Passend onderwijs en het CDA- gedachtegoed: Een (mis)match? Maud Hermans CDA- talentacademie 2014/2015 Mentor: Peter Geenen, oud- wethouder CDA Sittard- Geleen
Inleiding Sinds 1 augustus 2014 heeft elke school in Nederland een zogenaamde Zorgplicht. Dit moet in het kader van Passend Onderwijs. Voor een school betekent dit, dat zij moet zorgen voor een passende onderwijsplek wanneer een leerling extra begeleiding nodig heeft. Door invoering van deze zorgplicht, wil de overheid voorkomen dat kinderen thuis komen te zitten, omdat er geen passende onderwijsplek voor hen zou zijn. In het dagelijks leven ben ik werkzaam als teamleider basis- en kaderberoepsgerichte leerweg in de bovenbouw van een vmbo- school. Passend onderwijs is een onderwerp dat hoog op de agenda staat. Zowel bij de directie als bij de docenten. En de geluiden zijn niet altijd positief. Met name docenten spreken hun zorgen uit over de inpassing van Passend Onderwijs in het huidige onderwijssysteem. Als teamleider vmbo maak ik me ook zorgen of de doelstellingen van Passend Onderwijs wel haalbaar zijn en of het überhaupt een ontwikkeling is die had moeten worden doorgezet. Voor mijn afstudeerpaper hoefde ik dan ook niet lang na te denken over het onderwerp. Als CDA er in hart en nieren wilde ik graag onderzoeken waar ons CDA nu staat m.b.t. dit onderwerp en hoe het past binnen het gedachtegoed. Gaande weg is er ook nog een persoonlijk streven bijgekomen. Dit streven heb ik oa met mijn studiebegeleidster besproken en zij vond het de moeite waard om mijn persoonlijke onderzoeksvraag bij deze opdracht te betrekken. Waarom wil ik deze persoonlijke onderzoeksvraag erbij? Als teamleider vmbo heb ik de plicht om objectief tegen zaken aan te kijken. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Maar ik ben van mening dat ik het in ieder geval dien te proberen. Zo ook met het onderwerp Passend Onderwijs. Voor de start van mijn onderzoeksvraag, neigde ik naar een negatief gevoel over dit onderwerp. De voor- en nadelen afwegende kwam ik tot de conclusie dat Passend Onderwijs geen goede ontwikkeling kan zijn. Maar is dit ook zo? Heb ik wel alle informatie om een dergelijke conclusie te trekken? Deze persoonlijke onderzoeksvraag heeft de route van mijn aanpak enigszins veranderd. Ik wil naast het onderwerpen van Passend Onderwijs aan het CDA- gedachtegoed, ook onderzoeken of mijn mening dezelfde is na grondig speurwerk. Vandaar dat ik naast twee CDA- leden (oud- wethouder + docent wiskunde en een oud- bestuursvoorzitter + ouder van een kind met special educational needs) ook een gesprek aanga met de wethouder Onderwijs binnen mijn gemeente. Naast deze interviews zal ik het huidige passend onderwijs ook proberen te plaatsen binnen het CDA- gedachtegoed. Ik heb er dan ook voor gekozen om deze paper in 2 delen te splitsen om de volgende stellingen te onderzoeken: 1) Passend onderwijs past in het CDA- gedachtegoed. 2) Passend onderwijs is een juiste ontwikkeling. Deel 1 gaat in op stelling 1, deel 2 op stelling 2. Op het einde van mijn paper beschrijf ik beide conclusies. 2
Deel 1: Past Passend Onderwijs in het CDA- gedachtegoed? Wanneer we Passend Onderwijs naast het CDA- gedachtegoed leggen, kom ik tot de volgende uitleg: Het solidariteitsbeginsel Passend onderwijs is een uitstekend voorbeeld om te kunnen participeren in de maatschappij. Het CDA is voor participatie van iedere burger. Om te kunnen participeren ziet het CDA solidariteit als het kernbegrip. Het opnemen van een leerling met een handicap binnen regulier onderwijs, vraagt om een solidaire opstelling van de omgeving. Betrokkenen ( direct en indirect) worden uitgedaagd om samen te werken, om een dergelijk integratie mogelijk te