IN HOEVERRE IS SUBLIMINALE PERCEPTIE BEDREIGEND EN MISLEIDEND?

IN HOEVERRE IS SUBLIMINALE PERCEPTIE BEDREIGEND EN MISLEIDEND? dream-discover-do emmelie lintvelt seminar - essay docent: madris duric 17-01-2014 periode b

INLEIDING Keer op keer worden wij er aan herinnerd dat wij leven in een wereld die steeds kleiner wordt. Natuurlijk niet letterlijk. Maar de manieren van communiceren lijken oneindig en bliksemsnel. Wij krijgen zo veel berichten op ons afgevuurd vanuit onze sociale omgeving en de media. Maar hoe kunnen wij ooit al dat stimuli opslaan? En dan heb ik het alleen nog maar over het stimuli die wij bewust ervaren. Want stel dat er nog allerlei boodschappen verstopt zitten in de berichten die wij zien of horen. Berichten die wij niet met het bloot oog kunnen waarnemen maar die wij toch onbewust in ons opnemen. Kunnen wij dan beïnvloed worden, of tot bepaald gedrag aangespoord worden zonder daar toestemming voor gegeven te hebben? Als subliminale overtuiging mogelijk is, moeten wij ons hier dan voor beschermen? Of maakt het ons eigenlijk niet zo heel veel uit? En als wij ons er voor willen beschermen, is dat überhaupt mogelijk? In dit onderzoek probeer ik een antwoord op deze vragen te bieden. Daarvoor is het natuurlijk belangrijk om eerst te verdiepen in het begrip subliminale perceptie. En vervolgens op zoek te gaan naar relevante onderwerpen die aansluiten of te maken hebben met subliminale perceptie. Waar komt subliminale perceptie voor, waarom wordt het toegepast, kunnen wij het herkennen en is het gevaarlijk? Dit zijn allemaal vragen die ik in mijn onderzoek zal passeren. Als ik eenmaal voldoende kennis heb opgedaan en nieuwe perspectieven ontwikkeld heb omtrent het besproken onderwerp, zal ik mij wagen op het schrijven van een essay. Ik wil graag een essay schrijven die naast leerzaam ook vermakelijk is. Dit wil ik doen door theorie aan beelden te koppelen. Want uit eigen ervaring kan ik zeggen dat beelden lezen een stuk interessanter is! Vraagstelling Hoofdvraag: In hoeverre kan subliminale perceptie bedreigend en misleidend zijn? Deelvragen: 1. Wat is subliminale perceptie? 2. Welke rol speelt perceptie binnen subliminale perceptie? 3. Wat is de impact van subliminale perceptie? 4. Hoe gebruikt de media subliminale perceptie om de mens te beïnvloeden? 5. Hoe kan onze realiteit beïnvloed worden door subliminale perceptie? 01

INHOUDSOPGAVE 01 Inleiding 02 Inhoudsopgave 03 1. Wat is subliminale perceptie? 1. 1 Definitie subliminaal 1.2 James Vicary 1.3 Seks verkoopt 1.4 Subliminale afbeeldingen 1.5 Keerzijde 07 2. Welke rol speelt perceptie binnen subliminale perceptie? 2.1 Definitie perceptie 2.2 Hoe werkt perceptie? 2.3 Bewuste en onbewuste Perceptie 2.4 Toegang tot het onderbewuste 10 Wat is de impact van subliminale perceptie? 3.1 Angst voor subliminale perceptie 3.2 Onderzoeken 3.3 Invloed op het koopgedrag 14 Hoe gebruikt de media subliminale perceptie om de mens te beïnvloeden? 4.1 Verspreiding van informatie 4.2 Manipuleren 4.3 Waar ligt de focus op? 4.4 Principles of Persuasion 17 Kunnen wij spreken van een realiteit? 5.1 Waar of onwaar 5.2 Het onbewuste 5.3 Filosofen 19 Bevindingen en conclusie 21 Bijlagen afbeeldingen 26 Bronnen 02

1. WAT IS SUBLIMINALE PERCEPTIE? 1. 1 Definitie subliminaal Om te beginnen haal ik het woordenboek erbij. Hierin staat de volgende betekenis aangegeven voor het woord Subliminaal: subliminaal onder de waarnemingsdrempel, gezegd van een prikkel onder de drempelwaarde, die geen waarneembare uitwerking heeft 1 Ik denk dat het begrip alsnog enige uitleg nodig heeft. We spreken van het woord subliminaal, wanneer een persoon een stimulans/prikkel niet geregisterd heeft (iets niet gehoord of gezien heeft). Bepaalde prikkels zijn dus onder de waarnemingsdrempel, onbewust, opgenomen. Er zijn meerdere soorten subliminale perceptie waaronder, ingesloten afbeeldingen. Dit zijn beelden die je niet bewust ziet. Ook zijn er, onhoorbare berichten, geluidsberichten die je niet bewust kan horen. 1.2 James Vicary Het begrip is bij het breed publiek bekend geworden na een marketingexperiment van onderzoeker en directeur van een reclame bureau, James Vicary. Hij beweerde dit experiment in 1975 te hebben uitgevoerd in een bioscoopzaal in New Jersey. Hierbij werd voor een fractie van een seconde, 0.03 seconden om precies te zijn, een afbeelding/advertentie met de tekst Hungry? Eat Popcorn of Drink Coca Cola getoond tussen de eigenlijke filmbeelden. De reclameflitsen waren zo kort dat de kijker ze niet eens bewust op kon nemen. Echter bleef de boodschap ronddwalen in de geest van het publiek en beïnvloeden, volgens Vicary de gedachten van de mensen uit de bioscoopzaal. Vicary beweerde dat hiermee het verkoop van popcorn en cola enorm steeg. Het onderbewuste van de kijker zou alsnog de prikkels oppikken die onopgemerkt bleven. (Zie afbeelding 1) Filmbezoekers zouden deze methode van marketing niet eens in de gaten hebben en niet begrijpen waar de spontane trek naar popcorn of cola vandaan kwam. Zij waren door de beweringen van Vicary zowel gefascineerd als verontwaardigd. Daarom heeft het CIA ten gevolge van de uitspraken van Vicary een 1 http://www.woorden-boek.nl/woord/subliminaal Afbeelding 1 onderzoek gestart in 1958 naar The operational potential of subliminal perception. Dit onderzoek zorgde ervoor dat subliminale boodschappen, in de vorm van het hierboven genoemd voorbeeld, verboden werden in de Verenigde Staten. Mensen waren namelijk bang dat zij zonder toestemming werden gemanipuleerd door onontkoombare psychologische krachten. Echter gaf Vicary in 1962 in een interview van Advertising Age toe dat zijn experiment een Gimmick (truc) was en dat de bevindingen te minimaal waren om enige betekenis te hebben. Maar de bekentenis van Vicary heeft niet het begrip subliminale perceptie in de doofpot gestopt. Sterker nog, het komt vaker voor dan je zou denken. Zo werden er in bepaalde winkels cassettebandjes afgespeeld om winkeldiefstal tegen te gaan. Ook al nam het aantal winkeldiefstallen af, is er geen bewijs dat deze techniek werkten. Er kan namelijk gesteld worden dat niet de dieven, maar juist het winkel personeel door de bandjes alerter en meer waakzaam werd. Zelfs de vorige president van Amerika, George W. Bush, gebruikte in 2000 in een campagne filmpje tegen zijn concurrent, Al Gore, de zogenaamde subliminale techniek van Vicary. Voor een nanoseconde verscheen het woord Rats in beeld. (Zie afbeelding 2) 1.3 Seks verkoopt Om voorop te stellen, is het belangrijk om te weten wat er bedoeld wordt met seks binnen de wereld van marketingcommunicatie en advertenties. Met seks wordt bedoeld het gebruik maken van naakte huid, het 03

