Wetenschap en techniek in de brede school. Startdocument voor scholen en partners

Wetenschap en techniek in de brede school Startdocument voor scholen en partners

Wetenschap en techniek in de brede school Startdocument voor scholen en partners Opdrachtgever: Platform Bèta Techniek Utrecht, mei 2011 Oberon Postbus 1423 3500 BK Utrecht tel. 030-2306090 fax 030-2306080 e-mailadres: info@oberon.eu www.oberon.eu Landelijk Steunpunt Brede Scholen Bezuidenhoutseweg 251-253 2594 AM Den Haag tel. 070-3042010 post@bredeschool.nl www.bredeschool.nl

Wetenschap en techniek in de brede school 3 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 5 1.1 Wat kunt u in dit startdocument vinden?... 5 1.2 Begripsbepaling... 6 1.3 Wetenschap en techniek in de brede school: een kansrijke combinatie... 8 2 Schoolportretten... 11 Schoolportretten in vogelvlucht... 12 De Neptunus, Amsterdam... 14 De Regenboog, Assen... 19 Het Krijt, Assen... 24 De Spelelier, Boxtel... 27 Titus Brandsmaschool, Delft... 32 Het Schateiland, locatie De Schakel, Gouda... 36 De Driekleur, s-gravenzande... 40 De Starter, partner in Vensterschool Stadspark Groningen... 44 Wittering.nl, Rosmalen... 48 De Ynset, Rottum... 52 De IJsselhof, Zwolle... 56 3 Conclusies en aanbevelingen: wat werkt en wat valt op?... 59 3.1 Inhoud... 59 3.2 Organisatie... 60 3.3 Programma... 61 3.4 Huisvesting en materialen... 62 3.5 Financiën... 62 3.6 Succesfactoren... 62 3.7 Tot slot... 64 4 Bronnen... 65 Bijlage: lijst met deelnemers praktijkbijeenkomst... 67

4 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen

Wetenschap en techniek in de brede school 5 1 Inleiding Wetenschap en techniek zijn de laatste tien jaar steeds duidelijker aanwezig binnen het basisonderwijs, onder meer vanwege het inzicht dat er in Nederland steeds grotere behoefte is aan geschoolde mensen op het gebied van wetenschap en technologie. In dit kader heeft het ministerie van OCW van 2001 tot en met 2010 via het Programma VTB (Verbreding Techniek Basisonderwijs) scholen financieel, organisatorisch en inhoudelijk ondersteund bij de implementatie van wetenschap en techniek in het basisonderwijs. Daarnaast waren er scholingsarrangementen voor leerkrachten (VTB-Pro). Aanleiding voor het programma was de ambitie vanuit de overheid en bedrijfsleven om techniek een structurele plek te geven in het basisonderwijs. Het Masterplan Ruimte voor Talent Ruimte voor Wetenschap en Techniek borduurt voort op het Programma VTB en biedt scholen vanaf 1 januari 2011 de gelegenheid om wetenschap en techniek te implementeren. Doel van het Masterplan is dat in 2016 alle basisscholen wetenschap en techniek kunnen inzetten om de talenten van hun leerlingen tot ontwikkeling te laten komen. Talentontwikkeling is dan ook een belangrijk achterliggend doel van het Masterplan. Het voorliggende document heeft betrekking op de implementatie van wetenschap en techniek binnen het domein van de brede school. Het uitgangspunt van brede scholen is dat leren niet alleen op school plaatsvindt, maar ook bij de buitenschoolse opvang, naschoolse activiteiten kinderopvang en peuterspeelzaal en thuis. De programmering van brede scholen biedt ruimte aan een veelheid van onderwerpen, variërend van huiswerkbegeleiding, sport, cultuur tot opvoedingsondersteuning en schoolmaatschappelijk werk. Het ligt voor de hand dat ook wetenschap en techniek in die programma s worden opgenomen. In dit startdocument Wetenschap en techniek in de brede school worden hiervoor concrete handvatten en ideeën geboden. 1.1 Wat kunt u in dit startdocument vinden? Dit startdocument is bedoeld voor brede scholen die (verder) aan de slag willen gaan met wetenschap en techniek. De kern van dit document bestaat uit een elftal portretten van brede scholen die wetenschap en techniek al hebben geïmplementeerd of bezig zijn daarmee (hoofdstuk 2). Deze schoolportretten bieden andere brede scholen ideeën en concrete handvatten voor een gedegen implementatie van wetenschap en techniek. Dat wil zeggen bredeschool-breed, als een vast en geïntegreerd onderdeel van het programma. De portretten zijn opgesteld op basis van gesprekken met schooldirecteuren, techniekcoördinatoren, bredeschoolcoördinatoren, (techniek)leerkrachten en managers kinderopvang van elf brede scholen door het hele land en een praktijkbijeenkomst met deskundigen 1 op het gebied van de brede school en/of wetenschap en techniek. In de portretten gaan we in op de ervaringen van brede scholen met wetenschap- en techniekonderwijs en de belangrijkste succesfactoren bij de implementatie van wetenschap en techniek in de brede school (hoofdstuk 2). Het document wordt afgesloten met een praktische checklist voor de implementatie van wetenschap en techniek binnen de context van de brede school (hoofdstuk 3) en een bronnenoverzicht van relevante websites en externe aanbieders/partners op het gebied van wetenschap en techniek (hoofdstuk 4). 1 Een lijst met deelnemers aan de praktijkbijeenkomst is te vinden in de bijlage.

6 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen 1.2 Begripsbepaling Voor een goed begrip van de portretten in dit document en de interpretatie van de uitkomsten is het van belang dat duidelijk is wat er wordt verstaan onder een brede school en wetenschap en techniek. Hier gaan wij in de volgende paragrafen eerst kort op in. Vervolgens schetsen we met behulp van een onderzoeksmodel hoe de brede school en wetenschap en techniek met elkaar verbonden (kunnen) zijn. 1.2.1 De brede school Brede scholen zijn overal in Nederland te vinden. Inmiddels staan er brede scholen in negen van de tien gemeenten en het aantal neemt nog steeds toe. Maar wat wordt er onder een brede school verstaan? Alle brede scholen ontwikkelen zich op hun eigen manier en er zijn veel verschijningsvormen. Er zijn echter wel een aantal gemene delers die voor de meeste brede scholen gelden 2. Brede scholen worden gekenmerkt door: verbreding van functie en doelstellingen; verbreding van organisatie(s); verbreding van het aanbod; verbreding van de doelgroep. De website van de Rijksoverheid geeft de volgende omschrijving: Een brede school is een netwerk van voorzieningen voor kinderen, jongeren en gezinnen in de buurt, met de school als middelpunt. Een brede school werkt samen met organisaties voor kinderopvang, welzijnsinstellingen, peuterspeelzalen, bibliotheken en instellingen voor sport en cultuur. Brede scholen komen vooral voor in het primair onderwijs maar ook steeds vaker in het voortgezet onderwijs. In het Jaarbericht Brede School (2009) wordt de volgende definitie gegeven: Er is sprake van een brede school wanneer een school een bredere maatschappelijke functie heeft dan die van onderwijsgever alleen, daarbij structureel samenwerkt met instellingen voor welzijn, zorg, kinderopvang, sport en/of cultuur en samen met die voorzieningen zorg draagt voor een substantiële uitbreiding van het aanbod. In het onderstaande schema wordt de brede school gevisualiseerd. Definitie brede school Een netwerk van samenwerkende voorzieningen voor kinderen, ouders en buurt. samenhangende pedagogische visie sluitend programma integrale bedrijfsvoering structurele financiering 2 Bron: Brede scholen in Nederland. Jaarbericht 2009 (Oberon, 2009).

