De nieuwe koers Op weg naar een duurzame toekomst Onderbouwing Manifest Nivon, netwerk voor Cultuur en Natuur Onderbouwing Manifest Nivonraad 21 november 2009
Inhoud Inleiding 3 De context 4 Wat gaan we hoe doen 7 Wat gaat er straks anders 9 Pagina 2 van 15
Inleiding Hierbij de onderbouwing van het manifest dat het centraal bestuur aan de Nivonraad voorlegt als het richtsnoer voor de huidige zittingsperiode van het Centraal Bestuur. Vanaf maart 2009 zijn we met elkaar de dialoog aangegaan over hoe wij een duurzame toekomst voor het Nivon vorm en inhoud geven. Centraal stond daarin de vraag: hoe onderscheiden wij ons vandaag de dag en in de toekomst op basis van de historische rol van het Nivon. Die dialoog heeft een hoogtepunt gehad in de conferentie van 19 september in het Nivoncentrum Rotterdam. Met een kleine 100 Nivonners hebben wij, onder leiding van mensen van de trainerspool van het Nivon, concrete activiteiten ontwikkeld die richting geven aan een duurzame toekomst voor het Nivon. Maar vooral in de voorbereiding naar de 19 e hebben veel Nivonners de pen gegrepen en hun visie en ideeën op een a4tje gezet. Op basis van de uitkomsten van die dialoog, de vele gesprekken en bijeenkomsten in het land met geledingen en personen en de input en de uitkomst van de Rotterdamse conferentie, heeft het Centraal Bestuur dit beleidsplan opgesteld. Het Centraal Bestuur geeft hierin de richting aan voor een duurzame toekomst en de concrete invulling daarvan. Dit beleidsplan is vertaald in een manifest dat de vereniging ter goedkeuring wordt voorgelegd op de Nivonraad van 21 november. In dat manifest staan de speerpunten van het beleid dat het Centraal Bestuur de komende periode wil gaan realiseren. Wel concreet maar zonder te vergeten dat de vereniging de dienst uitmaakt. Het Centraal Bestuur stuurt wel aan, houdt regie maar de vrijwilligers, de actieve leden, geven aan WAT we gaan doen en participeren in het ontwikkelen van HOE we dat gaan doen. Ook bij de realisatie van het beleid staan de vrijwilligers weer centraal. In deze notitie geeft het Centraal Bestuur de achtergrond aan van hetgeen wordt voorgelegd in het manifest en waar het Centraal Bestuur uit wil komen. Samen met de input voor de conferentie in Rotterdam en het verslag van die conferentie vormt het een pakket informatie waarmee het Centraal Bestuur heeft gewerkt bij het tot stand brengen van het manifest. Het Centraal Bestuur zal in de komende weken en maanden weer het land in gaan om, op grond van de besluitvorming door de Nivonraad, met jullie de realisatie daarvan ter hand te nemen. Succes en we zien elkaar op 21 november voor een nieuwe dialoog met als doel een duurzame toekomst voor het Nivon. Het Centraal Bestuur Pagina 3 van 15
De context Op de Nivonraad van februari 2008 in Zwolle is het VT plus scenario aangenomen als richtsnoer voor de toekomst van het Nivon. Anders gezegd in de woorden van Movisie: het Nivon als de doelgroepgerichte aanbieder voor vrijetijdsactiviteiten met meerwaarde. Toen de rookwolken na de Nivonraad van november 2008 waren opgetrokken keken wij elkaar aan binnen het Nivon en dachten wat is dat eigenlijk een doelgroepgerichte aanbieder voor vrijetijdsactiviteiten met meerwaarde. Welke doelgroep, welke vrijetijdsactiviteiten en waaruit blijkt de meerwaarde? De Nivonraad van maart 2009 heeft, na een spetterende dialoog, het Centraal Bestuur opgedragen om een strategieconferentie te beleggen waarin wij met elkaar juist die vragen uitwerken tot een concreet plan van aanpak onder de noemer: wat gaan we DOEN? Het is niet gelukt die conferentie nog voor de zomer te organiseren maar vlak er na lukte dat wel: 19 september in het Nivoncentrum Rotterdam. Ter voorbereiding is aan Nivonleden en externe vrienden en vriendinnen gevraagd hun