afbeeldingen om zo nieuwe klanten of gebruikers voor zich te winnen. Aangezien er de afgelopen honderd jaar is aangetoond dat er een sterke reactie is op seksuele afbeeldingen kun je stellen dat bedrijven wellicht kansen mislopen als zij zich niet zouden koppelen aan seks. Vooral op het gebied van alcohol, mode, geurtjes en auto merken wordt er een sterke koppeling met seks gemaakt en dit gebeurd niet altijd bepaald subtiel. Afbeelding 2 hebben van een seksuele uitstraling en het suggestief oproepen van romantische situaties en seks. Vooral op gebied van marketing wordt veel gebruik gemaakt van subliminale perceptie. En dan met name onder het motto seks verkoopt. Subtiel en haast niet waarneembaar, zijn seks georiënteerde onderwerpen, teksten, plaatjes en/of vormen verstopt in advertenties/ reclames. Waarom zou seks verkopen? Seks wordt in reclame gebruikt om de aandacht van de consument te vestigen op een product, merk of dienst. Ook al is er geen verband tussen seks en het product/ merk/dienst. Maar waarom wordt seks gebruikt als het geheel los staat van het product, merk of dienst dat wordt aangeboden? Er wordt veelal gezegd dat mensen sterke primaire behoeften hebben, bijvoorbeeld eten. Maar ook seks geldt als een primaire behoeften. Het is alsof de mens voorgeprogrammeerd is om te reageren op seksuele beelden. Maar is hier ook bewijs van? Mannentijdschriften zoals Maxim en FHM hebben met de cover van hen tijdschrift geëxperimenteerd. Tijdschriften met semi-naakte vrouwen werden duidelijk beter verkocht. Dit tegenover tijdschriften met op de voorkant een mannelijke bekendheid. Ook al is dit een bekendheid waar andere mannen over zouden willen lezen. Het zijn vooral de mannen die sterk reageren en aangetrokken voelen tot seksuele afbeeldingen. Tegenwoordig lijkt het alsof wij niet beter weten. Seks wordt namelijk al meer dan honderd jaar gebruikt om producten te verkopen. Er zijn enkelen bekende gevallen waarbij beweerd is dat het gebruik van seks in advertenties leidde tot een verhoogd verkoop van het product. Zo maakte het sigaret bedrijf W. Duke & Sons in 1885 als één van de eerste bedrijven gebruik van seks als marketingtruc. Zij plaatsten kaarten met schaars gekleden vrouwelijke idolen in sigarettenpakjes. Er is totaal geen verband tussen de schaars gekleden vrouwen en het product, sigaretten, maar het product verkocht beter. Het bedrijf stond zelfs aan de top van de sigaretten industrie in 1890. Sindsdien linken bedrijven/ merken zich aan suggestieve seksueel getinte (Zie ook afbeelding 4 + 5 in de bijlagen) Maar auto merken gebruiken niet alleen het vrouwelijk lichaam om een koppeling met seks te maken. (Zie ook afbeelding 7 + 8 in de bijlagen) Wellicht zijn de bovenstaande afbeelding wel erg direct, dus hieronder enkele, ietwat, subtielere seksuele auto advertenties. 04

(Zie ook afbeelding 10 + 11 in de bijlagen) En mijn persoonlijke favoriet: Daarom is het maar de vraag of de onderstaande afbeeldingen het effec hebben waar de reclamemaker op hoopte. Auto s staan natuurlijk ook wel bekend als het speelgoed van de man. En zoals al eerder gezegd, is het vooral de man die reageert op seksueel getinte afbeeldingen/reclame-uitingen. Maar er wordt vaak genoeg een product aangeboden die voor de vrouw bedoeld is waarbij ook gebruik wordt gemaakt van seks of het (naakte) lichaam. Denk bijvoorbeeld aan shampoos, douchezeep en haarspoelingen. Veelal aangeboden voor de vrouw door een vrouw. Anders dan bij mannenproducten waarbij het tegenovergesteld geslacht het product aan de man verkoopt. Sommige onderzoeken geven dan ook aan dat vrouwen meer worden beïnvloed door modellen van het eigen geslacht en mannen juist van modellen van het tegenovergestelde geslacht. Vrouwen oordelen over vrouwen terwijl voor de man de fysieke verschijning van de vrouw belangrijk is. Het is duidelijk geworden dat door gebruik te maken van seks in reclame, de attentie geprikkeld wordt en ook wordt de reclame beter herinnerd. Maar onderzoek wijst uit dat de koppeling tussen de reclame en het product achterblijft. Seks werkt dus op attentieniveau maar minder op herinneringsniveau. Seks in reclame zou het beste werken bij producten die gerelateerd zijn aan seks of het lichaam zoals bijvoorbeeld lichaamsverzorging producten en condooms. Als een product dmv suggestieve seks wordt aangeboden terwijl het helemaal geen verband met seks heeft, kan de reclame averechts werken. 1.4 Subliminale afbeeldingen Bij de hiervoor behandelde afbeeldingen wordt er op suggestieve wijze een koppeling gemaakt tussen het product en seks. Seks is een oerbehoefte en wordt daarom als primaire behoeften beschouwd, iets wat de mens nodig heeft. Bedrijven hopen daarom dat de consument onbewust dezelfde associatie van hen product ontwikkeld, als de associatie die de consument met seks heeft. Er wordt nog betwist of deze onbewuste koppeling daadwerkelijk plaatsvind. Maar het is in ieder geval voor de consument al vrij zichtbaar dat er in advertenties, zoals in de Burgerking reclame van zojuist, verwezen wordt naar seks. Net zoals bij deze voorbeelden: 05

