Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 07 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62407 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt. Stel zo voor iedere onderwijssituatie de optimale leermiddelenmix samen.
Inhoudsopgave Bloed Intro Vooraf Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Stap6 Begrippenlijst Bloed Over dit lesmateriaal Pagina 1
Bloed Intro Misschien wat kinderachtig, maar toch wel een leuk filmpje: In deze opdracht staat de samenstelling van het bloed centraal. Wat kom je tegen als je met een duikboot door je bloedvaten reist? Vooraf Leerdoelen Na deze opdracht: Ken je de volgende begrippen: rode en witte bloedcellen, bloedplaatjes en bloedplasma en weet je wat de functie van deze bloedbestanddelen is. Weet je hoe de 3 soorten bloedcellen er uitzien. Eindproduct Als afronding van deze opdracht lever je een ingevuld werkblad in. Op dit werkblad teken je ook verschillende soorten bloedcellen, die je met een microscoop bekijkt. Daarnaast maak je een toets. Groepsgrootte Pagina 2
Deze opdracht doe je alleen. Bij het practicum mag je samenwerken met een klasgenoot, maar de tekeningen maak je alleen. Tijd Voor deze opdracht heb je 2 lesuren nodig. Stap1 Samenstelling bloed Bestudeer uit de kennisbank biologie het onderdeel: KB: Bloed Bekijk ook het volgende filmpje: http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20111117_samenstellingbloed01 Bloed is samengesteld uit bloedplasma en bloedcellen. Bloedplasma bestaat voor het grootste deel uit water. Hierin worden onder andere voedingsstoffen, afvalstoffen en hormonen vervoerd. In het bloedplasma zweven ook verschillende bloedcellen met een eigen functie. Beantwoord de volgende vragen: 1. Hoeveel liter bloed stroomt er ongeveer door je lichaam? A. 0,5 liter B. 1 liter C. 5 liter 2. 55% van het bloed is... A. bloedplasma B. bloedplaatjes C. rode en witte bloedcellen 3. Pagina 3
Bloedplasma bestaat voor het grootste deel uit... A. water B. plasma-eiwitten C. bloedplaatjes 4. Er zijn drie typen bloedcellen. Welk type zie je hiernaast afgebeeld? A. bloedplaatjes B. witte bloedcellen C. rode bloedcellen 5. Er zijn drie typen bloedcellen. Welk type zie je hiernaast afgebeeld? A. bloedplaatjes B. witte bloedcellen C. rode bloedcellen 6. Er zijn drie typen bloedcellen. Welk type zie je hiernaast afgebeeld? A. bloedplaatjes B. witte bloedcellen C. rode bloedcellen 7. Welke bloedcellen zorgen voor de rode kleur van het bloed? A. bloedplaatjes B. witte bloedcellen C. rode bloedcellen 8. Hoe heet de stof in rode bloedcellen die zuurstof kan vervoeren? A. fibrine Pagina 4
B. gerostyen C. hemoglobine 9. Welke bloedcellen beschermen ons tegen bacteriën en virussen? A. bloedplaatjes B. witte bloedcellen C. rode bloedcellen 10. Welke bloedcellen spelen een belangrijke rol bij de stolling van bloed? A. bloedplaatjes B. witte bloedcellen C. rode bloedcellen 11. Hoe heet het eiwit dat zorgt voor een korstje op een huidwond? A. fibrine B. gerostyen C. hemoglobine 12. In het bloedplasma zijn verschillende stoffen opgelost. Wat is geen voorbeeld van een opgeloste voedingsstof? A. zouten B. glucose C. koolstofdioxide Stap2 Pagina 5