Wetenschap en techniek in de brede school 7 Uit het schema blijkt dat het kind centraal staat in de brede school. De doelstellingen van de brede school zijn dan ook vaak gericht op het bieden van kansen en/of de mogelijkheid tot verrijking en brede talentontwikkeling voor de leerlingen. 1.2.2 Wetenschap en techniek Wat verstaan we nu precies onder wetenschap en techniek? Uit de volgende omschrijving wordt duidelijk dat het bij wetenschap- en techniekonderwijs niet zozeer of niet alleen gaat om het aanleren van specifieke inhoudelijke kennis, maar juist ook om het aanleren en stimuleren van een onderzoekende en probleemoplossende houding. Wetenschap en techniek is in de eerste plaats een houding. Het is nieuwsgierigheid, willen weten, willen begrijpen, willen verbeteren. De black box openmaken en kijken wat er in zit. Wetenschap en techniek is verder een zoektocht en een praktijk 3. Wetenschap en techniek sluiten goed aan bij de nieuwsgierigheid, creativiteit en het oplossend vermogen van kinderen. In het kader van talentontwikkeling ligt bij het wetenschaps- en techniekonderwijs de nadruk op onderzoekend en ontwerpend leren. Onderwijs in wetenschap en techniek kan kinderen uitdagen tot rijk en gevarieerd leergedrag en het zet aan tot een onderzoekende instelling. Het doel van onderwijs in wetenschap en techniek is om kinderen wetenschappelijk en technisch geletterd te maken, zodat ze zich in de hedendaagse maatschappij kunnen redden 4. Binnen het basisonderwijs maken wetenschap en techniek vooral deel uit van het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld, maar met wetenschap en techniek kan ook worden aangesloten bij andere leergebieden en domeinen, zoals taal, rekenen en wiskunde en kunstzinnige oriëntatie. Wetenschap (en meer specifiek natuur) en techniek zijn ook opgenomen in de kerndoelen voor het primair onderwijs. De kerndoelen in het leergebied Oriëntatie op jezelf zijn de volgende: Kerndoelen Primair Onderwijs met betrekking tot wetenschap en techniek 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. 42 De leerlingen leren onderzoek doen naar materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. 43 De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. 44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. 45 De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. 3 4 Hanno van Keulen (2010). Wetenschap en techniek. IJkpunten voor een domein in ontwikkeling. Den Haag: Platform Bèta Techniek. Hanno van Keulen & Ida Oosterheert (2011). Wetenschap en techniek op de basisschool. Groningen: Noordhoff (in druk).

8 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen 1.3 Wetenschap en techniek in de brede school: een kansrijke combinatie Uit het voorafgaande valt af te leiden dat brede scholen een uitstekende voedingsbodem vormen voor de integratie van wetenschap en techniek in het basisonderwijs. De steeds intensievere samenwerking binnen brede scholen tussen de disciplines onderwijs, kinderopvang en welzijn voorziet in de daarvoor benodigde infrastructuur. Wetenschap en techniek bieden ook kansen om samen te werken met het voortgezet onderwijs, ouders meer bij onderwijs te betrekken en het bedrijfsleven aan de school te binden. De activiteitenprogramma s en dagarrangementen van brede scholen bieden veel inhoudelijke aangrijpingspunten voor wetenschap en techniek en dan met name de ambitie om doorlopende leerlijnen en verbindingen tussen binnen- en buitenschools leren te realiseren. En tot slot, brede scholen richten zich in toenemende mate op talentontwikkeling. Tekenend in dat verband is dat twee derde van de brede scholen momenteel het verrijkingsprofiel als leidmotief hanteert 5. Al met al biedt het speelveld van de brede school daarmee goede mogelijkheden en kansen om de positie van wetenschap en techniek en in bredere zin talentontwikkeling in het primair onderwijs te versterken. 1.3.1 Analysekader De factoren die een rol spelen bij de implementatie van wetenschap en techniek in de brede school zijn weer te geven in een model met drie soorten variabelen (input - proces - rendement) (figuur 1). Figuur 1 - Analysekader wetenschap en techniek in de brede school INPUT Kenmerken van Kinderen 0-12 Ouders Wijk(bewoners) Professionals PROCES Inhoud: visie, doelen, profiel Organisatie: partners, samenwerking, deskundigheid Programma: aanbod, activiteiten Huisvesting: accommodaties, buitenruimte Financiën: investeringen, kosten, lasten RENDEMENT Output: deelname van kinderen aan activiteiten en voorzieningen op het vlak van wetenschap en techniek Outcome: effecten op de ontwikkeling van - kinderen (cognitief, sociaalemotioneel, fysiek) - ouders - de wijk - de samenleving Aan de inputkant van het model gaat het om vragen als: in welke context en omgeving (bijv. stad/platteland, achterstands-/voorsprongwijken) opereren de brede scholen? Welke leerlingenpopulatie en doelgroepen bedienen zij? Op procesniveau spelen vragen over welke visie, doelen en ambities brede scholen formuleren ten aanzien van wetenschap en techniek. Daarnaast is relevant hoe de betrokken partners (o.a. basisscholen, kinderopvang, welzijn en aanbieders van wetenschap- en techniekactiviteiten) hun 5 Zie Brede scholen in Nederland. Jaarbericht 2009 (Oberon, 2009).

Wetenschap en techniek in de brede school 9 samenwerking inrichten en hoe zij zorgen voor de benodigde deskundigheid. Hoe wordt één en ander geconcretiseerd in de programmering van aanbod en activiteiten? Welke randvoorwaarden ten aanzien van huisvesting en inrichting zijn van belang en welke investeringen en geldstromen kunnen worden ingezet? De inputvariabelen en het proces dragen bij aan het rendement, oftewel de opbrengsten van de incorporatie van wetenschap en techniek in de brede school, vooral in termen van de deelname van kinderen aan activiteiten en voorzieningen (output) en de effecten op de (talent)ontwikkeling van de leerlingen (outcome). In dit document gaan we vooral in op de proceskenmerken van het model, dus op inhoud, organisatie, programma, huisvesting en financiën (het donker gearceerde deel van het analysekader), maar we zullen daarbij wel kijken naar mogelijke of ervaren opbrengsten van wetenschap en techniek in de brede school. Het volgende hoofdstuk bevat beschrijvingen van brede scholen die bezig zijn met wetenschap en techniek. Met deze beschrijvingen kan meer zicht worden verkregen op welke factoren bevorderend werken bij de implementatie van wetenschap en techniek in de brede school.

