o v e r l a s t b e l e v i n g e B o o k o v e r h e t b e g r i j p e n e n e f f e c t i e f a a n p a k k e n v a n

O v e r l a s t b e l e v i n g e B o o k o v e r h e t b e g r i j p e n e n e f f e c t i e f a a n p a k k e n v a n o v e r l a s t b e l e v i n g www.hetccv.nl/overlastbeleving

Voorwoord Beste lezer, Overlastbeleving begrijpen en aanpakken is minder eenvoudig dan het lijkt. Het treffen van maatregelen om overlast en verloedering te verminderen, wil namelijk nog niet zeggen dat bewoners ook daadwerkelijk verbeteringen zien en ervaren. Het CCV begrijpt het belang van een veilige buurt voor gemeenten en haar inwoners. Mensen voelen zich veiliger als zij minder overlast ervaren van bijvoorbeeld overlastgevende jongeren en buren of hondenpoep en vernielingen. In samenwerking met het ministerie van Veiligheid en Justitie hebben wij in de afgelopen jaren dan ook geïnvesteerd in het vergroten van onze kennis op overlastbeleving. Het ebook Overlastbeleving is één van de manieren waarop wij deze kennis aan u willen overdragen. We bieden u niet alleen inzicht in het begrijpen van de overlastbeleving, maar presenteren u tevens een model dat u kan helpen om overlast in uw gemeente aan te pakken. De eerste praktijkervaringen met dit model in een wijk in Roermond, delen wij vanzelfsprekend graag met u. Ralph Vossen Voorzitter stuurgroep Overlastbeleving Manager Programma s van het CCV

Aan de slag met het begrijpen en aanpakken van overlastbeleving 03 Overlastbeleving Alles over overlastbeleving > 11 15 18 > IAA Model De fasen en werking > De praktijk, het resultaat Alles over de praktijk > Meer informatie Colofon Beginnen met lezen

Overlastbeleving Wat is overlastbeleving?» Invloed van overlast en verloedering op veiligheid» Feiten en cijfers» De vier stappen van overlastbeleving»

Wat is overlastbeleving? Welke zaken vergroten het gevoel van overlast en verloedering in een wijk of buurt? Waarom ervaart de ene inwoner iets als overlastgevend terwijl de buurman hier geen probleem mee heeft? Welke gevolgen hebben gevoelens van overlast en verloedering op het gedrag van mensen? Overlast is een complex vraagstuk, juist omdat iedereen overlast op een andere manier ervaart en erover oordeelt. M o e i l i j k a a n t e p a k k e n Voor veel gemeenten vormt overlast een probleem. Denk bijvoorbeeld aan hangjongeren, drugsoverlast, overlast van buren of van dronken mensen en overlast van horecagelegenheden. Ook fysieke verloedering, zoals vandalisme, graffiti, zwerfvuil en hondenpoep, ervaren bewoners als een vorm van overlast. Bij het terugdringen van criminaliteit maken gemeenten flinke vorderingen, maar dit ligt een stuk moeilijker bij aanpak van overlast en hoe mensen die beleven.

Invloed van overlast en verloedering op veiligheid Niet alleen de voorkomende criminaliteit in een gemeente bepaalt hoe veilig bewoners zich voelen op straat, in de buurt of in de stad, ook de verschijningsvormen van overlast en verloedering zijn bepalend voor dit veiligheidsgevoel. Daarom is het belangrijk om overlastbeleving in uw gemeente aan te pakken. Omdat overlastbeleving subjectief is, is de aanpak ervan geen eenvoudige opgave.de overlastbeleving van mensen heeft te maken met het ervaren van situaties. Wat voor de één een groepje jongeren op de hoek van de straat is, ziet de ander als overlastgevers die de sfeer in de wijk verpesten. Bij de aanpak van overlastbeleving is het dan ook noodzakelijk om te begrijpen waarom de één iets als overlastgevend beoordeelt en de ander niet.

Feiten en cijfers Gemeenten maken flinke vorderingen bij het terugdringen van criminaliteit. Ook het onveiligheidsgevoel van bewoners is verminderd. Dit lijkt een stuk moelijker bij de aanpak van overlast en verloedering die burgers ervaren. Ondanks alle inspanningen die gemeenten verrichten om overlastbeleving aan te pakken laten de statistieken zien dat de overlastbeleving in de afgelopen jaren ongeveer gelijk is gebleven. In sommige regio s is de beleving zelfs toegenomen. Bekijk de grafieken» Bestaande aanpakken De aandacht bij bestaande aanpakken voor overlast en verloedering richt zich op de veroorzakers ervan. Door de focus te verschuiven naar de slachtoffers ontstaat een nieuwe denkwijze. We kijken niet alleen meer naar de feitelijke overlast, maar ook naar de beleefde overlast. Persoonlijke ervaringen, ideeën en gevoelens, leefregels en overtuigingen spelen een belangrijke rol bij overlastbeleving. Dat geldt voor zowel bewoners als voor betrokken professionals. Het ontwikkelde Informatie Analyse Actie-model (IAA-model) biedt handvatten om overlastbeleving te begrijpen en aan te pakken. Dit model helpt u bij het in kaart brengen van de feitelijke situatie, wat burgers en overheid daarvan zien en ervaren en welk gevolg ze hieraan geven. U krijgt onder andere inzichtelijk welk e ov erlast of verloedering bur ger s belev en.