(Zie ook afbeelding 15 + 16 + 17 + 18 in de bijlagen) Het subliminaal proces dat plaatsvind bij deze afbeeldingen is dus het onbewust koppelen van een product aan seks. Maar stel dat het helemaal niet zichtbaar is dat er een verwijzing wordt gemaakt naar seks? Want zoals uitgelegd, betekend subliminaal dat een stimulans onder de waarnemingsdrempel wordt opgenomen. In tegenstelling tot de vorige afbeeldingen moet de koppeling van het product met seks dus in eerste instantie niet zichtbaar zijn. Pas als je er op gewezen wordt, zie je hoe er een suggestieve verwijzing naar seks wordt gemaakt. Hier volgen enkelen voorbeelden: Later in dit verslag zal ik hierop terugkomen. 1.5 Keerzijde (Zie ook afbeelding 20 + 21 + 22 + 23 in de bijlagen) (Zie ook afbeelding 25 + 26) Ik heb gemerkt dat er twee keerzijden zijn aan het inzetten van subliminale boodschappen in afbeeldingen of reclame. Ten eerste is het überhaupt de vraag of de kijker de subliminale boodschap ziet en oppikt. Als het zo is dat hij de boodschap wel heeft opgepikt, is het nog niet zeker dat hij de boodschap juist heeft geïnterpreteerd. Dit heeft uiteraard met perceptie te maken. (Meer over perceptie volg in het onderdeel: Welke rol speelt perceptie binnen subliminale perceptie?) Het gevaar hiervan is dat een reclamemaker het risico neemt een deel van zijn publiek mis te lopen doordat het verborgen stimulus bij hen onopgemerkt blijft. Ten tweede kan de consument juist opzoek gaan naar subliminale boodschappen terwijl deze wellicht niet eens aanwezig zijn. Het gevolg hiervan is dat de consument een bepaald merk, product of initiatief niet serieus neemt of wantrouwt. Hieronder volgen enkelen voorbeelden van vergezochte eventuele subliminale boodschappen. Het is dus niet zeker of deze booschappen puur toeval zijn of dat er voor onverklaarbare redenen toch een subliminale boodschap in verstop is. Deze afbeeldingen worden ook wel ambigue figuren genoemd. Maar dit is stof voor een andere keer! Ambigue figuur = Stimulus patronen die op twee of meer manieren kunnen worden geïnterpreteerd 2 Lenon Honor, een musicant en filmmaker spreekt hierbij van een fundamentele regel: Als je eenmaal iets gezien hebt kan je het niet meer on-zien. Hieronder volgt een afbeelding van een bloem. Neem de tijd om ernaar te kijken. Wat zie je? 2 Psychologie en sociologie - Ella Wijsman, Noordhoff Uitgevers, 5e druk, 2008 (Zie ook afbeelding 29 + 30 + 31 + 32 in de bijlagen) 06

2. WELKE ROL SPEELT PERCEPTIE BINNEN SUBLIMINALE PERCEPTIE? 2.1 Definitie perceptie Ook hierbij is het belangrijk om eerst voorop te stellen wat de definitie van perceptie is. Perceptie is het proces waarbij de waarnemer prikkels (stimuli) vanuit de omgeving selecteert, organiseert en interpreteert, zodat er een zinvol en betekenisvol beeld van de werkelijkheid ontstaat. 1 Prikkels kunnen worden opgenomen door verschillende organen zoals het oog, het oor, de neus en de mond. Je ordent deze prikkels en geeft er een betekenis aan. prikkels. Wij kunnen bepaalde frequenties horen, maar niet dat van een hondenfluitje of bijvoorbeeld als wij te ver van de geluidsbron verwijderd zijn. Opvallende prikkels nemen wij beter waar. Een schilderij in een uitgestrekt weiland trekt gelijk onze aandacht, maar probeer dit schilderij maar teug te vinden in een zaal waarvan de muren van top tot teen behangen zijn met schilderijen. Hierbij is de grootte, intensiteit, herhaling en het contrast van de prikkel belangrijk. Neem als voorbeeld het plaatje hieronder. De binnenste rondjes van de twee figuren zijn even groot, toch lijkt dat niet het geval. 2.2 Hoe werkt perceptie? Wij nemen prikkels in ons op en proberen zo snel mogelijk deze prikkels te vertalen naar iets dat wij kennen. Echter kan de betekenis die wij aan bepaalde prikkels geven verschillen per persoon. Neem als voorbeeld een groep studenten die een tentamen afleggen. Eén leerling is al heel vroeg klaar, levert zijn tentamen documenten in en verlaat het lokaal. Een mede student denk dat die leerling de stof waarschijnlijk zo goed beheerst dat het tentamen een makkie was. Een andere student denk juist dat die leerling waarschijnlijk niet goed had geleerd en waarschijnlijk de helft van de tentamen vragen niet heeft beantwoord en om die rede zo snel klaar was. Maar een prikkel kan niet alleen door verschillende personen anders worden geïnterpreteerd. Je kan ook zelf anders reageren op dezelfde prikkel. De ene nacht heb je goed geslapen en wordt je blij van de fluitende vogels die de ochtend vrolijk begroeten. Maar de nacht daarop heb je geen oog dicht gedaan en kunnen die rot beesten beter hun snavels op elkaar gedrukt houden. Hoe wij prikkels interpreteren wordt beïnvloed door de kenmerken van de prikkels, kenmerken van de waarnemer en de kenmerken van de sociaalculturele omgeving. Ik ga deze drie kenmerken kort behandelen. Kenmerken van de prikkels Onze zintuigen zijn bepalend voor het waarnemen van 1 Psychologie en sociologie - Ella Wijsman, Noordhoff Uitgevers, 5e druk, 2008 Kenmerken van de waarnemer Lichamelijke factoren zoals vermoeidheid, pijn en honger spelen een rol bij de kenmerken van de waarnemer. Ook zijn psychische factoren van belang. Hierbij moet je denken aan iemands persoonlijkheid, bijvoorbeeld of iemand introvert of extravert is, of als iemand neurotisch of juist avontuurlijk is. Andere psychische factoren zijn leerprocessen, motivatie, referentiekaders en verwachtingen. Die laatste, verwachtingen, is het meest belangrijk als het gaat op subliminale perceptie. Zo kun je bijvoorbeeld zaken over het hoofd zien omdat je ze niet verwacht hebt. Als je van tevoren weet dat er in een afbeelding een subliminale boodschap verstopt zit, zul je vanzelf langer naar die afbeelding staren. Ben je niet op de hoogte, sla je de pagina zonder treuzelen om. Maar je kan ook dingen juist zien terwijl die er niet zijn. Dit beschreef ik bij de keerzijden van subliminale perceptie. Kenmerken van de sociaalculturele omgeving Je perceptie wordt ook beïnvloed door groepen en de positie die jij binnen die groepen inneemt. Zo ook door de rol die jij hebt binnen een organisatie, sociale klasse en cultuur. Je sociaalculturele situatie bepaald wat je 07

