DUURZAAM LEREN Hoogbegaafdheidsdidactiek VO

Transcriptie

1 DUURZAAM LEREN Hoogbegaafdheidsdidactiek VO Congres hoogbegaafdheid SLO Bijzonder Begaafd 10 november 2015 Heleen Wientjes Universiteit Utrecht en Heleen Wientjes VWO-didactiek

2 Invalshoeken 1. Wat is (duurzaam) leren en waar zie je het aan? 2. Doelen VWO-onderwijs en de meer- /hoogbegaafde lerende daarbinnen 3. Handvatten voor de docent bij het ontwikkelen, starten, in gang houden en afronden van leerprocessen mbt leerstof mbt interactie ( de docent als leermiddel ) mbt toetsing

3

4 Invalshoek 1 Wat is leren en waar zie je het aan?

5 Wat is leren? Het proces van grenzen verleggen in weten, begrijpen en kunnen, op weg naar en in dat gebied van kennis, inzicht en bekwaamheden dat nieuw is en belendend aan wat de leerling zich al eigen maakte, en dat de leerling niet op eigen kracht kan ontsluiten. : De zone van naaste ontwikkeling

6 HOERA EEN FOUT

7 MOEILIJK MOET Centrum voor Onderwijs en Leren

8 NIET EXTRA MAAR ANDERS

9 vraag Wat bewerkstelligt duurzaam leren?

10 vraag 1. Je hersens moeten gebruiken zie G. Westhoff. Lerenoverdragen of het geheim van de flipperkast 2. Altijd in de zone van naaste ontwikkeling

11 vraag Waaraan kun je zien 1. dat er een leerproces bezig is 2. dat het een bij de leerling passend leerproces is Antwoord: actief, ploeteren, moeilijk vinden en alles met shining eyes

12 Wie is de leerling Centrum voor Onderwijs en Leren

13 Invalshoek 2 Doelen VWO-onderwijs en de meer-/hoogbegaafde lerende daarbinnen

14 Wie is de VWO-leerling en waar gaat hij/zij naar toe? 1. Aanwezig potentieel van denken en werken 2. Wetenschappelijk onderwijs

15 VWO Centrum voor Onderwijs en Leren denkt conceptueel (geheel deel) denkt autonoom denkt onderzoeksgericht

16 vraag Zie je in de klas uitingen van onderzoekend, conceptueel en autonoom denken?

17 Leerling-observaties Centrum voor Onderwijs en Leren Autonoom - denkt out of the box - verbindt verschillende vakken/invalshoeken met elkaar - heeft eigen (vaak originele) aanpak - weerstand tegen strandaardstrategieën en dito oplossingen, voorkeur voor eigen strategie - eigenwijs gedrag - Denkt verder dan z n neus lang is - Intelligente humor, doordenkertjes - Creatieve onverwachte ideeën Onderzoekend - vraagt naar waarom, waardoor, hoe - kijkt door vanzelfsprekendheden heen - zoekt verklaringen\bedenkt verschillende wegen naar antwoord of oplossing Conceptueel - Onverwachte vragen, suggesties, verbanden - Groot gehele overzien - Grote denkstappen zetten - Analoog denken - creatieve ideeën - denken als een expert in het vakgebied Meer-/hoogintelligent - Groot kennisbestand - Onthoudt snel en veel - Leergierig - Brede interesse - Zeer goed geheugen - Kan rationeel logisch denken

18 Invalshoek 3 Handvatten voor de docent bij het ontwikkelen, starten, in gang houden en afronden van leerprocessen mbt leerstof mbt interactie ( de docent als leermiddel ) mbt toetsing

19 Wat betekent dit voor de didactische aanpak?

20 MOEILIJK MOET Centrum voor Onderwijs en Leren

21 Waar is het moeilijk? Centrum voor Onderwijs en Leren Op weg naar de zone van naaste ontwikkeling dus werken op de grens tussen wél en nog nièt weten, snappen en kunnen [1] L.S. Vygotsky, 1978