10 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen

Wetenschap en techniek in de brede school 11 2 Schoolportretten Dit hoofdstuk bevat portretten van elf brede scholen die bezig zijn met de implementatie van wetenschap en techniek binnen het onderwijs en met de bredeschoolpartners. De scholen variëren van een kleine brede plattelandsschool tot multifunctionele accommodatie in een nieuwbouwwijk of brede school in een (technische universiteit)stad. Ook is er variatie in de mate van implementatie van wetenschap en techniek en de samenwerking op dat gebied met bredeschoolpartners en externe aanbieders. Niet op alle scholen is wetenschap en techniek al helemaal uitontwikkeld. De portretten geven hiermee een gevarieerd overzicht van de kansen en uitdagingen voor brede scholen bij de inbedding van wetenschap en techniek. De portretten bieden op verschillende niveaus aanknopingspunten voor scholen die de inzet van wetenschap en techniek (verder) willen vergroten. Leeswijzer We starten elk portret met een korte samenvatting van de belangrijkste kenmerken van de school en een beknopte achtergrondschets. Elk portret wordt afgesloten met een kort overzicht van de succesfactoren van de school. Deze succesfactoren bieden de lezer snel inzicht in de factoren die bevorderend kunnen werken bij de invoering van wetenschap en techniek. De belangrijkste kenmerken in vogelvlucht van de elf brede scholen en hun wetenschap- en techniekonderwijs zijn terug te vinden in het volgende schema.

12 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen Schoolportretten in vogelvlucht Naam Profiel W&T-partners Organisatievorm Huisvesting Personele inzet 1 Financiën Bijzonderheden De Neptunus Amsterdam Buurt-/wijkschool met profiel wetenschap, natuur en techniek (WNT) Twee speciale natuur- en technieklokalen Weerstation Schooltuinen Techniekcoördinator Onderwijsassistent Stuurgroep WNT VTB Delta De Regenboog Assen Het Krijt MFA Assen De Spelelier Boxtel Titus Brandsmaschool Delft Buurt-/wijkschool, netwerkorganisatie Buurt-/wijkschool Buurt-/wijkschool, profiel gericht op verrijking, met focus op Kunst en Cultuur Buurt-/wijkschool met focus op techniek Basisschool Bso Externe partners (o.a. NEMO, Technika 10, techniekambassadeurs, bedrijfsleven, hbo, vo) Basisschool Aoc Sciencecentrum Hanzehogeschool Bedrijven Basisschool Brede school Assen Bedrijven Basisonderwijs Bso Stichting Brede Scholen Boxtel Externe aanbieders (Mad Science, Ontdekhoek) en bedrijven Basisschool Bso Gemeente/Brede School Delft TU Delft (Science Centre) Bedrijven Wetenschapsknooppunt Delft Groep 3/4 1x in de twee weken Groep 5-8 één uur in de week Bso biedt cursussen aan in de vorm van een carrousel Doorgaande leerlijn met technieklessen, activiteiten en projecten Naschoolse activiteiten 1x per week keuzemenumiddag in onderbouw Tweemaandelijkse techniekmiddag groep 3-8 Naschoolse activiteiten Zoveel mogelijk geïntegreerd in reguliere lessen Techniekmethode Circuitmodel Naschoolse activiteiten en vakantieactiviteiten Natuur- en techniekmethode 10x per jaar techniekmiddag Techniekaanbod Bso (in ontwikkeling) Naschools aanbod Brede School Delft Technieklokaal Technieklokaal Geen apart technieklokaal Geen apart technieklokaal Techniekcoördinator Locatiemanager Ouders Werkgroep Wetenschap en Techniek Twee techniekcoördinatoren Locatiemanager Bredeschoolcoördinator Techniekcoördinator/ leerkracht Stagiairs Vrijwilliger Ouders (incidenteel) Twee techniekcoördinatoren (adjunct-directeur en leerkracht) Externe techniekcoach Beleidsadviseur techniek/techniekmakelaar gemeente Ouders (incidenteel) VTB VTB VTB Schoolbestuur Subsidie Cultuurnetwerk Nederland VTB Subsidie dagarrangementen vanuit gemeente Deelname aan project techniekambassadeurs en Techniek4U Samenwerking met externe partners en bedrijven Goede faciliteiten Opstartfase Leerlingenparlement Eigen VTB-netwerk Assen Plan van aanpak W&T Naschoolse activiteiten via overkoepelende brede school Technieklokaal voor gezamenlijk gebruik MFA-partners Deelname aan VTBnetwerk Assen W&T geïntegreerd in kunst- en cultuur en andere vakken. Principe van drietrapsraket (schoolnaschools-thuis) Enthousiasmerende externe aanbieders Sluitend dagarrangement school en bso met W&T W&T-plan Actieve rol van de gemeente Aanwezigheid TU Delft