maken. Ook deze gedachte past perfect bij het CDA want het verbinden van mensen en het geven van ruimte aan persoonlijke ontwikkeling zit in ons bloed. Het is belangrijk om een grote groep leerlingen, met veelal een handicap, maatwerk aan te bieden. Niet alleen om de kosten te beperken, maar vooral om deze leerlingen een goede kans te bieden binnen het reguliere onderwijs. Zo kunnen deze leerlingen sneller mixen met leerlingen die altijd al binnen het reguliere onderwijs hebben gefunctioneerd. Voor alle leerlingen is het belangrijk om respect en verantwoordelijkheid voor elkaar te ontwikkelen. Passend Onderwijs zou daar een grote rol in kunnen spelen. Zo kan bijgedragen worden aan maatwerk ( intern en extern) om voor dergelijke leerlingen het meedoen in de maatschappij vorm te geven. Bij Passend Onderwijs staan een langdurige zelfontplooiing en het ontwikkelen van de eigen talenten centraal. Zo kan een ieder straks in de maatschappij leveren naar eigen vermogen. Gespreide verantwoordelijkheid. Gespreide verantwoordelijkheid is het volgende kernbegrip van het CDA dat prima kan worden toegepast op Passend Onderwijs. Passend Onderwijs vraagt samenwerking en een goede basis als het gaat om de randvoorwaarden die nodig zijn om dit proces mogelijk te maken. Het CDA ziet in deze gezamenlijke verantwoordelijkheid de kans om tot een breed gedragen, solidaire uitwerking te komen, waarbij ouders, scholen en andere betrokken instanties een belangrijke rol spelen. De talenten en competenties van leerlingen met een handicap moeten het uitgangspunt zijn. Randvoorwaarden en middelen, die nodig zijn om leerlingen met een handicap te laten participeren in het reguliere onderwijs, zijn de noodzakelijke pijlers om Passend Onderwijs de beste kans van slagen te geven. Omdat in de toekomst iedereen nodig is op de arbeidsmarkt, is het noodzakelijk dat mensen, voor zover mogelijk, mee kunnen doen in de maatschappij. Vandaar dat het voor het CDA een logische stap is om, waar mogelijk, te beginnen in het onderwijs. Om dit mogelijk te maken is het nodig zowel goed te kijken naar de individuele mogelijkheden van mensen, als ook naar de noodzakelijk randvoorwaarden die nodig zijn om deel te nemen aan regulier onderwijs. Wat is nu een mooiere kans dan bouwen aan een maatschappelijke deelname op basis van maatwerk met perspectieven van onderwijs tot aan een duurzame baan bij een werkgever. Publieke gerechtigheid Het volgende speerpunt, publieke gerechtigheid, kan ook worden toegepast op Passend Onderwijs. Volgens het CDA zorgt de overheid dat voor een ieder kansen worden geschapen, bijvoorbeeld in de vorm van beschikbaar onderwijs en arbeid, maatschappelijke ondersteuning en zorg. Ook wel het opkomen van de zwakkeren in de maatschappij genoemd. Tegelijkertijd worden verantwoordelijkheden neergelegd op die plek waar zaken het beste kunnen worden opgepakt; geheel volgens het subsidiariteitsverschijnsel. Wil het slagen, dan zal de overheid wel moeten zorgen voor de benodigde faciliteiten om deze deelname mogelijk te maken. Denk dan bijvoorbeeld aan onderwijs in de buurt voor ieder kind, zolang het kind mee kan doen binnen de onderwijskaders die worden gesteld. Hierbij kan het voor het ene kind met een handicap mogelijk zijn wel binnen het regulier onderwijs mee te doen, waar dit voor een ander kind door omstandigheden niet mogelijk is. Ondanks dat het CDA participatie voor iedereen toejuicht, blijft ook zij reëel in het feit dat dit niet 3
