenheid van de thuiszorginstellingen. Project risico s Het ontbreken aan draagvlak binnen de Wmo-afdeling vanuit de gemeenten; Het ontbreken aan draagvlak binnen de thuiszorginstellingen en thuiszorgmedewerkers uit de regio Noord-Holland Noord; Het juridisch niet kunnen onderbouwen dat brandveiligheid onderdeel is van de Wmo; Interne projecten vanuit de VR NHN, de regionale brandweer, welke elkaar kunnen beïnvloeden. Kosten/ budget Materiaal project Voorlichtingskoffers (optioneel) Voorlichtingsfolder (Smokey) Brandveiligheids checklist (Smokey) Voorlichtingsmateriaal (optioneel) Capaciteit voorlichters Capaciteit (lokale) Brandweer Afdeling communicatie Kosten Algemene middelen Algemene middelen Algemene middelen Algemene middelen Algemene middelen Lokale kosten Algemene middelen Personeel Personeel Omschrijving uren Project leider Coördineren van het project 4 uur p/mnd Vergaderingen 4 keer per jaar 6 uur p/keer Train de trainer bijeenkomsten 2 8 uur p/keer keer per jaar Projectgroep leden Vergaderingen 4 keer per jaar 3 uur p/keer p/pers Train de trainer bijeenkomsten 2 8 uur p/keer keer per jaar Brandveiligheidsadviseur Doel afspraken maken met Wmo?? coördinator van de gemeente Presentatie aan de WMO medewerkers 2 uur per keer Afdeling communicatie VRNHN project ondersteunen met algemene/model persberichten Gemeenten uitdragen van de boodschap in locale media [Documentcode] 15 van 17
Faciliteiten Gemeente Heiloo heeft in het verleden een project met betrekking tot Wmo gedraaid. Bij het voorbereiden van het project Train de trainer Wmo- en thuiszorgmedewerker is de doelstelling om geen nieuwe producten of middelen te ontwikkelen, maar de reeds bestaande producten, ervaringen en middelen te gebruiken: Voorlichtingsfolder van gemeente Heiloo; Checklist brandveiligheid in huis (eventueel van Smokey) Voorlichtingskoffers inclusief voorlichtingsmateriaal (zie materiaal voorlichtingskoffer met presentatie en lesplan), zowel voor scholen, zorginstellingen en woningcorporaties. Communicatie Om het project succesvol te kunnen uitvoeren is een gebalanceerde communicatie strategie van belang. Een plan kan nog zo goed zijn opgesteld, maar wanneer er geen afnemers zijn zal het project niet slagen. In samenwerking met de afdeling communicatie is een wervingsbrief opgesteld. Deze kan gebruikt worden om de gemeenten op de hoogte te brengen van het project en de verwachte meerwaarde van het project voor beide partijen. De projectleider is verantwoordelijk voor de communicatie richting de betrokken actoren. Om deze op de juiste manier te verwittigen van het project en hun eventuele bijdragen moeten zij in eerste instantie met een informatie brief op de hoogte worden gesteld. Daarna moet via een face-to-face gesprek het project worden toegelicht. Hierbij is het doel om door een persoonlijke uitleg de betrokken actor enthousiast te krijgen voor het project, zodat zij de verlangde bijdragen kunnen leveren. Het duidelijk stellen wat de meerwaarde voor beide kanten zijn is van belang. Deze persoonlijke follow-up is van groot belang om het project tot een succes te maken. Evaluatie Een goede vorm van evalueren is door middel van de Deming cirkel, Plan Do Check Act (PDCA). Daarnaast kan men aan de hand van de Deming cirkel het proces continueren. De eerste stap is door middel van dit document gezet (Plan). De projectleider moet het nu regionaal gaan uitvoeren (Do), vervolgens moet het project worden geëvalueerd (Check) en de aanbevelingen moeten worden meegenomen in de nieuwe toekomstvisie en doelstelling (Act). De evaluatie zal op basis van dit document worden uitgevoerd. Één keer per jaar moeten de brandveiligheidsadviseurs, de personen welke daadwerkelijk de voorlichting geven, en de projectleider bij elkaar komen om de ervaringen en inzichten te delen. Na het doorlopen van het jaarlijkse project, moet men het proces gaan bespreken/ evalueren. Hierbij is het van belang dat men alle in de evaluatie benoemde zaken behandeld en concreet opstelt wat wel en niet juist is gegaan tijdens het proces. De tekortkomingen zijn tevens een deel van de nieuwe doelstelling. Men kan door middel van deze evaluatie de nieuwe toekomstvisie invullen. De voorlichters dienen jaarlijks bij elkaar komen om te brainstormen en te evalueren over de ervaringen van het geven van voorlichting. [Documentcode] 16 van 17
0. Bijlage 1 Thuizorginstellingen Tijdens de voorbereiding van het project is een kort onderzoek gedaan naar de thuiszorginstellingen. Een (niet compleet) overzicht van de thuiszorginstellingen welke actief zijn in de regio Noord-Holland Noord is hieronder weergegeven. Een aantal instellingen zijn werkzaam door de hele regio Noord-Holland Noord, dus in de drie verschillende regio s welke zich in de regio Noord-Holland Noord bevinden. Een aantal organisaties zijn buiten de regio Noord-Holland Noord gestationeerd, maar wel werkzaam zijn in de regio Noord-Holland Noord. Thuiszorginstelling: Noord-Holland Noord-Holland: Evean thuiszorg Noord-Holland: Acta zorggroep Alkmaar: Actie Zorg De Rijp: Zorgen voor de Zorg Den Helder: Omring Egmond aan den Hoef: Hart voor zorg Egmond Binnen: De Vlinder Hoorn: GunstZorg Hoorn: Lavie thuiszorg Hoorn: Omring thuisservice Hoorn: PGB infopunt West-Friesland Schagen: Thuiszorg samen Texel: Texel Thuiszorg Zaandijk: 1op1 zorgbureau Zuid-Scharwoude: PrivaZorg [Documentcode] 17 van 17