VAKBLAD NVFG fysiotherapie & ouderenzorg Jaarcongres Voorwoord De Van NVFG belang verzorgt is het ambassadeurschap ook dit jaar weer eenvan programma elk lid. Iedere tijdens geriatriefysiotherapeut Met als moet thema trots Nieuwe zijn op zijn ontwikkelingen vak en moet bij de revalidatie geriatriefysiotherapie van CVA-pa- in het jaarcongrestiënten de werksetting komen promoten. allerlei behandeltechnieken Alleen samen bereiken aan bod we die het inbeste de praktijk resultaat. nog niet veel worden toegepast, maar wel veel belovend zijn. Martin Tenniglo en Met Anke dit citaat Kottink wordt zullen het opjaarplan deze dag2008 ingaan van opde elektrostimulatie NVFG afgesloten. terwijl Dit Jaap sluit Buurke aan bij hetgeen aandacht in zal de besteden rondgang aan van enkele het najaar operatieve 2007 is mogelijkheden. geconstateerd. Voor Ronald de positionering van Peppen zal van onder geriatriefysiotherapie andere ingaan op de toepasbaarheid is het nodig dat van elke spiegeltherapietriefysiotherapeut Gert Kwakkel zich profileert. zal zoals steeds de wetenschappelijke onderbou- geriawing voor zijn rekening nemen. Kortom: een interessante dag voor diegene die Het veel ambassadeurschap met CVA patiënten kan op werkt. verschillende En wie doet gebieden dat niet!! worden ingevuld. Het spreekt vanzelf dat het belangrijk is dat de vakinhoud binnen de behandelsituatie vrijdag is er van voor goede geriatriefysiotherapeut kwaliteit moet zijn, zoveel ook veel mogelijk te beleven. evidence Le- Op zingen based en over volgens bewegen de bestaande en lymfedrainage richtlijnen. bij kanker, Lees verder nieuwe pagina inzichten 3. rondom Parkinson, transmurale protocollen, dyspneu en zelfs een programma over de kosteneffectiviteit van de fysiotherapie. Misschien minder sappig, maar voor de toekomst van ons vak is het wel van belang dat ondubbelzinnig Inhoud wordt vastgesteld dat we ons salaris werkelijk waard zijn. Pag. 1 Redactioneel voorwoord, inhoud John Pag. Branten 2 Verenigingsnieuws Pag. 4 Colofon, Richtlijnen voor auteurs Pag. 5 Levert een kwaliteitscertificaat meerwaarde op? Inhoud Henriëtte Bakker Pag. 5: 11 Vallen Goede professionaliteit struikelen is bij en ouderen normen welvoor degelijk Verantwoorde te verminderen! zorg. Nynke Over de vansleutelrol der Sloot, die Anne de zorgrelatie Verdaasdonk vervult en Martin bij van Gennep het realiseren van Verantwoorde zorg, en hoe het model Pag. 18 Oedeemtherapie Zorgleefplan daarbij in debehulpzaam geriatrie. Anja kan Kuperus zijn. Drs. Tineke van Pag, 24 Spierkrachttraining Sprundel, Drs. Simone op vaardigheidsniveau van Dijk versus geïsoleer- Pag. 15 Ingezonden spierkrachttraining bij de kwetsbare verpleeghuispatiënt Pag. 23 Theoretische Het Consultatiebureau argumenten voor voor Ouderen, een keuzebepaling een opkomend. André de Gier Fenomeen. Interview door Walter Hanssen Pag. 30 32 Recensie Passief mobiliseren: evidentie versus praktijk Pag. 33 Ingezonden V. Luijckx Comeau en M. Brooijmans Reuser Pag. 37 Fysiotherapie Valpreventietraining in de thuiszorg. bij ouderen: Jeanet Een Riezebos oefenprogramma en Noor Kouwenhoven meerdere dimensies. H.A.F.M. Rijken, E. Smulders, W.E.H. met Pag. 44 Effect Hellebrand, van Nordic V. Weerdesteyn Walking op kwaliteit van leven, fysieke Pag. 48 fitheid, Coxartrose gebruik en spinale van loophulpmiddelen stenose, een veel en voorkomende valincidentieen bij bewoners lastig te differentiëren van een verzorgingshuis combinatie Irma en aanleunwoningen. Pelgrim Blz. 54 Nynke Recensies Schouwenaars Pag. 50 Een website over CVA. Uitwerking van een beroepsopdracht Judith Fernhout, Han Jaspers en Sebastiaan Hexspoor Pag. 55 Recensie vakblad N.V.F.G., oktober 2007 1 vakblad N.V.F.G., februari 2008
