BEGRIJPEND LEZEN 1 NEDERLANDS TEKSTSOORTEN EN TEKSTDOELEN

Transcriptie

1 BEGRIJPEND LEZEN 1 NEDERLANDS TEKSTSOORTEN EN TEKSTDOELEN 0

2 AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: - Kun je het onderwerp uit een zin bepalen. - Kun je het onderwerp van een tekst bepalen. - Kun je een soort tekst bepalen en het doel. - Kun je de hoofdgedachte van een tekst bepalen. Je kunt je vaardigheden daarna toetsen met een tussentijdse toets. Tijdens deze uitleg kun je oefenen met opdrachten die op de e-learning (onderdeel Nederlands, lezen) staan. Er staat steeds aangegeven welke opdracht(en) je kunt oefenen. Veel succes! Deze uitleg is een goede voorbereiding op de toets Nederlands 2F aan het einde van je opleiding. WAAROM BELANGRIJK? Wanneer je het onderwerp van een zin en/of tekstsoorten en doelen kunt bepalen, weet je direct waar deze over gaat. Zo heb je sneller in de gaten wat belangrijk is. 1. ONDERWERP VAN EEN ZIN Hoe bepaal je het onderwerp van een zin? Om het onderwerp van een zin te bepalen vraag je aan de zin wie of wat iets doet in de zin. Het antwoord op de vraag is het onderwerp. Voorbeeld 1: Zin: Mijn moeder heeft gordijntjes gehaakt. Vraag: Wie of wat doet hier iets? Antwoord: Mijn moeder Mijn moeder is dus het onderwerp van deze zin. Voorbeeld 2: Zin: Wij lachten uitbundig om die grap. 1

3 Vraag: Wie of wat doet hier iets? Antwoord: Wij Wij is dus het onderwerp van deze zin. MAAK NU DE OPDRACHTEN: 6. Onderwerp zin 1 7. Onderwerp zin 2 2. TEKSTDOELEN Overal om je heen kom je teksten tegen, maar geen enkele tekst is altijd precies hetzelfde. Tekstenverschillen niet alleen qua inhoud, in wat ze zeggen, maar ook hoe ze er uit zien, waar je ze tegen komt en wat de schrijver er mee wil bereiken. Je hebt dus eigenlijk honderden verschillende soorten teksten. Je zou deze teksten op een heleboel verschillende manieren kunnen indelen, maar de manier die meestal wordt gebruikt, heeft temaken met het tekstdoel. Dit betekent, wat wil de schrijver nu precies met deze tekst? Iedere tekst heeft een doel. De schrijver probeert iets te bereiken met zijn tekst. 2

4 Eigenlijk zijn er vier verschillende tekstdoelen belangrijk. 1. Informeren, bijv. een nieuwsbericht, de tekst in een encyclopedie. In een tekst die wil informeren,staan vooral feiten. Een onderwerp wordt in een informatieve tekst van alle kanten bekeken, maar de schrijver heeft geen mening over het onderwerp. 2. Overtuigen, bijv. een column, een recensie. In een tekst die wil overtuigen, geeft de schrijver zijn mening over een bepaald onderwerp. Als lezer ben je vrij om het eens of oneens te zijn: de schrijver probeert je niet te overtuigen van zijn eigen gelijk. 3. Overhalen, bijv. een advertentietekst, een verkoopbrief Als een schrijver je wil overhalen, wil hij je juist wel dat je het met hem eens bent of wordt. De schrijver neemt een duidelijk standpunt in en wil jou overhalen die mening te gaan delen. 4. Amuseren, bijv. een roman, een kort verhaal In een tekst die wil amuseren, staat geen zakelijke informatie, maar juist een verhaal. Je leest dit soort teksten voornamelijk voor je eigen plezier. MAAK NU DE OPDRACHT: 8. Tekstsoorten 3

5 3. TEKSTINDELING Zoals je misschien wel weet, bestaat een goed opgebouwde tekst bestaat altijd uit drie onderdelen. 1.Een inleiding; 2.Een middenstuk of kern; 3.Een slot. MAAK NU DE OPDRACHTEN: 9. Tekstindeling Tekstindeling 2 TITEL, TUSSENKOPJE EN ALINEA Boven de tekst staat een titel. De titel kan aangeven waar de tekst over gaat, maar kan ook bedoeld zijn om de lezer nieuwsgierig te maken naar de rest van de tekst. Iedere tekst heeft een titel. In een tekst kunnen ook tussenkopjes staan. Tussenkopjes zijn vaak dikgedrukt en zijn eigenlijk de titels van een klein stukje van de tekst, een of twee blokjes. Tussenkopjes zorgen er voor dat de tekstoverzichtelijker wordt. Niet iedere tekst heeft tussenkopjes. De meeste teksten bestaan uit een aantal blokjes tekst. Zo n blokje heeft meestal vier of vijf zinnen. Je noemt zo n blokje een alinea. In iedere alinea wordt een nieuw stuk over het onderwerp van de tekst vertelt. 4

