De jonge onderzoeker in het VWO

De jonge onderzoeker in het VWO vakgerichte onderzoeksdidactiek WON-traject Randstad 2016-2017 Vincent Jonker / Freudenthal Instituut Universiteit Utrecht

Groep Clemens Bentlage, ec Manon Bontje, gs Robert Bregten, nt Ivanka Broer, gs Hans de Bruin, ec/ak Marleen Brummelink, Leon Dahmen, bio Emiel van der Hart, gs Gusta de Hooge, kt Emrys Huntington, en Eva Klap, en Bram Poppe, ml Ine Raangs,fil Eline Rademakers, gs/ml Rembert Slotema, m&n/oo Tom Smit, muziek Rik Struiksma, ak Annemarie Bronneman, kt Annemieke Wicherink, bio jullie geven deels wetenschapsoriëntatie

Scholen Alkwin Kollege, Uithoorn Haags Montessori Lyceum, Den Haag Melanchthon, Bergschenhoek Ring van Putten, Spijkenisse Segbroek College, Den Haag Veurs Lyceum, Leidschendam

iets over mijzelf vincent jonker, onderzoeker UU onderwijskunde, vakdidactiek beta werkzaam bij Freudenthal inst. (beta) werkzaam bij Onderwijsadvies (fsw)

PLG interdisciplinariteit Europees project Mathematics & Science in Life Platform rekenbewust vakonderwijs Grote Wetenschapsdag (po) Opleiding docent rekenen mbo www.rekenweb.nl e.d. U-Talent Scholennetwerk UU

Onderzoek Differentiatie in de rekenles in het mbo Hoe kan het model van convergerende differentiate worden ingezet ter verbetering van het rekenonderwijs in het mbo? Meetkunde uit de kunst in de klas Hoe kan er een betere verbinding ontstaan tussen de aanpak die Boijmans hanteert in hun educatie-programma tov gerichte aandacht in de rekenles, wat betreft rekenvaardigheden van leerlingen, en nascholing voor leerkrachten?

onderzoekende houding Wiskunde A-lympiade Wiskunde B-dag Natuurkunde Olympiade Onderbouw wiskunde dag Grote Rekendag (po) Profielwerkstukwedstrijd

wanneer zijn jullie tevreden? doen van wet. o.z. integreren inzicht in de meerwaarde van o.z. in vwo begeleiden van lln bij opzet/uitvoer o.z. consistentie van lessen hoe ik lln goede o.z.vragen kan laten maken wat impliceert literatuur voor onze huidige taal/cultuur/media (lln. dit laten onderz.) vakoverstijg. proj. -> zelfst. o.z.

stappenplan/leerlijn, wanneer wat O&O: ontwerp is leuker dan oz. -> oz. leuker maken zelf o.z. -> muziek op de kaart goede onderzoeksopzet vaksecties spreken zelfde taal lln zelf kritisch stof overdenken aansluiting met anw

boek: EUREKA! Leren onderzoeken Een doorlopende leerlijn VWO 1. Wat is onderzoek? 2. De brug van po naar vwo 3. Een route van brugklas naar eindexamen 4. Onderzoekswerkproces 5. De rol van de docent 6. Beoordelen van leerrendement 7. Het schoolklimaat

PROGRAMMA VANMIDDAG

Programma bijeenkomst 1 Inleiding op het traject Wie is de leerling en waarop kunnen we aanhaken? Wat is leren en wat betekent dat voor onderwijzen? Leren onderzoeken: - genereren onderwerpen voor onderzoeksopdracht - Ontwikkelen onderzoeksvragen (keuzemenu) Continu ontwikkelen van onderzoekende houding : onderzoekend leren (eventueel)

1 HET TRAJECT WON BINNEN JE SCHOOL

Dit traject binnen de WON-school 1. Het landschap intellectueel en pedagogisch klimaat van de school, zichtbaar in interactie docenten ><leerlingen, aard en kaliber van leerprocessen, curriculaire en extra-curriculaire activiteiten 2. De bedding van de curriculaire rivier: alle lessen van alle vwo-docenten gericht op conceptueel, onderzoekend en autonoom denken en werken; nadenken i.p.v. consumptief en reproductief leren Oefenen hogere denkvaardigheden Richten op drie bovenste onderwijsdoelen van Bloom (analyse, evaluatie, synthese) Bv door middel van onderzoekend leren (nb: inhoudsgericht, i.t.t. leren onderzoeken) 3. Een stroom in de rivier (leerlijn): als onderdeel van het curriculum van alle (cognitieve) vakken: leren onderzoeken

onderwijs 2032

Scholingstraject onderzoeksdidactiek aanleiding: nieuw beleid WON t.b.v. pre-academische vorming 1. Leren onderzoeken binnen alle vakken en zowel in onder- als bovenbouw van het VWO 2. Daartoe: scholing in theorie en praktijk van het doen van onderzoek en het begeleiden van de jonge onderzoekers