Wetenschap en techniek in de brede school 13 Naam Profiel W&T-partners Organisatievorm Huisvesting Personele inzet 1 Financiën Bijzonderheden Het Schateiland Gouda Buurtschool Basisschool en Bso Brede School Gouda Buurt, ouders Vo, pabo s Gemeente Bedrijven Techniekmethode Crearondes 1 x per week voor gr. 5-8 Thema s lopen door in de bso Schoollaboratorium Techniekinstructielokaal (in ontwikkeling) Directeur/ techniekcoördinator Ouders (incidenteel) VTB Subsidie gemeente Financiële ondersteuning woningcorporatie fietsreparatie Doorgaande leerlijn W&T in ontwikkeling Breed netwerk samenwerkingspartners De Driekleur s-gravenzande De Starter Vensterschool Stadspark Groningen Wittering.nl Rosmalen De Ynset Rottum De IJsselhof Zwolle Buurt-/wijkschool Buurt-/wijkschool MFA (formeel geen brede school), focus op talentontwikkeling Kleine brede school op het platteland Buurt-/wijkschool Basisschool Bso Gemeente Mbo/hbo (tuinbouw) Bedrijven Basisschool Peuterspeelzaal Bso Vensterschool Buurthuis Gemeente Bedrijven Basisschool Bso Externe aanbieders (o.a. TU Eindhoven, NEMO) Bedrijven Ouders (incidenteel) Basisschool Gemeente Bedrijven Basisschool Diverse instanties en collegascholen Bedrijven 1 Naast reguliere groepsleerkrachten (en medewerkers bso). Carrousel (in ontwikkeling) Afgestemd activiteiten-aanbod bso Scienceontdekplein voor 2/3-jarigen Sciencelessen op maat voor gr. 1-8 Naschoolse activiteiten in scienceclubs W&T volledig geïntegreerd in curriculum (kernconcepten) Buitenschools aanbod Technieklessen gr. 1-8 Naschoolse activiteiten Bezoek aan ambachtelijke bedrijven W&T-leerlijn gr. 1-8 Themamiddagen Delta-activiteiten Naschools activiteitenaanbod (trap 1 en 2 van drietrapsraket) Bso heeft themalocaties, waaronder de Ontdekhoek W&T Technieklokaal Rekenlokaal Ontdekspeelplein voor peuters en onderbouw Verspreid door school (er zijn geen klaslokalen) Eurekaruimtes voor experimenteren en ontdekken Geen apart technieklokaal Wetenschap- & techniekhoeken binnen de klaslokalen Projectgroep Wetenschap en Techniek Techniekcoördinator Werkgroep Wetenschap & Techniek Locatiemanager Stagiairs Vrijwilligers Directeur Techniekspecialist Directeur Wetenschap- en techniekcoördinator Wetenschapscoördinator Bredeschoolcoördinator Kunst- en cultuurcoördinator VTB VTB Delta VTB Delta Bedrijven VTB VTB Delta Subsidie cultuurfonds Themalocaties bso Samenwerking tuinbouwsector Concentrische leerlijn van 2/3 t/m 15 jaar Gebruik van niettalige stuurkaarten Academische school Innovatieve school Eigen bso met afgestemde aanpak. Ondernemende school; veel externe contacten Sterk onderbouwd W&T-plan Afstand tot voorzieningen Samenwerking ambachtelijke ondernemers W&T geïntegreerd met kunst en cultuur Sluitend aanbod binnenschoolbuitenschools. Deltakrant Colleges voor leerkrachten

14 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen De Neptunus, Amsterdam Interview met Rik Kuiper (techniekcoördinator) van Daltonschool de Neptunus en Liesbert Dreijer (locatiemanager) van kinderopvangorganisatie Partou. Waarom is deze brede school interessant? De Neptunus heeft zich vanaf het begin samen met de buitenschoolse opvang gericht op de thema s natuur, techniek en wetenschap. De randvoorwaarden om leerlingen te introduceren in de wereld van wetenschap en techniek zijn aanwezig: er worden diverse activiteiten georganiseerd, er zijn twee speciale lokalen ingericht en er is een coördinator wetenschap, natuur & techniek. Beide partijen (onderwijs en opvang) realiseren zich dat er nog een wereld te winnen valt met een hechtere samenwerking en hebben een lijst met actiepunten opgesteld om deze samenwerking verder te versterken. De Neptunus is een Daltonschool op IJburg in Amsterdam. De school is samen met buitenschoolse opvang (bso) Partou in één gebouw gevestigd, waarin zij verschillende ruimtes met elkaar delen. Deze bredeschoolconstructie bestaat inmiddels vijf jaar. De nieuwbouwwijk IJburg is inmiddels uitgegroeid tot een wijk met een mix van koopwoningen en een ongeveer 30% gemengd woningaanbod. Alle brede scholen op IJburg hebben een eigen brede schoolprofiel. De rol van het stadsdeel Zeeburg en het schoolbestuur is sturend geweest bij het bepalen van de keuze voor deze profielen. De Neptunus heeft zich vanaf het begin gericht op wetenschap en natuur & techniek (WNT). Op de bovenverdieping van het gebouw zijn dan ook twee natuur- en technieklokalen geplaatst en op het dak zijn een aantal tuintjes, een kas en een weerstation. Onderzoekend en ontwerpend leren Dat de Neptunus zich bezig houdt met wetenschap, natuur en techniek lijkt vanzelfsprekend. Volgens de school sluit het profiel goed aan bij onderzoekend en ontwerpend leren. Beide vormen van leren gaan uit van leren op basis van eigen ervaring en leren kinderen een probleem vanuit verschillende optieken te laten bekijken en beschouwen. Op die manier leren kinderen probleemoplossend denken. Techniek is meer dan alleen iets moois maken, het is iets maken dat werkt. De techniekcoördinator is ervan overtuigd dat kinderen leren door te doen en praktisch aan de slag te gaan. Daar onthouden ze het meest van. Daarnaast is wetenschap, natuur en techniekonderwijs heel erg geschikt voor het gebruik van afwisselende werkvormen. De school vindt dit belangrijk, omdat kinderen op verschillende manieren leren (het meervoudige-intelligentieprincipe). Bij onderzoekend leren, leren kinderen een stappenplan te maken. Ze doen daarbij allerlei vaardigheden op. Bij ontwerpend leren laat je kinderen meer vrij, je geeft ze de materialen en laat ze zelfstandig onderzoeken wat ze met die materialen kunnen doen of maken. De visie van de school komt deels overeen met die van de buitenschoolse opvang: ook zij hechten waarde aan praktische en ondernemende activiteiten en aan variatie, maar kiezen voor een bredere insteek. Kinderopvangorganisatie Partou: We hebben iets met kunsttechniek en fotografie gedaan in het kader van techniek, om ook eens iets anders te doen. Deze activiteiten zijn niet puur technisch, omdat de bso niet te krampachtig alleen maar techniek wil doen. De bso wil wel aansluiten bij de school, maar kinderen daarnaast op meerdere terreinen activiteiten aanbieden, die aansluiten bij hun interesses.