visie en concrete voorstellen op maximaal een A4tje aan ons te vertellen. Al die bijdragen vormden de input voor de strategieconferentie van de 19 e september. Alle A4tjes en een samenvatting daarvan staan nog steeds op www.nivon.org. Ieder Nivonlid heeft daar kennis van kunnen nemen. Op de 19 e september in Rotterdam hebben we gewerkt in vier groepen aan vier thema s, te weten Volksontwikkeling De plek waar we hebben bedacht welke activiteiten nu passen binnen dit thema en bij het Nivon. Ook weer: waarin onderscheiden wij ons Sociaal Toerisme De plek waar we hebben bedacht welke activiteiten nu passen binnen dit thema en bij het Nivon. Ook weer: waarin onderscheiden wij ons De ramen open Hier was de plek voor de PR, naar buiten richten, nieuwe doelgroepen, nieuwe verbindingen met organisaties en initiatieven buiten het Nivon Jong Dit was de plek waar jong aan de slag ging met een zelfde opdracht: wat zijn de jongeren activiteiten in het Nivon en de Wintertour uit de uitnodiging voor de conferentie Figuur 1 Pagina 4 van 15
Uit de conferentie is een stroom van ideeën gekomen. Weer A 4tjes en vele flaps vol. Ook daarvan is een samenvatting gemaakt in de vorm van een hand out van een power point in WORD. Ook die staat nog steeds op www.nivon.org. Al deze bijdragen vanaf de besluitvorming in Zwolle tot en met de resultaten van de strategieconferentie van 19 september in Rotterdam vormen de onderlegger voor het manifest. Na de besluitvorming in de Nivonraad van november 2009 kan de implementatie van start gaan. Nieuw en anders heeft gevolgen Dit is een belangrijk onderwerp van dit voorstel. Want Als de Nivonraad het manifest ondersteunt en vaststelt heeft dat verregaande gevolgen voor het Nivon als vereniging en de werkorganisatie, het Landelijk Bureau. Zo zal de begroting anders moeten worden ingericht Op de Nivonraad wordt u een begroting voorgelegd waarin het onmogelijk was de nieuwe koers mee te nemen. Als het Centraal Bestuur dat wel gedaan had het wel erg voor de troepen uit gelopen. De begroting die nu wordt voorgelegd is die van het lopende en vastgestelde beleid. Logisch. De besluitvorming van deze Nivonraad heeft [kan] gevolgen [hebben] voor ondermeer de begroting of anders gezegd voor de inzet van financiële middelen. Als de speerpunten van beleid verschuiven zal dat tot uitdrukking moeten komen in de toerekening van gelden in de begroting. Maar ook voor, bijvoorbeeld, de bekostigingvoorwaarden die we binnen het Nivon hebben afgesproken. En niet in de laatste plaats ook voor de taken van bijvoorbeeld het Landelijke Bureau. Het Centraal Bestuur legt u dan ook het volgende besluit- en implementatieproces voor: 1. De Nivonraad van 21 november 2009 neemt een besluit over het manifest; 2. Na deze besluitvorming wordt helder wat de speerpunten zijn en wat de inhoudelijke koers wordt van het Nivon, Met andere woorden: we hebben het gewenste effect van beleid op hoofdlijnen vastgesteld; 3. Per speerpunt wordt een werkgroep ingericht die door de portefeuillehouders uit Centraal Bestuur wordt aangestuurd en voorgezeten. De taak van deze werkgroep is het realiseren van het gewenste effect van beleid door middel van concrete acties. Op de site www.nivon.org komt alle informatie alsmede een forumfunctie zodat iedereen kan meedoen en bijblijven; Pagina 5 van 15