fase is de oedeemtherapie soms erg intensief. Patiënten ervaren de behandeling vaak als zeer prettig. Het aangeraakt worden Door deze neveneffecten is de lijst met indicaties alleen maar langer. Oedeemtherapie wordt bijvoorbeeld regelmatig gebruikt bij Verenigingsnieuws Ingezonden kon een patiënt (9 dagen na CVA) die de vingers niet kon strekken en selectief de hand nauwelijks kon bewegen, na 1 korte behandeling op een zachte manier, maar ook hoofdpijnkachten. met lymfedrainage, de hand zelf soms met wat meer druk bij Veel goede resultaten bereiken we openen en sluiten. De gehele groep ernstig oedeem, ervaren mensen met de behandeling van het schouder-handsyndroom aandoeningen die vallen onder als aangenaam en rustgevend. bij CVA-pa- CRPS 1 (chronisch regionaal pijn- Weefsel dat iets soepeler aanvoelt tiënten. Helaas komt het nogal eens syndroom type 1), waaronder het en verminderingalgemene van oe- Ledenvergadering voor dat CVA-patiënten doorpeut een moet schouder-handsyndroom trots zijn op zijn vak en en andere moet deem waardoor bewegen Op net 10 iets december verkeerde 2007 vond houding de 49e vanalv arm of hand de geriatriefysiotherapie dystrofische beelden in de vallen, werksetting is makkelijker gaat, levert plaats veel met op als voornaamste vergaderpunt aan het welbevinden van het de jaarplan 2008. promoten. Alleen samen bereiken we het beste resultaat. patiënt. Belangrijke punten in het jaarplan zijn: Uiteindelijk is het vooral contact de met TNO over het ontwikkelen TNO van een norm voor bewegen...meer van ouderen onderzoek Voorafgaand is aan nodig... behoefte van de patiënt die de ALV van 10 december vanin verpleeg- en verzorgingshuizen met bepaalt wat in de fase terminale zorg belangrijk een is. daarbij Dit horende beweegscan ; kan variëren van intensieve contact met ActiZ over de plaats van het 2007 heeft dr. Paul de Vreede, wetenschappelijk onderzoeker bij TNO, een presentatie gegeven over de ontwikkelingen m.b.t. betrokkenheid tot stoppen bewegen met / de fysiotherapie of door trauma in het bij Zorgleefplanstoornissen waarnemings- het onderzoek principe naar te behandelen bewegen bij met ouderen. lymfe- actieve oedeembehandeling. een schouder-handsyn- Sinds 1998 drainage. wordt in Nederland gewerkt het (verder) ontwikkelen droom ontwikkelen. van producten Als dit met snelde Nationale Norm Gezond Bewegen. Overige indicaties om de leden te ondersteunen, wordt aangepakt, zoals zie de je productbeschrijvingen, somshierin op- wordt Samenvatting per leeftijdscategorie aange- dat merkelijke foldermateriaal; resultaten. Naast degeven oe- hoeveel Samenvattend met ben welke ik intensiteit van mening je Al een aantal keren is genoemd naast het reduceren van oedeem, het stimuleren deemreductie tot het verkleinen lijkt ook van de het waarnemen moet bewegen dat er veel om winst een gezond te behalen lichaam is met te van en wetenschap. de arm en/of hand houden. te oedeemtherapeutische zorg in de ook een aantal neveneffecten afstand tussen van praktijk oedeemtherapie belangrijk De rode kunnen draad verbeteren in het geheel enis de de mobiliteit profilering neemt Voor ouderen geriatrie.de (55-plussers) doelgroepen geldt: liggen van en het de geriatriefysiotherapie. tevens toe. Het lijkt zelfs regel- een half voor uur het matig oprapen. intensieve Als onderzoekers lichamelijke zijn. Vooral de pijndemping ontspannende effect worden Het jaarplan door wordt matigdan zo dat ook het met selectief het vol- bewegen activiteit verlegen op tenminste zitten vijf, om onderwerpen, bij voorkeur aangenaam afgesloten: gestimuleerd wordt door de prik- alle dagen danvan is opde ditweek; gebiedvoor denkniet-actie- ik veel eer patiënten vaak als heelgende ervaren. Van belang is kels het van ambassadeurschap lymfedrainage. Recent ven, zonder te behalen. of met Het beperkingen, zou fijn zijnis als elke er van elk lid. Iedere geriatriefysiothera- extra hoeveelheid lichaamsbeweging mee- Wil u een kijkje nemen binnen de organisatie van de NVFG? Wil u het bestuur helpen bij bepaalde activiteiten? Heeft u in de beroepsmonitor aangegeven dat u actief bij de vereniging betrokken wilt zijn? Maak u kenbaar via info@nvfgnet.nl! 22 fysiotherapie & ouderenzorg 2 fysiotherapie ouderenzorg
