GEVELS van initiatief tot sloop beslissingen die de kosten tijdens de levensduur beïnvloeden
Rapporteur: ir D.W. Dicke, EGM onderzoek bv.
GEVELS van initiatief tot sloop beslissin,gen die de kosten tijdens de levensduur beïnvloeden
DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het toepassen van nieuwe inzichten en ontwikkelingen op het gebied van management, organisatie en technologie. Belangrijkste doelstelling van SBR is het laten uitvoeren van onderzoek gericht op verbetering van kwaliteit, produktiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid in de bouw. SBR voert circa 80 onderzoeksprojecten per jaar uit en werkt actief aan het overdragen van de kennis naar alle geledingen binnen de bouwnijverheid. De Stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten - van de in deze publikatie opgenomen gegevens. De mogelijkheid dat zich desondanks onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden kan niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit deze publikatie. CIP-GEGEVENS KONINKLI JKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG. Dicke, D.W Gevels van initiatief tot sloop; beslissingen die de levensduurkosten beïnvloeden / DW. Dicke. - Rotterdam ; Stichting Bouwresearch. - (SBR-publicatie ; 291) Met lil. opg. ISBN 90-5367-088-2 NUGI833 Trefw.; gevels. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912jo. het Besluit van 23 augustus 1985, StbA71 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloem lezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot Stichting Bouwresearch, Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch.
Inhoudsopgave Woord vooraf 4 Introductie 6 Deel A: Levensduuraspecten 9 A1 Basisbegrippen 13 A2 Principes levensduurkosten 15 A3 Omgeving 19 A4 Technisch systeem 21 A5 Gerealiseerde kwaliteit 23 A6 Verval 25 A7 Reiniging en onderhoud 27 A8 Vervanging 29 A9 Parameters levensduurkosten 31 Deel B: Het bouwproces als leidraad 33 B1 Algemeen 36 B2 Het bouwproces 38 B3 Beslissingsinformatie 41 Deel C: Onderwerpen van beslissing 43 C1 Programma 48 C2 Ontwerp 62 C3 Realisatie 100 C4 Exploitatie 110 Deel D: Checklist 117 01 Kostenbeheersing 120 02 Checklist programma 124 03 Checklist ontwerp 125 04 Checklist realisatie 129 05 Checklist exploitatie 130 06 Voorbeeld checklists 131 Bijlagen 133 Literatu u roverzicht 134 2 Overzicht normen 138 3 Vaste onderhoudsvoorzieningen 143 Stichting Bouwresearch 3
Woord vooraf Betrokkenen in het bouwproces zijn zich er vaak niet van bewust dat bi}" het nemen van allerlei beslissingen niet alleen de hoogte van investeringskosten van bouwobjecten wordt beïnvloed, maar dat tegelijkertijd voor een belangri}"k deel de toekomstige kosten van exploitatie worden bepaald. Het effect van beslissingen op exploitatiekosten is onbekend of valt buiten het gezichtsveld. In de huidige bouwpraktijk is het dan ook (nog) niet gebruikelijk dat opdrachtgevers budgetten vaststellen voor integrale of levensduurkosten. Wel komt er steeds meer aandacht voor levensduurkosten. Een instrumentarium om levensduurkosten als volwaardig criterium mee te laten wegen bij besluitvorming in het bouwproces ontbreekt echter nog. SBR heeft met deze publikatie een belangrijke stap gezet in de ontwikkeling van een dergelijk instrumentarium. Levensduurkosten zijn van zeer veel factoren afhankelijk. Factoren die per project in steeds weer andere combinaties aanwezig zijn en elkaar soms versterken of soms juist neutraliseren. Het is daarom zeer moeilijk projectongebonden kostenbestanden te ontwikkelen, waarmee levensduurkosten van willekeurige projecten kunnen worden voorspeld. In deze publikatie vindt u dan ook een kwalitatieve beschrijving van de verschillende variabelen. Hiertoe zijn de belangrijkste invloeden op levensduurkosten van gevels getraceerd. Deze invloeden zijn toegedeeld aan verschillende beslissingen die tijdens de achtereenvolgende fasen van het bouwproces worden genomen. Per beslissing is het mogelijk het effect ervan op levensduurkosten in te schalen. Het idee hierachter is dat u bij het nemen van die beslissingen - die u altijd al nam - met het gebruik van deze publikatie bewust aandacht kunt schenken aan de invloed die deze beslissingen hebben op zowel investerings- als exploitatiekosten. Het leveren van een bijdrage aan dit bewustzijn is de essentie van deze studie. Alle betrokkenen in het bouwproces nemen beslissingen die invloed hebben op levensduurkosten. Voor de volledigheid van een checklist is het van belang dat het hele traject wordt bekeken. Dat is hier dan ook gebeurd. De publikatie kan daarom zowel door opdrachtgevers, ontwerpers, aannemers als beheerders van gebouwen worden gebruikt. Veel invloedrijke beslissingen worden genomen door de opdrachtgever en de ontwerper. De beslissingen van de opdrachtgever worden echter bepaald door de behoeften die hij of zij heeft en zijn daardoor in principe weinig beïnvloedbaar. De ontwerper heeft veel meer mogelijkheden voor beïnvloeding en kan dus veel bijdragen aan het beperken van levensduurkosten. De publikatie is daarom vooral voor ontwerpers bedoeld. ir. G. W.O. Boissevain, voorzitter studiecommissie 4 Gevels van initiatief tot sloop