ziet, niet ziet en behoort te zien. Zo kan de media een bijzonder grote rol spelen in de manier waarop jij een boodschap interpreteert. Ik zal het later in dit onderzoek over de rol van de media hebben op hoe wij boodschappen interpreteren. Naast de hierboven beschreven kenmerken, is je perceptie ook te beïnvloeden door illusies en ambigue figuren. Door gebruik te maken van illusies en ambigue figuren kan, bijvoorbeeld de media, inspelen op het perceptie niveau van een persoon. Zo kunnen zij iemand op onbewust niveau beïnvloeden. Meer hierover volgt onder het kopje toegang tot het onderbewuste. 2.3 Bewuste en onbewuste Perceptie Zoals ik beschreef bij de keerzijden van subliminale perceptie, is het mogelijk dat een persoon een subliminale boodschap wellicht wel oppikt maar niet (juist) interpreteert. Dit komt omdat verschillende personen verschillende betekenissen geven aan dezelfde prikkels. Er zijn namelijk tal van factoren die invloed hebben op de manier waarop een boodschap wordt geïnterpreteerd. Psychologisch gezien kan de menselijke geest worden opgedeeld in twee complementaire delen. Deze onderdelen zijn het bewuste en het onderbewuste. Eén van de belangrijkste aspecten van het bewuste is dat het geprogrammeerd is om snel en lineair ongeïdentificeerde elementen te begrijpen en te verklaren en problemen snel op te lossen. Het bewuste kan kortstondig gegevens opslaan die je ontvangt vanuit je gevoel zoals bezienswaardigheden, geluiden, geuren, aanraking, smaak en woorden. verleden, heden of de toekomst. En in tegenstelling tot het bewuste neemt het onbewuste alle informatie en boodschappen in zich op die onder het normale auditieve en visuele perceptie van het bewuste worden overgebracht. Het onderbewustzijn ontvangt prikkels 24 uur per dag en heeft de capaciteit om elk woord, beeld, bericht, geluid, ervaring, emotie, gedachte en elke gebeurtenis die een individu ervaren heeft gedurende het leven op te nemen. Voor een reclamemaker, marketingexpert is deze kennis goud waard! 2.4 Toegang tot het onderbewuste Adverteerders en de media zien allerlei mogelijkheden in het toegang kunnen krijgen tot het onderbewuste van de mens. Zij zijn op de hoogte van het gebruik van diverse manipulatieve technieken om toegang te krijgen en invloed uit te oefenen op het onderbewuste van de mens. Met deze kennis is het wellicht mogelijk om het onderbewuste in een bepaalde richtingen te programmeren. Zo zijn er drie hoofdtechnieken om toegang te krijgen tot het onderbewuste van de consument. Sensorische overbelasting Sensorische overbelasting ontstaat wanneer de zintuigen van een persoon tot het uiterste worden geprikkeld en uiteindelijk overladen wordt met externe stimulatie zoals het zicht, geuren en geluiden. Als dit plaatsvind, zal het bewuste van een persoon niet langer in staat zijn om de enorme invasie van ontvangen informatie te verwerken. Kijk bijvoorbeeld naar de volgende afbeelding. Eén van de belangrijkste aspecten om te begrijpen over het bewuste is dat het prikkels probeert te verklaren en opzoek gaat naar een snelle en lineaire manier om problemen op te lossen. Wanneer het bewuste niet in staat is om een element te begrijpen of verklaren of wanneer het bewuste niet in staat is om een probleem op te lossen, zal het bewuste dichtklappen en het ongedefinieerde element of onopgeloste probleem zal worden opgenomen door het onderbewustzijn. Deze overdracht wordt door psychologen een psychologisch afweermechanisme genoemd, waarin het onderbewustzijn fungeert als opvang om het bewuste te beschermen tegen het ervaren van trauma geassocieerd met het onvermogen van het bewuste om een element te definiëren of een probleem op te lossen. Terwijl het bewuste lineair werkt, werkt het onder-bewuste juist niet lineair en heeft het de capaciteit om informatie op te nemen zonder verbonden te zijn aan een tijdsdiagram zoals het Als kijker wordt je overbeladen met informatie. Je kijkt en luistert naar de presentatrice die een verhaal verteld, maar ondertussen zie je links onder het logo van de tv zender rondjes draaien. Je leest een kopje over de crazy buddhist madman en daaronder flitst een bericht voorbei over banen verlies. En rechts kan weer over een ander verhaal met bijpassende afbeelding gelezen worden. De kijker wordt overdonderd door het geheel. Hij zal alles wat de presentatrice verteld aannemen zonder het in twijfel te nemen. 08

Tegenstrijdige informatie Wanneer het bewuste tegenstrijdige informatie ontvangt wordt het gekweld om snel het conflict op te lossen. Indien dergelijke conflicten niet opgelost kunnen worden, zal het bewuste in de war raken. Als deze staat van verwarring blijft hangen zal het onderbewuste geactiveerd worden om het bewuste te beschermen tegen trauma voortgebracht uit verwarring voor de ongedefinieerde elementen en onopgeloste problemen. In zo n situatie zal het onderbewuste het overnemen van het bewuste om de ongedefinieerde elementen en onopgeloste problemen alsnog op te lossen. Angst De derde bijdrage aan het onvermogen van het bewuste om een element te definiëren of een probleem op te lossen is de intellectueel verstikkende emotie, angst. Een intellectueel proces en angst zijn nauw met elkaar verbonden. De emotie van angst schakelt het intellectueel proces uit en activeert een fysiologische reactie. Deze fysiologische reactie omzeilt het bewuste en schakelt het onderbewust programma van vluchten of vechten in. Bloem of baby? Nu wil ik weer even terug komen op de foto van de bloem. Heb je al de subliminale boodschap ontdekt? Zo niet dan zie je het misschien wel als ik de foto omdraai. Een baby. En zoals ik heb geschreven, als je eenmaal het subliminale hebt gezien zal je het nooit meer kunnen on-zien. 09