Rode bloedcellen De taak van de rode bloedcellen is het vervoeren zuurstof van de longen naar de cellen en van koolstofdioxide van de cellen naar de longen. Deze twee stoffen hechten zich aan het eiwit hemoglobine. Hemoglobine bevat ijzer dat zuurstof en koolstofdioxide kan binden. Bloedcellen met veel zuurstof zijn lichtrood. Bloedcellen zonder zuurstof zijn donkerrood. Een rode bloedcel heeft een doorsnede van 7 à 8 micrometer (= 0,007 à 0,008 millimeter). Het bloed bestaat uit 40 tot 50% uit rode bloedcellen. Reken je het uit, dan zitten er in elke milliliter bloed tussen de 4 à 6 miljard rode bloedcellen. Rode bloedcellen hebben geen kern. Een cel zonder kern kan zich bij beschadiging niet herstellen. Rode bloedcellen leven gemiddeld drie maanden. Nieuwe bloedcellen worden gemaakt in het beenmerg dat zich in het binnenste van je botten bevindt. Bloedarmoede Bij een tekort aan rode bloedcellen spreek je van bloedarmoede. De meeste mensen die hier aan lijden zijn heel snel moe. Waarom? Bekijk het filmpje om hier meer over te leren: Een erfelijke vorm van bloedarmoede is sikkelcel anemie. Klik op de website oscar.antenna.nl en bestudeer de eerste pagina over de sikkelziekte. Probeer daarna de volgende vragen te beantwoorden. 1. Als de inhoud van een platte cel en een 'ingklapte' cel hetzelfde is, kan een platte cel... A. in dezelfde tijd meer zuurstof opnemen of afstaan. B. gemakkelijker de kleinste bloedvaten blokkeren. 2. De stof die de kleur van de rode bloedcellen veroorzaakt is... A. het eiwit hemoglobine. B. ijzer. 3. Hemoglobine in de rode bloedcellen vervoert... A. alleen zuurstof. B. zowel zuurstof als koolstofdioxide. 4. De belangrijkste oorzaak van bloedarmoede is... A. tekort aan ijzer in het bloed. B. tekort aan witte bloedlichaampjes in het bloed. 5. Bloedarmoede kun je aantonen met... A. een bloedonderzoek. B. een urinetest. 6. Vitamine B12 en B11 (= foliumzuur) zijn nodig voor het aanmaken van voldoende Pagina 6
Stap3 hemoglobine in de rode bloedcellen. In welk soort voedsel komen deze vitamines voor? A. alleen in dierlijk voedsel. B. alleen in plantaardig voedsel. Witte bloedcellen Je hebt vast wel eens een infectieziekte gehad. Gelukkig ben je daarna weer beter geworden. Daar had je de witte bloedcellen voor nodig. De functie van de witte bloedcellen is het lichaam verdedigen tegen ziektekiemen. Witte bloedcellen worden net als rode bloedcellen in het beenmerg gemaakt. Er zijn veel verschillende soorten witte bloedcellen. Eén van de soorten is de macrofaag (= vreetcel). Hij kan van vorm veranderen en door de kleine openingen van de bloedvaatjes naar buiten kruipen. Hij eet de bacteriën en virussen die hij tegenkomt. (zie kennisbank). KB: Bloed - Witte bloedcellen Een andere soorten witte bloedcellen maakt antistoffen tegen ziektekiemen. Door die antistoffen kleven bacteriën of virussen aan elkaar vast en kunnen ze het lichaam niet meer ziek maken. Vervolgens eten de macrofagen ze op. Vaak gaan die macrofagen daarna dood. Dode macrofagen en ziektekiemen samen zijn witachtig van kleur en vormen de pus bij sommige wondjes. Beantwoord de volgende vragen: 1. Wat is de functie van de witte bloedcellen? A. Zuurstof en koolstofdioxide vervoeren. B. Wondjes dichten. C. Bacteriën en virussen bestrijden. 2. Welke eigenschap hoort niet bij macrofagen? A. Van vorm veranderen. B. Door bloedvaten heen kruipen. C. Antistoffen maken. 3. Voor antistoffen geldt: Pagina 7
