Ardi Roelofs Taalpsychologische benadering van spraaktaalstoornissen: Rol van executieve functies TaalStaal 9 november 2012 16.20-16.50
Waar zit de taalknobbel? mediaal Gebied van Wernicke Executieve functies Gebied van Broca lateraal Taalprocessen N. caudatus Basale ganglia 2
Executieve functies Bijhouden Inhiberen Schakelen Werkgeheugentaak Stoptaak Switchtaak Braingame Brian Miyake et al. (2000, Cogn. Psych.), Braingame Brian Prins et al. (2010) 3
Invloed van executieve functies op taal Bijhouden van benoemproces Inhiberen van kat, staart, etc. hond Typische taalgebruikers: Benoemsnelheid hangt af van bijhouden en inhiberen, maar niet van schakelen. Shao, Roelofs, & Meyer (2012, QJEP) ESM: Tekort in executieve functies. Tekort in bijhouden en inhiberen, maar niet in schakelen. Henry, Messer, & Nash (2012, JCPP) Bijhouden (en snelheid) verklaart 62% van taalprestatie (bijhouden 4 x zoveel als snelheid). Leonard et al. (2007, JSLHR) 4
Invloed van executieve functies op taal Auditieve stoorwoorden kat (gerelateerd) stoel (ongerelateerd) hond Meer hinder van stoorwoorden bij ESM dan controlegroep. Seiger-Gardner & Schwartz (2008, IJLCD) 5
Vormcoderen Proces van woordproductie Conceptualiseren Lemmaophalen Morfologisch coderen Fonologisch coderen Bijhouden van benoemproces Inhiberen van kat, staart, etc. ESM benoemfouten (bijv. staart [semantisch] of hon [vorm]) vergelijkbaar met die van jongere kinderen Messer & Dockrell (2006, JSLHR) Fonetisch coderen Articuleren hond Levelt, Roelofs, & Meyer (1999, BBS) 6
Proces van woordproductie DIER Begrippen IS EEN HOND HEEFT EEN STAART ESM: minder en zwakkere verbindingen Messer & Dockrell (2006, SLHR) de Lemma s hond meervoud Morfemen <hond> enkelvoud <en> ALS hond + enkelvoud DAN selecteer <hond> Fonemen /h/ /ɔ/ /n/ /t/ /d/ /ə/ ESM: problemen met regeltoepassing Ullman & Pierpont (2005, Cortex) Motor programma s [hɔnt] [hɔn] [də] 7
Hersenroute voor benoemen Motor programma s N. caudatus MOTOR CORTEX ALS hond + enkelvoud DAN selecteer <hond> Morfemen GEBIED VAN WERNICKE Lemma s Fonemen GEBIED VAN BROCA PRIMAIR VISUEEL GEBIED Begrippen ESM: Onregelmatigheden in gebied van Broca en N. caudatus dragen bij aan problemen met taalproductie en executieve functies Indefrey & Levelt (2004, Cognition), Ullman & Pierpont (2005, Cortex) 8
Hersenroutes voor begrijpen en herhalen Correct herhaald (%) 100 80 60 40 20 Leeftijdsgenoten Jonger met eenzelfde taalniveau ESM Motor programma s MOTOR CORTEX perisylvisch gebied 1 2 3 4 Aantal syllaben Gathercole & Baddeley (1990, JML) Morfemen GEBIED VAN WERNICKE Lemma s Fonemen GEBIED VAN BROCA Begrippen PRIMAIR AUDITIEF GEBIED ESM: Onregelmatigheden in perisylvisch gebied dragen bij aan problemen met auditieve verwerking, taalbegrip, en herhalen (fonologisch kortetermijngeheugen) Plante et al. (1991, B&L), Gauger et al. (1997, JSLHR) 9
Hersenroutes voor lezen Motor programma s MOTOR CORTEX Morfemen GEBIED VAN WERNICKE Lemma s Fonemen GEBIED VAN BROCA Begrippen ESM: Onregelmatigheden in spraak/taal gebieden dragen bij aan problemen met lezen PRIMAIR VISUEEL GEBIED hond Dehaene (2008, Reading in the Brain), C. Leonard et al. (2006, Brain) 10
Samenvatting Gebied van Wernicke mediaal Executieve functies lateraal Gebied van Broca Taalprocessen N. caudatus Basale ganglia ESM: Onregelmatigheden in gebied van Broca, N. caudatus, en perisylvisch gebied dragen bij aan problemen met taalprocessen en executieve functies 11
Praktische implicaties voor ESM Diagnose: Belangrijk om vast te stellen of er een tekort in executieve functies is. Behandeling: Trainen van executieve functies als aanvulling op taaltherapie (?) Onderwijs: Belangrijk om rekening te houden met eventueel tekort in executieve functies. Genetics and training of attentional control in typical and developmentally impaired speakers (PhD project): Sikora (RU), Fisher (MPI, Oxford U.), Hermans (Kentalis), Knoors (Kentalis, BSI), en Roelofs (RU: PI). Role of sustained attention in language production (PhD project): Jongman (MPI), Meyer (MPI), Scheper (Kentalis), en Roelofs (RU: PI). Dank voor jullie aandacht http://www.nici.kun.nl/~ardiroel/home.htm a.roelofs@donders.ru.nl 12