Kennisles Mediawijs: Wat is waar?

Transcriptie

1 Kennisles Mediawijs: Wat is waar? Wat is nu eigenlijk de waarheid? In het woordenboek staat: Iets dat waar is. Woorden overeenstemmen met feiten. Het probleem is alleen dat er maar heel weinig sprake is van feiten. Wat de één hard vindt, vindt de ander zacht. Wat de één blauw vindt, vindt de ander groen. Als er een vliegtuig is neergestort dan is dat een feit. Maar hoe is het precies gebeurt? Wie of wat is de oorzaak? En waarom? Daar ontstaan vaak verschillende verhalen over. En soms weten we de echte feiten niet. Maar er worden wel verschillende verhalen over geschreven. En een ander verhaal geeft een ander gevoel of gedachte. Want als je denkt dat het een terrorist is geweest krijg je andere gedachten dan dat het door een storm komt. Mensen gaan ook andere dingen doen als ze andere gedachten hebben. Bij een terrorist gaan ze iets met beveiliging doen. Bij een storm kijken ze meer naar het weer of naar de bouw van een vliegtuig. Als er iemand een klap heeft gehad en dit wordt een blauwe plek, dan is dit een feit. Maar hoe het komt dat die klap gegeven is en hoe iemand dit ervaart hangt er maar net vanaf wie het meemaakt en wie erover vertelt. Iets wat je hoort, leest, schrijft of ziet bevat maar een heel klein beetje feiten. De rest is allemaal persoonlijke ervaring, gevoel, gedachten over wat je hoort, ziet of leest of weet. Je maakt daarmee een eigen waarheid. Iets dat voor jouw gevoel of naar jouw weten waar is. Want jij ervaart het zo. Jij gelooft erin. Dus voor jou is het waar. Dit hoeft alleen niet voor iedereen waar te zijn. Zoveel mensen, zoveel waarheden. Dus eigenlijk alles wat je hoort, leest, ziet, denkt of weet bevat een klein beetje feiten en een heleboel persoonlijke ervaring. Hieronder geven we nog meer voorbeelden hiervan. Alles in de krant en op het journaal is waar? Dit wordt vaak gedacht. Maar hier volgen een paar voorbeelden om te laten zien dat er niet zoiets bestaat als één waarheid. De journalist is ook maar een mens. (Online of papieren) kranten worden geschreven door mensen; journalisten. En alle mensen hebben een bepaalde mening over dingen. Zo zal een sportverslaggever die voor Feijenoord is minder positief over een wedstrijd van Ajax kunnen schrijven. En iemand die de minister 1 kennisles mediawijs

2 president niet zo leuk vindt zal minder positief over hem kunnen schrijven. In de krant mag je niet echt je eigen mening geven als schrijver, maar door juist wel of juist iets niet te vertellen kan je een verhaal toch anders laten over komen. Dit gebeurt bijvoorbeeld door één zin te vertellen uit een gesprek, maar waarom iemand dit zo zegt niet te schrijven. Zo kun je de waarheid net een beetje anders laten lijken zonder je eigen mening te geven. De krant schrijft wat ze binnen krijgen Als er iets ergs is gebeurt zoals een schietpartij, kan de journalist alleen maar schrijven over wat de politie hem vertelt of wat de slachtoffers vertellen. Nu is er onderzocht dat mensen die net iets ergs hebben meegemaakt, vaak niet meer precies weten wat er nu is gebeurd terwijl ze zelf denken dat ze het nog wel heel feitelijk weten. Ze denken dat de dader blond is maar misschien had hij wel donker haar. En soms vertelt de politie niet alles om zo de misdadiger te misleiden, die ook kranten leest. Ook nieuws van de overheid klopt niet altijd. Soms vertellen ze iets over een nieuwe wet terwijl ze weten dat dit nooit in het uiteindelijke plan terecht zal komen na onderhandelen, om mensen op hun partij te laten stemmen. Maar de krant schrijft erover of het journaal vertelt erover. Of het kan zijn dat ze de gevolgen van de wet erg overdrijven, zodat als de echte wet er komt mensen het al niet meer zo erg vinden omdat het dan eigenlijk meevalt. Kranten schrijven wat de politiek ze vertelt. Maar de politiek vertelt niet altijd de waarheid. Tot slot zijn kranten en nieuwssites ook bedrijven die geld moeten verdienen. Dit geld krijgen ze van advertenties. Als een groot bedrijf veel advertenties koopt, krijgen ze soms ook een stuk ruimte in de tekstpagina s die ze mogen vullen met eigen tekst. Mensen denken dan dit geen reclame is maar eigenlijk is het dus verstopte reclame, bedoeld om je een goed gevoel te geven over dit bedrijf zodat je er iets wilt kopen. Lees verder dan de kop De koppen of korte nieuwsflitsen zijn vaak gericht op sensatie, om je nieuwsgierig te maken meer te lezen. Niet altijd klopt de kop helemaal met de rest van de tekst. Mensen lezen vaak maar een paar regels en gaan dan met elkaar via whatsapp, , twitter, facebook, telefoon praten over wat ze (denken te hebben) gelezen. Mensen maken elkaar op die manier bang. Als je later hoort hoe het nu echt in elkaar zit, dan is het al te laat, je hebt al een mening ergens over gevormd. 2 kennisles mediawijs