A. Ze laten ziektekiemen aan elkaar vastkleven. B. Het zijn stoffen op de buitenkant van ziektekiemen. C. Ze eten ziektekiemen op. Stap4 Bloedplaatjes en bloedstolling Weet jij wat je moet doen bij een snijwondje? En weet je hoe het komt dat je een korstje op een wond krijgt? Bekijk en lees eerst de animatie op: Stolling - users.telenet.be - Flash Je ziet hoe je lichaam zorgt dat een wond geneest. Bekijk vervolgens dit filmpje om te zien welke maatregelen je zelf kunt nemen bij een klein bloedend wondje. http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20021104_ehbo06 Iedereen heeft zich weleens gesneden. Meestal groeit de wond vanzelf weer dicht. Wat gebeurt er dan precies met je huid en hoe kan je ervoor zorgen dat wonden zo snel mogelijk herstellen? Bloedstolling De functie van de bloedplaatjes is dus bloedstolling. Bloedplaatjes worden net als de rode en witte bloedcellen in het beenmerg gemaakt. De cellen waaruit ze ontstaan vallen echter vaak in duizenden kleine stukjes uit elkaar. Elk stukje is een bloedplaatje. Een bloedplaatje is dus heel klein. Beantwoord de volgende vragen: 1. Welke bloedbestanddelen zorgen voor een korstje op de wond? A. bloedplaatjes B. witte bloedcellen C. rode bloedcellen 2. Waarvoor zorgen de bloedplaatjes?55% van het bloed is... A. Dat fibrinogeen in fibrinedraden verandert en zo een vangnet vormt die de wond afsluit. B. Dat de rode bloedcellen aan elkaar vastkleven en een korstje vormen. C. Dat de witte bloedcellen de wond verdedigen tegen bacteriën en virussen. 3. Waar moet je de jodium op druppelen? Pagina 8
A. Op de wond. B. Rond de wond. C. Op het doekje waarmee je de wond afdekt. 4. Welk soort bloedbestanddelen heeft dezelfde taak als jodium? A. witte bloedcellen B. rode bloedcellen C. bloedplaatjes 5. Welke soort bloedbestanddelen heeft dezelfde taak als een stukje steriel verbandgaas? A. fibrine B. witte bloedcellen C. bloedplaatjes Stap5 Bloedcellen tekenen Je gaat straks met een microscoop bloedcellen bekijken en je gaat van witte en rode bloedcellen een tekening maken. Gebruik de volgende twee links om je goed voor te bereiden op het practicum: Gereedschapskist: Werken met de microscoop Gereedschapskist:?Een biologische tekening maken Practicum bloed bekijken Download nu het werkblad bloed bekijken. Lees het werkblad inclusief de beoordeling een keer helemaal door. Zoek de benodigdheden bij elkaar. Voer het practicum uit. Klaar? Vul zelf de beoordeling in en laat de beoordeling invullen door je docent. Stap6 Pagina 9
Eindtoets Je sluit deze opdracht af met het maken van een toets. De toets bestaat uit zestien vragen. Aan eht eind van de toets zie je hoeveel vragen je goed hebt beantwoord. Klik op de volgende link om te beginnen: Bloed kn.nu/u7phl 1 van 16 Bloed bevat witte bloedcellen, rode bloedcellen en bloedplaatjes. Welke functie hebben de rode bloedcellen? a. afweer b. transport opgeloste stoffen c. bloedstolling d. transport van zuurstof 2 van 16 Bloed bevat witte bloedcellen, rode bloedcellen en bloedplaatjes. Welke functie hebben de witte bloedcellen? a. afweer b. transport opgeloste stoffen c. bloedstolling d. transport van zuurstof 3 van 16 Bloed bevat witte bloedcellen, rode bloedcellen en bloedplaatjes. Welke functie hebben de bloedplaatjes? Pagina 10
a. afweer b. transport opgeloste stoffen c. bloedstolling d. transport van zuurstof 4 van 16 Naast bloedcellen bestaat het bloed uit bloedplasma. Welke van de volgende functies past bij het bloedplasma? a. afweer b. transport opgeloste stoffen c. bloedstolling d. transport van zuurstof 5 van 16 Welke afbeelding laat rode bloedcellen zien? a. A b. B c. C 6 van 16 Waar of niet waar? Bloedplasma bestaat grotendeels uit water. a. waar b. niet waar 7 van 16 Waar of niet waar? Bloed vervoert onder andere voedingsstoffen, zuurstof en koolstofdioxide. a. waar b. niet waar 8 van 16 Pagina 11