3. WAT IS DE IMPACT VAN SUBLIMINALE PERCEPTIE? 3.1 Angst voor subliminale perceptie Onderzoeken uit 1991 geven aan dat 62% van de Amerikaanse bevolking geloofde dat zij continue werden aangevallen door subliminale boodschappen. Een team aan de Universiteit van Californië wilde eindelijk achterhalen wat de rol van subliminale perceptie daadwerkelijk was. Zij onderzochten 350 media en wetenschappelijke artikelen omtrent het onderwerp. Zij vonden geen bewijs dat subliminale advertenties ons koopgedrag beïnvloed. meer te zien in de gerestaureerde versie van de film. Mocht het toch niet een knie zijn, wat zou de achterliggende gedachten hiervan zijn geweest? Of was het een grap van één van de computer animators? Of, zoals eerder benoemd, zien mensen iets wat er niet is? In 2003 verscheen een artikel genaamd Advertising and Society Review waarin, ondanks de onrustigheid bij de bevolking, maar weinig adverteerders of marketing bedrijven ooit geprobeerd hebben om subliminale reclame technieken te gebruiken. Degenen die dat wel deden gebruikte subliminale perceptie om gevoel voor humor uit te drukken en niet om in te spelen op het onderbewustzijn van de consument. Toch zijn er genoeg mensen die overtuigt zijn dat zij alert moeten blijven voor de invloeden van subliminale perceptie. Vaak wordt professor Wilson Bryan Key hiervoor aansprakelijk gesteld. In de jaren 1970 tot begin jaren 1990 schreef hij een serie boeken die seksuele afbeeldingen, verstopt in advertenties en andere producten, aan het licht bracht. De meningen over zijn boeken zijn uiteenlopend. Veel van de voorbeelden die Key gebruikte kunnen namelijk gezien worden als toevalligheden Zo zijn er meerdere van deze toevalligheden bij filmcoöperatie Disney ontdekt waaronder de volgende: Zelfs deze bovenstaande afbeelding stond in één van de boeken van Wilson Bryan Key. Dezelfde boeken werden rondgedeeld op universiteiten in de Verenigde Staten en werden een tijdlang als waarheid beschouwd. Maar tegenwoordig zijn wij meer realistisch over het onderwerp gaan denken. Zien is geloven, en als wij het niet kunnen zien dan moet het wetenschappelijk worden bewezen dat subliminale perceptie invloed uitoefent op ons onderbewustzijn. 3.2 Onderzoeken Disney verklaarde dat het aangewezen figuur niet meer is dan de knie van het personage. Maar die knie is niet De gedachten dat ons gedrag en beslissingen beïnvloed kan worden door berichten die, zonder dat wij het in de gaten hebben, via onze zintuigen ons bereikt, beangstigt ons. Deze angst ontstond na de beweringen van James Vicary over het verkoop van cola en popcorn dat steeg na het kort tonen van subliminale advertenties in bioscoopzalen. Maar nadat hij zijn beweringen had teruggetrokken, bleef er weinig over dat de werking van subliminale boodschappen bevestigde. En toen zelfs het Amerikaans leger een de FBI na enig onderzoek uitwees dat de claims over subliminale beïnvloeding ongegrond 10

waren, was er weinig om nog te vrezen. Maar dan komt Wilson Bryan Key aanzetten met talloze boeken die allerlei subliminale boodschappen onthullen. Wat is dan nog echt? Tegenwoordig wordt er veel onderzoek naar het onderwerp gedaan. Onderzoekers erkennen dat er wellicht enige waarheid achter het fenomeen subliminale perceptie verscholen zit. Zij beweren dat sommige verscholen berichten wel degelijk bepaalde gebieden in onze hersenen bereikt. Sterker nog, deze berichten zouden dezelfde gebieden in ons brein bereiken als prikkels die wij bewust hebben opgenomen. Recente studies hebben het bestaan van ten minste enkele subliminale effecten ondersteund. In een document dat is gepubliceerd in de online editie van het tijdschrift Proceedings van de National Academy of Sciences, rapporteren onderzoekers dat mensen de betekenis van enkele subliminale woorden onbewust kan verwerken. Dit onderzoek wordt beschreven in het rapport, A direct intracranial record of emotions evoked by subliminal words. De onderzoekers bevonden dat het kort flitste van boodschappen met angst-gerelateerde woorden leiden tot activiteiten in een gebied van de hersenen geassocieerd met angst. De onderzoekers voerde een experiment uit bij drie epileptische patiënten. De patiënten kregen op een scherm woorden te zien. Sommige woorden werden lang genoeg getoond zodat de patiënt deze bewust kon opnemen. Andere woorden waren slechts voor een dertigste van een seconden zichtbaar. De helft van de woorden had een dreigende klank, zoals gevaar of dood. Da andere helft van de woorden had een neutrale klank, zoals neef of zien. Gedurende het experiment werden de hersenactiviteiten van de patiënten gemeten. Tijdens het proces werd er activiteit opgemeten in het gedeelte van de hersenen die angst of dreiging vormt. De onderzoekers ontdekte dat de dreigende subliminale woorden meer hersenactiviteit ontlokte dan de neutrale woorden die lang genoeg zichtbaar waren om bewust te worden opgenomen door de patiënten. Het onderzoek wees uit dat woorden die bewust worden gezien sneller worden verwerkt en ontlokken een sterkere en meer aanhoudend effect dan subliminale woorden. Echter toonde het onderzoek ook aan, dat emoties subliminaal opgeroepen kunnen worden en dat de verwerking van deze boodschappen in dezelfde hersenregio plaatsvind als de verwerking van niet subliminale boodschappen. Bovendien is dit niet het enige onderzoek dat op het gebied van subliminale perceptie is uitgevoerd. Het Departement van Psychologie aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem en Israël hebben in samenwerking met de Cornell Universiteit in Ithaca onderzoek gedaan naar de subliminale rol van nationale symbolen. De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd in het artikel Subliminal exposure to national flags affects political thought and behavior. De experimenten in dit artikel onderzoekt of het tonen van nationale symbolen, in dit geval de eigen nationale vlag, op verschillende politieke kwesties het politiek gedrag van mensen beïnvloed en of dit subliminaal plaats kan vinden. De nationale vlag van een land is één van de meest indringende culturele en ideologische afbeeldingen, en heeft hierdoor de potentie om twee belangrijke invloeden uit te oefenen op ons gedrag. Ten eerste, het communiceren van bepaalde ideeën, overtuigingen en doelen. Ten tweede, het overbrengen van gedachten en gedragingen. Aangezien vlaggen vaak worden gebruikt om expressie te tonen voor eenheid en vaderlandsliefde, kunnen ze waarschijnlijk eenheid teweeg brengen. Het onderzoek bekijkt of dit nationaal-vlaggen-effect kan optreden buiten ons bewustzijn. In het eerste experiment werd onderzocht hoe de meningen van deelnemers over kritieke kwesties in het Israëlisch-Palestijnse conflict werden beïnvloed door de subliminale presentatie van de nationale vlag. Het tweede experiment ontfermde hetzelfde idee maar werd er gekeken naar de benadering van de joodse kolonisten op de Westelijke Jordaanoever en Gaza. En als laatst werd onderzoek gedaan naar stemintenties en feitelijk stemgedrag om de effecten van onbewuste ideologische symbolen verder te verkennen. Er werd bij deze onderzoeken vooral gekeken naar de effecten van het subliminaal conditioneren van de vlag aan het Identification with Israeli Nationalism. Conditioneren = Het aanleren of afleren van bepaald gedrag dmv beloningen of straffen 2 De resultaten van de drie studies tonen dat de subliminale presentatie van een nationale vlag belangrijke veranderingen kan brengen niet alleen in de politieke opinie van de deelnemers, omtrent het onderwerp van het onderzoek, maar ook hun mening in het dagelijks leven en zelfs in hun stemgedrag. Het conditioneren gericht op symbolen van meer extreme ideologieën zou dan ook mogelijk kunnen zijn. Als wij deze studies geloven zou dat beteken dat wij niet alleen moeten oppassen voor de subliminale boodschappen die reclame en de media op ons afvuurt, 2 Psychologie en sociologie - Ella Wijsman, Noordhoff Uitgevers, 5e druk, 2008 11

