DEEL 2 RICHTINGGEVEND GEDEELTE De gewenste ruimtelijke structuur van de gemeente Ruimtelijk Structuurplan gemeente Malle
Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle Inhoudstafel INHOUDSTAFEL HOOFDSTUK I: VISIE OP DE GEWENSTE RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGEN... 161 1. Uitgangspunten voor de ruimtelijke ontwikkeling van Malle... 161 2. Algemene visie op de rol van de gemeente... 162 HOOFDSTUK II: GEWENSTE RUIMTELIJKE STRUCTUUR... 165 1. Concepten als basis voor de gewenste ruimtelijke structuur... 165 2. Synthese van de gewenste ruimtelijke structuur... 167 HOOFDSTUK III: ONTWIKKELINGSPERSPECTIEVEN VOOR DEELSTRUCTUREN... 173 III.1 DE RUIMTELIJK-NATUURLIJKE STRUCTUUR ALS ONDERLEGGER... 173 1. Visie en concepten... 173 2. Elementen van de gewenste ruimtelijk-natuurlijke structuur... 177 3. Mogelijke beleidsmaatregelen en acties... 177 III.2. DE NEDERZETTINGSSTRUCTUUR: CONCENTRATIE IN DE KERNEN... 181 1. 2. Visie en concepten... 181 Elementen van de gewenste nederzettingsstructuur... 203 3. Mogelijke beleidsmaatregelen en acties... 205 III.3. ONTWIKKELINGSKANSEN VOOR DE RUIMTELIJK-ECONOMISCHE STRUCTUUR... 219 1. Visie en concepten... 219 2. 3. Elementen van de gewenste ruimtelijk-economische structuur... 233 Mogelijke beleidsmaatregelen en acties... 234 III.4 ONTWIKKELINGSKANSEN VOOR DE STRUCTUUR SPORT & RECREATIE... 236 1. Visie en concepten... 236 2. Elementen van de gewenste structuur sport en recreatie... 241 3. Mogelijke beleidsmaatregelen en acties... 242 III.5 EEN DUURZAAM SCENARI O VOOR DE VERKEERS- EN VERVOERSSTRUCTUUR... 245 1. Visie en concepten... 245 2. Elementen van de gewenste verkeers- en vervoersstuctuur... 249 3. Mogelijke beleidsmaatregelen en acties... 249 Stramien, december 2005 159
Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle Visie Hoofdstuk I: Visie op de gewenste ruimtelijke ontwikkelingen 1. Uitgangspunten voor de ruimtelijke ontwikkeling van Malle 1.1. Malle open en stedelijk Het verzekeren van de kwaliteit van de open ruimte, kan door de maximale vrijwaring van de resterende open ruimte en door de natuurlijke structuur opnieuw als onderlegger van ruimtelijke ontwikkelingen te nemen. De bescherming van waardevolle gebieden en landschappen en van de landbouwactiviteit op zich, past in die optiek, evenals het nastreven van de algemene beeldkwaliteit van het landschap. Door medegebruik tussen landbouw (als hoofdactiviteit in dit gebied), natuur en recreatie sterk te ontwikkelen kan Malle uitgroeien tot een toonbeeld voor andere gemeenten. Daarvoor dient open ruimte ook beter geïntegreerd in het grotere (regionale) geheel van buitengebieden. Harde activiteiten worden gebundeld en geconcentreerd in de kernen, wat tegelijk een functionele versterking van de kern in het bijzonder en van de woonfunctie in het algemeen betekent. Door een sterke relatie te voorzien tussen de kernen en de open ruimte kan een karakteristiek geheel ontstaan. 1.2. Belang van duurzame mobiliteit Om in die context toch een grote mobiliteit te garanderen, is het belangrijk om vlotte verbindingen te voorzien met de kring van gemeenten rond Malle (Zoersel / Wechelderzande / Vlimmeren / Rijkevorsel / Brecht) en dit voor alle weggebruikers (autoverkeer en fietsers). Naast betere functionele fietsverbindingen hoort ook een recreatief fietspadennetwerk, aansluitend op het recreatief karakter van de gemeente. In de hele mobiliteit geldt een sterke prioriteit naar verkeersveiligheid, zowel in de kernen als erbuiten. Het uitbouwen van een knoop van openbaar vervoer in Malle, centraal gelegen op de assen Antwerpen- Turnhout en Herentals-Brecht (met het IR station) verhoogt de bereikbaarheid van de kernen en zorgt tegelijkertijd voor een sterk aanbod naar de grotere steden rondom voor inwoners van Malle zelf. Verder is een goede ontsluiting naar de autosnelweg E34 noodzakelijk. Stramien, december 2005 161