voor iedereen haalbare kaart is. Het CDA is zich er dan ook terdege van bewust, dat er altijd scholen voor speciaal onderwijs zullen blijven bestaan. Rentmeesterschap: Het kernbegrip Rentmeesterschap is het minst terug te vinden met betrekking tot Passend Onderwijs. Om een betere samenleving achter te laten zijn creativiteit en innovatie maar ook goed beleid nodig. Wanneer we vooral ook op financieel vlak het proces van Passend Onderwijs willen verduurzamen, komt het begrip rentmeesterschap om de hoek kijken. Deel 2: interviews om te onderzoeken of passend onderwijs anno 2015 een juiste ontwikkeling is TEGENSTANDER Passend Onderwijs Interview 1 : lid CDA en tevens docent wiskunde in het vmbo 1)Passend onderwijs is goed voor leerlingen. Daar ben ik het niet mee eens. Zelf denk ik dat het huidige beleid een gevolg is van bezuinigingen. Zoals zo vaak laten wij in Nederland eerst zaken helemaal uit de hand lopen, om daarna, als het niet meer te handhaven is, rigoureus in te grijpen. Als we kijken naar de bekende knelpunten ( thuiszitters, bureaucratie, toename rugzakken in 5 jaar tijd etc.) vraag ik me af of we dat niet veel eerder hadden moeten aanpakken. 2)Met passend onderwijs neemt het aantal zorgleerlingen toe. Zeker, er komen nu meer kinderen met vraag om speciale begeleiding in het reguliere onderwijs. 3)Passend onderwijs betekent dat de werkdruk van docenten op reguliere scholen gaat toenemen. Ja, de druk neemt toe. Deze leerlingen vragen gemiddeld om meer zorg en begeleiding, ook tijdens de les. 4)Door Passend onderwijs gaat veel expertise uit het vso verloren. Ja, sommigen scholen zullen moeten sluiten. De ervaren en speciaal opgeleide docenten komen vaak niet in aan het reguliere onderwijs. 5)Door Passend onderwijs komen de schoolresultaten onder druk te staan Ja, als docent moet je meer investeren tijdens de les in begeleiding en zorg voor 1 of meerdere leerlingen. Dat gaat af van de tijd voor uitleg aan de hele klas. Verdieping is er dan vaak ook niet meer bij. 6)Passend onderwijs is mogelijk als er meer ondersteuning in de klas aanwezig is. Nee, want zo n ondersteuner gaat dan aan de slag met 1 of 2 leerlingen. Hoe zit het dan met de andere leerlingen? 7)De klassengrootte is bepalend voor de mate waarin zorgleerlingen hulp kan worden geboden. Ja, kleinere klassen zouden een optie zijn om passend onderwijs vorm te geven. De harde realiteit is echter dat de klassen al jaren niet kleiner zijn dan 25. Een klas van 32 is tegenwoordig ook geen uitzondering. Zowel binnen Primair Onderwijs ( PO) als Voortgezet Onderwijs (VO). 8)Er moet gekeken worden naar wat voor type zorgleerlingen er in de klas zitten. Dat is waar. Dat hangt trouwens af van meerdere factoren. Zo kan het per vak verschillen. Een dyslect heeft over het algemeen minder last bij een vak als wiskunde. Daarbij is er ook een groot verschil tussen een leerling met een gedragsprobleem of een leerprobleem. Leerproblemen zijn beter te begeleiden in het reguliere onderwijs. 9)Er wordt door de scholen in de gemeente geïnvesteerd in de professionalisering van docenten. Investeren is een hele belangrijke voorwaarde om het Passend Onderwijs vorm te geven. Echter gebeurt dit nauwelijks. Geld wordt uit nood voor andere zaken gebruikt. Professionalisering is nog vrijblijvend. De lerarenbeurs is een mooi initiatief maar er wordt nog te weinig gebruik van gemaakt. Veel docenten zijn niet getraind in hoe om te gaan met een leerling met special educational needs. 10)De scholen in de gemeente zijn klaar voor passend onderwijs. 4