Fysieke verloedering en sociale overlast Integrale Veiligheidsmonitor 2011, Landelijke rapportage (Centraal Bureau voor de Statistiek)

Fysieke verloedering en sociale overlast Integrale Veiligheidsmonitor 2011, Landelijke rapportage (Centraal Bureau voor de Statistiek)

D e v i e r s t a p p e n v a n o v e r l a s t b e l e v i n g In het rapport Overlastbeleving begrijpen en aanpakken is op basis van een literatuurstudie en enkele expertmeetings een synthese gemaakt van alle beschikbare kennis over overlastbeleving. Op basis hiervan is uiteengezet hoe de beleving van overlast en verloedering in vier stappen tot stand komt: D e v i e r s t a p p e n Situatie: er doet zich een situatie voor, zoals kapotte straatverlichting, vuil op straat of jongeren die rondhangen. W aarnemingen: inwoners of de overheid nemen deze situatie al dan niet waar. Beoordelingen: er vindt een beoordeling van de situatie plaats. Is deze negatief dan is er sprake van overlastbeleving. Bij een positieve beoordeling is er geen sprake van overlastbeleving en bij een neutrale beoordeling roept de situatie geen sterke gevoelens op. Effect: afhankelijk van de beoordeling van een situatie leidt dit alles tot een bepaald effect. Inwoners en/of overheid gaan al dan niet over tot handelen. Bekijk het rapport

Verschillen in de beleving van overlast Eerdere ervaringen met de overheid kunnen een rol spelen in het gedrag van een persoon. Stel dat iemand al eens melding maakt van overlast en verloedering bij de gemeente. Als de gemeente hier vervolgens niet op reageert, dan zal deze persoon niet snel een tweede keer een melding maken. Het vertrouwen in de gemeente kan dan beschadigd zijn. Dit verklaart deels waarom de uitkomsten van veiligheids- en/of leefbaarheidsmonitoren naar overlastbeleving van mensen vaak verschillen van de overlastbeleving van de overheid.

Informatie Analyse Actie-model (IAA-model) Informatie Analyse Actie-Model (IAA-model)» De vijf fasen van het IAA model» De werking van het IAA model»

Informatie Analyse Actie-model (IAA-model) Het Informatie Analyse Actie-model (IAA-model) is een model dat Andersson Elffers Felix (AEF) heeft ontwikkeld naar aanleiding van een literatuurstudie en gesprekken met experts en professionals uit het veld. Dit model brengt gestructureerd in kaart wat de feitelijke situatie is, wat mensen en ook de overheid daarvan zien én ervaren, maar ook welk oordeel ze hieraan geven en wat vervolgens het effect is.juist omdat iedereen overlastbeleving ervaart en waardeert, is het belangrijk om dit goed in kaart te brengen. Het IAA-model helpt daarbij. Overlastbeleving is het beste aan te pakken met een systematische analyse van de lokale situatie en problematiek. Deze systematische werkwijze staat centraal in het IAA-model. Op basis hiervan kunt u een aanpak of actie ontwikkelen. De vijf fase van het IAA model Het hele proces in de aanpak van overlastbeleving is in het IAA-model uitgewerkt in vijf fasen : 1. Voorbereiding 2. Informatie 3. Analyse 4. Actie 5. Evaluatie

De werking van het IAA-model Binnen dit proces is het belangrijk om de resultaten te clusteren naar de vier stappen van de totstandkoming van overlastbeleving: situatie, waarnemen, beoordelen en effect. Breng daarbij onderscheid aan tussen de beleving van professionals uit uw gemeente en die van de inwoners. Al deze stappen helpen u een aanpak op te zetten en uit te voeren. Met het stappenplan kunt u ook een bestaande aanpak van overlastbeleving tegen het licht houden en aanscherpen. A n i m a t i e Hoe het IAA-model precies werkt en wat erbij komt kijken, kunt u zien in deze animatie. In een paar minuten ziet u hoe het model werkt en kunt u zelf aan de slag

De praktijk, het resultaat Het IAA model toegepast in de praktijk» De aanpak van Roermond en Rotterdam» Interactief proces»

