Master Innovation in Complex Care
1. Waarom een masteropleiding over innoveren in de zorg? Er is geen ontkomen aan; innoveren is noodzaak voor aanbieders van zorg. De Raad voor Gezondheidszorg zegt daarover; Innovatie in de zorg is een expliciet speerpunt op de politieke agenda. De zorgsector wordt uitgedaagd om voor de klanten betekenisvolle, kwalitatief verantwoorde diensten te leveren vanuit een slimme bedrijfsvoering en ketensamenwerking, ondersteund door effectieve technologie en adequate hulpmiddelen. Dit vraagt om visie en innovatie naar betekenisvolle en doeltreffende zorg en dienstverlening (RVZ). Innovaties komen echter niet vanzelf. Innoveren vraagt om beloftes voor innovaties aan de klant gepaard te laten gaan met keuzes voor investering in visie, tijd, geld, expertise, discipline, doorzettingsvermogen en eventuele noodzakelijke pijnlijke keuzes. De meeste zorgorganisaties zijn welwillend, maar nog niet klaar voor de uitdaging die hen te wachten staat, zoals onderstaande onderzoeken laten zien. Twynstra Gudde maakt zichtbaar hoe kwetsbaar veel organisaties zijn in het licht van de komende veranderingen in de zorgsector: Er is meer nodig dan de veelgenoemde flexibiliteit, wendbaarheid of veerkracht van mensen en organisaties. Het draait om het diep verankerde vermogen om te anticiperen op en zich duurzaam aan te passen aan veranderende omstandigheden. (Twynstra Gudde, 2013). Nauta (2011) concludeert dat er wel wordt geïnnoveerd, maar met de handrem aan. Bij het merendeel van de door hem onderzochte zorgorganisaties wordt het innovatieproces nauwelijks professioneel vormgegeven.. Laten we niet de illusie koesteren dat innoveren ooit gemakkelijk zal zijn. Het veld van ontwikkelen en implementeren van innovaties is weerbarstig en innovatieprocessen zijn complex (Van Dolderen, 2014). Erkenning van de weerbarstigheid, openheid in communicatie, vertrouwen en veiligheid in samenwerkingsrelaties zijn een paar noodzakelijke voorwaarden om de uitdaging aan te gaan om stappen te maken naar daadwerkelijk innoveren. Daarbij zijn binnen de zorgorganisaties mensen nodig met specifieke kennis en vaardigheden in het aansturen van innovatieprocessen. Er zijn goede redenen om juist zorgprofessionals op te leiden tot zorginnovatoren, zoals Joep Mooren van Zorg aan Zet verwoordt: Er zitten veel voordelen aan zorgprofessionals als motor van verandering. Dit zijn de mensen die 100% voor hun werk gaan: de power van de werkvloer. Mensen die weten wat er speelt; weten wat veranderd moet worden; die draagvlak aan de basis kunnen creëren. 2. Waar leidt de master Innovation in Complex Care toe op? De opleiding is bedoeld voor talentvolle vernieuwingsgerichte zorgprofessionals (zorgverleners, stafmedewerkers en leidinggevenden) met oog voor waar zorg verbeterd kan worden en enthousiasme om met anderen te werken aan verandering. Zij worden in de Master Innovation in Complex Care opgeleid tot specialisten in innovatieprocessen die tijdens hun opleiding de weerbarstigheid van het innoveren al ervaren hebben en strategieën hebben ontwikkeld om daarmee om te gaan. Specialisten die door de sterke nadruk op praktijkleren al tijdens hun opleiding innovatieprocessen tot stand brachten binnen vier fasen. 1
Onderstaand de vier fasen van innoveren met enkele realistische voorbeelden: 1. Ontdekken van de innovatiebehoefte Een zorgaanbieder biedt zorg en ondersteuning voor mensen met een verstandelijke handicap en hun verwanten. Dagbesteding en werk voor mensen met een verstandelijke beperking is sterk in beweging door wijzigende cliëntwensen, veranderende wet- en regelgeving en de komst van nieuwe aanbieders. De zorgaanbieder wil tijdig anticiperen om toonaangevend te blijven. Maar hoe relateren de ontwikkelingen zich aan de verandercapaciteit van de organisatie en waar liggen de innovatiebehoeften? 2. Genereren en selecteren van ideeën Een samenwerkingsverband van eerstelijnspraktijken en een huisartsenorganisatie ontwikkelde op basis van beleidsrapporten, interviews en bevindingen uit literatuuronderzoek ideeën voor een programma voor thuiswonende kwetsbare ouderen. Toetsing van ideeën aan financiële en personele kaders en aan meningen van een panel van zorgprofessionals en vertegenwoordigers van patiëntenorganisaties zijn noodzakelijk om tot selectie van ideeën te komen. 