Scholingstraject onderzoeksdidactiek deskundigheid in deze groep een greep 1. Zelf (ooit) wtsch. onderzoek gedaan 2. Onderzoeksopdrachten ontwikkeld en begeleid 3. Methodes van data-verzameling geoefend met leerlingen 4. Heel wisselende ervaring/routines in WON-school (van 0 tot 6 jaar)

Scholingstraject onderzoeksdidactiek ervaren lastigheden 1. Beoordelen kwaliteit><niveau eindresultaat 2. Aanpak van oppervlakkig, ongestructureerd werk ll 3. Als beta-docent begeleiden van alpha- en gammaonderzoek

Scholingstraject onderzoeksdidactiek doelen Gefundeerd uitbreiden van het didactisch repertoire, en daartoe: Bouwstenen verwerven t.b.v. vormgeven/uitvoeren onderzoek door leerlingen binnen de verschillende vakken Demystificeren onderzoek Ontwikkelen gemeenschappelijke onderzoeks-taal

Scholingstraject onderzoeksdidactiek Schering en inslag Schering Theoretisch gefundeerd: onderzoekskunde Praktijk-gericht: onderzoekskundige en didactische professionaliteit Eindtermen VWO Inslag Vakspecifiek naast algemeen Praktisch relevante opdrachten Veel concrete deel-oefeningen (thuiswerk feedback) zelf én met de leerlingen

Voetnoot werkdefinitie onderzoekskunde Het totaal aan wetenschappelijk kennis van en inzicht in methoden en technieken van onderzoek binnen de verschillende wetenschappelijke disciplines, daarbij inbegrepen kennis over en inzicht in de ratio van onderzoeksvaardigheden. In dagelijkse taal: Alles wat we weten over waarom je op welke manier werkt bij een wetenschappelijk onderzoek

Scholingstraject onderzoeksdidactiek kleur Enthousiasme / affiniteit van de docent voor / met Het eigen vak Leerprocessen en de ontwikkeling van de lerende Het doen van onderzoeken De onderzoekende houding De onderwerpen van de leeronderzoeken

Scholingstraject onderzoeksdidactiek werkwijze Theorie vooral thuis Praktische opdrachten aanzetten in bijeenkomsten, thuis uitwerken Differentiatie via praktische opdrachten en feedback daarop Belangrijk: Afwisseling bijdrage cursusdeelnemer en cursusdocent: DEADLINE

Scholingstraject onderzoeksdidactiek doorkijkje in het cursusprogramma Wat is onderzoek eigenlijk? wat is een goed onderzoeks-leertraject? hoe maak je een goed onderzoeks-plan? Relatie tussen onderzoeksplan en werkplan Hoe voer je een onderzoeksplan uit? Van inhoud naar didactiek: hoe begeleid je leeronderzoeken? Van begeleiden naar beoordelen Van losse opdracht naar leerlijn: longitudinaal en latitudineel

2 DE LEERLING

IQ gemiddeld minder begaafd begaafd zwakbegaafd hoogbegaafd 45% 2,5% 25% 25% 2,5% 0 60 70 80 90 100 110 120 130 140 180

Meer-/hoogintelligent Bijvoorbeeld groot kennisbestand kan snel veel onthouden leergierig brede interesse zeer goed geheugen kan rationeel logisch denken

Conceptueel denken Bijvoorbeeld onverwachte vragen, suggesties, verbanden groot geheel overzien grote denkstappen zetten analoog denken creatieve ideeën denken zoals een expert in het vakgebied

Onderzoekend, probleemgericht, doordenkend, vragend denken Bijvoorbeeld vraagt naar waarom, waardoor, hoe kijkt door de vanzelfsprekendheid heen zoekt verklaringen bedenkt verschillende wegen naar antwoord of oplossing

Autonoom denken Bijvoorbeeld denkt out of the box verbindt verschillende vakken/invalshoeken met elkaar heeft eigen (vaak originele) aanpak weerstand tegen standaardstrategieën en idem oplossingen - voorkeur voor eigen strategie eigenwijs gedrag denkt verder dan z n neus lang is intelligente humor, doordenkertjes creatieve, onverwachte ideeen

DE ONDERZOEKER denkt conceptueel denkt autonoom denkt onderzoeksgericht

Oefening de leerling Groepjes van 3 of 4 Concrete voorbeelden van leerling-gedrag dat wijst op inzet van - conceptueel en/of - onderzoekend en/of - autonoom denken

3 WAT IS LEREN?

Wat is leren? Het proces van grenzen verleggen in weten, begrijpen en kunnen op weg naar:

de zone van naaste ontwikkeling dat gebied van kennis, inzicht en bekwaamheden dat belendend is aan wat de leerling zich al eigen maakte, en dat de leerling niet op eigen kracht kan ontsluiten. L.Vygotsky

MOEILIJK MOET

HOERA EEN FOUT

LEVEN LANG (gaat verder dan een vaardigheid die handig is voor je schoolloopbaan)

Wat betekent dat voor onderwijzen? Opdrachten die de leerling de zone van naaste ontwikkeling in lokken. Zorgen dat het gepast moeilijk is. Als fluitje van een cent dan was dat verspilde tijd, want niet leerzame opdracht/vraag etc.