Wetenschap en techniek in de brede school 15 Subsidiebronnen De Neptunus was een van de eerste scholen in Nederland die deelnam aan het VTB-project dat als doelstelling had om wetenschap en techniek in het basisonderwijs te implementeren 6. Via deze subsidie werden de natuur- en technieklokalen ingericht. De Neptunus blijft zich echter richten op wetenschap, natuur en techniek, onder meer als Deltaschool. Via het Deltaproject krijgen scholen een subsidie om via extra lessen aandacht te besteden aan techniek en wetenschap, met speciale aandacht voor de ruimtevaart. Het project is een initiatief van het ministerie van OCW, de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA en de NASA. Van maquettes tot raketten Zowel binnen de school als binnen de bso worden allerlei activiteiten aangeboden op het gebied van wetenschap en techniek. Zo organiseert de school tijdens schooltijd wetenschap- en techniekactiviteiten. Er wordt daarbij gebruik gemaakt van bestaande methodes, zoals Naut, KO- Totaal en de techniektoren. Daarnaast is er door de school voor elke groep een leerlijn opgesteld voor wetenschap, natuur en techniek. Kinderen uit groepen 3 en 4 komen een keer per twee weken in het technieklokaal, kinderen uit groepen 5 tot en met 8 elke week een uur. Groep 3 begint na de kerstvakantie, omdat het eerste half jaar meer gericht is op leren lezen en schrijven. Ze hebben dan al genoeg te verwerken dat eerste half jaar. Eigen website natuur en techniek De school heeft ook een eigen website voor leerlingen van de Neptunus (www.natuurentechniek.nl). Hier zijn o.a. per groep 25 à 30 techniekopdrachten te vinden, een koppeling met het weerstation, uitleg over gereedschap en een weblog ruimtevaart. Daarnaast is er een aparte website voor leerkrachten en studenten van de pabo (http://www.natuurentechniek.nl/leerkracht). WNT-aanbod school en bso Voor het WNT-onderwijs wordt gebruik gemaakt van verschillende methodes en materialen. In groep 1 en 2 werken ze met de techniektoren, school TV (Koekeloere) en de methode KO-totaal, waarin een onderdeel natuur/techniek is opgenomen. In groep 3 t/m 8 wordt gebruik gemaakt van de natuur- en techniekmethode Naut en van het technieklokaal. De bso verzorgt op maandag, dinsdag en donderdag naschoolse cursussen van een uur rondom techniek: We bouwen maquettes, maken lampen en allerlei andere dingen met een technische insteek. Er worden in de bso zes cursussen per week gegeven in de zogenaamde Carrousel: drie voor 4- en 5-jarigen; drie voor 6- t/m 8-jarigen. Kinderen die ouder zijn dan 8 jaar worden op een andere locatie opgevangen. Voor deze kinderen heeft de bso een speciaal concept ontwikkeld. De bso heeft bewust gekozen voor deze leeftijdsindeling, omdat de interesses en mogelijkheden per groep verschillen. De uitvoering van de wetenschap, natuur en techniekactiviteiten op de brede school is in handen van verschillende personen en organisaties. De lessen onder schooltijd in het technieklokaal worden door de techniekcoördinator en een onderwijsassistent gegeven. Ze werken daarbij met groepen van 25 tot 30 leerlingen. Dit is meestal een combinatie van twee groepen: bijvoorbeeld de helft uit groep 5 en de andere helft uit groep 7. Op het moment dat de helft van de groep aan het werk is in het technieklokaal, werkt de andere helft van de groep in de klas met Naut. Op die manier is iedereen bezig met wetenschap, natuur en techniek. In het technieklokaal kunnen de oudere leerlingen de jongere leerlingen soms een handje helpen. De cursussen in de bso worden verzorgd door zowel medewerkers van de bso als vakkrachten van Theatraal IJburg. 6 Bron: Platform Pabo, Nieuwsmagazine voor docenten en opleidingsmanagement. Noordhoff, november 2009.

16 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen Externe partners: de juiste mix Op school worden samen met externe partners verschillende projecten rondom wetenschap en techniek georganiseerd, zoals weer en klimaat en vliegen naar de sterren of van zeewereld tot wereldzee. Vanuit de brede school wordt onder andere samengewerkt met: het Amsterdams Natuur & Milieu Educatiecentrum NEMO Technika 10 het bedrijfsleven: via deelname aan het project Techniekambassadeurs de Educatieve Hogeschool van Amsterdam (EHvA) / Expertisecentrum WNT en de Ipabo: De Neptunus biedt diverse mogelijkheden voor een stage- of afstudeeropdracht op gebied van wetenschap, natuur & techniek. Daarnaast wordt samenwerking met het voortgezet onderwijs (het IJburg College) op gebied van wetenschap, natuur & techniek onderzocht. Met name de school werkt veel met deze externe partijen samen. De bso zou ook wel meer willen samenwerken met andere partijen en dan met name met een kenniscentrum op het gebied van wetenschap en techniek: Meer begeleiding vanuit een kenniscentrum bij het aanbieden van wetenschap en techniek binnen de bso is wenselijk. Op die manier zouden we meer kunnen doen met wetenschap, natuur en techniek in de bso. Nu zijn onze mogelijkheden soms beperkt. Techniekambassadeurs De techniekcoördinator is betrokken bij het project techniekambassadeurs. Het project wil handvatten bieden voor scholen om de samenwerking met het bedrijfsleven te versterken en voor bedrijven om een relevante bijdrage te kunnen leveren aan het onderwijs. In het kader van dit project worden: 12 modules samengesteld; mogelijkheden voor excursies en bedrijfsbezoeken in kaart gebracht (letterlijk: in Google maps); mogelijkheden voor gastlessen beschreven. Bij dit project zijn 24 scholen betrokken. De Neptunus is bij de ontwikkeling van twee modules betrokken: Techniek in het schoolgebouw en Techniek, weer en klimaat. Voor meer informatie over het project zie www.techniekambassadeur.nl. Meer afstemming Ondanks het gedeelde natuur- en techniekprofiel van de brede school gaan vooralsnog zowel de school als de bso ieder hun eigen weg bij het vormgeven van het techniekaanbod. Afstemming is voor beide partijen dan ook een belangrijk aandachtspunt voor de toekomst. Dat dit niet vanzelf gaat ligt volgens beiden niet aan de welwillendheid van de school en de bso. Het heeft vooral te maken met gebrek aan tijd en het stellen van prioriteiten. Ook het feit dat de school vrij nieuw is en er vorig jaar twaalf nieuwe leerkrachten zijn bijgekomen belemmeren de continuïteit rondom wetenschap en techniek binnen de brede school. SWOT-analyse samenwerking school-buitenschoolse opvang Door de techniekcoördinator en locatiemanager van Partou is een SWOT 7 -analyse gemaakt van de samenwerking tussen de school en de bso. In dit overzicht zijn de sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen van deze samenwerking op een rijtje gezet. Kansen ziet de brede school vooral in: Het uitgebreider ingaan op onderwerpen. Het inzetten van afwisselende werkvormen, zoals excursies en gastlessen. Het aanbieden van activiteiten die onder schooltijd soms onder druk komen te staan door een vol programma. 7 SWOT staat voor: Strengths, Weaknesses, Opportunities & Threats.