maar ook die van de overheid! Een meer beeldend experiment op dit gebied wordt in een filmpje van Derren Brown weergegeven. Derren Brown is een illusionist die in één van zijn filmpjes de rol van subliminale perceptie wil aantonen in een experiment. Twee reclamemakers worden in een taxi gebracht naar een kantoor waar zij een ontwerp opdracht krijgen. Van te voren heeft Derren Brown een schets gemaakt van wat hij denk dat de reclamemakers zullen ontwerpen. De reclamemakers krijgen een half uur de tijd om hun eerste ideeën uit te werken en deze op een poster te schetsen. De versie van Derren Brown en de twee reclamemakers zijn nagenoegen hetzelfde. Na afloop van het filmpje wordt getoond dat de twee reclamemakers tijdens de taxirit naar het kantoor allerlei beelden zijn gepasseerd, beelden die daar bewust zijn geplaatst door Derren Brown. Derren Brown beweerd dat de reclamemakers deze beelden hebben gezien en onbewust hebben opgeslagen. Hieronder de schetsen van beide partijen. De meest rechter is de van te voren gemaakte versie van Derren Brown. 3.3 Invloed op het koopgedrag Er zijn twee kern momenten waarop de wereld, en dan met name de Verenigde Staten, in oproer was over subliminale perceptie. Het eerste moment werd gegenereerd door James Vicary en zijn zogenaamd onderzoek in bioscoopzalen. En de tweede oproer, ook al besproken, werd veroorzaakt door de boeken van professor Wilson Bryan Key. Beiden gevallen hebben zich tien tallen jaren geleden afgespeeld. De commotie rondom subliminale perceptie is inmiddels redelijk bedaard. Hier en daar kom je nog een paranoïde figuur op het internet tegen die als nog de gevaren van subliminale perceptie wil aantonen. Maar de grootste menigte laat zich sterker overtuigen door onderzoeken die op professionele basis zijn uitgevoerd. Zoals ik onder het vorige kopje heb geschreven, is er de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar de invloeden van subliminale perceptie. De resultaten geven aan dat de mens inderdaad onbewust bepaalde informatie kan verwerken. In de meeste gevallen is de boodschap van het subliminale bericht onduidelijk, het is juist de emotie gekoppeld aan de boodschap die wordt opgenomen in de hersenen van een individu. Dit resultaat kun je ook omvormen in een andere vraag. Namelijk, subliminale perceptie is mogelijk, maar kan het ook het (koop)gedrag van de consument beïnvloeden? Het net omschreven experiment die de subliminale rol van het tonen van de nationale vlag onderzocht, toont aan dat zelfs het stem gedrag van kiezers beïnvloed kan worden. Als dit mogelijk is, zouden wij dan niet meer op onze hoeden moeten zijn voor subliminale perceptie? En toch hoor je nauwelijks commotie van onrustige mensen die vrezen gehersenspoeld te worden. Om dit te verklaren ga ik eerst kijken naar het koopgedrag die de consument vertoonden tijdens de twee momenten dat er hevige discussie was over subliminale perceptie. Nadat de bevindingen van James Vicary de ronde ingingen, opende er een markt voor subliminale producten. Zo werden er cassettebandjes geproduceerd waarin zogenaamde subliminale berichten in verscholen zaten. In geluidsfrequenties die je niet bewust opmerkt werden er boodschappen verteld zoals, niet stelen of meer bewegen. Deze cassettebandjes werden verkocht onder het motto a dog whistle going straight to the brain. Maar er werden zelfs bandjes voor kinderen gemaakt. Onder het geluid van zee golven zat de boodschap I am loved verscholen of I am a great reader. Ook al was er geen bewijs dat deze producten werkte, werden de bandjes massaal verkocht. Tienduizenden bandjes en later video s en computersoftware werd op deze manier verkocht. Op het hoogtepunt werd er $50 miljoen jaarlijks opgehaald aan deze cassettebandjes. In weze gebruikte de consument subliminale producten op zichzelf. Deze bandjes werden niet alleen particulier gebruikt. Ook in gevangenissen werden de bandjes afgespeeld. En zelfs mensen met medische problemen zoals acne, konden van hun problemen verholpen worden door de subliminale boodschapjes verstopt in de music op de bandjes. Het maakte niet uit wat de boodschap was, de bandjes hadden een makkelijk antwoord op alle moderne problemen. Midjaren 1980 kwamen er steeds meer technologische ontwikkelingen op de markt. Bepaalde videospelletjes waarin subliminale perceptie verwerkt was kregen wijdverspreide aandacht in de pers. Ook werden er subliminale screensavers ontwikkeld. De aandacht voor het subliminale was inmiddels erg groot geworden. In een opinie-onderzoek in 1959 bleek 12

dat de helft van de respondenten zeiden dat zij alsnog naar tv-programma s zouden kijken die gebruik maakte van subliminale perceptie, ondanks dat zij onbewust boodschappen op zich kregen afgevuurd. Mensen waren juist nieuwsgierig naar subliminale perceptie. Het werd een soort hype om de subliminale context in advertenties en afbeeldingen te spotten. Er werden zelfs lessen over subliminale advertenties gegeven waarin werd geleerd hoe je subliminale context kon vinden. Door dit soort lessen stonden mensen meer kritisch tegenover de media. De kritiek op subliminale beelden, in zowel de jaren 1950 en 1970, is vanwege de vooronderstelling dat advertenties zijn ontworpen voor emotionele, niet intellectueel, impact, wat het onbewust in plaats van bewust maakt. Maar als advertenties emotioneel en onbewust werken, waarom werden mensen aangespoord om zich rationeel en bewust te verdedigen tegen subliminale perceptie? Omdat, volgens Wilson Bryan Key, er geen andere manier is ook een natuurlijke reactie te voorkomen, je kan jezelf dus alleen verdedigen door bewuster te worden van subliminale perceptie. Maar mensen vroegen zich gelijk af, als je het onbewuste kan verdedigen door het bewuste, waarom zou je überhaupt nog geloven in het onderbewuste? Hoewel het onzeker was hoe het analyseren van subliminale beelden het publiek hielp, werden mensen duidelijk aangemoedigd om meer tijd te besteden aan het staren naar advertenties dan zij anders zouden hebben gedaan. De jacht naar subliminale perceptie werd intrigerend. Door alle aandacht kregen advertenties een groter bereik en werden de merknamen en producten beter onthouden. Het is duidelijk geworden dat zowel in het verkoop van subliminale producten (bandjes, video s, computer software) als in het verweren van je onderbewustzijn tegen subliminale perceptie, media een grote rol heeft gespeeld. 13