Nee, er is nog veel onduidelijk bij de scholen en dan met name bij de docenten. Zij vragen zich af hoe een dergelijke maatregel dient te worden ingevoerd onder de huidige omstandigheden ( met name de klassengrootte) en maken zich dan ook hele grote zorgen. 11)De invoering van passend onderwijs is een juiste beslissing geweest. Nee. Ik vrees er zelfs voor dat Passend Onderwijs op deze manier binnen 5 jaar weer drastisch dient te worden aangepast. Ervaring leert dat leerlingen met deze behoeftes altijd hebben bestaan. Ervaring leert ook dat 1 op 1 begeleiding meestal goed werkt. Dat valt nu weg in het reguliere onderwijs. Waar veel leerlingen vroeger met 15, 16 jaar gingen werken gecombineerd met leren, worden deze kinderen nu verplicht om een startkwalificatie te gaan halen. Dat is voor sommigen gewoon een onhaalbare kaart. VOORSTANDER MITS.. Passend Onderwijs Interview 2: Ouder van kind met Special Educational Needs en tevens oud- bestuursvoorzitter CDA Sittard- Geleen. 1)Passend onderwijs is goed voor leerlingen. Dit is erg algemeen gesteld. Het zal in de meeste gevallen goed zijn voor de leerlingen aan wie passend onderwijs geboden wordt. Voor de anderen vaak ook niet. Tegelijk wil ik ook niet ontkennen dat de aanwezigheid van een of meerdere van deze leerlingen de rest van de groep ook iets extra s kan geven. Gewoon op intermenselijk gebied. 2)Met passend onderwijs neemt het aantal zorgleerlingen toe. Volgens mij niet. De verdeling wordt anders. 3)Passend onderwijs betekent dat de werkdruk van docenten op reguliere scholen gaat toenemen. Ja. 4)Door Passend onderwijs gaat veel expertise uit het vso verloren. Ja, uit Speciaal Onderwijs ( SO) en Voortgezet Speciaal Onderwijs (VSO). Het huidige Passend onderwijs zal er op termijn toe leiden dat SO/VSO- scholen zoveel minder leerlingen hebben dat het gespecialiseerde personeel gaat afvloeien, en er geen nieuwe leerkrachten met deze expertise meer bijkomen. Scholen zullen als gevolg daarvan ook fuseren en een aantal vestigingen zal gaan sluiten. Ongewenst gevolg is dan een nog langere reistijd voor leerlingen. Ik zie hier een parallel met de gang van zaken bij de bejaarden/verzorgingstehuizen. Al jaren wordt nu een beleid gevoerd om ouderen, met verzorging, langer zelfstandig thuis te laten wonen. Gevolg: gesloten of flink kleinere tehuizen. De ouderen die de opvang echt nodig hebben komen in een omgeving terecht waar de zorg nog maar een schim is van wat het vroeger in het traditionele bejaardenhuis was. 5)Door Passend onderwijs komen de schoolresultaten onder druk te staan Ja 6)Passend onderwijs is mogelijk als er meer ondersteuning in de klas aanwezig is. Ja 7)De klassengrootte is bepalend voor de mate waarin zorgleerlingen hulp kan worden geboden. Ja 8)Er moet gekeken worden naar wat voor type zorgleerlingen er in de klas zitten.. Daar hangt inderdaad alles vanaf. De Parkschool is een school waar ik met enige regelmaat kom. De leerlingen daar, zowel SO als VSO zijn stuk voor stuk schatten van kinderen. Maar ik zou er nooit voor pleiten ze massaal te laten instromen in een basisschool of voortgezet onderwijs. Misschien is het voor een enkeling weggelegd, maar voor het gros zeker niet. Dan moet je gewoon realistisch zijn, dat kan een reguliere klas niet aan. Niet elke leerling met een gedragsprobleem is per definitie een geval voor speciaal onderwijs. Dat hangt maar af van de graad van het probleem en de oorzaak. Veel van deze leerlingen heeft het reguliere onderwijs altijd al binnen de poorten gehad. 9 + 10) n.v.t. 11)De invoering van passend onderwijs is een juiste beslissing geweest. 5