3. Ontwikkelen en testen van nieuwe producten of diensten De gemeente, de zorginstelling voor ouderen en een plaatselijke horeca-ondernemer zijn het eens geworden over een innovatieve manier om thuiswonende ouderen samen te brengen. Naar Belgisch voorbeeld zal een dorpsrestaurant opgezet worden, waar ouderen tegen een klein bedrag een 3-gangen menu kunnen eten. Een projectleider wordt aangesteld om dit idee tot een concreet product uit te werken. Een thuiszorgorganisatie heeft naar aanleiding van een werkbezoek aan een collega-organisatie en na het lezen van literatuur over de toepassing, besloten een experiment te willen gaan doen met beeldcontact tussen verpleegkundigen en cliënten thuis. Een zorginnovator krijgt de opdracht om een concreet plan van aanpak uit te werken voor een pilotstudie in de eigen organisatie. 4. Implementeren en kwaliteit borgen Betrokken stakeholders als het ziekenhuis, de verpleeghuizen en huisartspraktijken zijn het er over eens dat een pilot met CVA ketenzorg goed verlopen is. Men heeft besloten dat verdere implementatie en het borgen van kwaliteit op de lange termijn aandacht behoeft. Een team wordt opgericht om een plan te maken hoe op lange termijn de kwaliteit van uitvoering van de ketenzorg kan worden behouden door onderzoek, opleiding, coaching en het door-ontwikkelen van de zorg. In de tweejarige Master-opleiding Innovation in Complex Care leren de studenten (met anderen) nieuwe ideeën te ontwikkelen tot innovatieve diensten, producten of processen binnen de zorg, deze te testen en te implementeren. Daarbij kan gedacht worden aan ondersteuning op afstand, efficiëntere interdisciplinaire en inter-institutionele samenwerking en het gebruik van technologie als sensoren en robotica. Men leert kennis van effectieve zorg en samenwerking, kennis van innovatieprocessen en project- en verandermanagement te 2
koppelen aan kennis van wetenschappelijk onderzoek. Gedurende de opleiding ontwikkelen studenten netwerken om de actualiteit te volgen en nieuwe ideeën op te doen en uit te wisselen. 3. Hoe zit de opleiding in elkaar? Om deel te kunnen nemen is een bachelor- of masterdegree in een erkende zorgprofessie vereist. De studiebelasting is ongeveer 21 uur per week, waarvan een deel in de werksituatie. De opleiding bestaat uit twee fases. De eerste fase bestaat uit drie modules van 20 weken. Deze modules bevatten vijf leerlijnen die nauw met elkaar samenhangen: De innovatielijn is het hart van de opleiding waarin aan realistische opdrachten in de eigen praktijk gewerkt wordt. Met een community of practice (leergroep) komen projectopdrachten tot stand die leiden tot beroepsproducten die voor de eigen organisatie of werkomgeving van belang zijn. De vaste kern van de community bestaat naast de student uit een facilitator van de werkplek (manager), een collega, een medestudent en een docentcoach. Praktijkleren dus, maar wel met onderwijs 1 ondersteunend aan de uitvoering van projectopdrachten; De onderzoekslijn is ondersteunend aan de innovatielijn. Studenten leren door kortdurende opdrachten over onderzoeksmethodologie en evidence based practice. Kennis wordt meteen toegepast in de projectopdrachten van de innovatielijn. Ook de vaardighedenlijn is ondersteunend aan de innovatielijn. Diverse communicatieen presentatievaardigheden die in innovatieprocessen van pas komen, zoals effectief vergaderen, omgaan met weerstand, onderhandelen en conflicthantering en overtuigend presenteren worden geoefend. De out of the box lijn is een zelfstandige lijn. Studenten ondernemen activiteiten buiten de eigen organisatie om het denkkader te verruimen en het professioneel netwerk te ontwikkelen. In het portfolio maken studenten hun leerproces en leerresultaten inzichtelijk om aan te tonen dat competenties op het juiste niveau beheerst worden. Met een docentcoach wordt het leerproces en de persoonlijke ontwikkeling geëvalueerd. Voorbeeld van samenhang in module 2: Een projectopdracht van de Innovatielijn betreft het genereren en selecteren van nieuwe ideeën door literatuurstudie, gebruik