Visie Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle 1.3. Economisch knooppunt De selectie als economisch knooppunt heeft een aantal ruimtelijke consequenties voor Malle. De gemeente zal het economisch draagvlak vergroten en er tevens voor zorgen dat economische activiteiten goed passen in de bestaande ruimtelijke structuur. Dit geldt voor het industrieterrein en de relatie met de groene omgeving, maar ook voor solitaire bedrijven waar verwevenheid met andere functies van toepassing is. Als deel van een agrarische macrostructuur is het belangrijk dat Malle voldoende aandacht heeft voor het goed functioneren van de landbouw, voornamelijk in die gebieden die daarvoor het meest geschikt zijn. 2. Algemene visie op de rol van de gemeente 2.1. Malle, knooppunt in het buitengebied Ruimtelijk gezien is Malle centraal gelegen in het overwegend landelijk gebied tussen Antwerpen en Turnhout en de twee kleinere polen Brecht-Hoogstraten en Herentals. Malle ligt dus op het raakvlak van vier invloedssferen. Functioneel vormt Malle een knooppunt van een aantal diensten (handel, onderwijs) en economische bedrijvigheid (economisch knooppunt) met een dienstverlenende rol voor de ruimere omgeving en goed uitgebouwde relaties met andere knooppunten. Malle heeft verder de potenties om te fungeren als een uitvalsbasis van zachte recreatie voor de stedeling: wandelen, fietsen, verblijfsaccommodatie, (satelliet van Antwerpen en Turnhout). 2.2. Malle, bestaande uit twee kernen Sinds de fusie van gemeenten maken Oost- en Westmalle deel uit van dezelfde gemeente Malle. Beide kernen zijn ongeveer evenwaardig uitgegroeid. Naar de toekomst toe, vormen de evenwaardigheid enerzijds en de complementariteit tussen beide anderzijds, het uitgangspunt van de verdere ontwikkeling. Nieuwe voorzieningen worden gelijkmatig gespreid over beide kernen, de ontwikkeling voorziet in een verdere evenwichtige uitbouw. Om die complementariteit goed te laten functioneren is het belangrijk dat de relatie tussen beide kernen verstevigt. Een vlottere verbinding, voor verschillende verkeersdeelnemers dient uitgebouwd te worden. 162 Stramien, december 2005
Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle Visie 2.3. Malle, aantrekkelijke woongemeente In eerste instantie komt het er op aan de intrinsieke woningkwaliteit en de kwaliteit van de directe woonomgeving te verzekeren. In dit kader vormt de nabijheid van de uitgestrekte open ruimte rondom Malle een belangrijke troef die beter kan worden benut bij de inrichting van bestaande en nieuwe woongebieden. Noden en behoeften op de woningmarkt dienen aangevuld, met het oog op de bestaande en toekomstige tendensen op vlak van bevolkingssamenstelling (meer ouderen, kleinere gezinnen, ). Bovendien moet het aanbod aan betaalbare woningen worden verhoogd. Sociale kavels, koopwoningen en huurwoningen moeten op de markt worden gebracht, maar op een zodanige manier verspreid in de gemeente dat gettovorming wordt vermeden. Bevorderen van het wonen in de kern (nabij de voorzieningen) krijgt bijzondere aandacht. Inbreiding biedt hierbij heel wat mogelijkheden. Inbreiding kan evenwel niet ongelimiteerd. Negatieve aspecten, bijvoorbeeld verhoogde parkeerdruk of verdwijnen groenelementen, dienen door creatieve oplossingen vermeden te worden. Er dient gestreefd te worden naar een evenwicht van voldoende dichtheid en kwalitatief wonen. 2.4. Groene gemeente Malle kan uitgroeien tot een uitgesproken groene gemeente, met groen dat van in de open ruimte (ten noorden en ten zuiden van de bebouwing), infiltreert tot in de kernen. Een nieuwe synthese tussen het oorspronkelijke landelijke karakter en de wijziging als gevolg van de suburbanisatie dringt zich op. Het is zoeken naar nieuwe ruimtelijke modellen om het groene karakter te versterken en de band met de open ruimte vanuit de uitdijende bebouwing waar te maken Stramien, december 2005 163
Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle Gewenste ruimtelijke structuur Hoofdstuk II: Gewenste Ruimtelijke structuur 1. Concepten als basis voor de gewenste ruimtelijke structuur Concepten zijn de ruimtelijke vertaling van de visie, ze vormen de bouwstenen voor de gewenste ruimtelijke structuur. Concepten kunnen voor deelaspecten worden uitgewerkt, of voor het geheel. De basisconcepten in dit stadium van de opbouw van het structuurplan bieden een eerste referentiekader. 1.1. Twee compacte kernen Het evenwicht tussen beide kernen, met een sterke onderlinge afstemming is het uitgangspunt. Eenheid in verscheidenheid. Ruimtelijk vraagt dat een duidelijke afbakening van de kernen, een evenwicht in de uitbouw en een sterkere uitstraling van de kern zelf. Westmalle biedt het zwaartepunt van activiteiten, met de sterkste (eerder lineaire) concentratie van handel, onderwijs, wonen en diensten (met o.m. het gemeentehuis). Oostmalle is meer een knooppunt van transacties, een kruispunt van belangrijke verbindingswegen met een eigen concentratie van (meer lokale) handel, onderwijs, diensten, wonen en openbaar vervoer. 1.2. Malle op de grens van twee landschappen Het noorden en zuiden van Malle behoren beiden tot een ander landschapstype. Het noorden kent een eerder open karakter en wordt gedomineerd door agrarische activiteiten. Het zuiden daarentegen bestaat uit gesloten boscomplexen. De eigenheid van beide gebieden moet worden versterkt om de structuur en de leesbaarheid van de gemeente te verhogen. Stramien, december 2005 165
Gewenste ruimtelijke structuur Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle 1.3. N12: ruggengraat van de gemeente Beide kernen van Malle zijn geënt op de N12, evenals het industrieterrein De Schaaf Delften. De rol van de N12 als as van de gemeente dient versterkt te worden. 1.4. Ritmiek open-gesloten Op de as Antwerpen-Turnhout wisselen de doortochten van de kernen af met mooie open ruimte, ondanks de recente lintvormige ontwikkeling, typisch voor heel Vlaanderen. Naar de toekomst is het ritme open-gesloten op de as in het algemeen en voor Malle in het bijzonder een belangrijk element. Het verhoogt de leesbaarheid. 1.5. Groene gemeente op de grens Malle kan verder ontwikkelen tot een gemeente met een uitgesproken groen karakter en sterke relaties met de open ruimte. De verscheidenheid aan landschappen biedt boeiende ontwikkelingskansen; met het contrast tussen de open ruimte ten noorden en het meer gesloten karakter van de bosrijke omgeving in het zuiden 166 Stramien, december 2005
Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle Gewenste ruimtelijke structuur 2. Synthese van de gewenste ruimtelijke structuur 2.1 Bestaande ruimtelijke structuur als vertrekpunt De bestaande ruimtelijke structuur is historisch gegroeid. Om te komen tot de gewenste ruimtelijke structuur geldt deze bestaande structuur als vertrekpunt. In deze structuur zijn zowel knelpunten als potenties aanwezig. Knelpunten dienen weggewerkt te worden of verzwakt, potenties zijn een aanleiding om de ruimtelijke structuur te verbeteren. Een goede ruimtelijke structuur