Dit is een politiek gekleurd statement. Het is nog te vroeg voor een eindconclusie. Wat was de drijfveer in de politiek om hierop in te zetten? Idealisme, de maakbare samenleving? Of een stevige bezuiniging realiseren in het speciaal onderwijs? 620 Natuurlijk is het een prachtig streven, ik zou niets liever zien dan meer leerlingen samen, ondanks hun beperking. Maar ik wil ook rekening houden met het feit dat Nederland als onderwijsland toch al een beetje op achterstand aan het komen is in vergelijking met andere landen. En moeten we het dan willen dat bewust het risico gelopen wordt dat deze achterstand vergroot wordt? VOORSTANDER Passend Onderwijs Interview 3 : Wethouder van Onderwijs gemeente Sittard- Geleen 1)Passend onderwijs is goed voor leerlingen. Ja, ik denk dat passend onderwijs in principe goed is voor de ontwikkeling van leerlingen. We willen kinderen met een beperking zo goed mogelijk voorbereiden op de maatschappij. Passend onderwijs zorgt voor een betere acceptatie. 2)Met passend onderwijs neemt het aantal zorgleerlingen toe. Het totale aantal zorgleerlingen zal niet toenemen, maar meer zorgleerlingen die eerst SO volgden vinden nu een plek in het regulier onderwijs. 3)Passend onderwijs betekent dat de werkdruk van docenten op reguliere scholen gaat toenemen. Dat verschilt per docent. Sommigen docenten zien het als een uitdaging om er voor te zorgen dat passend onderwijs goed kan worden vormgegeven. Differentiatie is daarbij belangrijk. Wel merk ik een verschil in PO en VO. In PO volgen leerkrachten de leerlingen de hele dag. In het VO zien ze de leerlingen maar een paar uur per week. Dat vereist meer onderlinge afstemming tussen leerkrachten. 4)Door passend onderwijs gaat veel expertise uit het vso verloren. Dat denk ik niet. Leerkrachten uit het SO en VSO zullen hun expertise kunnen inzetten in het PO en VO. Ik verwacht ook dat een aantal van hen daar zal worden ingezet omdat de leerlingenaantallen op SO- en VSO- scholen zullen afnemen. 5)Door passend onderwijs komen de schoolresultaten onder druk te staan Dat hangt af van de manier waarop scholen het organisatorisch en didactisch inrichten. Met een goed ondersteuningsplan en door goed te differentiëren zou het mogelijk moeten zijn om alle leerlingen, ook de betere, op een hoger niveau te krijgen. 6)Passend onderwijs is mogelijk als er meer ondersteuning in de klas aanwezig is. Een ondersteuner hoeft niet altijd aanwezig te zijn in de klas. Op een VO- school heb ik gezien dat er ook ondersteuning werd geboden buiten de klas. Een leerling die even stoom moest afblazen, kon buiten de les worden opgevangen. De docent kon ondertussen door met zijn les. Interne begeleiders bieden ook ondersteuning en zijn niet per se aanwezig in de les. Een warme overdracht, zowel intern als extern, is erg belangrijk voor een leerling en voor school. 7)De klassengrootte is bepalend voor de mate waarin zorgleerlingen hulp kan worden geboden. Dat hangt vaak af van de docent die voor de klas staat. Een te grote klas is sowieso niet wenselijk. Een klas van 30 of meer leerlingen maakt het vormgeven van passend onderwijs moeilijk. Maar te kleine klassen zijn ook niet goed. Denk aan combinatieklassen van meerdere schooljaren in kleine PO- scholen. Het leeftijdsverschil tussen leerlingen wordt dan te groot om goed gedifferentieerd te werken. 8)Er moet gekeken worden naar wat voor type zorgleerlingen er in de klas zitten. Ja, er zijn verschillende soorten zorgleerlingen. Een leerprobleem is soms een verborgen probleem, dat niet meteen invloed heeft op de sfeer. Bij gedragsproblematiek is dat eerder het geval. Ook hier is belangrijk hoe een docent er mee omgaat. 9)Er wordt door de scholen in de gemeente geïnvesteerd in de professionalisering van docenten. Ik heb de indruk dat men op de goede weg is, ook qua scholing. Van belang is dat docenten en leerkrachten toegerust worden om passend onderwijs goed vorm te geven. De invoering van passend onderwijs is erg snel gegaan, nog niet alle scholen waren goed voorbereid. Die investeringen 6
