WAT HELPT OM LANGER THUIS TE BLIJVEN WONEN

Transcriptie

1 WAT HELPT OM LANGER THUIS TE BLIJVEN WONEN Lonneke Taks Annette de Boer Met stakeholders in gesprek over domotica

2

3 Met stakeholders in gesprek over domotica 3 Wat helpt om langer thuis te blijven wonen Met stakeholders in gesprek over domotica Lonneke Taks Annette de Boer Juli 2016

4

5 Met stakeholders in gesprek over domotica 5 Waarom domotica? z Door de dubbele vergrijzing neemt de druk op de Nederlandse gezondheidszorg toe: minder zorgverleners zijn beschikbaar om de groeiende groep ouderen in Nederland te ondersteunen. Tegelijkertijd is het voor zowel voor ouderen als hun zorgverleners aantrekkelijk om langer thuis te blijven wonen in de eigen vertrouwde omgeving. z Met domotica kunnen ouderen beter het hoofd bieden aan uitdagingen die thuis wonen met zich mee kan brengen, bijvoorbeeld met betrekking tot veiligheid en zelfstandigheid. Met domotica wordt bedoeld: alle toepassingen van technologie ten behoeve van iemand die in het verlies van een bepaalde functie, in dit geval door ouderdom, wordt ondersteund door de technologie. z Er blijken in de praktijk echter verschillende barrières te zijn voor de toepassing van domotica. Daardoor blijft grootschalig gebruik van deze zorgtechnologie tot op heden uit. Recente literatuur laat zien dat er randvoorwaarden zijn voor gebruik bij ouderen zelf (1), bij thuiszorginstellingen (2) én in de beleidscontext (3). z Veel onderzoek focust zich tot op heden slechts op één van deze drie perspectieven. Ons onderzoek naar perspectieven van stakeholders op deze drie niveaus biedt een geïntegreerd overzicht van wat het gebruik van domotica in de weg staat.

6 6 Onderzoeksopzet Onze centrale onderzoeksvraag luidt: Wat zijn knelpunten en bevorderende factoren in de implementatie van domotica voor ouderen? Tussen april en juni 2016 zijn we in gesprek gegaan met betrokken partijen, om hun visie op de knelpunten en bevorderende factoren voor het gebruik van domotica voor ouderen thuis in kaart te brengen. z Door middel van een open groepsdiscussie bij een Alzheimer café brachten we het perspectief van ouderen in beeld. z We interviewden acht professionals betrokken bij de implementatie van domotica in verschillende thuiszorginstellingen. z We interviewden zeven experts op landelijk beleidsniveau. Aan de hand van een conceptueel model over factoren voor verspreiding en implementatie van innovaties (Greenhalgh et al. (2004)) hebben we ten slotte de gespreksresultaten geanalyseerd.

7 Met stakeholders in gesprek over domotica 7 De ouderen z Thuiswonende ouderen zien voordeel in het gebruik van domotica. Echter, bij hen bestaat ook een beeld dat technologie iets complex en ontastbaars is, en dat risico s met zich mee kan brengen. In de huidige praktijk is het voor ouderen vaak niet mogelijk om technologie uit te proberen, voor zij erin investeren. Door het daadwerkelijk te gaan gebruiken komt men er echter pas achter of de technologie werkt en nut heeft, en kan het mogelijk negatieve beeld worden weggenomen. z De technologie zelf blijkt vaak lastig te begrijpen, waardoor mensen geneigd zijn het niet te gaan gebruiken, ook uit angst om iets verkeerd te doen. z Versterkte informatieverstrekking, bijvoorbeeld op regionaal niveau, door patiënten- of ouderenorganisaties, of door thuiszorgorganisaties is aanbevolen. Daarnaast zou er een mogelijkheid moeten zijn om technologie uit te proberen. Wellicht dat dat vanuit een samenwerking tussen gemeente(n), producenten van zorgtechnologie, zorginstellingen en/of vrijwilligers mogelijk zou zijn. Wij verwachten dat dat voor ouderen veel van de huidige obstakels zou wegnemen. z Wat betreft de technologie zelf helpt een eenvoudige gebruikersinterface, evenals eenvoudig taalgebruik in de instructie, bij de introductie en het gebruik van domotica. En dat helpt om langer thuis te kunnen blijven wonen.