4. HOE GEBRUIKT DE MEDIA SUBLIMINALE PERCEPTIE OM DE MENS TE BEÏNVLOEDEN? People learn more from media then any other single sorce of information, so if we want to understand what s going on in our society in the 21st centry, we have to understand media. - Jackson Katz 1 4.1 Verspreiding van informatie Eerst wil ik inhaken waar ik gebleven ben. Namelijk dat het onderwerp subliminale perceptie vooral zoveel ophef veroorzaakte door de rol van de media. Media verspreidt informatie en speelt daarom een cruciale rol bij het bereiken van mensen. Tegenwoordig kennen wij genoeg media kanalen om in zeer korte tijd informatie over te brengen. Bovendien dragen de meeste mensen continue een mobiel, laptop of tablet op zak waardoor zij op elk moment van de dag in contact staan met alle media kanalen en dus ook de informatie die deze kanalen verspreiden. In de jaren 1950 tot eind jaren 1980 waren het vooral de krant, radio en televisie die boodschappen verspreiden. Dit waren niet alleen de kanalen die informatie over subliminale perceptie verspreiden, het waren ook de kanalen die zelf gebruik van subliminale perceptie maakten. Hier hebben merken en bedrijven enorm van geprofiteerd. Of zij gebruikt maakten van subliminale perceptie of niet, er werd zoveel aandacht aan besteed dat de consument zo vaak met het merk of product geconfronteerd werd dat zij deze in ieder geval konden herkennen. Bovendien zorgde deze free publicity voor enorme interesse over het onderwerp subliminale perceptie. media gaat het niet om wat waar is en wat niet. Het gaat erom wat geld oplevert, en dat is een goed, zoetsappig verhaal. Als je hiervoor een beetje moet overdrijven of enkelen feiten moet weglaten dan moet dat maar. Echter is dit iets waar de consument niet altijd over na denkt. Als het in de kranten staat dan moet het waar zijn. Wij, de mens, vertrouwen in anderen. Wij willen niet altijd ALLES in twijfel hoeven trekken. Maar dan komt de media met een nieuw verhaal. Subliminale perceptie is lulkoek, gebaseerd op leuzen van één of andere James Vicary. Dan voelen wij ons beet genomen. Er ontstaat ophef en de media heeft opnieuw een heerlijk zoetsappig verhaal om handen. Een enkeling maakt zich misschien daadwerkelijk druk om het feit dat zijn emoties worden beïnvloed door boodschappen waarvan hij niet op de hoogten is. Maar de meeste mensen maken zich druk om dit voorval omdat alle kranten en tv zenders er ophef over maken. De media bepaald welke informatie belangrijk genoeg is om te verspreiden. De media bepaald welke feiten wij te horen krijgen en welke niet, de media bepaald hierbij ook wat feitelijk is en wat niet. De media bepaald wanneer wij ons ophef moeten maken over een bepaald onderwerp. En de media bepaald hoe wij denken over een bepaald onderwerp. Producten waarin subliminale boodschappen verwerkt waren, vlogen de toonbank over. Mensen zijn nu eenmaal kudde dieren. Als er iets is waar veel over gesproken wordt en wat iedereen lijkt te hebben, moet je het voor jezelf ook hebben. Of je het nodig hebt of niet, dat is dan niet meer belangrijk. En bovendien, als een subliminale verstopte boodschap wellicht diefstal in jouw winkel tegen kan gaan, waarom zou dat dan niet de moeit waard zijn? Hierbij moeten wij ons afvragen, wie heeft de consument doen denken dat deze producten werkten? En wie heeft in eerste instantie de consument bekend gemaakt met deze producten? Precies, de media. Bij de 1 http://www.youtube.com/watch?v=hzkc_fnxmqk 4.2 Manipuleren De voorbeelden van subliminale perceptie die ik tot nu toe heb gebruikt laten zien hoe er in beeld of geluidsfragmenten verborgen subliminale boodschappen zitten. Maar dit is niet de enige manier hoe een 14

persoon onbewust beïnvloed kan worden. Zoals ik hiervoor beschreven heb, is de media een kei in het vervormen van een verhaal. Zij bepalen welke informatie wordt weglaten en welke informatie juist benadrukt moet worden. Zo vormen wij een opinie. Wij denken dat dit onze eigen gevormde mening is, en staan steen vast achter dit perspectief. Maar wat weten wij er eigelijk van? Een persbericht bereikt ons over de ruzies tussen Noord en Zuid-Korea. De westerse wereld lijkt massaal Zuid-Korea te steunen. Maar waarom eigenlijk? Ik zelf ben nooit naar Korea geweest. Ik weet dat Noord-Korea communistisch is. Maar dat weet ik alleen omdat dat mij verteld is. Af en toe zie ik wat beelden voorbij komen die het kwaadaardig daglicht van Noord-Korea benadrukt. Dus ik ga er maar vanuit dat dat communistisch gedoe wel klopt. Dat het beroerd moeilijk is om Noord-Korea binnen te komen weet ook iedereen. Maar hoe? Dit is wat de media ons verteld. Het gaat er niet om of dit klopt of niet, het gaat erom dat wij niet anders weten dan het bericht dat de media ons zend. De beelden die wij te zien krijgen kunnen bewust zo gepositioneerd zijn. Wij zien niet wat er buiten de kaders gebeurd. Geen enkele kennis die ik heb over de situatie tussen de twee Korea s heb ik opgedaan door eigen observatie of onderzoek. Zonder er bewust van te zijn worden onze meningen en perspectieven door de media beïnvloed. Neem bijvoorbeeld de volgende afbeelding. De linker en de rechter foto vertellen allebei een verschillend verhaal. Maar al je deze twee samenvoegt krijg je weer een nieuw verhaal, een heel ander verhaal zelfs. In het boek Trust me, I m lying, heeft autor en mediastatist Ryan Holiday geschreven over verschillende manieren hoe de media manipuleert en beïnvloed. Ryan Holiday is erg duidelijk in het feit dat het online-cyclus de drijfkracht is achter het offline-cyclus. Want, en het maakt niet uit of je een media producent, radiomaker, televisie gastheer of een onderzoeker bent, waar haal je de onderwerpen die je bespreekt in je dagelijkse of nachtelijke uitzending vandaan? Je luistert niet naar roddels op straat of in de kroeg. Je vindt die onderwerpen op het internet net zoals alle anderen mensen. De media neemt een onderwerp en zorgt ervoor dat dit onderwerp het groter publiek bereikt. Zij nemen een populair onderwerp van het internet en blazen het op, en vervolgens is dit hetgeen waar iedereen het over heeft. Dit is het onderwerp dat zij aan hun gebruikers willen voorleggen. Wat er in weze dus gebeurd is dat dingen op het internet beginnen, voor wat voor reden dan ook, en vervolgens wordt het uitgebreid besproken op CNN. Ryan Holiday grapte altijd dat het moeten vullen van een 24/7 cyclus ervoor zorgt dat kabelnieuws totale lulkoek uitkraamt. Zo kan bijvoorbeeld Foxnews een blog post op hun site zetten. Afhankelijk van de reacties op deze blog post beslissen zij of het de moeite waard is om te populariseren via hun radio kanalen, televisie kanalen of welk andere kanaal dan ook. Er is namelijk geen consequentie als informatie onwaar blijkt te zijn. Waarom zou je ook een artikel online zetten als er alleen maar een like button geïnstalleerd is? Als men het artikel toch niet kan dis-liken waarom zou je dan überhaupt een product van kwalitiet schrijven? Het gaat om het aantal bezoekers en het aantal likes die een bericht krijgt. Dus trouw zijn aan de waarheid wordt minder nagestreefd. In eerste instantie zijn wij niet op de hoogte van de middelste foto. Wij zijn een man die bedreigt wordt of juist een man die geholpen wordt. Hieromheen vormen wij een verhaal en perspectief en meningen. Zonder ook maar te realiseren dat onze bevindingen op leuzen gebaseerd zijn. De media heeft een beeld voor ons geselecteerd en heeft daarom voor-bepaald wat onze mening over het onderwerp moet zijn. Wij zijn, zonder het in de gaten te hebben, beïnvloed. Dit voorbeeld zou je dus net zo goed onder subliminaal kunnen verstaan. Ryan Holiday bewijst, in het volgend voorbeeld, nog eens hoe makkelijk het is voor de media om verhalen op te pikken en deze op te blazen tot nationale proporties. De film I Hope They Serve Beer in Hell, is vooral gericht op een mannelijke doelgroep. Voor de reclame 15