Verenigingsnieuws genomen; voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij ouderen zijn wandelen met 3-4 km/u en fietsen met 10 km/u. Het is de vraag of en zo ja op welke manier we deze norm voor cliënten uit de doelgroep van de geriatriefysiotherapie kunnen gebruiken. TNO heeft in Europa geïnventariseerd hoeveel ouderen en m.n. verzorgings- en verpleeghuisbewoners, bewegen. Congresdag, vrijdag 25 april Het onderwerp van deze congresdag is Pijn. Op deze dag komen onderwerpen zoals pijnsystemen, het meten van pijn, neurodegeneratieve pijn en pijn en aging aan bod. De dag staat onder leiding van prof. dr. Erik Scherder. Vervolg pagina 1 Maar dat is niet het enige. We moeten dit ook uitdragen buiten de behandelkamer, bijvoorbeeld naar de verwijzers (verpleeg)huisartsen, specialisten - en onze collega-fysiotherapeuten, maar ook naar de medewerkers van de thuiszorg, de verzorgenden en andere paramedici. Het is van belang dat ook zij weten wanneer ze een beroep op ons kunnen doen, welke producten we kunnen bieden. Daarnaast is profilering ook mogelijk door gebruik te maken van de ontwikkelingen in de gezondheidszorg. Daar waar initiatieven worden ontplooid met betrekking tot bewegen en onze doelgroep, liggen wellicht mogelijkheden die u kunt oppakken. De NVFG wil u graag ondersteunen bij uw ambassadeurschap in uw eigen directe omgeving. Mieke van Gemert, voorzitter. vakblad N.V.F.G., februari 2008 3
Colofon Richtlijnen voor auteurs Fysiotherapie en Ouderenzorg, is een driemaal per jaar verschijnend vakblad in Nederland en België voor fysiotherapeuten werkzaam in de geriatrie, uitgegeven door de NVFG. Secretariaat NVFG: secretaris@ nvfgnet.nl. Website NVFG: www.nvfgnet.nl 21 e jaargang, nummer 1, februari 2008, oplage 850 exemplaren. Abonnementen: gratis voor leden van de NVFG, 32,50 per jaar voor niet leden. Aanmelden bij ledenadministratie KNGF, postbus 248, 3800 AE, Amersfoort. E-mail: ledenadministratie@kngf.nl Hoofdredactie: John Branten. Redactie: Ina Bettman, Erik Scherder, Walter Hanssen. Redactie-adres: John Branten, Groesbeekseweg 327, 6523 PA, Nijmegen. Lay-out: John Branten, Ina Bettman, Walter Hanssen. Artikel- en boekrecensies: Paramedische Dienst, Verpleeghuis Joachim en Anna, Nijmegen. Ontwerp omslag: Menno van der Veen. Foto omslag: Jojanneke Diemers, Nijmegen Kopijsluiting volgende nummer: l mei 2008. De NVFG stelt zich niet verantwoordelijk voor tekst en inhoud van artikelen en commerciële advertenties. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de redactie. ISSN: 1380-8125 Druk: Drukkerij Best. De foto op de omslag is mede mogelijk gemaakt door de firma Somas. Doel van het tijdschrift Fysiotherapie en Ouderenzorg Het tijdschrift verwelkomt iedere bijdrage die de kwaliteit van de fysiotherapie in de ouderenzorg kan bevorderen. Bijdragen kunnen ontwikkelingen in de (geriatrie)fysiotherapie of ontwikkelingen in de ouderenzorg in brede zin tot onderwerp hebben. Een bijdrage kan bijvoorbeeld in de vorm van artikelen betreffende klinisch onderzoek, ervaringen uit het werkveld (praktijkbijdrage of casuïstiek), of een kritisch literatuuroverzicht. Richtlijnen voor het schrijven van een artikel 1. Het artikel kan zowel in het Nederlands als in het engels worden geschreven. Laat in beide gevallen de tekst op stijl- en spellingsfouten controleren alvorens het in te leveren. 2. Maak geen gebruik van een speciale opmaak. Alleen beperkt gebruik van cursieve of onderstreepte tekststukken is mogelijk. 3. Geef een zeer beperkte samenvatting van maximaal 100 woorden. 4. Zet op de titelpagina de volledige titel van het artikel, uw naam, werkzaamheden en uw correspondentieadres. 5. Bij klinisch onderzoek deelt u het artikel in met de volgende subhoofden: Inleiding, Methode, Resultaten, Discussie, Literatuur, Tabellen, Figuren. 6. Literatuurverwijzingen staan in de tekst tussen haakjes vermeld en zijn oplopend genummerd. Zij verwijzen naar de bijbehorende bron in de literatuurlijst. 7. Literatuurlijst Rangschik de literatuurlijst op volgorde van voorkomen in de tekst van de bijdrage. Vermeld bij boeken auteur(s), redacteur(en), titel, plaats van uitgifte en eventueel betreffende paginacijfers. Voorbeelden: Kugel, J. Psychologie van het lichaam. Utrecht, het Spectrum, 1981. Beelen, F. Creatieve therapie met gezinnen. In: W.J.L. Klijn (red.), Systeemtaxatie in beweging. Amsterdam, Swetz en Zeitlinger, 1991. Vermeld bij tijdschriftartikelen auteur(s), titel, naam tijdschrift, jaartal, jaargang en paginacijfers. Voorbeeld: Smits-Engelsman, B.C.M. Het gebruik van motorische tests: praktijk en theorie. Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie, 1995; 105:130-136. 8. Illustraties zijn gewenst, ze verduidelijken de inhoud en veraangenamen het lezen. 9. Figuren, tabellen en illustraties s.v.p. los van de tekst digitaal aanleveren, in zwart-wit, voorzien van een bijschrift. 10. Voeg los van de hoofdtekst, afhankelijk van de lengte van de bijdrage 3 tot 5 quote s toe. De redactie zal deze in een kader plaatsen in de lay-out van de bijdrage in verband met de leesbaarheid van de bijdrage en het benadrukken van speciale inhouden. 11. Lever het artikel digitaal aan in Word. Adres toezending artikelen en dergelijke Redactie F&O, j.branten@waalboog.nl 4 fysiotherapie & ouderenzorg
Levert een kwaliteitscertificaat meerwaarde op? Henriëtte Bakker Inleiding In veel zorginstellingen staat kwaliteit en de invoering van een kwaliteitssysteem hoog op de agenda. Maar wat is kwaliteit nu precies, het is een verwarrend en veelomvattend begrip en iedereen heeft er wel een mening over. In dit artikel zal ondermeer worden stilgestaan bij wat kwaliteit is; wat zijn de wettelijke eisen en hoe kan de invoering van een kwaliteitssysteem en het behalen van een certificaat bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit. Certificering is in de gezondheidszorg aan de orde van de dag. Een gestructureerd kwaliteitssysteem met interne audits, je kunt niet meer zonder. Henriëtte Bakker is kwaliteitsfunctionaris en vat deze complexe materie samen. Wat is kwaliteit volgens de Kwaliteitswet Zorginstellingen? In 1996 wordt de Kwaliteitswet zorginstellingen van kracht. Deze wet zegt dat iedere zorginstelling verantwoordelijk is voor de kwaliteit van de verleende zorg en dat zij moet zorgdragen voor het systematisch bewaken, beheersen en verbeteren ervan (1). Een viertal kwaliteitseisen zijn genoemd: 1. Instellingen moeten verantwoorde zorg leveren. Met andere woorden is de zorg doeltreffend, doelmatig, cliëntgericht en afgestemd op de reële behoefte van de cliënt. (Zie verder ook de kadertekst.) 2. Er moet sprake zijn van een bewust beleid waarop verantwoorde zorg tot stand komt. Hiervoor is een aantal voorwaarden genoemd: er is sprake van een goede zorgorganisatie, Drs H. J (Henriëtte) Bakker is, sinds juli 2007 werkzaam als adviseur kwaliteit bij Het Spectrum in Dordrecht. Locatie De Sterrenlanden, Minnaertweg 4, 3328 HN Dordrecht. Van 2002 tot 2007 was zij werkzaam als kwaliteitscoördinator bij Rivas Zorggroep in Gorinchem. In het kader van het doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht werken, wordt ook wel een onderscheid gemaakt tussen professionele, organisatorische en relationele kwaliteit. Bij professionele kwaliteit zijn de volgende vragen relevant; doen we ons werk goed; stelt de dokter de juiste diagnose, krijgt de cliënt de goede medicatie? Stellen we een verantwoord menu op voor onze cliënten? Van organisatorische kwaliteit spreken we als we ons afvragen hoe de zorg is georganiseerd. Hoe voorkomen we dat dingen dubbel gebeuren? Hoe kunnen we alles in een keer goed doen, zodat we geen onnodige kosten hoeven te maken? Tot slot is er nog de relationele kwaliteit die in gaat op de relatie tussen de cliënt en de medewerkers. Is er de tijd om te luisteren naar de problemen van een cliënt, binnen hoeveel tijd krijgt een cliënt een antwoord op zijn vraag, op welke manier wordt de cliënt geïnformeerd over de diagnose en de behandelwijze? vakblad N.V.F.G., februari 2008 5
