cursus: Taalontwikkeling en taalstimulering

cursus: Taalontwikkeling en taalstimulering

Inhoud > Inhoud 2 > Over deze cursus 3 > Taalontwikkeling 6 > Taalstimulering 13 > Reflectie 21 > Theoriebron 1: Cognitieve ontwikkeling 23 > Theoriebron 2: Taalontwikkeling bij jonge kinderen 24 > Theoriebron 3: Beginnende geletterdheid 26 > Theoriebron 4: Het belang van (interactief) voorlezen 28 > Theoriebron 5: Vingerspelletjes 30 > Theoriebron 6: Wat is voor- en vroegschoolse educatie? 31 > Werkmodel: Samenwerkingscontract 36 > Werkmodel: Cursusplanning 37 > Werkmodel: Woordenlijst 38 > Beoordelingsformulier 39 > Specificaties 41 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522-235235 Fax: 0522-235222 E-mail: info@edu-actief.nl Internet: www.edu-actief.nl Theo-Henk Streng en ROC Mondriaan Taalontwikkeling en taalstimulering Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design/ruurd de Boer, omslag: Tekst in Beeld/Hubi de Gast Foto s Uitgeverij Edu Actief b.v. ISBN 978 90 3720 390 5 Copyright 2010 Uitgeverij Edu Actief b.v. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

>Over deze cursus In deze cursus ga je je verdiepen in de taalontwikkeling van baby s en jonge kinderen. Ook leer je waarom voorlezen zo belangrijk is en zul je in staat zijn zelf een tekst voor te lezen. Doelstellingen van de cursus Je kunt de taalontwikkeling van kinderen beschrijven. Je kunt vertellen wat bedoeld wordt met voor- en vroegschoolse educatie. Je kunt de effecten van voor- en vroegschoolse educatie beoordelen. Je kunt voor- en vroegschoolse educatieve programma s met elkaar vergelijken. Je kunt de belangrijkste aspecten van het voorlezen benoemen en deze toepassen. Je kunt het belang van voorlezen omschrijven. Beoordeling Je wordt op verschillende punten beoordeeld. Al deze punten vind je achter in dit boek. Belangrijke punten bij de beoordeling zijn: 1. een actieve deelname aan de lessen 2. een nette en heldere uitwerking van de opdrachten 3. afronding van de processtappen 4. uitgewerkte beroepsproducten. Je toekomstige collega Naam: Werkzaam bij: Medewerkers: Werkzaam als: Soort werkzaamheden: Deirdre Huttema Peuterspeelzaal De Doerakjes Vier begeleidsters in twee groepen Leidster Zorg dragen voor een verantwoord speel- en leerklimaat, speelse activiteiten begeleiden, materialen onderhouden, administratieve taken. Over de werkomgeving: Ik werk in een groep van twintig peuters, dus met kinderen van 2 tot 4 jaar oud. Wat is leuk aan je werk? Grootste blunder: Waar werk je aan? Het begeleiden van kinderen in hun ontwikkeling. Ik heb ooit een kind naar het toilet gestuurd en ben daarna met de rest van de klas vertrokken naar de kinderboerderij. Een collega belde me met de vraag wat er met het kind moest gebeuren. Aan de taalontwikkeling van een aantal allochtone kinderen. Taal Taal Taal Taal Neem deze cursus door en onderstreep de woorden die je niet kent. Neem deze woorden over in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe, onbekende woorden die je tegenkomt tijdens deze training voeg je toe aan de woordenlijst. Na afloop van de training neem je dit overzicht op in je taalportfolio. Werkmodel: Woordenlijst Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

