ocess INFRA PROJECTTEAM VAN HET JAAR PROJECT VOC PRESTATIEGERICHT ONDERHOUD VAN RIJKSWEGEN GIS & ASSET MANAGEMENT DE KRACHT VAN TEAM VOC P. 73-1 P. process black P. 36-1
INTRODUCTIE Bij de start-up van het project legde Cees Brandsen, directeur bij Rijkswaterstaat, de visie van Rijkswaterstaat (RWS) uit over de toekomstige onderhoudscontracten voor Rijkswegen. De bal ligt bij de markt. Een markt die nadenkt over methodes om rijkswegen binnen een beperkt jaarlijkse budget op niveau te houden. Voor het eerst is aan opdrachtnemers gevraagd om onderhoudsmaatregelen te bepalen en te plannen binnen een district. Het VOC-project kreeg die ruimte. Yvonne Korver, directeur van MNO Vervat (MNO), legt de lat vanaf dag één nog een stukje hoger. Wij behoren na dit project tot de top van Nederland in Rijkswegenonderhoud. Eén ding is op dat ogenblik duidelijk: de aanpak van dit project moet radicaal anders dan wegenbouwers gewend zijn. Het beste rijkswegenonderhoud is iets compleet anders dan het beste asfalt, vertelt Gaston Loos, Projectmanager bij MNO. Het beste asfalt kan het duurste asfalt zijn. Als het budget beperkt is, betekent dit dat niet alle delen van de rijksweg onderhouden kunnen worden. Het gaat dus om het inzetten van het budget en de prestatie die je daarvoor terugkrijgt. Om te begrijpen wat optimaal is, moet je eerst de gewenste prestatie, en de daarmee samenhangende problematiek, goed begrijpen. Je moet in de huid van de beheerder kruipen. DOELSTELLING 1: Contractverlenging binnen budget. RWS meet de prestatie van de MNO op een aantal aspecten. Als de prestatie voldoende is, dan wordt het contract verlengd. DOELSTELLING 2: Het ontwikkelen, uitwisselen en vastleggen van kennis op het gebied van prestatiegericht onderhoud. Deze insteek zorgt voor een optimale aanpak, waardoor wij volledig op één lijn liggen met de opdrachtgever. Om dit te bereiken werken wij met twee doelstellingen (zie kader hierboven). Hoe krijg je een projectorganisatie die zich gaat inzetten voor een nieuwe aanpak? Enerzijds dien je ervoor te zorgen dat We realiseren deze doelstellingen door het beheersen van de risico s er voldoende potentie in de organisadie deze doelstellingen bedreigen. tie is en anderzijds dat de organisatie Daarom zijn Top Ongewenste zich openstelt voor verandering. Dat JE MOET IN DE HUID Gebeurtenissen (TOG), afgeleid van laatste begint met het bepalen van de doelstellingen, vastgesteld. Deze doelstellingen, in samenwerking met VAN DE BEHEERDER TOG s zijn ontleed, via een boomonze directie. Met die doelstellingen structuur, tot een aantal belangrijkste geef je het team de ruimte voor KRUIPEN ongewenste gebeurtenissen. Van nieuwe denkbeelden. hieruit zijn de risicoaspecten bepaald op basis waarvan risico s worden Normaal botst het doel van de opdrachtnemer (winst magekwantificeerd. Daarmee leggen we een relatie tussen de kwantificering ken) met het doel van de opdrachtgever (zo min mogelijk van een risico en de bedreiging van de doelstelling. geld uit geven). De focus van het eerste jaar is gericht op het inrichten van een efficiënte organisatie die goed samenwerkt met de opdrachtmet de doelstellingen en het inzicht in de bedreigingen hebben we een gever en zich bezig houdt met kennisontwikkeling. Wij zijn overtuigd dat scherp beeld van de weg die we moeten volgen. Daarmee wordt ook het rendement dan vanzelf volgt. duidelijk welke kennis ontbreekt. De prestatie van een rijksweg is het filevrij verwerken van wegverkeer met de toegestane snelheid 1