voldoende en goed personeel, voldoende en goede middelen en een duidelijke verantwoordelijkheidstoedeling. 3. De instelling beschikt over een kwaliteitssysteem. 4. De instelling legt externe verantwoording over het gevoerde (kwaliteits)beleid af in het jaarverslag. Kwaliteit volgens de normen Verantwoorde zorg In juni 2005 is ondermeer van de verschillende brancheorganisaties (Arcares, AVVV, LOC, NVVA, Sting) het visiedocument Op weg naar normen voor Verantwoorde zorg (2) verschenen. Deze norm geeft toekomstige cliënten een beeld van wat zij van zorginstellingen mogen verwachten. Uitgangspunt is dat de cliënt adequate zorgverlening van een goed niveau wordt geboden die de kwaliteit van zijn of haar leven vakbekwaam ondersteunt op grond van vier domeinen: lichamelijk welbevinden, woon- en leefomstandigheden, participatie en mentaal welbevinden. Verantwoorde zorg rust op twee pijlers; de eerste heeft betrekking op de regie over het eigen leven op basis van een zorg(behandel)- leefplan en de andere pijler communicatie en informatie. In oktober 2007 verschijnt het Kwaliteitskader Verantwoorde zorg (3), dit is een nadere uitwerking van het eerder genoemde visiedocument in indicatoren. Tien thema s worden onderscheiden, zie tabel 1. Per thema worden indicatoren aangegeven. Dit zijn cliëntgebonden indicatoren die worden gemeten met de CQ-index (Consumer Quality, cliënttevredenheidsonderzoek) en zorginhoudelijke indicatoren die op organisatie en cliëntniveau worden gemeten. Hoe nu te voldoen aan de eisen zoals genoemd in de Kwaliteitswet en die van de Normen Verantwoorde zorg? Een kwaliteitssysteem kan hierbij een goed hulpmiddel zijn. Kijkend naar bijvoorbeeld de professionele kwaliteit (de kwaliteit van de zorg) dan moet deze wel op niveau worden gehouden, er moet systematisch aandacht voor zijn. Een kwaliteitssysteem maakt dit mogelijk. Thema s voor verantwoorde zorg 1 Zorg(behandel)- leefplan 6 Participatie en sociale redzaamheid 2 Communicatie en informatie 7 Mentaal welbevinden 3 Lichamelijk welbevinden 8 Veiligheid wonen/verblijf 4 Zorginhoudelijke veiligheid 9 Voldoende en bekwaam personeel 5 Woon- en leefomstandigheden 10 Samenhang in zorg Tabel 1 met name voor het beschrijven van de primaire processen wordt er continu gekeken naar wie doet wat, wanneer en hoe... Kwaliteitssysteem als hulpmiddel Wat is een kwaliteitssysteem precies? Een kwaliteitssysteem omvat een geheel van activiteiten die nodig zijn om de kwaliteit te registreren, bewaken, beheersen en te verbeteren. Er is sprake van een systematische aanpak waarin vier fasen worden doorlopen, ook wel de kwaliteitscyclus van Deming genoemd (4, 5). De eerste fase is de plan-fase waarin het maken van afspraken centraal staat. Als kader hiervoor wordt het meerjaren beleidsplan gebruikt. In de daaruit volgende jaarplannen of businessplannen worden de doelstellingen die gericht zijn op het verbeteren van de kwaliteit geformuleerd. Hierbij worden indicatoren en normen vastgesteld. Drie indicatoren worden onderscheiden: structuur-, proces- en uitkomstindicatoren (6). Structuurindicatoren geven informatie over de randvoorwaarden die aanwezig moeten zijn om de gewenste kwaliteit van zorg te leveren. Procesindicatoren zeggen iets over de handelingen die worden verricht om de kwaliteit te leveren. Tot slot richten de uitkomst- indicatoren zich op de uitkomsten van de zorg; wordt de bewoner er beter van. Kijkend naar bijvoorbeeld decu- 6 fysiotherapie & ouderenzorg
bitus is de structuurindicator de aanwezigheid van een decubitusprotocol en/of commissie, de procesindicator het percentage bewoners met decubitus waarbij een volledig zorgplan voor de behandeling van decubitus aanwezig is. De uitkomstindicator zegt iets over het percentage bewoners dat op controle moment x decubitus (graad 2,3,4) heeft. De tweede fase van de kwaliteitscylus is de do -fase, die van de feitelijke uitvoering van de afspraken. De afspraken worden vastgelegd in bijvoorbeeld procedures en werkvoorschriften. Een procedure is een beschrijving van een werkproces, een opeenvolging van activiteiten die tot doel hebben duidelijkheid te scheppen omtrent de inhoud van de activiteiten en waarbij ook de verantwoordelijkheden van de diverse uitvoerenden worden aangegeven. De procedure is als het ware de kapstok waarin wordt verwezen naar onderliggende documenten als werkvoorschriften. Een werkvoorschrift is een gedetailleerde puntsgewijze beschrijving van de werkwijze en/of benodigdheden. een groot aantal certificatieschema s met daarin de normen waaraan een organisatie moet voldoen. In het HKZ schema voor Thuiszorgorganisaties, Verpleeghuizen en Verzorgingshuizen, versie 2006 (T, V & V) zijn ook de normen Verantwoorde zorg opgenomen (8). Kijkend