Wetenschap en techniek in de brede school 17 Het gebruik maken van techniektoren in de bso op het moment dat de onderbouw hier onvoldoende gebruik van maakt. Het Masterplan van het Platform Bèta Techniek: dit kan een impuls geven aan wetenschap en techniek in de brede school. Het versterken van de naschoolse activiteiten met behulp van aanbieders van naschoolse activiteiten. Zowel de school als de bso zien het belang ervan in dat er één pakket komt voor de hele brede school, dat thema s tijdens en na schooltijd meer op elkaar aansluiten en dat er niet dezelfde activiteiten worden georganiseerd. Als je tijdens en na schooltijd dezelfde activiteiten rondom wetenschap en techniek doet, dan is er geen uitdaging voor de kinderen. Als je op school al de hele dag met een raket bent bezig geweest, wil je na schooltijd ook wel eens iets anders. Elkaar aanvullen De meerwaarde van meer afstemming van het aanbod in de brede school is dat de school en de bso elkaar kunnen aanvullen. Kinderopvangorganisatie Partou: School is gericht op kennisoverdracht terwijl de bso meer op sociaal-emotionele ontwikkeling gericht is. Wetenschap- en techniekactiviteiten kunnen op deze aandachtspunten worden aangepast zodat ze beide aan bod komen binnen de brede school. Voor kinderen kan het leuk zijn om met een andere blik naar het onderwerp kijken. Maar ze moeten niet het gevoel krijgen dat ze weer meer moeten leren. Techniek4U De techniekcoördinator werkt deels bij het Regionaal Technocentrum Amsterdam als projectcoördinator basisonderwijs. In het project Techniek4U wordt kinderen van basisscholen in Amsterdam Noord een buurtgericht en naschools techniekaanbod aangeboden in een talentlijn van basis naar vervolg- en topaanbod: basisaanbod op de school zelf, vervolgaanbod op een locatie in de wijk waar kinderen van verschillende scholen gebruik van maken en topaanbod op een plek in het stadsdeel. Voor meer informatie zie www.rtca.nl/projecten/detail/article/techniek4u.html. Daarnaast biedt meer afstemming kansen doordat er binnen de bso meer tijd is voor andere activiteiten waar de school niet altijd aan toekomt, zoals excursies. Tijdens het gesprek nemen beide partijen alvast een voorzichtig voorschot op een hechtere samenwerking: zo wordt de bso uitgenodigd voor een bijeenkomst van de stuurgroep WNT en voor een workshop wetenschap, natuur en techniek voor mensen van de pabo en leerkrachten van andere scholen. Stuurgroep Wetenschap, Natuur en Techniek De stuurgroep WNT bestaat uit directie, leerkracht, onderwijsassistent en coördinator WNT. De groep komt minimaal vier keer per jaar bij elkaar en maakt elk jaar een werkplan van één A4 met daarop een aantal actiepunten voor dat jaar. Kennismaken en ontdekken Ondanks dat er nog wat te winnen valt op het gebied van afstemming zijn de partijen over het algemeen heel tevreden over de opbrengsten van het wetenschap- en techniekaanbod binnen de brede school. Techniekcoördinator Rik Kuiper: Talenten van leerlingen worden beter benut doordat ze op verschillende manieren en met gebruik van verschillende werkvormen leren. Daarbij vinden leerlingen het ontzettend leuk om met techniek en apparaten bezig te zijn en bijvoorbeeld iets te solderen, een stop-motion filmpje te maken, een vogelhuisje, een bootje van hout of een website te maken, onderzoek te doen en dingen te ontdekken. Ze komen in aanraking met dingen waar ze anders niet zo snel mee in aanraking komen.

18 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen Deze resultaten zijn niet vanzelf gerealiseerd en komen voort uit een aantal belangrijke aspecten binnen de brede school. Een uitdagende leeromgeving is daar één van. Doordat er een apart lokaal beschikbaar is voor wetenschap en techniek is altijd geschikte ruimte beschikbaar voor de activiteiten. Daarnaast is het belangrijk dat er binnen de school tijd wordt vrijgemaakt voor wetenschap en techniek, het liefst binnen de formatie voor een techniekcoördinator. De techniekcoördinator en de onderwijsassistent spelen op De Neptunus een belangrijke rol bij het begeleiden en ondersteunen van de wetenschap, natuur en techniekactiviteiten op school. Ook draagvlak onder medewerkers en regelmatig georganiseerd overleg spelen een rol bij de behaalde resultaten. Tips voor andere brede scholen Zorg voor voldoende draagvlak binnen het team. Zij moeten de activiteiten immers uitvoeren. Doe één ding tegelijk. Je kunt niet in een jaar klaar zijn. Maak een werkplan met bijvoorbeeld vijf punten, dat behapbaar is binnen een schooljaar. Dat maakt dat wat je wilt doen overzichtelijk en je hebt niet continu het gevoel dat je van alles moet. Organiseer regelmatig een overleg over WNT binnen de brede school en betrek hierbij zowel de school als de bso. Bespreek daarin de stand van zaken en wat je de komende periode gaat doen aan activiteiten. Zorg voor voldoende scholing. Scholing is geen voorwaarde om WNT-onderwijs goed op te zetten, maar geeft wel een positieve impuls aan de WNT-activiteiten op school. Je krijgt weer inspiratie om nieuwe activiteiten op te zetten. Succesfactoren van deze school: Het aparte wetenschap- en technieklokaal zorgt samen met de diverse activiteiten voor een uitdagende leeromgeving. De aanwezigheid van een techniekcoördinator op school, die naast zijn werk op school ook verbonden is met het technocentrum en deelneemt aan verschillende projecten. Hij fungeert daarmee als spil tussen de brede school en externe partijen en is goed op de hoogte van ontwikkelingen buiten de school. Het WNT-profiel zorgt ervoor dat voor iedereen duidelijk is waar de brede school zich op richt. De aanwezigheid van voldoende financiering voor aanschaf van materialen als een duidelijke keuze voor inzet van tijd (formatie) voor opzetten en verder verbeteren van het wetenschap-, natuur- en techniekonderwijs.

Wetenschap en techniek in de brede school 19 De Regenboog, Assen Interview met techniekcoördinator en groepsleerkracht Casper van der Woude. Waarom is deze brede school interessant? Vanuit de brede school De Regenboog is er een enorme betrokkenheid bij wetenschap en techniek. Er is een sterke gedrevenheid om vanuit een nu nog klein aanbod te komen tot een doorontwikkeling op het terrein van wetenschap & techniek. De aanwezigheid van een technieklokaal, dat voor alle partners van de brede school toegankelijk is, biedt hiertoe alle mogelijkheden. Christelijke Jenaplanbasisschool De Regenboog staat in een wijk waar zowel kinderen van hoogals laagopgeleide ouders de school bezoeken. De partners in de brede school zijn onderwijs, kinderopvang en er worden naschoolse activiteiten aangeboden. De brede school is een netwerkorganisatie. In Assen-Oost, waar de brede school is gesitueerd, zijn drie speerpunten vastgelegd: 1. de verlengde schooldag; 2. de doorgaande lijn; 3. de toegankelijkheid tot verschillende instanties. De school heeft 160 leerlingen en werkt volgens het Jenaplanprincipe. In het Jenaplanonderwijs is wereldoriëntatie een heel belangrijk vormingsgebied. Hierbinnen valt ook wetenschap en techniek. De school heeft een prachtig technieklokaal dat voor alle partners van de brede school toegankelijk is. Het Schoolplan en wetenschap en techniek De Regenboog heeft wetenschap en techniek opgenomen in het schoolplan. In dit schoolplan worden de visie, plan van aanpak, doelen en ambities omschreven. Ook de motivatie om wetenschap en techniek aan te bieden staat hierin omschreven: Techniek komt voor op veel plekken in ons dagelijks leven. Soms meer dan je denkt. Daarbij komt dat wij steeds meer afhankelijk worden van techniek. Kinderen groeien op in deze wereld vol techniek. Ze leven en spelen erin. Mensen worden steeds afhankelijker van techniek, maar dat realiseert men zich maar zelden. Het is daarom van belang dat het onderwijs kinderen bewuster in contact brengt met alle aspecten van de techniek. Het biedt kinderen veel kansen om op meerdere manieren te leren, bijvoorbeeld door aan te sluiten bij onderzoekend leren en niet alleen door overdragend leren centraal te stellen. Bron: Schoolwerkplan VTB CJBS De Regenboog. Noodkreet uit het bedrijfsleven Extra aanleiding om met wetenschap en techniek te beginnen was een noodkreet van het bedrijfsleven in de regio. Tijdens een bijeenkomst, die was georganiseerd door het bedrijfsleven en waarvoor voortgezet onderwijs en primair onderwijs waren uitgenodigd, gaven bedrijven aan dat ze moeilijk aan goed technisch personeel konden komen en werd de behoefte uitgesproken aan technisch goed geschoolde leerlingen.