zijn dus blijvend nodig om passend onderwijs goed te kunnen invullen. 10)De scholen in de gemeente zijn klaar voor passend onderwijs. Tijdens het bestuurlijk overleg met de scholen, krijg ik de indruk dat ze hard hebben gewerkt om goed voorbereid te zijn. De scholen hebben binnen het samenwerkingsverband goede afspraken gemaakt. Ook hebben zij hun basis- en ondersteuningsprofielen uitgewerkt. Belangrijk is dat de leerkrachten het op de werkvloer ook goed kunnen uitvoeren; ik sta dan ook open voor hun signalen uit de praktijk. 11)De invoering van passend onderwijs is een juiste beslissing geweest. Ik ben van mening dat passend onderwijs een goede ontwikkeling is. Leerlingen met een beperking worden zo eerder betrokken bij de maatschappij en dus ook beter voorbereid op hun toekomst. Wij hebben een verplichting om iedereen zoveel mogelijk te laten meedoen binnen de maatschappij. Passend onderwijs kan daar een stevige bijdrage aan leveren. Eindconclusies: 1) Passend onderwijs past in het CDA- gedachtegoed. Wanneer ik naar de grondbeginselen van het CDA kijk, kan ik tot de conclusie komen, dat Passend Onderwijs een ontwikkeling is die perfect past binnen het CDA- gedachtegoed. Met name past het Passend Onderwijs uitstekend binnen het kernbegrip van solidariteit. Immers berust de grondgedachte van het Passend Onderwijs op het zoveel mogelijk kunnen meedoen binnen onze maatschappij. Door zoveel mogelijk leerlingen, mits mogelijk, deel te laten nemen aan regulier onderwijs, wordt de kans om naar eigen vermogen te participeren in de maatschappij een stuk groter. Een deelname die voor ogen heeft om een leerling in zijn of haar latere leven een betere startpositie op o.a. de arbeidsmarkt te verschaffen. Tevens worden nu leerlingen in contact gebracht met leeftijdsgenoten, die in het verleden, niet deelnamen aan het reguliere schoolproces vanwege leer- en/of gedragsproblemen. Dit zorgt over en weer voor meer acceptatie en respect. Wat betreft de stelling kan dus worden gezegd dat Passend Onderwijs en het CDA een duidelijke match zijn! 2) Passend onderwijs is een juiste ontwikkeling Kijkend naar mijn drie interviews, zie ik meer twijfel. Of ik nu de voorstander of de tegenstander bekijk; allen spreken hun zorgen uit over een aantal, met name, praktische zaken. De belangrijke randvoorwaarden, waar ook het CDA over spreekt, zijn nog niet naar behoren. De voorstander is er wat positiever over dan de tegenstander, maar feit blijft dat er nog een groot aantal zaken geregeld dient te worden. Randvoorwaarden die van belang zijn om het Passend Onderwijs, zoals velen voor ogen hebben, goed te kunnen realiseren EN te continueren. Het blijft dus zaak, ook voor het CDA, oog te houden voor het proces dat gaande is m.b.t. Passend Onderwijs. Blijf kijken naar de brede kaders, hou de doelstelling voor ogen, maar denk niet te licht over de zaken die nog geregeld moeten worden. Met name de mensen op de werkvloer, de docenten die in de klas met de leerlingen werken, moeten de tools krijgen om het Passend Onderwijs vorm te geven. Zij zijn uiteindelijk de uitvoerders van het beleid wat wij voor hebben staan. Wanneer we hen niet op de juiste manier faciliteren en voorzien van de juiste competenties, zal het Passend Onderwijs niet de vorm krijgen zoals bedoeld is. Met alle gevolgen van dien. Passend Onderwijs is een goede ontwikkeling, mits de voorwaarden geborgd worden EN blijven. En daarin zit voor ons allen de uitdaging! 7
Literatuurlijst : W.I. CDA rapport: De Gordiaanse jeugdknoop jeugdbeleid met meer gezin en meer gezag ( 2005) H. Schuman Passend Onderwijs pas op de plaats of stap vooruit? ( Perspectief; tijdschrift voor orthopedagogiek nr. 46 2007) werkgroep participatie CDA - Samen Participeren ( 2013) I. Mijland- Ik ben toch té gek! ( Uitgeverij Quirijn 2014) K. Boele - Onderwijsheid- terug naar waar het echt om gaat ( Uitgeverij Klement 2015) 8