22 Op welke manier moeilijk? Centrum voor Onderwijs en Leren AANSLUITEN BIJ DENK- EN WERK- KENMERKEN van de meer-/(hoog)intelligente leerling

23 Verdiepen: methode uit- en aankleden De reguliere leerstof aanpassen aan de denk-/werkstijl van de leerling 1. Schrappen wat niet nodig is voor deze leerlingen 2. opdrachten uit het boek vervangen door lekker lastige opdrachten

24 methode uitkleden Diagnose kaliber boek via deze vragen: wat zijn de doelen welke leerweg biedt de methode wat daarvan is onnodig (zelfs belemmerend vaak) voor deze lln hoe past leerweg bij leerpotentieel (conceptueel/onderzoekend/autonoom denken) en hogere levels van Bloom

25 methode aankleden: Centrum voor Onderwijs en Leren lekker lastige opdrachten maken Drie opstapjes : 1. Onderzoekend leren 2. Taxonomy of educational objectives van Bloom 3. Hogere denkvaardigheden inzetten (denk aan thinking through )

26 Onderzoekend leren

27 onderzoekend leren VAAK in het boek consumptief reproductiegericht leren Theorie, formule, procedure geven Toepassen leren Toetsen [en daarna vaak vergeten] VERVANGEN DOOR onderzoekend leren Situatie(s) waarin het verschijnsel voorkomt Ontdek-vraag Uitzoeken: analyse, logisch redeneren, conclusie Snappen makkelijk(er) onthouden en/of oproepen

28 voorbeelden onderzoekend leren

29 voorbeeld Reproducerend leren Alle negen koppelwerkwoorden opsommen, terugvinden/benoemen in zinnetjes, leren, toets Onderzoekend leren Aantal teksten met hulp- en koppelwerkwoorden, identificeren, analyseren op functie, abstraherend formuleren wat die resp. functies zijn

30 voorbeeld Reproducerend leren Steden a, b en c dreven handel met ; we noemen ze Hanzesteden omdat. Onderzoekend leren een kaart met (o.a.) de Hanzesteden erop; vraag: wat kun je uit die kaart afleiden/vermoeden over de functie(s) van de steden die je er ziet

31 voorbeeld Centrum voor Onderwijs en Leren Reproducerend leren De regel over geslacht en getal geven en vervolgens invuloefeningen laten maken Onderzoekend leren een aantal zinnen met dezelfde adjectieven maar verschillend geslacht en getal van de znw Vraag: wat valt je op aan de adjectieven en hoe zou je dat kunnen verklaren?

32 voorbeeld Centrum voor Onderwijs en Leren Reproducerend leren - De definitie van een vierkant uit het hoofd leren Onderzoekend leren - Zelf een sluitende definitie van een vierkant formuleren

33 voorbeeld Reproducerend leren Verschillende toonladders (aantal kruisen en mollen) uit het hoofd leren Onderzoekend leren Opdracht: er zit een systeem achter het verschil tussen de toonladders. Welk?

34 voorbeeld Centrum voor Onderwijs en Leren Reproducerend leren - Versnelde beweging is - dat zet je in diagram als volgt: - maak van de volgende versnelde bewegingen een diagram Onderzoekend leren - Op welke manier(en) kun je een grafische weergave van een versnelde beweging maken?

35 voorbeeld Centrum voor Onderwijs en Leren Reproducerend leren - Een ontbrandingsproces. Onderzoekend leren - Zie het filmpje/foto s over de Zeppelin Hindenburg die in 1937 in brand vloog - Wat zou daar gebeurd kunnen zijn? Je kunt je boek als naslagwerk gebruiken

36 Bloom Centrum voor Onderwijs en Leren

37 taxonomie onderwijsdoelen Centrum voor Onderwijs en Leren Bloom kennis inzicht toepassing analyse synthese evaluatie

38 voorbeeld In deze kast ligt een verzameling planologische gegevens over (de stad van de school). Kaarten, archiefstukken, maquettes De vraag is: wat kun je in onze stad zien van de invloed van de industrialisatie. Bestudeer het materiaal als een ware detective.