4. Die speerpunten worden door het Centraal Bestuur, in overleg met de bestuurscommissie financiën verwerkt in een aangepaste begroting. Die aangepaste begroting zal in een penningmeesteroverleg worden voorgelegd voor akkoord; 5. Evenzo zal gekeken worden wat de gevolgen zijn van de besluitvorming van de Nivonraad voor de bekostigingsvoorwaarden voor de geledingen. Die gevolgen worden door het Centraal Bestuur in kaart gebracht en in overleg met de bestuurscommissie financiën verwerkt in een voorstel en uiteindelijk in de begroting. Ook dat voorstel zal voor akkoord worden voorgelegd aan een penningmeesteroverleg; 6. De speerpunten worden door het Centraal Bestuur verwerkt in bestuurlijke opdrachten voor het Landelijk Bureau. Op basis van die bestuurlijke opdrachten wordt de stafondersteuning door het Landelijk Bureau aangestuurd; 7. In het voorjaar 2010 zal op een Nivonraad een eerste rapportage plaatsvinden van en door de werkgroepen en worden besluiten genomen over de verdere voortgang. Het Centraal Bestuur denkt zo nadrukkelijk in overeenstemming dan wel in de geest van statuten en huishoudelijke reglementen te handelen. Pagina 6 van 15
Wat gaan we hoe doen De voorstellen die het Centraal Bestuur jullie in het manifest voorlegt zijn richtinggevend voor het beleid van het Nivon voor de komende periode. Het zijn geen uitgewerkte plannen waar geen invloed meer op mogelijk is. Het zijn speerpunten van beleid en een aanzet, een richting voor de uitwerking van die speerpunten. Het Centraal Bestuur heeft nadrukkelijk voor deze aanpak gekozen om de participatie van de verenging in de uitwerking te optimaliseren. Figuur 2 De door het Centaal Bestuur in maart 2009 aan de vereniging voorgelegde verkenning is door de Nivonraad aangenomen. Daarin stonden ook voorstellen hoe die verkenning uit te werken. De strategieconferentie was een belangrijke tussenstop waar heel veel nieuwe ideeën en richtinggevende suggesties zijn ingebracht. Het Centraal Bestuur heeft daaruit keuzen gemaakt en legt die keuzen in de vorm van speerpunten middels het manifest voor aan de Nivonraad. Na goedkeuring daarvan zal de vereniging die speerpunten gaan uitwerken. Het Centraal Bestuur is daarin de regisseur en houdt control op de voortgang. De verschillende werkgroepen doen het werk. Als die weten wat ze willen en wat kan, gaan we DOEN. DOEN is een proces van de brug bouwen terwijl wij er overheen lopen. Dat wil zeggen dat we een verandering gaan inzetten als daar de faciliteiten voor beschikbaar zijn. Draagvlak is daarbij van belang. Wat is het beeld uit alle bijdragen? Anders dan het VT plus scenario wordt uit de vele bijdragen duidelijk dat de omschrijving het Nivon is een doelgroepgerichte aanbieder voor vrijetijdsactiviteiten met meerwaarde [movisie] niet meer breed wordt gesteund. In die zin, dat de gevolgen daarvan voor de vereniging niet voluit worden gesteund. De opvatting door vrijwilligers Pagina 7 van 15
is en blijft een vaste waarde binnen het Nivon. Met het inrichten van de vrijwilligersorganisatie en de rol, taak en positie van het Landelijk Bureau zal daar nadrukkelijk aandacht voor moeten zijn. Uit de strategieconferentie komen betrekkelijk weinig voorstellen die direct betrokken kunnen worden op de VO (volksontwikkeling) van het Nivon. Maar in de A 4tjes staan begrippen als mensen bewust maken, solidariteit, saamhorigheid en je laten horen als er bos gekapt wordt centraal. Jeugd, jongeren en gezin komen voor in de A 4tjes en nadrukkelijk in de strategieconferentie in Rotterdam. Natuur, natuurbeleving en natuureducatie komen veelvuldig voor in bijna alle bijdragen, vaak gekoppeld met JONG, minima, scholen, stadsjeugd maar ook met de natuurvriendenhuizen. Samenwerken met andere organisaties, strategische allianties, is een ander item dat opvalt. Voorts de roep om daarbij nadrukkelijk het Internationale Natuurvriendenwerk te plaatsen. Slimme arrangementen, al een speerpunt in het Movisie voorstel, komen ook nu weer terug in samenhang met het internationale werk. Maar nadrukkelijk ook wat we nog steeds Sociaal Toerisme noemen. Uit de schriftelijke bijdragen en de uitkomst van de 19 e september wordt heel snel duidelijk dat het Nivon partner is en blijft van die mensen die in onze kapitalistische