De studiecommissie was als volgt samengesteld: ir. G. W.O. Boissevain, Stichting Bouwresearch, voorzitter, projectmanager AIM Bunnik, Van Pelt glas- & gevelreiniging bv ir. M.L. A. Crijn s, Aluminiumcentrum, Kawneer Europe bv ir. D. W. Dicke, EGM onderzoek bv, rapporteur GI Dolphijn, Bedrijfsschap Schildersbedrijf ir. SI Gorter, Rijksgebouwendienst, directie Huisvestingsbeleid ing. W. van Houten, Rijksgebouwendienst, directie Huisvestingsbeleid ir. j.h.tii.o. Kettlitz, voorheen Centrum Staal ing. F.J. Mastenbroek arch. HBO, Rijksgebouwendienst, directie GEO B. Meininger, Aegon Vastgoed ing. j.l.m. Renckens, Nijs & Vale B. V. ir. C.Th.H. van Rongen, TU-Delft drs. J.J.H. Verberg, AD Chemicals ir. L.G. W. Verhoef, TU-Delft Stichting Bouwresearch 5
Introductie Waarom over gevels? Gevels zijn belangrijke beeldbepalende elementen van een gebouw. Naast de functie van scheiding tussen binnen- en buitenmilieu (waterkering, geluidwering, zonwering, warmte-isolatie, lichttoetreding, ventilatie,... ) heeft een gevel dan ook een representatieve functie. Een verzorgd uiterlijk vergt regelmatig en adequaat onderhoud. Dit onderhoud kan bestaan uit reiniging, technisch onderhoud en vervanging van onderdelen. Hiermee zijn in het algemeen hoge kosten gemoeid. Het prognotiseren en minimaliseren van deze kosten is echter een complexe opgave. Dit komt door de enorme diversiteit in eigenschappen van buiten- en binnenmilieu, ma teriaalgebruik, vormgeving en complexiteit van gevels. Waarom over levensduurkosten? De investeringskosten en exploitatiekosten, ofwel de levensduurkosten van de gevel vormen een substantieel deel van de totale levensduurkosten van een gebouw. Hoe levensduurkosten kunnen worden beheerst, om welke aspecten het daarbij gaat en welke overwegingen een rol spelen, is bij de verschillende partijen in het bouwproces nauwelijks bekend. Terugkoppeling van praktijkervaring De reden hiervan is dat ervaringen van beheerders en gebruikers van gebouwen met het onderhoud van gevels niet worden teruggekoppeld naar de eerdere fasen van het bouwproces. Beslissers leren niet of nauwelijks van gemaakte 'fouten', omdat ze de effecten van genomen beslissingen niet onder ogen krijgen. De belangrijkste oorzaak van het feit dat deze terugkoppeling niet tot stand is gebracht is dat praktische kennis wel aanwezig is, maar nog nauwelijks is gestructureerd. Kennis is niet zodanig vastgelegd, dat op belangrijke beslismomenten in het bouwproces daadwerkelijk inzicht kan worden verkregen in de effecten van beslissingen op de hoogte van levensduurkosten van produkten en gevels. Oorzaken van kennisgebrek De belangrijkste oorzaken luervan zijn: - Er bestaan veel factoren die bij het beheersen van levensduurkosten van belang zijn; Mensen uit de praktijk zijn vaak niet gewend hun kennis op een hoger abstractieniveau vast te leggen, waardoor de logische samenhang en de structuur van de gegevens Juet duidelijk is; Bij het ontwerpen, bouwen, in stand houden en vervangen of slopen van een gevel zijn veel verschillende disciplines betrokken. Denk aan: opdrachtgevers, toeleveranciers, architecten, aannemers, onderaannemers, applicateurs, verfproducenten, producenten van reinigingsmiddelen, gevelreinigingsbedrijven, fabrikanten van gevelbeklimmingssystemen, enz. 6 Gevels van initiatief tot sloop