3 Feiten geven in plaats van iets willen verkopen Een voorbeeld van een informatieve onafhankelijke website is Wikipedia of Wikikids voor kinderen. Het is bedoeld om informatie te geven zonder mening om kennis te delen. Ze verdienen er geen geld mee dus proberen je niet om te praten. Maar is het altijd waar? Wie is de schrijver? Iedereen kan artikelen schrijven voor Wikipedia en Wikikids. Zijn dit mensen die echt jarenlang onderzoeken hebben gedaan naar alle feiten? Die zo goed mogelijk alle feiten controleren? Of denken ze dat het feiten zijn maar hebben ze dit eigenlijk nooit gecontroleerd. Wat zijn feiten eigenlijk? En weten wij mensen wel alles feitelijk? Vroeger dacht men dat de aarde plat was. Of dat je beter werd van aderlating (bloed uit je lijf laten stromen als je bijvoorbeeld buikpijn had). Wat er staat is dus eigenlijk, wat nu voor waar wordt aangenomen, omdat we nog geen andere waarheid weten. Meer persoonlijke waarheden naast elkaar Soms geloven we wel iets omdat het goed voelt. Omdat heel veel mensen het voor waar aannemen. Omdat je het niet kunt zien, beetpakken maar wel kunt ervaren als waar voor jou. Zoals een godsdienst. God kun je niet beetpakken maar misschien wel ervaren. Voor de één geldt dat wel en is dat waar, voor de ander niet. Dat de godsdienst of overtuiging bij veel mensen bestaat is een feit. Het gebed, de gewoontes zijn een feit. Maar over de inhoud van het geloof daar verschillen de meningen over. Bijvoorbeeld in het boeddhisme wordt gesteld dat mensen meerdere levens hebben en na hun dood weer terug komen op aarde om dingen te leren. Als moslim of bijvoorbeeld christen geloof je hier niet in. Er bestaan dus meerdere waarheden naast elkaar. Er worden hele oorlogen gevoerd omdat mensen denken dat er maar één waarheid bestaat. Maar eigenlijk bestaan er meer waarheden, meer persoonlijke waarheden naast elkaar. Feiten begrijpen Veel van wat we over vroeger weten komt uit dingen die onderzoekers vinden die proberen te verzinnen wat het betekent. Maar het is niet altijd te controleren. Als ze oude teksten hebben ontcijferd gaan ze met een aantal slimme onderzoekers en wetenschappers overleggen. Wat zou het betekenen? Hun conclusie wordt de nieuwe waarheid. Maar misschien bedoelden die mensen van vroeger wel iets heel anders. 3 kennisles mediawijs

4 Uiterlijk Iedereen kan iets op internet zetten als je een website kunt maken. Hoe mooi de website eruit ziet hoeft niets te zeggen over de inhoud van de informatie. Want vaak zijn het verschillende personen die dit maken. De één is goed in het mooi maken van een website en de ander weet heel veel en vertelt dit. Bedrijven en merken Ook kun je niet altijd controleren of iets echt een bedrijf is. Wees dus voorzichtig met iets kopen op internet. En als het een echt bedrijf is, staat er niet altijd waarheid. Bedrijven willen dat jij na het zien, horen of lezen van informatie denkt, dit wil ik. Een merk, zoals Coca Cola verkoopt gewoon een glas cola. Maar in de reclame verkopen ze happiness, ofwel je wordt gelukkig van een glas cola. Grote bedrijven doen in ieder land onderzoek naar wat mensen belangrijk vinden. En zo verkopen ze het. Het kan jouw waarheid zijn, maar dit hoeft dus niet. Kennis instituut of stichting Ook kan het zijn dat je op een website komt van een bedrijf dat iets nuttigs wil doen voor de maatschappij of voor de omgeving. Met als wens anderen iets te leren, gelukkiger, slimmer, beter of redzamer te maken. Dit kan een kennisinstituut zijn, een stichting maar soms ook een bedrijf. Deze bedrijven zijn er niet op uit om mensen naar hun product of dienst te lokken maar krijgen meestal wel betaald voor hun diensten. Op dit soort websites kan heel nuttige informatie staan, maar blijf altijd kritisch. 4 kennisles mediawijs