Beroepsproduct 1: Plan van aanpak Dit beroepsproduct inleveren voor: Je gaat een plan van aanpak schrijven voor Murat, die hieronder in de casus wordt beschreven. Casus: Murat is 4 jaar als hij op school komt. De moeder van Murat spreekt geen Nederlands en laat Murat bij jou achter in de klas. Wanneer de kring geweest is en Murat wordt voorgesteld, blijft hij stil. Al snel gaan de kinderen aan het werk. Murat blijft in zijn eentje in de kring zitten. Hij kijkt naar de grond. De hoofdvraag is: wat te doen met Murat? Werk deze vraag uit tot een verslag door eerst de volgende vragen te beantwoorden. Maak daarbij gebruik van de theorie. Wat is er volgens jou met Murat aan de hand? Hoe kun je Murat betrekken bij de schoolse activiteiten? Hoe kun je Murat laten spelen met andere kinderen die hem vrijwel niet kunnen verstaan? Processtappen Maak een planning en stel een samenwerkingscontract op. Lees de theorie en beantwoord vraag 1. Lees de theorie en beantwoord vraag 2. Noem drie voorbeelden. Lees de theorie en beantwoord vraag 3. Noem drie voorbeelden. Maak van je antwoorden een plan van aanpak voor Murat. Laat elke processtap goedkeuren door je docent/begeleider voordat je verdergaat met de volgende processtap. Werkmodel: Cursusplanning Werkmodel: Samenwerkingscontract Eisen beroepsproduct De hoofdvraag wordt als een verslag beantwoord en is in heldere taal ge-schreven. Vraag 1 wordt theoretisch onderbouwd. Vraag 2 bevat ten minste drie voorbeelden, onderbouwd door de theorie. Vraag 3 bevat ten minste drie voorbeelden, onderbouwd door de theorie. 4 Taalontwikkeling en taalstimulering

Beroepsproduct 2: Voorleesactiviteit Dit beroepsproduct inleveren voor: In dit beroepsproduct ga je aan de slag met een voorleesactiviteit. Van tevoren bestudeer je de theorie en maak je de opdrachten in groepjes. Daarna ga je zelfstandig aan de slag. Kies zelf een leeftijd van de kinderen aan wie je gaat voorlezen. Processtappen Maak een planning en stel een samenwerkingscontract op. Kies een voorleesboek uit dat geschikt is voor kinderen van je doelgroep. Verantwoord de keuze van je boek. Bereid de voorleesactiviteit voor met de aandachtspunten uit de opdrachten (9 en 10). Bespreek de voorleesactiviteit met je begeleider en docent. Voer de voorleesactiviteit uit en maak daarvan een filmopname. Ga voor jezelf in een reflectie na of je leerdoel (zie opdracht 10) is bereikt. Werk deze voorleesactiviteit uit in een duidelijk verslag. Laat elke processtap goedkeuren door je docent/begeleider voordat je verdergaat met de volgende processtap. Werkmodel: Cursusplanning Werkmodel: Samenwerkingscontract Eisen beroepsproduct De keuze van het voorleesboek is verantwoord. De voorbereiding koppelt terug naar de opdrachten 9 en 10. De activiteit is van tevoren met de begeleider en docent besproken. Pas na toestemming is de opdracht uitgevoerd. Er is een film van de voorleesactiviteit bijgevoegd. De film duurt maximaal 5 minuten. Het voorleestempo past bij de leeftijd van de doelgroep. Er wordt een reflectie op de activiteit geschreven, gebaseerd op de theorie. Deze reflectie koppelt terug naar de leerdoelen uit opdracht 10. Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

>Taalontwikkeling Doelstellingen Je kunt de taalontwikkeling van baby s en jonge kinderen beschrijven. Je kunt het belang van voorlezen omschrijven. Je kunt zelf voorlezen aan jonge kinderen en daarmee hun taalontwikkeling stimuleren. Je kunt de kenmerken van interactief voorlezen benoemen. Je kunt vertellen hoe de beginnende geletterdheid van kinderen eruitziet en wat deze betekent voor hun taalontwikkeling. Opdracht 1: De cognitieve ontwikkeling van jonge De taalontwikkeling maakt deel uit van de cognitieve ontwikkeling. Zet de onderstaande begrippen uit de cognitieve ontwikkeling van jonge kinderen in de juiste kolom. Theoriebron 1: Cognitieve ontwikkeling onderscheid maken tussen voorwerpen geen onderscheid maken tussen fantasie en werkelijkheid onderzoeksdrang nieuwe ervaringen op school werkt aan de schoolrijpheid taalontwikkeling gaat met grote stappen vooruit Dreumes Peuter Kleuter Opdracht 2: Communiceren zonder praten Stel je voor dat je niet kunt praten. Op welke manieren zou je dan nog kunnen communiceren? Schrijf deze hieronder op. Op welke manier zou jij aangeven dat je honger hebt? 6 Taalontwikkeling en taalstimulering

Op welke manier zou jij aangeven dat je verdrietig bent? Op welke manier zou jij aangeven dat je het koud hebt? Opdracht 3: Communiceren van de baby In de vorige opdracht heb je bekeken hoe je kunt communiceren zonder te praten. Voor baby s gaat het ook zo. Zij kunnen niet praten, maar hebben wel allerlei andere manieren gevonden om te communiceren. Hieronder vind je een tijdbalk waarin je de volgende begrippen op hun plek zet. De woorden mogen elkaar overlappen in tijd. Theoriebron 2: Taalontwikkeling bij jonge kinderen opzettelijk communiceren mondspieren oefenen lachen huilen om zich heen kijken brabbelen contact zoeken Maanden Begrippen 0 2 4 6 8 10 12 Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