Het IAA-model toegepast in de praktijk Burgers en overheden kunnen eenzelfde situatie verschillend waarnemen, beoordelen en er een verschillend gevolg aan geven (een melding maken, handhaven, optreden of bewust niets doen). Het is daarom noodzakelijk om bij de aanpak van overlastbeleving te begrijpen waarom bewoners of (onderdelen van de) overheid een situatie wel of niet als overlastgevend beoordelen. Het uitwisselen van de opvattingen van overheid en de inwoners van een gemeente over wat er feitelijk aan de hand is, wat men daarvan merkt en vindt en welke acties daarop zijn ondernomen, draagt bij aan een gezamenlijke probleemdefinitie van het overlastprobleem. Hierbij wordt gekeken naar de feitelijke situatie, de waarneming, de beoordeling en het effect daarvan. Deze aanpak staat centraal in het IAA-model en ook in de verschillende pilots van gemeenten die overlastbeleving in hun gemeente willen aanpakken met het IAA-model. De Pilots In 2012 en 2013 toetst AEF het IAA-model door middel van pilots in een aantal gemeenten, waaronder de gemeente Roermond en Rotterdam. Beide gemeenten zijn in mei 2012 begonnen met de pilot. In het voorjaar van 2013 zijn de resultaten van beide pilots bekend en terug te lezen in de n ie u w s b rief ove rlas tb elevin g of in het w eb d os sier o verla stb elevin g. Ook de gemeente Spijkenisse is in het najaar van 2012 begonnen met de pilot om overlastbeleving in de gemeente aan te pakken met het IAA-m odel. Webdossier Overlastbeleving

We konden in bestaande projectteams aan de slag met het begrijpen en aanpakken van overlastbeleving in onze wijken Mascha van de Ven, Programmamanager kernbeleid veiligheid Gemeente Roermond De aanpak van Roermond en Rotterdam De gemeenten Roermond en Rotterdam zijn de eerste twee gemeenten die het IAA-model hebben toegepast. Deze gemeenten zijn in het voorjaar van 2012 gestart met de pilots. Beide steden kennen verschillende wijken waarin inwoners een hoge mate van overlastbeleving ervaren. Ze hebben een projectgroep ingericht met vertegenwoordigers van onder andere de gemeente, politie, woningcorporaties en welzijnsorganisaties. Deze projectgroepen zijn aan de slag gegaan om de overlastbeleving in de wijken eerst te begrijpen en vervolgens aan te pakken. Dit doen zij met behulp van het IAA-model. Om inzichtelijk te krijgen hoe inwoners in hun wijk de overlast ervaren is een bewonersenquête (face-to-face) afgenomen. In de analysefase zijn alle gegevens geanalyseerd. Hierdoor is een goed beeld ontstaan van de overeenkomsten en verschillen tussen de professionals en de bewoners en ook tussen professionals onderling en bewoners onderling. Daarmee hebben ze de eerste twee stappen in het model gezet en afgerond en kunnen zij zich opmaken voor het vervolg om de overlast en verloedering in de wijken aan te pakken.. V i d e o Benieuwd hoe de gemeente Roermond aan de slag is gegaan, wat hun eerste ervaringen zijn en wat er allemaal bij kwam kijken? Bekijk dan de video.

Meer informatie Interactief proces» Nieuwsbrief overlastbeleving» Colofon»

Interactief proces Werken met het IAA-model is een interactief proces. Doordat zowel overheid als burgers op een andere manier naar het probleem gaan kijken en het samen gaan definiëren en uitwerken, ontstaat er een nieuwe dynamiek. Elke fase en elke groep kent zo zijn eigen behoeften en daarop moet worden geanticipeerd. Hulp nodig hierbij? Neem dan contact op met het CCV. Nieuwsbrief Overlastbeleving Wilt u op de hoogte blijven van de ontwikkelingen? Meld u dan aan voor de n ie uw s b rief O verlastb elevin g. Deze nieuwsbrief verschijnt eens in de drie maanden. Naast het laatste nieuws uit de pilots lees je hierin ook ander relevant nieuws over het them a overlastbelev ing. Meld u aan voor de nieuwsbrief

M e e r i n f o r m a t i e Neem voor meer informatie contact op met: Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) Postbus 14069, 3508 SC Utrecht T. 030 751 67 00 E. info@hetccv.nl www.hetccv.nl/overlastbeleving Ministerie van V eiligheid en J ustitie Postbus 20301, 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl Andersson Elffers Felix (AEF) Postbus 85198, 3508 AD Utrecht www.aef.nl Deze brochure is gemaakt in opdracht van het ministerie van Veiligheid en Justitie Vormgeving: Quebit - www.quebit.nl Fotografie: Inge van Mill, Den Haag Tekst: Letter Communicatie - www.lettercommunicatie.nl Eindredactie: Het CCV het CCV, oktober 2012