Rijksweg als netwerksysteem Wanneer is exploitatie van een rijksweg succesvol? Welk beheer en onderhoud is daarvoor nodig? De systeemprestaties van een rijksweg moeten de mogelijkheid bieden om veilig en comfortabel van A naar B te komen. Om dit te bewerkstelligen is vast en variabel onderhoud nodig. Het vaste onderhoud betreft het faciliteren en onderhouden van een veilige omgeving van de rijksweg, zoals onderhoud aan bebordingen, het maaien van het gras langs de rijksweg en het schoonhouden van de rijbanen. Variabel Onderhouds Contract VOC staat voor een nieuwe en innovatieve contractvorm voor het levensduurverlengend onderhoud van rijkswegen. In het VOC is het onderhoud niet meer vastgelegd in door RWS voorgeschreven onderhoudsmaatregelen, maar wordt een meerjarig onderhoudsplan verwacht van de opdrachtnemer. Dit betekent verschuiving van activiteiten en verantwoordelijkheden van de opdrachtgever naar de opdrachtnemer. Het variabel onderhoud is meer toegespitst op verhardingen en kunstwerken* van de rijkswegen binnen het betreffende areaal; het zogenaamde systeem. Aangezien systeemobjecten degenereren over de tijd, zullen ze onderhouden moeten worden. Preventief onderhoud heeft de voorkeur. Binnen het systeem worden, indien mogelijk, verschillende preventieve onderhoudsmaatregelen gecombineerd zodat de veiligheid van de weggebruiker niet in het geding komt en vertraging tot een minimum wordt beperkt. MNO heeft het werk mede gegund gekregen op basis van een goed gewaardeerd plan van aanpak voor de onderhoudsfilosofie, waarin RAMS-LCC leidend is. De contracten omvatten onder meer het onderhoud aan (weg)verhardingen, kunstwerken en geleiderails voor de periode van twee jaar (2012-2014), met de mogelijkheid om tot twee keer een jaar te verlengen wanneer goed gepresteerd wordt. Het contract heeft een initiële waarde van circa 20 miljoen. * Een kunstwerk in bouwkundige zin is een door mensenhanden gemaakt bouwwerk, zoals een brug of een viaduct. Daarom ook wel civiel kunstwerk geheten. MNO moet voldoen aan de uitgesproken verwachting van Cees Brandsen; de rijksweg op niveau houden en binnen het budget blijven, of zoals hij dat noemt; Landen op de stip. Het uiteindelijke doel van RWS is totaalonderhoud aan rijkswegen op de markt te zetten, zodat dit door één opdrachtnemer beheerd kan worden. Deze moet een lange termijn visie hebben, waarbij de rijksweg als netwerksysteem betrouwbaar, veilig en comfortabel te gebruiken is. Eerst hebben we een lessons learned traject doorlopen door bij onze andere projecten kennis op te doen. Daarna zijn we buiten MNO op zoek gegaan naar specialisten. We kregen relatief snel een organisatie bij elkaar met voldoende kennis, legt Gaston uit, maar het team moest nog ontstaan. Omdat we direct, in twee tot drie maanden, de jaarproductie van 2012 aan onderhoud moesten realiseren -die werd gedragen door ervaren medewerkers- was van vernieuwing nog maar beperkt sprake. Om tot gefundeerde beslissingen te komen, is een systeem gemaakt voor informatiebeheer en beslissingsondersteuning. Door de grote hoeveelheid informatie is het belangrijk dit te beheren en inzichtelijk te krijgen. Hiervoor is het GIS-systeem als basis gekozen. Daarnaast wilden we een systeem hebben om emotieloos afwegingen te kunnen maken. We zochten naar de relatie tussen het op niveau houden van de weg, de hinder voor de weggebruiker en de kosten voor het onderhoud op de korte en lange termijn. De afstandelijke houding van RWS ten aanzien van het onderhoudsontwerp geeft een flinke impuls aan de samenwerking binnen het team, omdat de verantwoordelijkheid bij het team ligt. De vraag waarom we een bepaalde keuze maken komt herhaaldelijk terug. De omgevingsmanager, MNO BEHOORT NA DIT ONDERHOUDSPROJECT TOT DE TOP VAN NEDERLAND. Bij het maken van de systemen hebben we ons steeds de vraag gesteld: wat wil die opdrachtgever? Om out of the box te blijven, zetten we afwisselend verschillende petten: die van de belastingbetaler, de weggebruiker, de stakeholders en de beheerder. Dat de hoofduitvoerder, de