Zelfredzaamheid-Matrix Volledige en telbare beoordeling van cliënten S. Lauriks, M.C.A. Buster, M.A.S. de Wit, S. van de Weerd, en G. Tichelaar Inleiding Waarom komen mensen bij de publieke (geestelijke) zorg en maken zij geen gebruik van de formele/ informele reguliere (geestelijke) zorg? Zij stellen geen of geen adequate hulpvraag aan de reguliere zorg OF Zij stellen een hulpvraag waar de reguliere zorg (nog) geen antwoord op kan geven ZELFREDZAAMHEID is dan één van de meest belangrijke concepten in de publieke zorg. Het voornaamste doel van de publieke zorg is de zelfredzaamheid van burgers verhogen. 1
Zelfredzaamheid Zelfredzaamheid is: Het zelf realiseren van een acceptabel niveau op belangrijke domeinen van het leven, ook door de juiste hulp te organiseren op het moment dat een behoefte ontstaat waarin de persoon niet zelf kan voorzien. De ZRM meet de mate van zelfredzaamheid: Een uitkomst (gevolg) van persoonskenmerken zoals vaardigheden, persoonlijkheid en motivatie en omgevingskenmerken zoals cultuur, economie en infrastructuur, die een persoon in meer of mindere mate in staat hebben gesteld om (zelf) een bepaald niveau te realiseren. Achtergrond en ontwikkeling De Zelfredzaamheid-Matrix is een bewerking van de Amerikaanse Self-sufficiency Matrix (o.a. Snohomish County Self-sufficiency Taskforce, 2004) De ZRM en de ZRM-supplementen zijn steeds op dezelfde manier ontwikkeld: 1. Amerikaanse versie is uitgangspunt 2. Literatuuronderzoek (bestaande meetinstrumenten) 3. Beleid, wet-, en regelgeving in de publieke zorg 4. Expert consultatie (praktijk, beleid, en onderzoek) 5. Focusgroepen met hulp- en dienstverleners uit het veld De ZRM is inmiddels ook op basis van betrouwbaarheid- en validatie onderzoek herzien om bruikbaarheid en haalbaarheid in een breder wordend veld te verbeteren 2
De Zelfredzaamheid-Matrix DOMEIN 1 acute problematiek 2 niet zelfredzaam 3 beperkt zelfredzaam 4 voldoende zelfredzaam 5 volledig zelfredzaam Financiën Dagbesteding Huisvesting Huiselijke relaties Geestelijke gezondh Lichamelijke gezondh Verslaving Act Dagelijks Leven Sociaal netwerk Maatschappelijke part. Justitie De domeinen Mate van zelfredzaamheid op 11 belangrijke domeinen van de dagelijks leven. Elk domein bevat verschillende indicatoren Bv sociaal netwerk: aantal relaties, type relaties, maken/onderhouden van relaties Zwaartefactoren Factoren die de zelfredzaamheid belemmeren of meetellen in doelstellingen Aanwezigheid hulp Formeel en informeel Zwaartefactoren: Zorgverzekering Cognitief vermogen Taalbeheersing Verantwoordelijk voor kinderen ZRM-supplementen ZRM-supplement: Ouderen (concept) De mate van zelfredzaamheid op 1 aanvullend domein dat specifiek in het dagelijks leven van ouderen van belang is. Tijdsbesteding ZRM-supplement: Ouderschap De mate van zelfredzaamheid op 4 aanvullende domeinen die specifiek van belang is in zorg voor minderjarige kinderen Lichamelijke verzorging Sociaal-emotionele ondersteuning Scholing Opvang 3
Scoren op de ZRM Op ieder domein wordt de mate van zelfredzaamheid op een schaal van 1 tot 5 gescoord, waarbij 1 de meest ernstige, en 5 de meest gunstige situatie weergeeft. In termen van: zelfredzaamheid Dimensie 1 2 3 4 5 Acute problematiek Niet zelfredzaam, situatie verslechtert zonder interventie Beperkt zelfredzaam, sit. is stabiel maar minimaal toereikend Voldoende zelfredzaam Zelfredzaamheid Zelfredzaamheid bovengemiddeld goed Snelle oefening Welk domein en welke score horen bij de volgende kenmerken? 3e JAAR HBO-VERPLEEGKUNDE Dagbesteding (5) ALLEENSTAAND Huiselijke relaties (4) MOET VOORKOMEN IVM OPENSTAANDE BOETES Justitie (1) SPUIT REGELMATIG INSULINE IVM DIABETES Lichamelijke Gezondheid (4) ALS DE OPPAS NIET KAN, IS 8-JARIG KIND ALLEEN THUIS [ZRM-supplement: Ouderschap] Opvang (3) KOMT ROND VAN EEN AOW-UITKERING Financiën (3) VOORZITTER VAN WANDELCLUB DE ZANDLOPERS Maatschappelijke participatie (5) 4