samenleving door welke oorzaak dan ook niet in staat zijn een menselijk bestaan op te bouwen en te kunnen genieten van de rijkdom van die samenleving. Dat oude adagium blijft recht overeind. Een ander thema dat dominant naar voren komt is het multiculturele aspect van onze activiteiten. De roep het Nivon meer open te stellen voor groepen nieuwe Nederlanders is sterk hoorbaar. Dat gaat niet zomaar hebben we geconstateerd omdat het Nivon een witte vereniging is. Hapsnap allerlei dingen gaan doen is ook geen oplossing. Dat neemt niet weg dat wij binnen alle speerpunten meer en meer activiteiten bereikbaar moeten maken voor de nieuwe Nederlanders. Maar dit vraagt om een specifieke externe oriëntatie. Het Centraal Bestuur stelt voor dit thema nadrukkelijk als speerpunt op te nemen. We kunnen zeggen dat we door alle bijdragen genoeg weten van de thema s waar het Nivon zich op moet richten en waarmee het Nivon zich kan onderscheiden van andere organisaties. We kunnen ook stellen dat, terugkijkend op de drie keuze scenario s van Movisie eigenlijk een mix van die drie zich opdringt: we blijven nadrukkelijk partner van de onderkant van de samenleving, we blijven een vereniging waarin het vrijwilligerswerk de boventoon voert en leidend is, maar we weten dat wij een aanbod moeten doen die doelgroepen aanspreekt die zich thuis zullen voelen bij het Nivon en de thema s van het Nivon. Breed en bereikbaar. Pagina 8 van 15
Als we alle bijdragen overzien wordt duidelijk wat de titel is waarop het Nivon zijn duurzame toekomst gaat bouwen: Nivon, netwerk voor Cultuur en Natuur Nivon, al eerder is op een Nivonraad gezegd dat de letters op zich niet meer dan een weerslag zijn van waar we staan. Net als bij de VPRO bijvoorbeeld. Hoewel de missie dezelfde blijft en ons werk van vandaag verankerd blijft in onze historische taak. Daarover geen enkel misverstand! Dat wij ons onderscheiden op de thema s cultuur en natuur is ook niet nieuw. Wel nieuw is dat het Nivon een netwerk wil zijn. Intern, door alle geledingen als bijvoorbeeld JONG, huizen, afdelingen, PiKa, reizen, wandelen te verbinden met de centrale thema s en activiteiten. Maar ook extern door nadrukkelijk en actief de spin te willen zijn in het netwerk van organisaties en activiteiten die betrekking hebben op natuur en cultuur. Wij stellen onze organisatie en onze accommodaties open voor dat netwerk. Wij bieden activiteiten die hen aanspreken en ontwikkelen die samen met de partners in dat netwerk. Dit vraagt intern en extern een andere houding en en ander gedrag dan vandaag de dag. We zijn intern op elkaar gericht, we versterken elkaar en werken samen aan de toekomst van het Nivon. Dat geldt voor de vrijwilligers van het Nivon in de geledingen en voor de professionals. De autonomie van de geledingen binnen het Nivon en de professionele ondersteuning daarvan wordt afgestemd op de noodzaak van de interne netwerkgedachte. Extern vraagt dat van de vrijwilligers van alle geldingen, van het Centraal Bestuur en van de professionals en de besturen van geldingen dat de ramen en deuren open gaan. Wie zijn onze partners in dat netwerk? Met wie kunnen wij samen optrekken ter realisatie van het door ons gewenste beleid als het gaat om bijvoorbeeld natuur beheer? De Vogelbescherming, de IVN, de VARA en de NJN wordt veel genoemd, ja natuurlijk kan dat. Met wie kunnen wij beter avonden organiseren over levensvragen dan met de vrienden van het Humanistisch Verbond. Wij bieden die anderen onze verworvenheden: Kennis van thema s, een stevige landelijke structuur, accommodaties, kwalitatieve vrijwilligers en een vereniging die weet en staat voor wat zij zegt. Pagina 9 van 15