campagne was het dus niet noodzakelijk om vrouwen aan te sporen om deze film te bezoeken. Maar wel konden de campagne ontwerpers, waaronder Ryan Holiday, de vrouw aansporen om absolute niet de film te bezoeken. Er werden provocerende bilboard posters opgehangen die Ryan Holiday vervolgens expres vernielde onder het mom van protest tegen de film. Vervolgens werden er berichten van protest tegen de film op blogs geplaatst. Gevolgen waren dat de film enorme publiciteit kreeg. Mensen waren niet bewust van de voorbedacht raden en dat zij te maken hadden met een reclame campagne. Vroeger waren er slechts enkelen grote kanalen die ons informeerden over nieuws en anderen zaken. De betrouwbaarheid van deze kanalen was daarom ook groter. Maar tegenwoordig zijn er duizenden opties waar je informatie kan opdoen. Misinformatie is daarom ook veel groter geworden. Alleen is de manier waarop wij media consumeren niet veranderd. Wij vertrouwen alle kanalen nog evenveel als die enkelen kanalen waarover wij vroeger beschikten. 4.3 Waar ligt de focus op? Ik heb uitgelegd hoe de media kaders aangeeft waarbinnen wij een verhaal krijgen te zien. Maar er zijn meerdere manieren waarop de media ons onbewust kan beïnvloeden. De media kan details uit een verhaal accentueren en andere punten weer verwaarlozen. Zo is er een briljant filmpje die dit duidelijk aantoont. Als je het filmpje niet kent zou ik aanraden het eerst zelf te bekijken voor ik de clue verklap. Het filmpje staat op Youtube en heet, Test your awareness: Do the test. 2 Heb je het filmpje bekeken? Mooi. Wat mooi in beeld wordt gebracht is dat je bepaalde stimuli volledig mist omdat je op iets anders gefocust bent. Midden in beeld loopt een persoon verkleed als beer de moonwalk te doen. Maar toch zie je dit helemaal niet. Je focus ligt namelijk niet op het zien van de moonwalk ende beer. Zo kan de media de nadruk leggen op bepaalde feiten waardoor een even belangrijk deel van het verhaal minder belangrijk lijkt. Dit deel blijft dan minder lang in het geheugen hangen waardoor onze meningen zich vormen rondom een selectief deel van een tekst. Tieners in Amerika kijken 31 uur per week tv, luisteren zeventien uur per week naar muziek, kijken drie uur per week naar films, lezen vier uur per week tijdschriften en zitten tien uur per week op het internet. Dit houdt in dat tieners tien uur en 45 minuten per dag media consumptie binnen krijgen. Stel dat al deze kanalen allemaal de focus zouden leggen op een specifieke boodschap. Bijvoorbeeld dat vrouwen maatje nul 2 http://www.youtube.com/watch?v=ahg6qcgoay4 moeten hebben en mannen dmv een mooi auto vrouwen kunnen krijgen. Hoe zou dit tieners beïnvloeden. Tien uur en 45 minuten per dag nemen zij deze boodschap in hun op. Dan is het toch logisch dat deze boodschap opeens waarheid wordt? Meisjes streven er naar dun te zijn en jongens zien meiden als materialistische wezens. Vraag maar is aan een tienermeisje waarom zij streeft dun te zijn. Eerst tilt ze suggestief haar schouders omhoog en zegt ze, k weet niet, gewoon omdat. Vervolgens verklaart zij dat zij wil zijn zoals de vrouwen uit de tijdschriften en uit de tv series. Zij denkt dat de jongens haar dan mooier vinden. En dat vinden de jongen ook, omdat zij op hun buurt denken dat vrouwen er zo dun uit horen te zien. Weten zij veel. 4.4 Principles of Persuasion En of dat alles niet genoeg is zijn er allerlei onderzoeken gedaan naar methodes waarop je een groep of individu kan beïnvloeden. Zo heeft Robert B. Cialdini zes Principles of Persuasion opgesteld. Liking of te wel, sympathie Reciprocity of te wel, wederkerigheid Social proof of te wel, sociale bewijskracht Consistency of te wel, commitment & consistentie Authority of te wel, autoriteit Scarcity of te wel, schaarste Als je deze principes beheerst en toepast kan je mensen beïnvloeden om bepaald gedrag te vertonen. Deze methodes verlopen zo subtiel dat het persoon die je probeert te beïnvloeden, zich nergens van bewust zal zijn. Deze technieken kunnen prachtig worden ingezet op het gebied van marketing. Neem principe zes als voorbeeld, schaarste. Stel je wil een product online bestellen. Je twijfelt omdat het nogal aan de prijzige kant is. Maar er wordt duidelijk aangegeven dat er nog maar twaalf zijn, en op = op. Al snel ben je geneigd om het product toch maar aan te schaffen. Dat je twijfelde geeft aan dat je het product niet persé nodig had. Maar je bent onbewust beïnvloed het product toch te kopen. Zo zijn er lijsten van technieken die je kan toepassen om een bepaald publiek van een bepaalde boodschap te overtuigen. Deze technieken worden niet allen door de media gebruikte, maar ook op politiek gebied. Neem als voorbeeld Name calling. Een techniek waarbij een idee, persoon of bedrijf met een bepaald negatief woord wordt aangeduid. De consument of publiek zal al snel dit idee, persoon of bedrijf verwerpen, zonder daar een specifieke reden voor te hebben. 16