Doel van deze publikatie Elke discipline heeft haar eigen specifieke kennis. Bundeling van deze kennis is noodzakelijk om integraal afwegingen te kunnen maken over te verwachten kosten en kwaliteiten van een gevel(ontwerp). Zonder deze bundeling kunnen slechts facetten worden bekeken en is een optimale (ontwerp)beslissing niet gegarandeerd. Overdracht van praktische ervaring uit het gebruik en beheer van gebouwen naar de eerdere fasen van het bouwproces, zowel als de bundeling en structurering van deze kennis, vormt het doel van dit onderzoek. Achterliggende gedachte is dat het hiermee mogelijk is levensduurkosten van gevels gedurende het totale proces van initiatief tot sloop beheersbaar te maken. Een belangrijk uitgangspunt bij de studie was dat dit moest worden gerealiseerd met behulp van de ontwikkeling van een praktisch hulpmiddel. De voorliggende SBR-publikatie is dan ook geen rapport, maar een gebruiksinstrument. Opbouw van de publikatie Deze publikatie bestaat uit twee onderdelen: een boek een drieluik (als losse bijlage) Het boek bestaat uit vier delen: Deel A: Levensduuraspecten Deel B: Het bouwproces als leidraad Deel C: Onderwerpen van beslissing Deel D: Checklists Deel A geeft een indruk van de verschillende aspecten die bij het bepalen van levensduurkosten van gevels een rol spelen. Ingegaan wordt op de betekenis van deze aspecten en op de onderlinge verbanden. Deel B verschaft inzicht in de relatie tussen de karakteristieke beslissingen die in de verschillende fasen van het bouwproces worden genomen en de effecten van die beslissingen op die aspecten die levensduurkosten van gevels bepalen. Dit deel maakt duidelijk dat in alle fasen van het bouwproces beslissingen worden genomen die een belangrijke invloed hebben op levensduurkosten. Dit deel vormt de basis voor de opzet van zowel deel C als deel D. Deel C is ingedeeld naar de fasen van het bouwproces. Per fase zijn de belangrijkste onderwerpen van beslissing aangegeven. Per onderwerp wordt aandacht besteed aan keuzemogelijkheden, de effecten van verschillende keuzen, een voorbeeld uit de praktijk en wordt een aantal aanbevelingen gedaan ter beperking van levensduurkosten. Dit deel verschaft de achtergrondinformatie voor de checklists in deel D. Deel D bestaat uit checklists voor de verschillende fasen van het bouwproces. Met de checklists is het mogelijk voor elke fase een prestatieprofiel (grafisch) van een project te maken. Stichting Bouwresearch 7
Hieruit kan snel worden afgelezen hoe beslissingen die invloed hebben op de levensd u urkosten van de gevel van het project, in de verschillende fasen scoren. De checklists zijn met behulp van een codering gekoppeld aan de beschrijving van onderwerpen in deel C. Achtergrondinformatie kan daardoor snel worden gevonden. Het drieluik geeft in het kort de essenties van het boek weer en bevat losse formulieren, die u ktmt kopiëren. De kopieën kunt u gebruiken voor het inschalen van uw eigen projecten. Gebruik van de publikatie Het drieluik, met checklists, vormt het eigenlijke gebruiksinstrument. Dit instrument kunt u in principe onafhankelijk van het boek gebruiken. Vaak zult u echter behoefte hebben aan aanvullende informatie. Daarom is er door middel van een codering van onderwerpen een directe relatie gelegd tussen de vragen in de checklists en de onderwerpen in deel C, zodat u de nodige achtergrondinformatie (voorbeelden, aanbevelingen) bij de vragen in de checklists kunt opzoeken. Het rapport biedt geen gedetailleerde informatie. Voor dit soort informa tie word tin deel C verwezen naar li tera tu ur en geldende normen (NEN-, EN- en ISO-normen). In de bijlagen zijn een li teratuuroverzicht en een overzicht van normen opgenomen. Gebruik de checklists om beslissingen met betrekking tot het initiatief, het ontwerp, de uitvoering of het gebruik van de gevel in te schalen. Daartoe kunnen de inschalingsformulieren uit het drieluik worden gekopieerd. De checklists behoeven niet alle op hetzelfde moment te worden gebruikt, maar alleen dan wanneer de betreffende fase aan de orde is en beslissingen nog te beïnvloeden zijn! Voor de ontwerpfase is een indeling van checklists gemaakt naar verschillende objectniveaus, waarop door de ontwerper beslissingen worden genomen. Deze nivea us va Ilen voor een groot deel samen met de fasering van het ontwerpproces: - gebouwniveau: structuurontwerpfase - bouwdeelniveau: voorlopig ontwerpfase - componentniveau: definitief ontwerpfase - afwerkingsniveau: besteksfase Dit geeft een indicatie van op welk moment welke checklist het beste kan worden gebruikt. Leren van eigen ervaringen Bij de checklists in het drieluik is een blanco formulier toegevoegd. Ook dit formulier is voor het maken van kopieën. Hierop kunt u uw eigen praktijkervaringen met onderhoudsaspecten (bijvoorbeeld veel gemaakte ontwerp- of uitvoeringsfou ten) noteren. Wanneer bij het gebruik van de checklists blijkt da t veel punten kunnen worden toegevoegd, kan dit voor SBR een reden zijn voor het uitgeven van een herziene versie. De inschalingsformulieren krijgen hierdoor alleen maar meer praktische waarde. 8 Gevels van initiatief tot sloop