Dit is de rode lijn door de voorstellen die het Centraal Bestuur u voorlegt. Het is in veel gevallen een omslag in de manier van werken en samenwerken. Een omslag van de cultuur binnen het Nivon. Dat is een geweldige uitdaging en vraagt wellicht veel. Figuur 3 Ter illustratie, hierboven, een sheet uit de presentatie van Chris Molenveld op de conferentie in Rotterdam. Deze sheet gaat over die cultuuromslag, maar dan op afdelingsniveau. Hieruit blijken twee dingen. Ten eerste het kan, een omslag maken in de cultuur van de afdeling. Maar ook blijkt dat het niet vanzelf gaat, je moet het willen en er wat voor willen doen.. Niets doen is geen optie Pagina 10 van 15
Wat gaat er straks anders Het Centraal Bestuur heeft al eerder aangegeven dat zij de geledingen in stand wil houden. In de huidige begroting is er geen wijziging opgenomen in de bekostigingsvoorwaarden voor die geledingen. Wel is hierboven aangegeven dat de besluitvorming van de Nivonraad zal worden verwerkt in een aangepaste begroting die wordt vastgesteld in overleg met de penningmeesters. Regionale samenwerking Maar de gevolgen zijn op een andere manier wel voelbaar. De regionale samenwerking is er een van. De relatieve autonomie van geledingen wordt anders door meer samenwerking binnen het Nivon. De regie van uit het Centraal Bestuur zal daar nadrukkelijk op gericht zijn. Zeker op thema s met een landelijke uitstraling zoals het internationale werk en JONG. Regionale samenwerking kan uitmonden in een vorm regionaal bestuur van zowel afdelingen en huizen. We bouwen de brug als we er over heen lopen. Dat wil zeggen dat daar waar regio s er klaar voor zijn en het voegt iets toe, die andere vorm van het inrichten van de vereniging mogelijk is. Als die beweging op gang komt zal dat aanleiding zijn de bekostigingsvoorwaarden daar op aan te passen. Verder zullen alle geldingen aan de slag moeten met de speerpunten. Participeren in de implementatie daarvan is van groot belang. Niets doen is geen optie! De werkgroepen krijgen ook de functie om geledingen zo nodig te overtuigen van nut en noodzaak van de veranderingen. Visitatie We gaan werken met een vorm van visitatie. Een onderling systeem van kwaliteitszorg dat er toe moet bijdragen dat we de speerpunten realiseren en zo de duurzame toekomst voor het Nivon. Dat kan door bijvoorbeeld de BHC van het ene huis het andere huis te laten visiteren. Ook afdelingen kunnen dat doen. Zo houden wij elkaar scherp en bij de les. En we leren van elkaar en dat is winst. We moeten daartoe een Nivon eigen systeem gaan maken. Maar we kunnen afkijken, dat scheelt. Wat, Hoe en Realiseren Per jaar zijn er twee momenten waarop wij elkaar centraal ontmoeten: De Nivonraad waarop tal van statutaire zaken afgekaard moeten worden; Een inhoudelijke Nivonraad die het karakter heeft van de strategieconferentie. Andere werkvormen maken het mogelijk met elkaar in korte tijd een verkenning te maken van de stand der dingen en wat we moeten doen om het gewenste effect van beleid te realiseren. Pagina 11 van 15
We gaan werken met de bekende beleidscyclus van plannen, doen, controle en aanpassen [pdca] Figuur 4 Dit moet tot uitdrukking komen in de structuur van werken, de controle op het realiseren van plannen en dus hoe wij op Nivonraad-achtige bijeenkomsten op de verschillende overgangspunten tussen de fasen van deze cyclus de dialoog organiseren. Doorgaan met waar we mee bezig zijn Er lopen een aantal trajecten die doorgang moeten hebben. Het implementatietraject voor de bedrijfsvoering in de natuurvriendenhuizen is daar één van en zal doorgezet moeten worden. Het zal noodzakelijk zijn alle lopende trajecten in kaart te brengen en in te passen in de nieuwe trajecten als gevolg van de besluitvorming van de Nivonraad. Bedrijfsvoering: het huis op orde De bedrijfsvoering is één van de dominante speerpunten. Ook hier geldt: niets doen is geen optie. Eerst zetten we uitgangspunten neer waarbinnen wij willen werken aan het huis op orde. Uitgangspunt voor het nieuwe financiële beleid 2011 Het belangrijkste uitgangspunt is de visie van het Centraal Bestuur op de kosten in relatie tot de opbrengsten. Die visie is: De kosten van en voor de kernorganisatie van onze vereniging mogen niet meer zijn dan contributieopbrengst. De contributieopbrengst is momenteel 800.000,=. Pagina 12 van 15