Casus Riet van Dongelen Mevrouw van Dongelen ( Zeg maar Riet ) is 71 jaar. Haar man is 10 jaar geleden overleden. Ze heeft een dochter (Janine, 42), een zoon (Jeffrey, 47). De laatste tijd gaat het lichamelijk niet zo goed met Riet: pijn in de benen, continu moe. Als ik drie stappen zet ben ik uitgeput. Riet wil graag weer wat mobieler worden zodat ze vaker onder de mensen kan zijn, bijvoorbeeld bij de dagsociëteit in het buurthuis waar ze altijd graag kwam. Casus Riet Financiën en Dagbesteding Riet heeft 27 jaar gewerkt als productiemedewerker bij een grote suikerfabrikant. Op haar 63 ste is ze met pensioen gegaan. Ze heeft naast haar AOW een redelijk aanvullend pensioen. Maar vorige week wilde ik geld pinnen voor boodschappen en bleek mijn saldo ontoereikend. Ik heb vorige maand op verzoek van Jeffrey een krediet bij de bank aangevraagd zodat we het wat breder hebben, ik denk dat daar iets fout is gegaan. Jeffrey reageert dat hij de bank zal bellen. Jeffrey beheert sinds een aantal maanden het huishoudboekje van Riet, maar uit het stapeltje herinneringen en aanmaningen op de koffietafel lijkt dit niet helemaal goed te gaan. 5
Casus Riet Huisvesting en Huiselijke relaties Na het overlijden van haar man woonde Riet lange tijd alleen in de 3-kamer sociale huurwoning op de eerste verdieping. Jeffrey komt 4 a 5 dagen per week, en is dan een groot deel van de dag aanwezig. Janine woonde bij haar moeder in huis, maar zit sinds 2 jaar in detentie in verband met een gewapende overval. Toen Riet wat slecht ter been werd is een traplift geïnstalleerd. In de huiskamer staat een groter kast vol boeken, een versleten bank, koffietafel en TV (aan). Casus Riet Geestelijke gezondheid, Lichamelijke gezondheid en Verslaving Een paar weken geleden is haar laatste echte vriendin die ze al 43 jaar kende, overleden, daar is Riet nog verdrietig over: Ik heb geen vrienden meer over, allemaal overleden of in een tehuis, ouder worden is eenzaam worden De huisarts heeft drie weken geleden paracetamol voorgeschreven voor de pijn en dacht iets te horen aan het hart van Riet, maar wilde het nog een paar weken aanzien. Inmiddels neemt Riet de paracetamol niet meer: Dat hielp geen zier, dus daar ben ik mee gestopt. Tijdens het gesprek rookt Riet flink door, ze rookt een pakje per dag. Riet heeft een flinke rokershoest en na iedere hoestbui (3 tijdens het gesprek) heeft ze een paar minuten nodig om op adem te komen. Roken is een van de weinige pleziertjes die ik nog heb 6
Casus Riet Activiteiten van het dagelijks leven Jeffrey doet de boodschappen, kookt en doet de was. Soms helpt hij ook met het aankleden. Riet zit nooit ongewassen of ongekleed aan het ontbijt. Naar het toilet gaan en eten gaan goed. De huiskamer ziet er redelijk schoon uit, maar een blik in de keuken toont een enorme stapel afwas, onafgedekte etenswaren, en etensresten. De keuken ruikt niet fris. Sociaal Netwerk en Maatschappelijke participatie Tot een paar maanden geleden ging Riet regelmatig naar de dagsociëteit waar ze een kop koffie dronk, een praatje maakte en de krant las. Nu komt ze nauwelijks buiten en heeft eigenlijk alleen contact met Jeffrey. De laatste keer dat ze naar de dagsociëteit is geweest is 5 weken geleden. Jeffrey doet zijn best, en ik weet niet wat ik zonder hem zou doen. Hij heeft natuurlijk zijn eigen dingen met dat kaartspelen op internet en zo, maar hij is toch bijna iedere dag bij me. Casus Riet Justitie Toen Janine werd opgepakt, nu twee jaar geleden, is de politie met Riet komen praten en hebben ze het huis doorzocht. Ze vonden een pistool in de slaapkamer van Janine, ik heb gezegd dat het van mij was en toen moest ik mee. Ik ben veroordeeld voor verboden wapenbezit, met een voorwaardelijke straf van 1 jaar, tijd die Janine in ieder geval niet hoeft te zitten zegt Riet bijna trots. Daarna heeft Riet geen contact meer gehad met politie en justitie. 7