Opdracht 4: Taalontwikkeling bij een 2-jarige Als een kind twee jaar is, gaat de taalontwikkeling steeds sneller. Hieronder staat een tabel. Vul deze tabel verder aan met de volgende begrippen. lidwoorden, vervoegingen en voornaamwoorden waaromvragen verschillende betekenis van woorden begrijpen van langere zinnen eenvoudige zinnetjes taal als middel om te leren vertellen zonder woorden woordenschat van ongeveer vijftig woorden 12 maanden 18 tot 24 maanden 2 tot 3 jaar 3 tot 4 jaar Woordenschat van tien tot twintig woorden Gesprekjes met anderen Losse woorden worden gecombineerd Zinnen worden steeds langer Opdracht 5: Beginnende geletterdheid Beantwoord de volgende vragen. 1. Welke invloed heeft de thuissituatie op de geletterdheid van kinderen voordat zij naar school gaan? Theoriebron 3: Beginnende geletterdheid 2. Wat bevordert de vroege lees- en schrijfontwikkeling bij kinderen? 8 Taalontwikkeling en taalstimulering

3. Waarom zijn er zulke grote verschillen in de geletterdheid tussen kinderen die voor het eerst naar school gaan? 4. Wat is een groot risico voor kinderen met een gebrekkige voorschoolse taalverwerving? Opdracht 6: Het belang van voorlezen Al van jongs af aan worden veel kinderen voorgelezen. Dat is niet alleen omdat het voor kinderen leuk is om naar te luisteren. Welk belang dient voorlezen nog meer? Deze vraag ga je in een groepje van vier personen bespreken. Bedenk met elkaar vier belangen en noteer die hieronder. BELANG 1: Theoriebron 4: Het belang van (interactief) voorlezen BELANG 2: BELANG 3: BELANG 4: Opdracht 7: Oefenen met voorlezen In een groepje van vier personen kies je een prentenboek uit. Dit is het boek dat jullie aan elkaar gaan voorlezen. Om de beurt leest iemand uit het prentenboek voor. De anderen observeren die persoon. Let daarbij op intonatie (stemgebruik), oogcontact, beeldend maken, moeilijke woorden en spanningsopbouw. Maak bij het observeren gebruik van het schema op de volgende pagina. Uitgeverij Edu Actief b.v. 9

Naam student 1 Naam student 2 Naam student 3 Intonatie Oogcontact Beeldend maken Moeilijke woorden Spanningsopbouw Opdracht 8: Kenmerken van interactief voorlezen Nu je geoefend hebt, ga je de volgende vragen beantwoorden. 1. Wat is interactief voorlezen? 2. Wat is het doel van interactief voorlezen? 10 Taalontwikkeling en taalstimulering

3. Welke middelen kun je nog meer kiezen behalve prentenboeken? Opdracht 9: Voorlezen In een groepje van vier personen ga je een voorleesactiviteit filmen. Kies een prentenboek uit, bereid je hierop voor en lees om de beurt voor. Tijdens het voorlezen filmt iemand jou. Laat het voorlezen niet langer dan tien minuten duren. Opdracht 10: Evaluatie Als jullie alle vier gefilmd zijn, ga je eerst je eigen fragment terugkijken. Je beantwoordt de volgende vragen. 1. Wat vind je van je stemgebruik? 2. Wat vind je van het oogcontact met het publiek? 3. Hoe ga je om met moeilijke woorden? 4. In hoeverre vind je dit fragment interactief? Uitgeverij Edu Actief b.v. 11

In een groepsgesprek bekijken jullie waar nog leerpunten liggen voor het voorlezen. Noteer die kort. Noteer ook enkele positieve punten van elkaar. Leerpunten Lever het verslag en het videofragment in bij je docent. 12 Taalontwikkeling en taalstimulering