6 INLEIDING, MIDDENSTUK/KERN, SLOT Laten we nog een keer kijken naar de informatie over inleiding, middenstuk en slot. Een goedopgebouwde tekst bestaat dus altijd uit deze drie onderdelen. Natuurlijk hebben deze drie onderdelen ook alle drie een taak of functie. De schrijver heeft ze er niet voor de sier ingezet of voor de lol. In de inleiding wordt vertelt waar de tekst over zal gaan. De schrijver probeert de lezer nieuwsgierig te maken naar de rest van de tekst. Bij kortere teksten bestaat de inleiding vaak alleen maar uit de eerste alinea, bij langere teksten kan de inleiding ook uit twee of drie alinea s bestaan. In het middenstuk wordt het onderwerp van de tekst besproken. In iedere alinea wordt een nieuw deeltje verteld. Wanneer een middenstuk erg lang is, zal een schrijver tussenkopjes gaan gebruiken om alles duidelijker te maken. In het slot wordt de tekst afgerond. De schrijver kan dit op twee manieren doen. Hij geeft de lezer een korte samenvatting, dat betekent dat hij de belangrijkste informatie nog een keer kort herhaalt. Hij kan de lezer ook een conclusie geven, dat betekent dat hij een gevolg noemt van wat er is verteld. MAAK NU DE OPDRACHTEN: 11. Tekstindeling Tekstindeling 4 4. BRONNEN De teksten die je op school tegenkomt, komen altijd ergens vanaf. De docent verzint ze niet ter plekke. De plek waar iemand zijn materiaal vandaan haalt, noem je de bron. Wanneer je materiaal van iemand anders gebruikt, dan moet je dat altijd aangeven. Je moet aangeven waar je het vandaan hebt gehaald. Dit doe je door onderaan de tekst aan te geven waar je de tekst vandaan hebt gehaald. Dit noemen wede bronvermelding. Als je een tekst uit een bron leest, dan moet jij je altijd afvragen hoe betrouwbaar deze bron is. Je vraagt je af of het waar is wat er wordt beweerd, je vraagt je af of mensen geen stukken van het verhaal weglaten of verdraaien. 5

7 Reclameteksten zijn bijvoorbeeld niet zo heel betrouwbaar. De schrijver van deze tekst wil vooral verkopen, dus hij zal je niet vertellen welke problemen er met het product zijn. Het doel van deze schrijver is mensen overhalen om spullen te kopen. Nieuwsberichten en schoolboeken zijn wel betrouwbaar. Deze teksten hebben als doel de lezer informeren, dus ze proberen hun berichten 100% in orde te hebben. Bovendien hebben kranten en uitgevers van schoolboeken mensen in dienst die dit soort teksten nog eens een keer extra controleren. Dit betekent dat een tekst extra betrouwbaar is. Veel mensen besteden weinig aandacht aan de bronvermelding. Hele werkstukken worden bijvoorbeeld klakkeloos van internet gekopieerd, zonder dat de inhoud gecontroleerd wordt. Op internet kun je ontzettend veel informatie vinden, maar iedereen kan er ook zomaar informatie aantoevoegen, waardoor het nog eens extra verstandig is om de bronvermelding te controleren. Bekijk wat de schrijver van de tekst precies wil. Informatie kan bovendien wel juist zijn, maar heel erg eenzijdig. Wanneer je informatie zoekt over je nieuwe BlackBerry, dan kun je zowel op de site van BlackBerry als op de site van de Consumentenwijzer informatie vinden over het onderwerp, maar beide sites geven andere informatie. In beide gevallen zal de informatie kloppen, maar je moet kijken naar het doel van de schrijvers. De mensen van BlackBerry willen je overhalen een toestel te kopen, terwijl de Consumentenwijzer wil informeren. De informatie van BlackBerry zal dus eenzijdiger zijn, zij vertellen alleen de positieve dingen, terwijl de Consumentenwijzer ook de negatieve zaken zal vermelden. Natuurlijk kun je de betrouwbaarheid van een bron pas 100% zeker inschatten, wanneer je de tekst helemaal gelezen hebt, maar de bronvermelding kan je hier vaak al een heel eind op weg helpen. Wanneer de betrouwbaarheid van een bron wilt inschatten, moet jij jezelf eigenlijk de volgende vragenstellen. 1. Komt de tekst uit een goede, bekende en serieuze bron? Wanneer je informatie zoekt over je verstuikte enkel, dan is de website van een ziekenhuis beter dan de website van een amateurvoetbalploeg. 2. Wat is het doel van de schrijver van de tekst? Wanneer de schrijver je iets wil verkopen of je van een bepaalde mening wil overtuigen, dan is het verhaal minder betrouwbaar dan wanneer het vooral informatief is. 6