20 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen Uitgangspunten wetenschap- en techniekonderwijs De Regenboog De Regenboog richt zich op een brede ontwikkeling van kinderen en biedt kinderen veel kansen om op meerdere manieren te leren. Bij de wetenschap- en technieklessen gaat ze uit van vijf aspecten: 1. Cognitief: het ontwikkelen van kennis en inzicht over technische toepassingen. 2. Sociaal-emotioneel: samenwerkend leren. 3. Zintuiglijk: hoe en op welke manier worden technische producten gemaakt of uitgeprobeerd? 4. Creatief: hoe worden vraagstukken en problemen aangepakt? 5. Attitude: hoe ervaren de kinderen persoonlijk wetenschap en techniek? Slag maken naar uitbreiding en samenwerking De organisatiestructuur en lesopzet is binnen het onderwijs van De Regenboog afgerond. Voor het onderwijs zijn methodes en materiaal aangeschaft. Nu moet er nog een slag gemaakt worden naar uitbreiding en samenwerking van wetenschap en techniek in de brede school. Er zijn op dit moment wel naschoolse wetenschap- en techniekactiviteiten, maar het aanbod moet nog beter op elkaar worden afgestemd. Het staat nu nog te los van elkaar. Hiervoor zijn verschillende ideeën binnen het schoolteam, maar die moeten nog uitgewerkt gaan worden. Het gezamenlijke technieklokaal biedt kansen om de doorgaande lijn en samenwerking met de bredeschoolpartners verder vorm te gaan geven. Door de gezamenlijke afstemming over het gebruik van het lokaal en de programmering vindt er een natuurlijk overleg plaats. De methodes en doorgaande lijn in het onderwijs Binnen het onderwijs is de doorgaande lijn al opgezet. In de groepen 1 t/m 4 wordt er met leskisten gewerkt en vanaf groep 5 met Techno Venturie, Techniek Coach en Nieuws uit de natuur. Binnen het Jenaplanonderwijs is het werken aan projecten een belangrijk onderdeel. Elk jaar is er één schoolbreed wetenschap- en techniekproject. Het technieklokaal wordt vanaf groep 5 ingezet. Hier krijgen de kinderen volgens de ontwikkelde leerlijn op vaste momenten diverse wetenschap- en techniekactiviteiten aangeboden. Een overzicht van de leerlijn is te vinden in onderstaande tabel. Wat? Hoe vaak? Groep Projecten (met een techniekonderdeel) vijf keer per jaar schoolbreed 1-8 ICT-project in combinatie W.O. aantal dagdelen onbekend 5-8 Nieuws uit de natuur een keer per twee weken (20x) 5-6 Techniek met pabostudenten aantal dagdelen onbekend 5-6 Bedrijfsbezoeken twee keer per jaar 7 Sciencecenter@school een keer per jaar groep 7 7 Lego mindstorms Gedurende het jaar 7-8 Techniekmiddag Voortgezet onderwijs twee keer per jaar 8 Bezoek aan de Magneet (Hanzehogeschool) een keer per jaar 7-8 Techniekmiddagen Periodiek 5-8 (combinatie Techniek Coach) Techniek Coach 13 opdrachten groep 5 11 opdrachten groep 6 13 opdrachten groep 7 10 opdrachten groep 8 5-8

Wetenschap en techniek in de brede school 21 Een voorbeeldles uit de methode Techno Venturie Leerlingenparlement en wetenschap en techniek In het kader van burgerschap en integratie heeft de school een leerlingenparlement opgezet. Dit parlement bestaat uit acht gekozen leerlingen van de groepen 5 tot en met 8. Zij wonen teamvergaderingen bij en mogen hun ideeën inbrengen. Ook wordt hen gevraagd mee te denken en te participeren. De Regenboog gaat het leerlingenparlement vragen om samen met de buurt te kijken welke wetenschap- en techniekactiviteiten ze kunnen organiseren voor de kinderen, ouders en buurt. Wat zeggen de kinderen? De Regenboog vraagt bij de kinderen na hoe zij de lessen wetenschap en techniek ervaren. Dit doen ze door de tevredenheidtoets af te nemen. Hieruit blijkt dat de kinderen met heel veel plezier en enthousiasme aan de slag willen gaan met wetenschap en techniek en dat ze graag het technieklokaal bezoeken. Samenwerking met andere scholen, bedrijven en ouders De Regenboog werkt samen met het Agrarisch Opleidingscentrum waar ze gebruik mogen maken van de kooklokalen, bloemschiklokalen en ook technieklokalen. Groep 7 bezoekt ieder jaar de Magneet te Groningen. De Magneet is een sciencecentrum van de Pedagogische Academie van de Hanzehogeschool. De Magneet is ingericht met doe-stations waar kinderen actief en spelenderwijs aan de slag gaan met wetenschap en techniek. De groepen 5 en 6 gaan jaarlijks op bedrijfsbezoek naar Essent Milieu in Wijster. Daarnaast spelen de ouders ook een belangrijke rol bij wetenschap en techniek. Zij worden gevraagd voor ondersteuning tijdens excursies en tijdens projecten maar ook wordt er een beroep gedaan op hun expertise. Ouders helpen en ondersteunen bij techniekmiddagen.