naar het HKZ certificatieschema T, V & V worden ondermeer over de volgende onderwerpen afspraken gemaakt. Beleidsprocessen; is een beleidsplan en/of jaarplan aanwezig, hoe verloopt de begrotingscyclus. Primaire processen; een onderscheid kan worden gemaakt tussen de intake/indicatie, de uitvoering en de evaluatie/nazorg. Kijkend naar de intake/indicatie worden er afspraken gemaakt over hoe de aanmelding van een nieuwe cliënt verloopt, wie er op huisbezoek gaat, welke informatie wordt verstrekt. Ten aanzien van de uitvoering; binnen hoeveel tijd komt het voorlopig en definitief zorgplan tot stand, is er een multidisciplinair overleg en hoe verloopt dat, wordt de cliënt hiervoor uitgenodigd, tekent hij/ aanwezig, hoe worden peri- en paramedische hulpmiddelen aangevraagd. Wat betreft de evaluatie/nazorg; wordt twee maal per jaar het zorgplan met de cliënt besproken, hoe te handelen bij het overlijden van een cliënt. Met name voor het beschrijven van de primaire processen wordt er continu gekeken naar wie doet wat, wanneer en hoe. Bij het vastleggen van de afspraken kan een indeling worden gemaakt in beleidsprocessen, primaire processen, processen in het kader van beheersing van de dienstverlening, verbeterprocessen en ondersteunende processen (7). Hierbij kan gebruikt worden gemaakt van branche specifieke normerende modellen als bijvoorbeeld HKZ (Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling in de Zorgsector) of NIAZ (Nederlands Instituut Accreditatie Ziekenhuizen) HKZ kent Kwaliteit moet een onderdeel worden van het dagelijks werk zij altijd het zorgplan voor akkoord? Maar ook het medisch en paramedisch beleid; wanneer en hoe bel je een dokter of fysiotherapeut, is er een medicatiebeleid Processen met betrekking tot de beheersing van de dienstverlening en het verbeterproces: hoe om te gaan met klachten (is er een reglement of een folder) en hoe worden incidenten gemeld? (procedure Melding Incidenten Cliënten). Ondersteunende processen hebben betrekking op afspraken rondom Personeel & Organisatie; zijn er actuele taakfunctieomschrijvingen, hoe zit het met de uitvoering van een medewerkerraadpleging of de Risico Inventarisatie en Evaluatie. Ook afspraken rondom de Facilitaire dienst; hoe verloopt de maaltijdvoorziening, de inkoop en de Economisch Administratieve Dienst worden hierin meegenomen. Het beschrijven van de procedures en werkvoorschriften gebeurt vakblad N.V.F.G., februari 2008 7
zoveel mogelijk door de betrokken medewerkers zelf. Een kwaliteitswerkgroep of stuurgroep kan hierbij een faciliterende rol spelen. De oprichting van een dergelijke werkgroep is wel aan te raden met name voor de bewaking van de voortgang van de hele invoering en voor het creëren van draagvlak. Kwaliteit is en blijft een lijnverantwoordelijkheid. Voor de beschikbaarheid van de documenten kan gekozen worden voor de ontwikkeling van een kwaliteitshandboek of een elektronisch kwaliteitssysteem. De derde fase van de kwaliteitscyclus is de checkfase en hierin staat het meten, analyseren en verbeteren centraal. Wordt er gewerkt volgens de afspraken, worden de doelstellingen uit het jaarplan die gericht waren op het verbeteren van de kwaliteit ook gehaald? Op een aantal manieren kan toetsing plaatsvinden: Het uitvoeren van interne audits. Een audit is een interview met een aantal medewerkers over de kwaliteit van de werkzaamheden. Nagegaan wordt of er ten aanzien van de werkzaamheden afspraken zijn gemaakt en of die worden nageleefd. Jaarlijks wordt een planning gemaakt welke afdelingen en onderwerpen aan de orde komen. De audits worden uitgevoerd door een aantal daartoe speciaal opgeleide medewerkers. Van het gesprek wordt een verslag gemaakt met daarin de bevindingen, dit kan een tekortkoming of een verbetersuggestie zijn. Het op vastgestelde momenten uitvoeren van een steekproef door bijvoorbeeld leidinggevenden van een afdeling. Twee jaarlijks wordt bijvoorbeeld van eens gegeven, blijft gegeven geldt niet voor een kwaliteitscertificaat tien somatische cliënten gecheckt of het zorgdossier volledig is. Uitvoering van een cliënttevredenheidsonderzoek (de CQ index meting) volgens