is immers een noodzakelijke voorwaarde voor kwaliteit. De analyse en synthese van de verschillende ruimtelijke systemen werden geïntegreerd op de kaart van de bestaande ruimtelijke structuur van Malle. Malle is opgebouwd uit twee kernen die geënt zijn op de N12. Radiaal vanuit de kernen vertrekken verschillende steenwegen in noordelijke en zuidelijke richting, aansluitend op de E19 en de E34. De bebouwing kent een afnemende dichtheid van de kern naar buiten toe. Rond de kernen liggen traditionele verkavelingen, met een sterke uitloper richting Antwerpen. De omliggende open ruimte kent in het noorden een erg open karakter met landbouw als voornaamste activiteit, in het zuiden wordt het landschap overheersd door bossen. De cuesta vormt de scheiding tussen beide landschappen. De belangrijkste knelpunten zijn de uitdeinende bebouwing en de druk die deze uitoefent op de open ruimte; de versnipperde structuur van de kernen en de aansluiting met de verkavelingen; en de sterke autogerichtheid. De voornaamste kwaliteiten van de bestaande ruimtelijke structuur zijn de aanwezige open ruimte rondom de kernen met een zeer verscheiden karakter; de concentratie van handel en voorzieningen in de kernen; de erkenning van Malle als economisch knooppunt en de concentratie van de industrie in De Schaaf - Delften; en de duidelijke verkeersstructuur die zorgt voor een goede bereikbaarheid. Stramien, december 2005 167
Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle Gewenste ruimtelijke structuur 2.2 Gewenste ruimtelijke structuur (kaart 1) Versterken van de eigenheid van het noordelijk open en het zuidelijk gesloten landschap, ingepast in het groter geheel van de Kempen is het uitgangspunt, de onderlegger voor de globale ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente. De talrijke natuurwaarden in de gemeente komen daarbij op de voorgrond. Door middel van open-ruimte-corridors en de uitbouw van de beekvalleien kan een grotere interne samenhang in de hand worden gewerkt. Specifieke aandacht voor kleine landschapselementen bij elk inrichtingsproject en bijzondere aandacht voor de kwaliteit van de publieke ruimte, kan Malle verder doen uitgroeien als groene gemeente. Ook in de bebouwde omgeving en de industriezone kan dat groene karakter worden doorgetrokken door groene en ecologische verbindingen ook in die gebieden door te trekken. Twee sterk afgebakende en goed uitgebouwde kernen, met een concentratie van voorzieningen en kleinhandel in een groene parkachtige omgeving en doorkruist met interne voetgangers- en fietsverbindingen geven nieuwe ontwikkelingskansen aan de gemeente. Verdichting van wonen in de kern zelf (boven winkels en in de achtergelegen binnengebieden), aanvulling van wonen in de omliggende verkavelingen (met extra aandacht voor verbetering van de woonomgeving) en beperken van nieuwe woningbouw in verder afgelegen delen van de gemeente (open ruimte, bosgebieden), zorgen voor een sterkere samenhang, een efficiënter gebruik van de voorzieningen, minder mobiliteitsproblemen en een betere vrijwaring van de open ruimte en het groene karakter van de gemeente. Een sterke bundeling van economische activiteiten op het bestaande industrieterrein, gekoppeld aan een betere ontsluiting naar het zuiden vormt het kernidee. Verdichting, optimalere benutting en een globale inrichting kunnen leiden tot versterking van de uitstraling. De Europahallen bieden extra mogelijkheden voor uitbouw van een grootschalig project. Uitbreiding, eerst aan de Hooybergh, vertrekt van duidelijke ontwerpprincipes (kwaliteit architectuur, ontsluiting via industrieterrein, behoud corridor, uitbouw