De vraag is dan: wat zijn de kosten van en voor de kernorganisatie: Kosten vrijwilligerswerk o Reiskosten, organisatiekosten, vergoeding volgens vastgestelde regels etc. Kosten Landelijk bureau o Loonkosten en huisvesting Andere vaste lasten en kosten o Marketing en PR Alle andere kosten worden toegerekend aan activiteiten en zullen in de kostprijs daarvan moeten worden terugverdiend. leden- en fondsenwerving Hieruit blijkt dat HET speerpunt binnen dit thema moet zijn de leden- en fondsenwerving. Het Centraal Bestuur zal op het landelijk bureau formatieruimte vrijmaken voor dit speerpunt. Samenwerking vereniging werkorganisatie In een vereniging zijn het de leden die de dienst uitmaken. Die geven aan WAT het beleid [speerpunten] van de vereniging is. Het is belangrijk de werkwijze vast te leggen, zeker als er binnen een vereniging naast leden en vrijwilligers een professionele werkorganisatie is. Wij hebben binnen het Nivon het Landelijke Bureau waar een directeur leidinggeeft aan professionele stafkrachten die de vereniging ondersteunen bij het ontwikkelen en realiseren van het beleid van de vereniging Het Centraal Bestuur wil de samenwerking tussen vereniging en werkorganisatie als volgt vorm en inhoud geven. Binnen het Nivon is de Nivonraad het orgaan dat, namens de leden, de speerpunten van beleid vaststelt. Dat is het antwoord op de vraag: WAT gaan we DOEN. Vervolgens heeft binnen het Nivon het Centraal Bestuur de taak die WAT vraag om te zetten in een programma, een actieplan, activiteiten: de HOE vraag. Om het antwoord op de HOE vraag te krijgen heeft het Centraal Bestuur de ondersteuning van de bij dat thema betrokken vrijwilligers en een landelijk bureau met professionele stafkrachten. Pagina 13 van 15
In schema ziet dat er als volgt uit: Figuur 5 Het Centraal Bestuur geeft middels een bestuursopdracht via de directeur van het landelijke bureau de opdracht die WAT vraag uitwerken en antwoord te geven op de vraag: HOE gaan we dat doen. Dat doen de betrokken vrijwilligers van het Nivon samen met de stafkrachten. Namens het Centraal Bestuur houden de portefeuillehouders de vinger aan de pols om te zien of de opdracht van de Nivonraad aan het Centraal Bestuur ook wordt gerealiseerd binnen de kaders en randvoorwaarden die de Nivonraad heeft aangegeven. Kaders die te maken kunnen hebben met of doorlooptijd of andere zaken. Competenties van het landelijk bureau Als de Nivonraad de speerpunten benoemd, heeft dit gevolgen voor de competenties van het landelijke bureau. Het landelijk bureau moet over de competenties beschikken waarmee de speerpunten omgezet kunnen worden in activiteiten [HOE]. Maar ook over competenties om de vrijwilligers te ondersteunen Pagina 14 van 15
bij het ontwikkelen EN realiseren van die activiteiten. Het Centraal Bestuur zal met de directeur van het landelijk bureau een beoordeling moeten maken of en in hoeverre professionals in staat zijn te voldoen aan de nieuwe vraag. Die beoordeling moet plaatsvinden met inachtneming van het zorgvuldigheidsprincipe van het goede werkgeverschap. Afhankelijk van de besluitvorming door de Nivonraad zal het landelijke bureau op specifieke competenties versterkt moeten worden. Met name op de beleidsterreinen leden- en fondswerving, marketing, PR en communicatie met doelgroepen, JONG, arrangementen en multiculturele aspecten. Pagina 15 van 15