8

9 Met stakeholders in gesprek over domotica 9 De zorgorganisaties z Thuiszorgorganisaties ervaren in het gebruik van domotica knelpunten op meerdere gebieden. z Zorgverleners hebben bij het inzetten van domotica bepaalde vaardigheden nodig; zo is (motiverende) gespreksvoering steeds belangrijker, evenals een goede inschatting kunnen maken van het lerend vermogen van de cliënt. Ook technologische vaardigheden worden belangrijker. z Kortdurende financiering tijdens het implementatieproces is een knelpunt. Als er slechts tijdelijk middelen beschikbaar zijn voor de implementatie, wekt dit weerstand op bij zorgverleners, zeker bij het stopzetten van de financiering. z Een implementatieleider met een hands-on aanpak werkt bij de implementatie van domotica. Dit kan bijvoorbeeld een gespecialiseerd verpleegkundige zorgtechnologie zijn die ook verantwoordelijk is voor training en support. z Ook duidelijke interne communicatie over de visie op zorgtechnologie, geregelde terugkoppeling gedurende de implementatie en het delen van best practices, evenals uitwisseling met andere zorgorganisaties (bijvoorbeeld via innovatieplatforms) stimuleren het gebruik van domotica.

10

11 Met stakeholders in gesprek over domotica 11 De beleidsmakers z De huidige wet- en regelgeving via WMO, WLZ en ZVW blijkt de implementatie van domoticagebruik niet te bevorderen. De investering voor technologie komt vanuit één domein, terwijl de opbrengsten in een ander domein liggen. Hierdoor voelen zorginstellingen en gemeenten zich minder aangesproken om domotica in te zetten. Daarnaast is het voor cliënten lastig om uit te vinden op welk potje een beroep te doen, en op welke manier. z Het financieringsmodel van de thuiszorg - waarin organisaties uurtje-factuurtje worden gefinancierd geeft een productieprikkel. Wanneer instellingen technologie inzetten die de efficiency verhoogt, geeft dat dus minder omzet. Alhoewel thuiszorginstellingen de kwaliteit van de zorg door middel van domotica willen verbeteren, is deze innovatie in de huidige bekostigingsvorm financieel weinig aantrekkelijk. z Het blijkt lastig om met meer partijen samen de business case voor domotica sluitend te krijgen. Er moeten investeringen in technologie worden gedaan terwijl de verwachte opbrengsten nog onduidelijk zijn. Toch zijn er mooie voorbeelden van samenwerking waarin zorgorganisaties met zorgverzekeraars, gemeenten en/of technologieproducenten domotica inzetten. Daarmee kunnen cliënten langer hun zelfstandigheid behouden.

12 12 Toekomstverwachting Waar het voor ouderen met name ontbreekt aan kennis en vaardig heden, is voor zorgorganisaties vooral de bekostigingssystematiek een knelpunt om domotica meer toe te passen. Op beleidsniveau is men zich bewust van deze obstakels. Gelukkig komen steeds meer samenwerkingsinitiatieven van de grond die langer thuis wonen mogelijk maken, maar er is nog véél meer winst te behalen. De verwachting is dat een aantal ontwikkelingen domoticagebruik kan laten toenemen: 1. Er wordt steeds meer gezocht naar alternatieve financieringsmodellen. Zorgverzekeraars experimenteren met populatiebekostiging - sommige gemeenten passen dit al toe - en ook de NZa onderzoekt alternatieven. Toepassing van een alternatieve bekostigingssystematiek zou innovatieve zorg zoals domotica, kunnen stimuleren.

13 Met stakeholders in gesprek over domotica De casemanager dementie, bekend met regelgeving én de specifieke wensen van cliënten, krijgt mogelijk een sterkere positie. Deze casemanager zou een belangrijke rol kunnen aannemen in het aanreiken van domotica. 3. Diverse stakeholders verwachten dat de toekomstige senior een actievere rol zal gaan innemen in de eigen zorg, en mogelijk ook meer domotica zal gebruiken. Steeds meer seniors zullen dan ook zelf domotica aanschaffen. Wanneer ouderen en hun sociale netwerk het heft in eigen handen nemen, kunnen zij ook beslissen over privacy-aspecten of ethische dilemma s.

14 14 Met speciale dank aan: Zorginstituut Nederland Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

15

16 Berenschot Groep B.V. Europalaan 40, 3526 KS Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht contact@berenschot.nl Berenschot is aangesloten bij E-I Consulting Group, een Europees amenwerkingsverband van toonaangevende bureaus.