het Kwaliteitskader Verantwoorde zorg. Uitvoering van de meting zorginhoudelijke indicatoren egd met de fasen van een veranderingsproces en die van de kwaliteitscyclus (4). Fase één van het veranderingsproces is het loskomen van gangbare gedragspatronen, waarbij het nodig is de noodzaak tot verandering te accepteren. Deze fase is te vergelijken met de plan fase. Fase 2 van het veranderingsproces is de gang naar een nieuwe situatie, waarbij identificatie met de nieuwe situatie plaatsvindt (dit is te vergelijken met de do fase ) en de laatste fase is het bestendigen van de nieuwe gedragspatronen als de verandering eenmaal is voltrokken (dit zijn de check en act fase van de kwaliteitscyclus). De laatste fase van bestendigen is erg belangrijk, er moet zeker worden gesteld dat niet terug wordt gevallen in de oude gewoonten en dat de gemaakte afspraken ook worden nagekomen. Deze borging van kwaliteit kan gestalte krijgen door het stimuleren van het kwaliteitsdenken en bewustzijn bij de medewerkers. Kwaliteit moet een onderdeel worden van het dagelijks werk! Hierbij kijkend naar afbeelding 1, kwaliteit(verbeter)cyclus; de bal moet blijven rollen de heuvel op. Basiseisen kwaliteitssysteem Het voorgaande in ogenschouw nemend kan een aantal basiseisen waaraan een kwaliteitssysteem moet voldoen worden geformuleerd (10). Structureel en gedragen: kwaliteit is aantoonbaar verweven in alle processen van de organisatie, dus onderdeel van het dagelijks werk en gaat alle medewerkers aan. Alle kwaliteitsactiviteiten verlopen volgens een systematische aanpak waarbij er aandacht is voor het maken van afspraken, het uitvoeren ervan, het toetsen en het verbeteren. Transparant: het is duidelijk hoe een instelling kwaliteit vormgeeft. Dit komt ondermeer tot uiting in de resultaten van de interne en externe audits. Procedures en werkvoorschriften zijn hierbij een goed hulpmiddel en zijn goed te vinden en te gebruiken. Meetbaar: kwaliteit dient uit te monden in meetbare resultaten. Dit wordt zichtbaar door het gebruik van prestatie-indicatoren en de hiermee samenhangende uitkom- 8 fysiotherapie & ouderenzorg
Kwaliteit Kwaliteit(verbeter)cyclus Lijnverantwoordelijkheid en betrokkenheid medewerkers Act sten van o.a de CQ-index meting en de verschillende meldingsprocedures. Kwaliteitscertificaat halen; slagroom op de taart! Na het doorlopen van alle fasen van de kwaliteitscyclus en de voorwaarden hiertoe kan het behalen van een kwaliteitscertificaat het sluitstuk van de opzet van het kwaliteitssysteem vormen. Een onafhankelijke instantie maakt door middel van een certificaat kenbaar dat kwaliteit geen toeval is maar een beredeneerd, georganiseerd en beheerst resultaat. Er is sprake van een bewijs van gerechtvaardigd vertrouwen in de organisatie (11). Een aantal instanties (die hiervoor geaccrediteerd zijn door de Raad van Accreditatie) mag een certificatie audit uitvoeren, deze bestaat grofweg uit twee onderdelen. Plan Check Afbeelding 1 Do Tijd Een documentenaudit waarbij beoordeling plaatsvindt van het kwaliteitssysteem op papier. Dit duurt meestal een dag. Initiële audit; gesprekken met medewerkers waarbij getoetst wordt of hetgeen beschreven is, bekend is bij de medewerkers en of er naar gehandeld wordt. Afhankelijk van de grootte van de organisatie wordt het aantal gesprekken bepaald. De bevindingen van de audits worden verwerkt in een rapport, waarbij tekort- komingen van de eerste en tweede categorie kunnen worden gegeven. Een eerste categorie tekortkoming moet binnen drie maanden zijn opgelost en een tweede categorie wordt getoetst een jaar na de audit. Een kwaliteitscertificaat is drie jaar geldig en ieder jaar vindt een follow-up audit plaats. Onderhoud van het kwaliteitssysteem Na het behalen van het kwaliteitscertificaat is de instelling niet klaar. Het werken aan kwaliteit is een continu proces. Steeds weer zal er aandacht moeten zijn voor het doorlopen van de kwaliteitscyclus, er moet sprake zijn van voortdurende verbetering. Om het kwaliteitssysteem in stand te houden is voortdurende alertheid vereist. Eens gegeven, blijft gegeven geldt niet voor een kwaliteitscertificaat! Een aantal