Geen onwil maar onmacht Executieve functies op school Karli van Veen, ambulant begeleider Barbet Floors, ergotherapeut
In deze workshop: Welke executieve functies zijn er? Problemen met executieve functies en de gevolgen voor het leren Overkoepelende adviezen voor het versterken van executieve functies
Executieve Functies Verzamelterm voor denkprocessen (functies) die belangrijk zijn voor het uitvoeren (executie) van sociaal en doelgericht gedrag.
Responsinhibitie Werkgeheugen Emotieregulatie Volgehouden aandacht Taakinitiatie Plannen en organiseren Flexibiliteit Self-monitoring
Executieve functies ontwikkelen zich nog tot op latere leeftijd De verschillende executieve functies ontwikkelen zich in verschillende leeftijdsfases Iedereen heeft goede en minder goede executieve functies Ze zijn afhankelijk van de tijd van de dag/hoe je in je vel zit en wat je doet Er is pas sprake van een probleem als het dagelijks functioneren veelvuldig wordt belemmerd
Responsinhibitie: het vermogen om na te denken voor je iets doet Luistert instructie niet af Geeft antwoord zonder goed na te denken Geeft snel op als het moeilijker wordt
Marshmellow Test http://www.youtube.com/watch?v=qx_o y9614hq
Werkgeheugen: het vermogen om informatie in gedachten te houden bij het uitvoeren van complexe taken Vraagt om de instructie te herhalen Houdt instructie niet lang genoeg vast Problemen met automatiseren Vergeet (delen van) opdrachten en verliest overzicht
How to fold a t-shirt in 2 seconds http://www.youtube.com/watch?v=kidud hpjhqo
Trial and error versus aanbieden van strategieën Trial and error doet een groot beroep op het werkgeheugen en is een relatief ineffectieve manier van leren Het aanleren van strategieën is een effectievere methode bij het aanleren van nieuwe taken
Emotieregulatie: het vermogen je emoties te beheersen, zodat je doelen kunt bereiken Huilt snel en vaak Wordt uit het niets boos Blijft lang verdrietig Gaat meteen slaan of schoppen Valt meteen uit als iemand iets verkeerd zegt
Volgehouden aandacht: het vermogen om je ondanks afleiding te richten op taken Is snel afgeleid Neiging tot afraffelen Veel niet taakgericht gedrag
Taak initiatie: het vermogen om zonder dralen aan een taak te beginnen Start laat met een taak Moet eraan herinnerd worden om te beginnen Bij groepsactiviteiten: wacht tot iemand anders begint
Plannen en organiseren: het vermogen om een logisch en haalbaar plan te bedenken en uit te voeren Heeft moeite om een logisch plan te maken Vindt het moeilijk om in te schatten hoe lang iets duurt Kan zich niet aan een planning houden Werkt onvoldoende systematisch, begint zonder na te denken, slaat stappen over Kastje of tafel is een rommel
Plannen en organiseren: 3 fases Wat moet ik doen? (ideevorming) Welke deelhandelingen moet ik doen, in welke volgorde? (plannen) Ik stuur mijn lichaam aan om het plan uit te voeren. (motorische uitvoering)
Wat zou jij doen? Marcel van Herpen http://www.youtube.com/watch?v=u2igxl u-fni
Flexibiliteit: de vaardigheid om plannen te herzien als omstandigheden veranderen Snel van slag Moeite met bedenken van meerdere oplossingen Star vasthouden aan regels Niet kunnen afstappen van eigen plan/idee
Self-monitoring: het vermogen om een stapje terug te doen en jezelf en de situatie te overzien Kan niet goed reflecteren Legt oorzaken van problemen buiten zichzelf Merkt onvoldoende hoe anderen reageren op zijn/haar gedrag
www.praatenteken.nl Epas
De ontwikkeling van de executieve functies Afhankelijk van leeftijd Afhankelijk van geslacht Afhankelijk van de omgeving/ervaringen/opvoeding Afhankelijk van aanlegfactoren Grote variaties binnen de normale ontwikkeling Afhankelijk van de activiteit Afhankelijk van de situatie
Periode Vaardigheden, taken en verantwoordelijkheden Tabel ontwikkeling executieve Kleutertijd - Eenvoudige opdrachten uitvoeren (pak je jas). functies - Helpen met huishoudelijke klusjes (tafeldekken, speelgoed opruimen). - Op je beurt wachten. - Jezelf aankleden. - Eenvoudige instructies opvolgen. Basisschool - Alleen een boodschap doen of naar school gaan. - Zelfstandig huishoudelijke klusjes doen (tafel dekken, kamer opruimen). - Sparen om iets speciaals te kopen. - Hand opsteken in de klas. - Je in een ander verplaatsen Puberteit - Vaker zelf beslissingen nemen. - Planning maken voor huiswerk en hobby s. - Bepalen waarin kleedgeld gespendeerd wordt. - Eigen gedrag steeds beter beoordelen. - Plannen maken voor de lange termijn (opleiding kiezen) en stappen hierin zetten. - Bijbaantje. - Sparen voor een grotere aanschaf. Uit: Gedrag in uitvoering
10 principes waarmee je de EF kunt verbeteren (naar: Slim maar, Peg Dawson, 2009) Vaardigheden aanleren ipv afwachten Rekening houden met het ontwikkelingsniveau van het kind In het begin zul jij de executieve functie van het kind moeten vervangen, daarna kan hij het in stapjes gaan overnemen Door de taak, instructie of de omgeving aan te passen kun je zorgen voor veranderingen
Zorg dat het kind succes kan boeken Zorg voor aanmoediging; waardeer de inzet van het kind Geef vooral feedback op het proces Geef precies voldoende steun Verwacht niet te snel dat het kind het zelf kan Bouw het geven van steun in stappen af
Geen onwil maar onmacht?
Literatuur Literatuurlijst Dawson, P., en Guare (2013) Slim maar : help kinderen hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken. Amsterdam: uitgeverij Hogrefe. Dawson. P.,en Guare (2012) executieve functies bij kinderen en adolescenten: een praktische gids voor diagnostiek en interventies. Amsterdam Uitgeverij Hogrefe D.Schmidts en M. Huizinga (2013) Gedrag in uitvoering; over executieve functies bij kinderen en pubers. Amsterdam uitgeverij Nieuwe Zijds D.M. Plummer (2010) Leer kinderen omgaan met verandering, stress en angst; een vrolijk en positief activiteitenboek. Huizen uitgeverij Pica Gray. C. en White, A.L. (2005). Van op staan tot slapen gaan. Amsterdam: Uitgeverij Nino Relevante websites www.balansdigitaal.nl Balans is een landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelings- stoornissen bij leren en/of gedrag. Met zeer veel informatie over ADHD, ADD. Dyslexie, PDD-NOS, MCDD. Dyscalculie, NLD en ODD-CD. www.ouders.nl een website voor oudes ( en toekomstige ouders) van baby s tot en met pubers. Met veel informatie en vragen en antwoorden. http://www.hogrefe.nl/fileadmin/user_upload/documenten/pdf/congressen/congres_ef_2010/wijnand _Dekker.pdf