Waar of niet waar? In het bloed zitten evenveel witte als rode bloedcellen. a. waar b. niet waar 9 van 16 Waar of niet waar? Sommige witte bloedcellen kunnen door een haarvatwand heen kruipen. a. waar b. niet waar 10 van 16 Bloed bestaat uit verschillende bestanddelen. Welk bestanddeel wordt met 1 aangegeven? a. rode bloedcellen b. witte bloedcellen c. plasma d. bloedplaatjes 11 van 16 Bloed bestaat uit verschillende bestanddelen. Welk bestanddeel wordt met 4 aangegeven? Pagina 12
a. rode bloedcellen b. witte bloedcellen c. plasma d. bloedplaatjes 12 van 16 In de afbeelding zijn 4 soorten bloedbestanddelen weergegevn. Welke stof/functie hoort bij bestanddeel 1? a. Speelt belangrijke rol bij bloedstolling. b. Maken ziektekiemen onschadelijk. c. Bevat voedingsstoffen en fibrinogeen. d. Bevat hemoglobine. 13 van 16 In de afbeelding zijn 4 soorten bloedbestanddelen weergegevn. Welke stof/functie hoort bij bestanddeel 2? Pagina 13
a. Speelt belangrijke rol bij bloedstolling. b. Maken ziektekiemen onschadelijk. c. Bevat voedingsstoffen en fibrinogeen. d. Bevat hemoglobine. 14 van 16 In de afbeelding zijn 4 soorten bloedbestanddelen weergegevn. Welke stof/functie hoort bij bestanddeel 3? a. Speelt belangrijke rol bij bloedstolling. b. Maken ziektekiemen onschadelijk. c. Bevat voedingsstoffen en fibrinogeen. d. Bevat hemoglobine. 15 van 16 In de afbeelding zijn 4 soorten bloedbestanddelen weergegevn. Welke stof/functie hoort bij bestanddeel 4? Pagina 14
a. Speelt belangrijke rol bij bloedstolling. b. Maken ziektekiemen onschadelijk. c. Bevat voedingsstoffen en fibrinogeen. d. Bevat hemoglobine. 16 van 16 Je krijgt een wondje. Wat gebeurt er? Zet de volgende gebeurtenissen in de juiste volgorde. 1 Bloed stroomt uit een wond. 2 Rode bloedcellen blijven in het netwerk hangen. 3 Bloedplaatjes en cellen op de wondrand activeren de bloedstolling. 4 Fibrinogeen wordt omgezet in fibrinedraden. 5 Er ontstaat een korstje op de wond. a. 1-3 - 4-2 - 5 b. 1-4 - 3-2 - 5 c. 1-3 - 2-4 - 5 d. 1-4 - 2-3 - 5 Pagina 15
Begrippenlijst Bloed Bloedcellen Bloedcellen vorm samen met het bloedplasma het bloed. Er zijn drie typen bloedcellen: rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. Rode bloedcellen Rode bloedlichaampjes, die hemoglobine bevatten en een functie hebben bij het vervoeren van zuurstof in het bloed. Bloedplaatjes Bloedplaatjes zijn stukjes van cellen. Ze zorgen voor het ontstaan van stolsel als ze beschadigd worden. Zo kan er uiteindelijk een korst worden gevormd. Lymfe Lymfe is de vloeistof die door het lymfevatenstelsel stroomt. Lymfeklieren In de lymfeklieren wordt de lymfe gefilterd op ziekteverwekkers en andere schadelijke stoffen.ook wel lymfeknopen. Zwezerik Ook wel thymus genoemd; orgaan dat betrokken is bij het afweersysteem. Bloedplasma Bloedplasma vormt samen met bloedcellen het b uit water met plasma-eiwitten en een aantal opg Witte bloedcellen Kleurloze bloedcellen met kern. Ze spelen een b het afweersysteem. Cellulaire afweer Tweede afweer: witte bloedlichaampjes (witte blo ziekteverwekkers insluiten en uitschakelen. Lymfevatenstelsel Orgaanstelsel dat ervoor zorgt dat weefselvloeis het lichaam via lymfevaten wordt teruggevoerd e wordt opgenomen in het bloedvatenstelsel. Daar lymfevatenstelsel een belangrijke rol bij de afwee ziekteverwekkers. Milt Orgaan dat is betrokken bij het afweersysteem. Hemoglobine Kleurstof in rode bloedcellen, bindt en vervoert z koolstofdioxide (koolzuurgas). Pagina 16
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 07 June 2016 om 08:49 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 2; Leerinhoud en Biologie; Instandhouding en ontwikkeling; Instandhouding; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Pagina 17