Casus Riet Tijdsbesteding Riet leest veel: ongeveer 3 boeken per week. Ze zit in haar sta-op stoel bij het raam met een boek en leesloep op schoot, sigaret in de hand. Riet probeert ieder dag om 7 uur op te staan voor het ontbijt. Daarna leest ze tot de lunch om 12 uur, dan komt Jeffrey meestal binnen, na de lunch en na het avondeten om 6 uur, leest ze meestal ook: Anders zit ik me maar te vervelen, ik kan toch niet veel anders meer doen. Domein Score Fin 2 Db 2 Hv 5 Hrel 4 Ggzh 4 Lgzh 2 Versl 3 ADL 3 Socnw 3 Maatptp 2 Just 4 Tdbstd 3 ZRM-beoordeling Riet 8
Toepassingen ZRM Screening en probleeminventarisatie Met de ZRM kan een professional relatief eenvoudig een volledig en gestandaardiseerd overzicht krijgen van het functioneren van een persoon Zorgtoewijzing en prioritering De ZRM kan de beslissing van de professional ondersteunen om een persoon toe te wijzen aan een zorginterventie, of in te zetten op specifieke problematiek Monitoring en voortgangsevaluatie De professional kan de ZRM gebruiken om de ontwikkeling van een persoon te volgen, en de voortgang van een persoon te evalueren Evaluatie van behandeleffect De ZRM lijkt te kunnen worden gebruikt als uitkomstmaat in de evaluatie van effect van behandeling of interventie Regie en afstemming in multidisciplinair behandelaanbod De ZRM draagt bij aan het spreken van één taal in een team met hulpverleners met diverse achtergronden Eigenschappen ZRM Interne consistentie 2686 pers. (Jongerenloket Rotterdam en Centrale toegang MO Amsterdam) Eén construct: zelfredzaamheid Geen overbodige domeinen Inter-beoordelaar betrouwbaarheid 20 pers. gezien door 2 MW s / 16 en 20 profs (2 reeksen) scoren 3 fictieve casussen Diverse profs geven vergelijkbare ZRM-beoordelingen Beschikbaarheid van informatie is van groot belang Constructvaliditeit 81 pers. ZRM en HoNOS (ACT-Jeugd Rotterdam) / 86 pers. ZRM en CANSAS (LZA studie) Sterke correlaties totaalscores ZRM/HoNOS en ZRM/CANSAS Diverse correlaties ZRM domeinen en HoNOS/CANSAS subschalen Fassaert et al., 2013 (TSG en Community Mental Health Journal) 9
Gebruik in de G4 Amsterdam GGD Amsterdam - Centrale Toegang Maatschappelijke Opvang Screening dak- en thuislozen Dienst Werk en Inkomen Identificatie risicogroep Aanpak Kwetsbare Huishoudens Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Voortgang en evaluatie Aanpak Kwetsbare Huishoudens Dienst Wonen, Zorg en Samenleven Opgenomen in Koersbesluit Sociaal domein, onderdeel van ondersteuningsplan in Proeftuinen V&V Rotterdam Gemeente Rotterdam - Jongerenloket Screening en probleeminventarisatie jongeren zonder startkwalificatie Utrecht GG&GD Utrecht Cliënt Volg Systeem Sociaal Kwetsbaren (veldregie) Den Haag GGD Den Haag - Centraal Coördinatie Punt Screening en Client Volg Systeem Sociaal Kwetsbaren (veldregie) Eisen aan gebruikers Training in het gebruik van de ZRM De ZRM is eenvoudig en overzichtelijk, maar je moet de methodiek en definities kennen Interview vaardigheden De ZRM specificeert welke informatie verzameld moet worden, niet hoe die informatie verzameld wordt. Dit verschilt per cliënt, instelling en situatie Registratiesysteem en werkproces Hoewel de administratieve last van de ZRM laag is, moet het beoordelen en invullen goed ingebed worden in werk en registratie 10
Verdere ontwikkeling Zelf-gerapporteerde zelfredzaamheid Een instrument waarmee cliënten hun eigen zelfredzaamheid kunnen beoordelen op dezelfde domeinen en niveaus als de ZRM. Gevoeligheid voor verandering, accreditatie als ROMinstrument. Er zijn indicaties dat de ZRM gevoelig is voor verandering, maar meer onderzoek is nodig. De vraag naar de toepassing van de ZRM als ROMinstrument neemt sterk toe. Accreditatie door koepelorganisaties in de publieke zorg is wenselijk. Vragen / opmerkingen Steve Lauriks Wijnand van den Boom Tel.nr: 0622 728 596 E-mail: zrm@ggd.amsterdam.nl Website: www.zelfredzaamheidmatrix.nl 11