8 3. Klopt de inhoud met wat je gezonde verstand zegt? Staan er geen vreemde of rare dingen in de tekst? Gaat het om feiten of meningen? Wie heeft de informatie er op gezet? Is er een duidelijke schrijver, of kan iedereen er wat tekst aan toevoegen? 4. Kun je de informatie uit de tekst ook op andere plaatsen terugvinden? Wanneer je deinformatie uit een bepaalde tekst op meerdere plaatsen kunt vinden, dan is de kans groot dat deze informatie betrouwbaar is, anders hadden andere bronnen deze informatie niet overgenomen. MAAK NU DE OPDRACHTEN: 13. Bronnen Bronnen 2 WAT HEBBEN WE TOT NU TOE GEDAAN? Wanneer je een tekst oriënterend gaat lezen, heb je eigenlijk alle dingen nodig die je hier voor hebt geleerd. Kort samengevat, bij oriënterend lezen probeer je na te gaan waar de tekst over zal gaan. Dit doe je door te kijken naar de titel, de tussenkopjes, de bronvermelding, de plaatjes, de inleiding en het slot van de tekst. MAAK NU DE OPDRACHTEN: 15. Teksten Teksten 2 7

9 5. ONDERWERP Je hebt je nu leren oriënteren op een tekst. Op die manier kun je al snel zien met wat voor soort tekst je te maken hebt. Je hebt gezien hoe je via de structuur, titel en kopjes al kunt zien waar de tekst ongeveer over gaat. Je hebt ook geleerd hoe je de bron kunt vinden en hoe je betrouwbaarheid van die bron kunt in schatten. Nu gaan we verder met leren hoe jij je op een tekst kunt voorbereiden. Dit is in feite stap 2. Je moet je dus eerst op een tekst gaan oriënteren, voor je met voorbereiden kunt beginnen. Het onderwerp bepalen Je begrijpt een tekst beter wanneer je het onderwerp van de tekst weet. Het onderwerp is datgene waar de tekst over gaat. Het onderwerp bestaat maar uit een paar woorden. Om het onderwerp te vinden, stel je jezelf de vraag, waar gaat de tekst over? Welk woord komt ook vaak in de tekst voor? Vaak heeft zo n woord met het onderwerp te maken. MAAK NU DE OPDRACHT: 17. Onderwerp tekst 1 In sommige gevallen staat het onderwerp niet heel erg duidelijk in de tekst genoemd. In de tekstenwaar je tot nu toe mee geoefend hebt, is dat wel het geval. Helaas staat niet in iedere tekst het onderwerp even duidelijk benoemd. Kijk maar naar de volgende korte tekst. Elk jaar vieren veel mensen in het zuiden van het landdrie dagen feest. Ze verkleden zich, maken plezier,drinken veel en leven zich drie dagen uit. Maar op dinsdagavond klokslag twaalf is alles afgelopen. Het gewone leven begint weer. 8

10 Het onderwerp van deze tekst is Carnaval, maar dat staat nergens echt in de tekst. Door te kijken naar de tekst, zie je dat er iets wordt gezegd over een feest van drie dagen, in het zuiden van het landen verkleden. Dan moet je zelf er bij bedenken dat het over Carnaval gaat. Dat kun je dus vaker in teksten tegenkomen. Wanneer een tekst gaat over Mercedes, Volkswagen,Audi en BMW, dan moet je dus zelf kunnen bedenken dat de tekst gaat over Duitse auto s. Je kijkt nu naar welke woorden vaak voorkomen en je probeert dan een soort van samenvattend woord te bedenken. MAAK NU DE OPDRACHT: 18. Onderwerp tekst 2 6. DE HOOFDGEDACHTE We hebben gezien wat het onderwerp van een tekst is en hoe je dit kunt vinden. Nu gaan we kijken naar de hoofdgedachte van de tekst. De hoofdgedachte is het belangrijkste wat er over het onderwerp wordt gezegd. Om de hoofdgedachte te vinden, moet je dus eerst het onderwerp weten. MAAK NU DE OPDRACHT: 19. Hoofdgedachte 1 OM JEZELF TE TOETSEN KUN JE NU DE TUSSENTIJDSE TOETS MAKEN. LOG IN OP EN KIES VOOR DE VOLGENDE TOETS VOOR HET ONDERDEEL NEDERLANDS: TUSSENTIJDSE TOES BEGRIJPEND LEZEN 1. SUCCES! 9