5 Persoon Ook een persoon zonder bedrijf kan een website maken. Die kan heel veel weten en heel veel onderzocht of geleerd hebben. Maar misschien ook niet. Je weet het niet. Wat degene vertelt kan de waarheid zijn. Het kan zijn of haar waarheid zijn. Maar zeker weten doe je dat niet. Het hoeft ook niet jouw waarheid te zijn. Forum tegenover specialist Op een forum is er vaak ruimte voor vraag en antwoord. Alle informatie die je hier vindt zijn dus persoonlijke ervaringen en meningen van mensen. Wil je bijvoorbeeld iets weten over gezondheid, en je vindt iets op een forum, dan gaat het om één ervaring of een aantal ervaringen van mensen. Kom je op een website van een medisch centrum, psycholoog of voorlichtings website van een apotheek of dokter dan gaat het vaak om mensen die ervoor geleerd hebben en vele gevallen hebben meegemaakt en meer ervaring hebben. De ervaring van die ene persoon kan zomaar iets bevatten wat voor jou nut heeft. En het is de waarheid van die persoon. Een arts met meer kennis en ervaring kan meer vertellen en de kans dat daar informatie staat die nut heeft is groter, het is een meer gemiddelde waarheid. Maar ook hiervoor geldt, dat misschien precies datgene waar jij naar op zoek bent hier nu niet wordt verteld. Wat vertel je? Enorm veel informatie komt over de social media als facebook, twitter, snapchat, instagram, pinterest etc. Uitspraken, ervaringen, foto s, verhalen, opmerkingen. Mensen zijn groepsdieren en willen dus graag ergens bij horen of goed voor de dag komen. Door de vele fotobewerkingsprogramma s zien afbeeldingen er vaak net even wat mooier uit en vaak worden alleen de mooiste momenten of foto s gedeeld. Mensen spiegelen hun mooiste zelf voor op internet. Weer anderen gebruiken social media vooral om te mopperen. Ze mopperen de hele dag over alles en op iedereen. Ze geven hun mening over alles en het liefst een negatieve mening. Het lijkt dan of deze mensen neits leuks in hun leven hebben. Mensen vertellen maar een gedeelte van de waarheid. Wat bedoel je? Soms is wat je schrijft niet helemaal wat je bedoelt. Of wat je leest niet wat de ander bedoelt. Het feit is de tekst of de foto. Maar wat ermee bedoeld wordt, kan verschillen. Veel ruzies ontstaan op deze manier. 5 kennisles mediawijs

6 Met wie praat je? Ook hier is het niet altijd duidelijk met wie je nu te maken hebt. Iedereen kan een facebook, snapchat, twitter of instagramprofiel aanmaken onder een andere naam en met andere foto s. Veel bekende mensen nemen een andere naam om niet makkelijk gevonden te worden. Weer anderen zijn erop uit om iemand in de maling te nemen, of zelfs criminele dingen. Als je onderaan een persoonlijk bericht iets kunt kopen, kan het ook zomaar een nepbericht zijn. Wees dus altijd voorzichtig met wie je toevoegt als vriend en met wie je chat. Je weet nooit zeker of de foto s van die persoon ook de echte foto s zijn en je weet ook niet wat iemands bedoelingen zijn. Roddelbladen In de zogenaamde roddelbladen gelden nog minder regels dan voor nieuwsmedia. Journalisten verzinnen soms gewoon een verhaal wat helemaal niet eens in de buurt komt van de waarheid, alleen maar om hun tijdschrift te verkopen of om mensen naar de website te trekken. Magazines In andere magazines waar mensen over zichzelf vertellen zoals in een interview of in een column geven ze vaak hun eigen mening. Dit is dus geen waarheid voor alle mensen van de wereld. Maar het is wel hun eigen waarheid. Hun eigen ervaring. De manier waarop zij het leven beleven. Hoe ze tegen dingen aankijken. Voor die persoon is het waar. Dit kan voor jou ook waar zijn. Je kunt er veel steun aan hebben of nieuwe ideeën krijgen. Maar dit hoeft niet. Wat de een fijn vindt, hoeft iemand anders niet fijn te vinden. Voel wat past bij jou. 6 kennisles mediawijs

7 Als je informatie gaat zoeken op internet in tijdschriften, boeken of kranten is het belangrijk dat je nadenkt over wat voor type informatie het is en wie het schrijft. Neem nooit zomaar iets over of aan, lees altijd meerdere websites. Als je veel websites hebt gelezen die door één persoon geschreven zijn, maar op al deze websites kom je ongeveer dezelfde punten tegen, dan heb je toch een breder beeld. Ook al kom je daar dezelfde informatie tegen, dan nog hoeft het niet JOUW waarheid te zijn. Terwijl je wel respect kunt tonen voor iemand anders zijn waarheid. Dit geldt ook voor social media. Blijf kritisch, voel of je het idee hebt dit is kloppend, durf jezelf te blijven afvragen is dit wel waar? Kan iets anders ook waar zijn? Wat is mijn ervaring? Herken ik dingen in mijn leven, in situaties? Wist ik hier al iets van en wordt het bevestigd? Sluit het aan bij hoe ik tegen dingen aankijk? Wat voel ik hierbij? Wat zijn mijn eigen gedachten hierover? Wat vind ik van deze informatie? Ken ik alle feiten? Op welke feiten baseert de schrijver zich? En als ik wat terug schrijf welke gevolgen heeft dat voor anderen? De moraal van deze les is blijf kritisch op wat je hoort, leest ziet en denkt en vertrouw op je eigen gevoel en ervaring. Probeer zelf zo zuiver mogelijk te zijn met het verspreiden van informatie. 7 kennisles mediawijs