4 LEREN ONDERZOEKEN

Oefening genereren onderwerpen van onderzoek Groepjes vakgenoten of belendende vakken Doel: zoveel mogelijk onderwerpen genereren (niet uitdiscussiëren)

Diagram typering onderzoek: Keuzemenu Maak je eigen driehoek Observatie Beschrijvend: - puur beschrijvend - vergelijkend - definiërend - evaluerend Methode van data verzameling Interview / enquête Analyse tekst- of beeldmateriaal Verklarend: exploreren (komen tot theoretische vooronderstellin gen) Verklarend: toetsen (toetsen van verwachtingen) Functie van het onderzoek Literatuuronderzoek ( informatieve literatuur) Experimenteel onderzoek Soort onderzoek Veldonderzoek

Gemeenschappelijke onderzoekstaal Belangrijke onderscheidingen in onderzoekstermen rond methodologie 1. Soort onderzoek 2. Methoden van dataverzameling 3. Functies van onderzoek

Gemeenschappelijke onderzoekstaal soort onderzoek - Literatuuronderzoek - Experimenteel onderzoek - Veldonderzoek

Gemeenschappelijke onderzoekstaal methode van dataverzameling - Observeren - Ondervragen - Bronnenanalyse (tekst en beeld)

Gemeenschappelijke onderzoekstaal functies van onderzoek - Beschrijvend - Verklarend: explorerend - Verklarend: toetsend

Gemeenschappelijke onderzoekstaal functies van onderzoek Beschrijvend - puur beschrijvend, wel logisch geordend - vergelijkend (verschil/overeenkomst tussen x en y?) - definiërend (tot welke klasse behoort x?) - evaluerend (wat heb je aan x in situatie s?) Verklarend: explorerend - waardoor kan x verklaard worden in onderzoek o Verklarend: toetsend - Als verklaring v klopt dan zal g gebeuren in onderzoeksopzet o

Diagram typering onderzoek: Keuzemenu Maak je eigen driehoek Observatie Beschrijvend: - puur beschrijvend - vergelijkend - definiërend - evaluerend Methode van data verzameling Interview / enquête Verklarend: exploreren (komen tot verwachting of voorspelling) Functie van het onderzoek Analyse tekst- of beeldmateriaal Verklarend: toetsen (toetsen van verwachting /voorspelling) Literatuuronderzoek ( informatieve literatuur) Experimenteel onderzoek Soort onderzoek Veldonderzoek

Diagram typering onderzoek: Keuzemenu Maak je eigen driehoek Observatie Beschrijvend: - puur beschrijvend - vergelijkend - definiërend - evaluerend Methode van data verzameling Interview / enquête verschil temperatuur binnenstad buitenwijken Verklarend: exploreren (komen tot verwachting of voorspelling) Functie van het onderzoek Analyse tekst- of beeldmateriaal Verklarend: toetsen (toetsen van verwachting /voorspelling) Literatuuronderzoek ( informatieve literatuur) Experimenteel onderzoek Soort onderzoek Veldonderzoek

Diagram typering onderzoek: Keuzemenu Maak je eigen driehoek Observatie Beschrijvend: - puur beschrijvend - vergelijkend - definiërend - evaluerend Methode van data verzameling Interview / enquête verschil temperatuur binnenstad buitenwijken Verklarend: exploreren (komen tot verwachting of voorspelling) Functie van het onderzoek Analyse tekst- of beeldmateriaal Verklarend: toetsen (toetsen van verwachting /voorspelling) Literatuuronderzoek (theoretische literatuur) Experimenteel onderzoek Soort onderzoek Veldonderzoek

Diagram typering onderzoek: Keuzemenu Maak je eigen driehoek Observatie Beschrijvend: - puur beschrijvend - vergelijkend - definiërend - evaluerend Methode van data verzameling Interview / enquête verschil temperatuur binnenstad buitenwijken Verklarend: exploreren (komen tot verwachting of voorspelling) Functie van het onderzoek Analyse tekst- of beeldmateriaal Verklarend: toetsen (toetsen van verwachting /voorspelling) Literatuuronderzoek ( informatieve literatuur) Experimenteel onderzoek Soort onderzoek Veldonderzoek