>Theoriebron 1: Cognitieve ontwikkeling De ontwikkeling van kinderen en volwassenen vormt een omvangrijk proces. Vaak wordt daarin onderscheid gemaakt tussen een aantal ontwikkelingsfasen en -gebieden. Die gebieden zijn de lichamelijke (motorische) ontwikkeling, cognitieve ontwikkeling, sociaalemotionele ontwikkeling en seksuele ontwikkeling. In sommige gevallen worden de sociale en emotionele ontwikkeling ook los van elkaar gezien. Voor taal ontwikkelen is de cognitieve ontwikkeling van groot belang. De cognitieve ontwikkeling betreft de verstandelijke ontwikkeling, waaronder de taalontwikkeling, maar ook de ontwikkeling van het geheugen en denkvermogen. Hieronder een overzicht van hoe de cognitieve ontwikkeling van baby s tot kleuters plaatsvindt. De cognitieve ontwikkeling van baby's (0 tot 18 maanden) Een baby leert op drie manieren. Namelijk door ervaringsleren, herhalingsleren en imiterend leren. Een baby is hierbij al gevoelig voor straffen en belonen. De cognitieve ontwikkeling van dreumesen (18 maanden tot 2 jaar) Door de onderzoeksdrang van de dreumes zal hij de wereld ook vanuit een ander gezichtspunt gaan ervaren. De dreumes kan kruipen, en misschien al lopen, en kan dus ook onderscheid maken tussen voorwerpen. Ook zal de dreumes meer verbanden gaan leggen tussen gebeurtenissen. De cognitieve ontwikkeling van peuters (2 tot 4 jaar) Het denken van de peuter is nog vrij concreet en richt zich voornamelijk op wat tastbaar is. Wat dat betreft wordt het denken van de peuter ook wel magisch en animistisch genoemd. De peuter kan nog geen onderscheid maken tussen fantasie en werkelijkheid en heeft nog geen inzicht in oorzaak en gevolg. De taalontwikkeling van de peuter gaat met grote stappen vooruit. De cognitieve ontwikkeling van kleuters (4 tot 6 jaar) De kleuter doet nieuwe ervaringen op school op. Hij komt in aanraking met nieuwe materialen en werkt aan de schoolrijpheid. Dat houdt in dat het kind klaar is om naar groep 3 te gaan. Belangrijke voorwaarden daarvoor zijn dat het kind voldoende ontwikkeld is, fysiek de kracht heeft om een dag op school te zijn en zich daarbij kan concentreren, spreek- en taalvaardig is en emotioneel rijp genoeg is om in een klas te kunnen functioneren. In het denken van de kleuter speelt de fantasie nog altijd een grote rol. Veel kleuters jokken onopzettelijk vanuit deze fantasie, in een poging zichzelf gerust te stellen. Uitgeverij Edu Actief b.v. 23

>Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsleden: Groep: Docent: Blok/periode: Cursus: Onderwerp: Product Criteria Voldoende Onvoldoende Beroepsproduct 1 Processtappen planning en samenwerkingscontract antwoord vraag 1 antwoord vraag 2, drie voorbeelden antwoord vraag 3, drie voorbeelden plan van aanpak. Plan van aanpak De hoofdvraag wordt als een verslag beantwoord en is in heldere taal geschreven. Vraag 1 wordt theoretisch onderbouwd. Vraag 2 bevat ten minste drie voorbeelden, onderbouwd door de theorie. Vraag 3 bevat ten minste drie voorbeelden, onderbouwd door de theorie. Beroepsproduct 2 Processtappen planning en samenwerkingscontract keuze voorleesboek en verantwoording voorbereiden voorleesactiviteit bespreken voorleesactiviteit uitvoeren voorleesactiviteit en filmopname daarvan reflectie leerdoel duidelijk verslag. Voorleesactiviteit De keuze van het voorleesboek is verantwoord. De voorbereiding koppelt terug naar opdracht 9 en 10. De activiteit is van tevoren met de begeleider en docent besproken. Pas na toestemming is de opdracht uitgevoerd. Uitgeverij Edu Actief b.v. 39

Product Criteria Voldoende Onvoldoende Beroepsproduct 2 Actieve deelname in de les Opdrachten Er is een film van de voorleesactiviteit gemaakt. De film duurt maximaal 5 minuten. Het voorleestempo past bij de leeftijd van de doelgroep. Er is een reflectie op de activiteit geschreven, gebaseerd op de theorie. Deze reflectie koppelt terug naar de leerdoelen uit opdracht 10. De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. De opdrachten voor de cursus zijn goed en netjes uitgewerkt. De eigen evaluatie is ingevuld en besproken. Mondeling en schriftelijk taalgebruik Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De teksten zijn in correct Nederlands geschreven. Overige Eindoordeel Onvoldoende Voldoende Goed > Datum: Paraaf docent: Paraaf deelnemer:... 40 Taalontwikkeling en taalstimulering