tips voor het onderhouden van het kwaliteitssysteem (12). Zorg dat het systeem up to date blijft. Voer ook kleine wijzigingen meteen door in het systeem zoals is afgesproken. Hou de communicatie over kwaliteit gaande. Benadruk de voordelen van het kwaliteitssysteem, door de waan van alle dag zal het nieuwe er vanaf gaan en worden er mogelijk andere prioriteiten gesteld. Door bijvoorbeeld jaarlijks een themabijeenkomst te organiseren kan kwaliteit onder de aandacht blijven. Maak er ook een vast agendapunt van in de diverse werkoverleggen die in de organisatie plaatsvinden. Voorbeeld gedrag, ook een jaar na certificering is dit nog van belang. Blijf stimuleren en zonodig bijsturen. Informeren van nieuwe medewerkers over het kwaliteitssysteem. Neem het op in het inwerkprogramma. Blijven uitvoeren van interne audits. Voer andere meetmomenten in, vakblad N.V.F.G., februari 2008 9
los van de interne audits. Koppel alle resultaten van de metingen die worden gehouden en maak ze inzichtelijk. Maak verbeteringen inzichtelijk en beloon medewerkers. Hou een stuurgroep of kwaliteitswerkgroep in stand. Deze groep kan als centraal punt fungeren en een helikopterview hebben met betrekking tot alle activiteiten in de organisatie op het gebied van kwaliteit. Kwaliteitscertificaat meerwaarde? Wat levert een kwaliteitscertificaat op? De gecertificeerde organisatie wordt transparanter en werkt efficiënter. Cliënten worden helder en tijdig geïnformeerd. Hun wensen en behoeften zijn goed in beeld. Medewerkers geven als groot voordeel van het kwaliteitssysteem aan dat het duidelijkheid, houvast en transparantie biedt (13). De gecertificeerde instelling kan zich met een certificaat positief onderscheiden in een markt waarin zich steeds meer nieuwe aanbieders aandienen. De aandacht voor kwaliteit zal in de toekomst alleen maar toenemen. Cliënten zullen meer dan ooit om zich heen kijken en het aanbod en de kwaliteit van de diverse instellingen vergelijken. Naar de overheid toe kan met een certificaat aangetoond worden dat wordt voldaan aan de wettelijke verplichting om verantwoorde zorg te leveren. Als het HKZ certificaat T, V & V is behaald, is ook gelijk voldaan aan de normen Verantwoorde zorg. In de toekomst zal de focus steeds meer komen te liggen op het voldoen aan deze normen Verantwoorde zorg. Op dit moment wordt ook gewerkt aan de ontwikkeling van een kwaliteitskaart (14). Van alle zorgorganisaties zal per organisatorische eenheid een kwaliteitskaart worden opgesteld die op www.kiesbeter.nl wordt opgenomen. De kwaliteitskaart zal bestaan uit een aantal onderdelen waaronder de resultaten van de CQ index meting en de meting van de zorginhoudelijke indicatoren. Het hebben van een kwaliteitscertificaat (en daarmee dus ook een goed werkende kwaliteitscyclus van plan-do-check-act) kan in dit kader goed aanvullend werken. Het behalen van een certificaat heeft in mijn optiek dus zeker meerwaarde. Bronnen 1. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Kwaliteitswet Zorginstellingen, 1996. 2. Arcares, AVVV, LOC, NVVA, Sting, Op weg naar normen Verantwoorde zorg, juni 2005 3. Actiz et al, Kwaliteitskader Verantwoorde zorg- Verpleging, Verzorging, Zorg thuis, oktober 2007 4. Harteloh, P.P.M en A. F. Casparie, Kwaliteit van zorg, van een zorginhoudelijke benadering naar een bedrijfsmatige aanpak. Elsevier/de Tijdstroom, Maarssen 1998 5. Bering, R. Van beroep kwaliteitsfunctionaris, NVKZ, juli 1999. 6. Poot, E. Indicatoren voor verpleegkundigen en verzorgenden in verpleeghuizen, LEVV, AVVV, juli 2006 7. Rivas Zorggroep, Algemeen procesmodel Kwaliteitssysteem, Gorinchem januari 2006 8. HKZ certificatieschema voor Thuiszorgorganisaties, Verpleeghuizen en Verzorgingshuizen, versie 2006 9. Rivas Zorggroep, procedure Meten en verbeteren, Gorinchem 2006 10. Rivas Zorggroep, Basiseisen kwaliteitsmanagementsysteem, april 2004 11. Rivas Zorggroep Reporter, nr 1 januari 2007 12. Aarts, W. M. Werken met ISO 9001: 2000, Samsom Deventer/Alphen a/d Rijn 2000 13. www.hkz.nl 14. Actiz, Verantwoorde zorg, stand van zaken en diverse punten, vergaderstuk AV 07.16, november 2007. 10 fysiotherapie & ouderenzorg