buffer). Landbouwontwikkeling wordt gesitueerd in de landschappelijke context, met indeling in typegebieden. De N12 fungeert als structurerende as in de verkeersstructuur: hij maakt de verbinding tussen oost en west, zorgt voor de ontsluiting van het industriegebied en is een belangrijke drager van het openbaar vervoer. De beeldwaarde van deze as verschilt binnen en buiten de kern: in de kernen geldt de inrichting van een doortocht, buiten de kern dient meer groen aangebracht te worden langs de weg. Het noord-zuid verkeer wordt afgewikkeld via de Zoerselbaan en de Lierselei. Een directe ontsluiting van het industrieterrein in het zuiden, vermindert de druk van het auto- en vrachtverkeer op de noord-zuid assen. De Stramien, december 2005 169
Gewenste ruimtelijke structuur Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle verbinding tussen Herentals en Brecht met openbaar vervoer vervolledigt het netwerk. Oostmalle vormt in dit netwerk van openbaar vervoer een belangrijk knooppunt. Een aantal steunpunten op de N12 vormen de vertrekbasis voor een netwerk van groene bewegwijzerde en beveiligde fietsroutes, als verbindingen naar en in de open ruimte. Sport- en recreatie-infrastructuur sluit hier op aan. Het noordelijke gebied krijgt hierbij eerder een zacht recreatief karakter (wandelen en fietsen, paardrijden e.d. zonder harde infrastructuur), in combinatie met landschappelijke waarden van het open, agrarisch gebied. Hier sluiten verbindingen aan op het toeristisch-recreatief netwerk van het kanaal. De zuidzijde, gekenmerkt door een variatie in bos- en agrarische gebieden, herbergt ook hardere infrastructuur (met sportinfrastructuur in of nabij de kernen, verblijfsaccommodatie rond Trappistenabdij en nabij het vliegveld, speelbossen, e.d.). 170 Stramien, december 2005
Ontwerp ruimtelijk structuurplan Malle Gewenste ruimtelijke structuur 2.3 Gewenst beeld Het beeld van Malle wordt bepaald door een aantal deelruimtes met een eigen identiteit. Enerzijds dient deze identiteit versterkt te worden, anderzijds dient aandacht uit te gaan naar de overgangsgebieden tussen de deelruimtes. Het gaat om volgende deelruimten: - noordelijk agrarisch gebied: hier dient de openheid te domineren, de grootschaligheid van de landbouw is beeldbepalend. De meer gesloten eilanden in het landschap contrasteren met de openheid van het landschap en versterken deze. - zuidelijk bosgebied: deze gesloten massa vormt een tegengewicht met de openheid van het noordelijke landschap. Deze geslotenheid wordt slechts onderbroken in het landbouwgehucht Salphen en het vliegveld. - Omgeving Trappisten: behouden van de sterke, waardevolle landschapsstructuren zoals de drevenstructuur; - Schepersdijk: herstel van het historische cultuurlandschap (bermbeheer, aandacht voor kleine landschapselemelenten, behoud zandwegen, ); - Bebouwde omgeving: verhogen aantrekkingskracht en leesbaarheid, door middel van enkele markante plekken: gemeentepleinen, kasteelparken, Door het verdichten van de kernen en woongebieden blijft de open ruimte rondom gevrijwaard en valt het contrast tussen het bebouwd weefsel en de open ruimte sterker op. Maar de open ruimte dient ook voelbaar te zijn in de kern en de verkavelingen. Door groene structuren te laten doordringen tot in het bebouwd weefsel en door vanuit de kern verbindingen met de open ruimte te realiseren wordt de voelbaarheid en de aanwezigheid van beide componenten versterkt. Veel aandacht moet hierbij uitgaan naar de bebouwingsranden en de overgangen van bebouwing naar open ruimte. - N12: versterken van rol als ruggengraat, duidelijke afwisseling gesloten open Stramien, december 2005 171