sociale media en het professionele netwerk en het doorlopen van creatieve processen met een team. Met zijn communty of practice besluit de student voor welke innovatiebehoefte deze opdracht ingezet wordt en maakt vervolgens de opdracht concreet en authentiek voor zijn werkplek. In de Innovatielijn bestudeert men onder andere literatuur over creativiteit en over de zogenaamde Voort-methode. Daarnaast leert men over zorgprocessen (logistiek), return on investment en competentiemanagement zodat men tot goede selectie van ideeën kan komen leidend tot een businesscase. De Onderzoekslijn ondersteunt in het doen van een literatuurstudie en het uitvoeren en analyseren van interviews. In de Vaardighedenlijn oefenen de studenten het begeleiden van creatieve 1 Zoals projectmanagement, innovatietheorieën/modellen, ontwikkelingen zorg, marktanalyse, verandercapaciteit, samenwerking, organisatieconfiguraties, ideeëngeneratie, technologie, return on investment, zorgprocessen (lean), competentiemanagement, ontwerpbenaderingen, verandermanagement, organisatiecultuur, implementatie. 3
groepsprocessen. In de out of the boxlijn kan de student besluiten tot het meelopen bij een bedrijf gespecialiseerd in het thema van de innovatie. Fase 2 De tweede fase van de opleiding betreft de masterthesis (20 weken). Het betreft een realistische opdracht uit de eigen praktijk waarin de student aantoont zelfstandig innovatieprocessen vorm te kunnen geven, gebruikmakend van wetenschappelijke inzichten en methoden. 4. Waar, door wie en hoe? Het team Het docententeam van de master Innovation in Complex Care weerspiegelt de veelzijdigheid van het innoveren. Docenten zijn geselecteerd op hun kennis en ervaring met innovatieprocessen en hebben altijd specifieke expertise op een deelgebied ervan, zoals bijvoorbeeld (lean) zorgprocessen, marktanalyse, technologie, creatieve processen, projectmanagement, verandermanagement of implementatie. Docenten in de onderzoekslijn zijn ervaren onderzoekers; docenten in de vaardighedenlijn hebben jarenlange ervaring met het coachen van professionals in communicatieve- en presentatievaardigheden. Alle docenten hebben beschikking over een uitgebreid professioneel netwerk, zodat we aansprekende gastdocenten voor de master kunnen inzetten. De master Innovation in Complex Care is onderdeel van het Expertisecentrum Innovatieve Zorg en Technologie (EIZT). Samenwerking c.q. uitwisseling van kennis tussen onderzoekers van EIZT en studenten van de master zal vanzelfsprekend plaatsvinden. Praktijkleren De opleiding Innovation in Complex Care is gebaseerd op praktijkleren. Een groot deel van de tijd worden projectenopdrachten in de praktijk uitgevoerd met diverse personen. De community of practice met de docentcoach speelt een belangrijke rol. Deze is betrokken bij alle projectopdrachten en bij de masterthesis voor de opzet van het innovatieproces, de uitvoering en de evaluatie. De student heeft de leiding in de community. De community of practice komt in een module van 20 weken vier maal 2 uur samen. Daarnaast heeft de student nog vier uur individuele begeleiding van de docentcoach. Onderwijsbijeenkomsten Elke vrijdag zijn er bijeenkomsten voor de verschillende leerlijnen. Afwisselend vinden face to face bijeenkomsten plaats in Maastricht (hele dag) en virtuele bijeenkomsten (halve dag). Het onderwijs wordt lean georganiseerd, opdat studenten voldoende tijd overhouden voor het werken aan de projectopdrachten. Dat betekent dat men slechts om de week naar Maastricht reist; de andere vrijdag volgt men onderwijs thuis of vanaf de werkplek. Toetsing Toetsing vindt plaats na elke moduleperiode en door het opleveren van de masterthesis. Beoordeeld worden: Beroepsproducten van de projectmatige opdrachten Kritische beschouwingen van wetenschappelijke artikelen Presentatie- en communicatieve vaardigheden Portfolio 4
Kosten Opleidingskosten Het collegegeld bedraagt het eerste jaar september 2014 6500, het tweede jaar 8.750. Extra kosten Houd rekening met kosten voor boeken en leermiddelen, bijvoorbeeld een computer met internetverbinding is onmisbaar. Een precieze inschatting van de bijkomende kosten is op dit moment nog niet te maken. 5