RAMS-specialist en de verhardingsdeskundige doen we vooral om te kijken of we ons niet laten beperken door zaken antwoorden ieder vanuit hun eigen invalshoek. Ze hebben vanuit hun die vanzelfsprekend lijken, maar dat eigenlijk niet zijn. Het team wordt invalshoek ook allemaal gelijk, maar het komt erop neer dat je de juiste gesteund door RWS die aangeeft dat dit wordt verwacht van de markt. afweging maakt tussen al deze invalshoeken. RWS worstelt al jaren met Dit vertrouwen opent deuren tot verdere samenwerking. We vormen een deze problematiek en wij komen daar nu voor het eerst mee in aanraking. de Rijkswegen. belangrijker deel in de onderhoudscyclus van het asset management van 2
RAMS-LCC MODEL Een rijksweg dient voldoende doorstroming te bieden aan het verkeer. Rijkswaterstaat heeft de rijksweg hierop ontworpen en daarbij een kosten/baten analyse gemaakt: wegen de kosten van aanleg en onderhoud op tegen de baten van de maatschappelijke opbrengsten? Na aanleg moet het systeem in stand worden gehouden. Daarbij wordt de prestatie van de weg steeds uitgezet tegenover de kosten die daarmee gemoeid zijn. Door wisselende omstandigheden over de tijd moet deze afweging steeds opnieuw worden gemaakt door de beheerder. Niet alleen verandert de vereiste capaciteit van de rijksweg als gevolg van veranderingen in het rijkswegennetwerk en het onderliggend (provinciaal en gemeentelijk) netwerk, de invloed op het verkeer door brandstofprijzen en de economie. Ook kan de kwaliteit van de weg plotseling afnemen door strenge winters of zijn er politieke beslissingen waardoor onderhoudsbudgetten worden beperkt. Neem daarbij innovaties op het gebied van verhardingen en nieuwe veiligheidseisen en het speelveld blijkt een ontelbaar aantal keuzes te geven waar de beheerder zijn weg in moet vinden. Deze talloze overwegingen bij rijkswegenonderhoud maakt het voor de beheerder lastig om de juiste keuzes te maken. De markt wordt nu bij deze problematiek betrokken. Het is aan partijen als MNO om innovatieve oplossingen te bedenken waarbij de prestatie van de weg op niveau wordt gehouden tegen lage kosten en beperkte hinder op zowel de korte als de middellange termijn, zegt Projectmanager Gaston Loos. Om hier invulling aan te geven dient er inzicht te zijn in het onderhoudssysteem in alle facetten. En dat inzicht moet dan zodanig vertaald worden dat beslissingen genomen kunnen worden. Via een FMEA (Failure Mode and Effect Analysis) is inzicht verkregen in de faalwijzen van de rijksweg en de mogelijke onderhoudsmaatregelen. MNO heeft deze kennis gemodelleerd, in samenwerking met Delta Pi. Daardoor kan per rijkswegdeel meerjarig onderhoud worden bepaald. Maar ook inzicht worden gegeven in de betrouwbaarheid van de weg, de verwachte geplande en ongeplande onderhoudsmaatregelen en de daarbij horende onderhoudskosten en hinder voor de weggebruiker. Het onderhoudssysteem is uiterst complex vanwege de relatie tussen de verschillende asfaltlagen en asfaltstroken waaruit de constructie is opgebouwd, en het groot aantal beperkingen dat aan het uitvoeren van onderhoud gelden, vertelt Patrick Webbers van Delta Pi. Bij dat laatste moet onder andere gedacht worden aan de tijdvensters waarbinnen gewerkt moet Zo is inzichtelijk welke kosten en hinder de worden. Dankzij het model is het nu mogelijk komende jaren verwacht kan worden. De verschillende onderhoudsstrategieën te vergelijken en daaruit de meest optimale te halen. Eén pelijke kosten op basis van intensiteiten en de hinder wordt omgerekend naar maatschap- van de belangrijkste voorwaarden is binnen het planbaarheid en uitvoerbaarheid van onderhoud. Schades die ontstaan en direct jaarbudget te blijven van Rijkswaterstaat. Na invloed VERSOBEREN ONDERHOUDSBUDGET KAN MEER HINDER TOT GEVOLG HEBBEN diverse