22 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen Netwerk VTB-Assen De Regenboog neemt deel aan het VTB-programma. Ze bezoeken de regiobijeenkomsten en op eigen initiatief is een overkoepelend netwerk VTB-Assen in het leven geroepen. In dit netwerk zit de pabo Assen, drie SBO-scholen, negen scholen voor primair onderwijs en twee scholen voor voortgezet onderwijs. Doel is om elkaar te ontmoeten, te versterken, ervaringen te delen, gezamenlijke projecten uit te voeren, et cetera. De techniekcoördinator van De Regenboog ervaart het netwerk als zeer positief, inspirerend, leerzaam en ondersteunend. Enthousiasme, randvoorwaarde nummer één Het enthousiasme van het personeel in de brede school is een belangrijke voorwaarde voor het mogelijk slagen van het programma. Volgens de techniekcoördinator is dit randvoorwaarde nummer één. Om wetenschap en techniek verder goed te kunnen implementeren binnen een brede school zijn er zeker nog drie randvoorwaarden die volgens hem belangrijk zijn: 1. Visie Het hebben van een goede visie die omschreven is in een visiedocument met helder benoemde doelen en resultaatverwachtingen is echt noodzakelijk. Deze visie moet passen binnen het hele kader van de brede school. De voorwaarden hiervoor zijn bij De Regenboog volop aanwezig. 2. Materiaal en financiën Er is aanvullend materiaal nodig en financiële mogelijkheden om dit aan te kunnen schaffen. De Regenboog bezit een technieklokaal en zij ervaren dagelijks de meerwaarde hiervan. 3. Techniekcoördinator De inzet van een techniek coördinator is essentieel voor het slagen en borgen van wetenschap en techniek. De inzet en inspanning van de coördinator kan door vrijstelling van lestaken of in taakuren worden omgezet. De techniekcoördinator van De Regenboog krijgt taakuren voor zijn werkzaamheden als techniekcoördinator. Tips voor andere brede scholen: Betrek vanaf de eerste start bedrijven uit de omgeving bij het ontwikkelen van wetenschap en techniek in de brede school. Stel je randvoorwaarden en doelen niet te hoog want hoe hoger je doelen, hoe eerder mensen afhaken en hoe eerder er teleurstellingen ontstaan. Naast bovenstaande tips geeft de techniekcoördinator ook aan dat het in het algemeen belangrijk is te kijken naar de opleidingen van de toekomstige medewerkers in de brede school. Binnen de pabo s en roc s moet er meer aandacht zijn voor wetenschap en techniek en de mogelijkheden die wetenschap en techniek kunnen bieden bij te integreren in andere vakken en bij de verschillende partners binnen de brede school zoals kinderopvang, VVE en buurtwerk. Enthousiast de toekomst in In het gesprek met de techniekcoördinator van De Regenboog valt het enthousiasme van het personeel op. Het wordt duidelijk dat dit mede de reden is dat wetenschap en techniek veel kansen heeft om goed te worden geïmplementeerd. De faciliteiten van een technieklokaal bieden hiervoor veel mogelijkheden. De aanwezigheid van het lokaal geeft een extra stimulans om tot gezamenlijke programmering te komen. De hulpkreet vanuit het bedrijfsleven biedt een goede kans voor De Regenboog om volop in de actualiteit te blijven staan bij de doorontwikkeling van het aanbod. Aansluiting op het bedrijfsleven en een goede vertaling daarvan in het techniekaanbod biedt ook perspectief voor het aanbod van andere brede scholen elders in het land.

Wetenschap en techniek in de brede school 23 Succesfactoren van deze school: Aanwezigheid van middelen en faciliteiten zoals het technieklokaal. De betrokkenheid van kinderen door inzet van een leerlingenparlement. Binding met de buurt. Eigen initiatief bij opzet van netwerk in gemeente Assen.

24 Oberon en Landelijk Steunpunt Brede Scholen Het Krijt, Assen Interview met leerkracht en werkgroeplid Wetenschap & Techniek Dineke Knol en techniekcoördinator en coach Leerafdeling Anneke Feenstra. Waarom is deze brede school interessant? CBS Het Krijt laat vanuit een enthousiast team zien hoe een wetenschap- en techniekprogramma wordt opgebouwd en in een plan van aanpak is uitgewerkt. Daarbij ligt vooralsnog de concentratie op het onderwijs. De uitgewerkte concretisering van doelen en plannen biedt ook voor andere partners in de brede school een mogelijke opzet. Er zijn concrete suggesties voor de indeling van het programma voor verschillende leeftijdsgroepen. Een locatiemanager draagt zorg voor het naschoolse aanbod en legt verbindingen tussen de wijk, de brede school en andere partners. De school heeft een technieklokaal voor gezamenlijk gebruik voor alle partners van de brede school. CBS Het Krijt staat in de vinex-wijk Kloosterveste in Assen en is aangesloten bij De Brede School Assen (http://www.assen.nl/bredeschool). Sinds januari 2010 zit Het Krijt in een nieuw MFA-gebouw. In het MFA zitten de volgende partners; kinderopvang, peuterspeelzaal, twee basisscholen, een wijkvereniging, een protestantse kerk, een bibliotheek en een dagvoorziening voor verstandelijke gehandicapten. In het gebouw zijn gezamenlijke ruimtes voor alle gebruikers ontwikkeld, zoals een lounge, technieklokaal, keuken en ontmoetingshal. Op Het Krijt zitten 403 leerlingen. Techniek zit in alles De titel van het plan van aanpak vertelt al veel over de visie en de doelen van Het Krijt: Techniek zit in alles, Techniek is om ons heen. Dit plan van aanpak omschrijft de motivatie en laat een zogenaamde foto zien van waar Het Krijt over twee jaar wil staan met wetenschap en techniek en welke doelen er bereikt moeten zijn in de brede school. Dit alles is uitgewerkt in een concrete planning. Het plan van aanpak biedt voor de teamleden een leidraad voor wetenschap en techniek. De relevante onderwijskerndoelen krijgen daarin ruimte voor uitwerking en zijn vertaald in project- en schooldoelen. Project- en schooldoelen Per schooljaar is er een project met een techniekthema als doel. Een gevarieerd aanbod van activiteiten in de groepen waarbij de vier kerndoelen als uitgangspunt genomen worden. Doelen en toetsen op elkaar laten aansluiten. Tegemoet komen aan verschillen tussen kinderen (gevarieerde keuzeopdrachten). Vertrouwen in de zelfstandigheid van kinderen en respect voor elkaar geeft werk- en ontdekplezier. Competentiegevoel vergroten in zelfstandigheid, samenwerken met maatjes, in groepjes of door variatie met andere werkvormen. School is een lerende organisatie waarbij de kwaliteit van invoeren, implementeren en borgen steeds verbeterd wordt. Stagiaires van de leerafdeling helpen bij het uitvoeren van technieklessen. De betrokkenheid van ouders wordt gestimuleerd door ouders te vragen iets te komen vertellen, laten zien van hun beroep en door hen voor techniek ondersteuning te vragen. Techniek verankeren in de schoolorganisatie en in het schoolplan. Bron: Plan van aanpak Techniek zit in alles, techniek is om ons heen.