Oefening voorlopige onderzoeksvraag volgens keuzemenu Groepjes vakgenoten of belendende vakken Kies ( prik ) één onderwerp (uit brainstorm, of methode-nabij ) Formuleer een voorlopige onderzoeksvraag en preciseer die door er verschillende driehoeken bij te tekenen

Thuisopdracht: ontwikkelen onderzoeksvraag Formuleer een voorlopige onderzoeksvraag bij het thema/onderwerp van een onderzoekstaak die je voor je leerlingen gaat ontwikkelen Maak twee (of als samen: vier) varianten van een uitwerking van de vraag: verschillende functie, soort onderzoek en/of methode van dataverzameling Formuleer de vraag op zo n manier dat direct zichtbaar is welke driehoek (functie, soort onderzoek, en methode van dataverzameling).

Onderzoekend leren

onderzoekend leren VAAK in het boek consumptief reproductiegericht leren Theorie, formule, procedure geven Toepassen leren Toetsen [en daarna vaak vergeten] VERVANGEN DOOR onderzoekend leren Situatie(s) waarin het verschijnsel voorkomt Ontdek-vraag Uitzoeken: analyse, logisch redeneren, conclusie Snappen makkelijk(er) onthouden en/of oproepen

voorbeeld Reproducerend leren Alle negen koppelwerkwoorden opsommen, terugvinden/benoemen in zinnetjes, leren, toets Onderzoekend leren Aantal teksten met hulp- en koppelwerkwoorden, identificeren, analyseren op functie, abstraherend formuleren

voorbeeld Reproducerend leren Steden a, b en c dreven handel met ; we noemen ze Hanzesteden omdat. Onderzoekend leren een kaart met (o.a.) de Hanzesteden erop; vraag: wat kun je uit die kaart afleiden/vermoeden over de functie(s) van de steden die je er ziet

voorbeeld Reproducerend leren - Versnelde beweging is - dat zet je in diagram als volgt: - maak van de volgende versnelde bewegingen een diagram Onderzoekend leren - Op welke manier(en) kun je een grafische weergave van een versnelde beweging maken?

voorbeeld Reproducerend leren - Een ontbrandingsproces. Onderzoekend leren - Zie het filmpje? foto s? over de Zeppelin Hindenburg die in 1937 in brand vloog - Wat zou daar gebeurd kunnen zijn? Je kunt je boek als naslagwerk gebruiken

voorbeeld Reproducerend leren - De definitie van een vierkant uit het hoofd leren Onderzoekend leren - Zelf een sluitende definitie van een vierkant formuleren

voorbeeld Reproducerend leren De regel over geslacht en getal geven en vervolgens invuloefeningen laten maken Onderzoekend leren een aantal zinnen met dezelfde adjectieven maar verschillend geslacht en getal van de znw Vraag: wat valt je op aan de adjectieven en hoe zou je dat kunnen verklaren?

voorbeeld Reproducerend leren Verschillende toonladders (aantal kruisen en mollen) uit het hoofd leren Onderzoekend leren Opdracht: er zit een systeem achter het verschil tussen de toonladders. Welk?

Voorbeelden van anderssoortige opdrachten die het denken van de leerling stimuleren

voorbeeld Hier heb je vier termen uit dit hoofdstuk. Beredeneer van elk van de vier waarom ze niet in dit rijtje thuishoren Maak zelf zo n rijtje voor (het) volgende (of voorafgaande) hoofdstuk(ken) gaan we volgende keer aan elkaar geven Maak een vierhoek van drie termen horizontaal en verticaal -waarbij voor elke term van de horizontale en verticale rijen te verdedigen is dat hij er niet thuis hoort

voorbeeld Vertel het verhaal van: 1. Een calciumcarbonaat molecule in zee tijdens en na het Jura 2. Een aminozuur molecule in vis-proteine tijdens de reis door het menselijk spijsverteringssysteem 3. De stelling van Pythagoras 4. Stoel, stool en Stuhl; hun familieleden chaise en chair 5. Een grafiek

voorbeeld Je krijgt een stuk speelgoed of een ander object dat werkt volgens een of meer natuurkundige principes Speel ermee en observeer hoe het werkt Leg uit volgens welke natuurkundige principes dit werkt

Thuiswerk voorbereidend voor tweede keer 1. Lezen hoofdstuk 2, 3 en 4.1. 2. Aantal concrete waarnemingen van autonoom, conceptueel en/of onderzoekend leerlinggedrag kort noteren. Kan goed samen met schoolcollega 3. Onderzoeksvragen formuleren OF 4. Onderzoekende opdracht(en) maken bij een hoofdstuk uit de methode ter vervanging van methodegestuurde en reproductiegerichte opdrachten 5. 2, 3 en/of 4 uiterlijk 4 oktober opsturen aan v.jonker@uu.nl