39 voorbeeld Je krijgt een stuk speelgoed of een ander object dat werkt volgens een of meer natuurkundige principes Speel ermee en observeer hoe het werkt Leg uit volgens welke natuurkundige principes dit werkt

40 Hogere denkvaardigheden (higher level thinking) Zie voor de thinking through - boeken:

41 Hogere denkvaardigheden Centrum voor Onderwijs en Leren Analyseren Categoriseren Vergelijken Evalueren Generaliseren Deduceren Relateren Ordenen etc

42 voorbeeld Hier heb je vier termen uit dit hoofdstuk. Beredeneer van elk van de vier waarom ze niet in dit rijtje thuishoren Maak zelf zo n rijtje voor (het) volgende (of voorafgaande) hoofdstuk(ken) gaan we volgende keer aan elkaar geven Maak een vierhoek van drie termen horizontaal en verticaal -waarbij voor elke term van de horizontale en verticale rijen te verdedigen is dat hij er niet thuis hoort

43 voorbeeld 1. Je bent een calciumcarbonaat molecule in zee tijdens en na het Jura. Vertel je verhaal. 2. Je bent een aminozuur molecule in visproteine tijdens de reis door het menselijk spijsverteringssysteem Vertel je verhaal. 3. Je bent een koolstofatoom in een calciumdioxide molecule die op het punt staat het blad van een plant binnen te gaan. Vertel je verhaal. 4. Je bent een grafiek. Vertel je verhaal.

44 Hoe weet je nu of het voldoende op maat, dus moeilijk genoeg is?

45 Moeilijk genoeg? BV: werk top down Begin met een behoorlijk lastige opdracht en heb een aantal hints achter de hand Kijk wie er zo mee aan de slag kan, wie met een enkele hint etc. - totdat iedereen in de eigen zone van naaste ontwikkeling verkeert. Hou de eerste groep ook in de gaten, als te gemakkelijk ter plekke moeilijker maken (complexer, abstracter, net wat passend is)

46 Wanneer is docent genoeg op maat?

47 Docent als leermiddel Centrum voor Onderwijs en Leren op maat Laten merken dat je potentieel van de leerling onderkent, waardeert, en daarnaar handelt. Dus: Eisen stellen Lastig durven zijn ipv populair Leerling serieus nemen als lerend en denkend persoon Belangrijkste functie: leerproces ontwerpen en begeleiden. Inhoudelijk gezaghebbend, betrouwbaar, respect afdwingend

48 Het probleem van toetsen bij differentiatie

49 Onderscheiden: Toetsen - Leerrendement individuele leerling (leerlinggericht) - Kwaliteit leerresultaat in relatie tot einddoel (productgericht) - Beide belangrijke bronnen van informatie over effectiviteit van leerproces

50 Gedifferentieerd toetsen - Afrekenen op formele eisen - Als potentieel hoger dan dat: vorm bepalen waarin dat erkend en gewaardeerd wordt (bv: bijlage bij rapportage vorderingen) - Afhankelijk van schoolcultuur nagaan of honoreren binnen het cijfersysteem noodzakelijk is

51 Leerrendement benoemd door de leerling ik weet/begrijp meer, namelijk. ik kan meer, namelijk. het was behoorlijk lastig, vooral. ik heb heel hard gewerkt Achteraf bezien vond ik het [best wel hartstikke] leuk om te doen

52 Onder presteren vragen

53 Onderpresteren oorzaak - gevolg Centrum voor Onderwijs en Leren Onderpresteren door consequent onder-vragen: Te gemakkelijk werk Te weinig werk Te vaak meer van hetzelfde En dan: Niet ontwikkelen van werkstrategieën Onverwachte lacunes in kennis en werkstrategieën Beperkend mentaal leermodel Mentaal onder-traind en onder-voed Weerzin tegen leren op school

54 True engagement comes from learning activities that challenge young people to stretch above their current comfort level J. Renzulli, 2008 (en dat geldt voor onder- en bovenbouw)