modeldoorrekeningen is een onderhoudsplan bepaald dat binnen het jaarbudget hogere maatschappelijke kosten. Een herken- hebben op de capaciteit van de weg geven blijft, en waarmee meer onderhoud wordt aangeboden dat zowel op de korte als de lange ZOAB in de winter als gevolg van vorst en baar voorbeeld is de schade die ontstaat aan termijn minder kost voor Rijkswaterstaat en waarvoor Rijkswaterstaat direct een rijstrook daarmee minder hinder voor de weggebruiker moet afkruisen. oplevert licht Technisch Manager Marianne Oostveen toe. Bij het bouwen van het model ontstonden al intensieve dialogen over de veronderstellingen Het model combineert RAMS met LCC (zie die er bij MNO waren over asfaltonderhoud, kader) en geeft inzicht in de toekomstige die helemaal niet zo hard bleken. Er zijn gevolgen van onderhoudskeuzes die nu worden nieuwe invalshoeken en ook andere oplossingsrichtingen gedaan. ontstaan. RAMS-LCC RAMS is een acroniem voor Reliability, Availability, Maintainability, Safety -oftewel Betrouwbaarheid-, Beschikbaarheid, Onderhoudbaarheid en Veiligheid. Aan de hand van deze vier eigenschappen is voor vrijwel ieder systeem de prestatie te beschrijven. Een RAMS-beschouwing zorgt ervoor dat op een gestructureerde wijze met behulp van meerdere analysetechnieken een systeem en de systeemonderdelen worden geanalyseerd. Uiteindelijk leidt deze beschouwing tot een uitspraak over de actuele systeemprestatie en kan tevens de meerjarige prestatie worden geprognosticeerd. LCC staat voor levensduurkosten (Life Cycle Costing). De kosten gerekend over de gehele levenscyclus zijn onder te verdelen in investeringen, beheer- en instandhoudingskosten, niet-beschikbaarheids- en sloopkosten. Aan de andere kant vinden we de opbrengsten van het systeem over de levenscyclus waaronder ook de RAMS-prestaties gerekend worden. Door de lange termijn kosten te berekenen, wordt het mogelijk in relatie tot RAMS economisch te optimaliseren. Immers bij een gegeven investering wordt een zo hoog mogelijke RAMS-prestatie gevraagd, die mogelijk leidt tot lagere exploitatiekosten, maar bovenal leidt tot hogere opbrengsten. Kennis van de huidige toestand van het systeem en de bijbehorende systeemhistorie is daarbij zeer wenselijk om de analyses krachtiger in te kunnen zetten. 3
SYSTEM IN CONTROL - Model geeft duidelijkheid over hoe de weg op niveau gebracht kan worden zodat deze aan de functionele eisen blijft voldoen - Instandhoudingsplan met voorgenomen beheer- en onderhoudswerkzaamheden voor de komende jaren - Anticiperen op potentiële, negatieve verrassingen Maar ook met, en bij, Rijkswaterstaat ontstonden deze discussies. Daar wordt vaak uitgegaan van een aanpak die gericht is op de minste kosten. Een strategie, waarbij een kleine extra investering dit jaar op termijn leidt tot lagere kosten, wordt niet onderbouwd overwogen. Terwijl we nu al kunnen aantonen dat met onze modelberekeningen de terugverdientijd vaak al binnen drie jaar ligt. Feitelijk genereert het model een prestatiegericht instandhoudingsplan. Dit plan beschrijft over de jaren wat het niveau van de Rijksweg is met daarbij de voorgenomen beheer- en onderhoudswerkzaamheden en bijhorende jaarlijkse kosten (zie grafiek). Het is mogelijk te anticiperen op potentiële, negatieve verrassingen. Doordat we nu zo goed in het meerjarig onderhoud zaten, en onze plannen met harde cijfers onderbouwd werden door het model, bleek het ook mogelijk om contractuele kaders te breken door een groter deel van het areaal er bij te betrekken. Er zit nu veel meer ruimte in het contract, en daarvan worden zowel de opdrachtgever als de opdrachtnemer beter. Is een Rijksweg dan zo n complex systeem? Toestand Jazeker. Wanneer het onderhoudssysteem aan doorstroming wordt gekoppeld, wordt het aantal mogelijke beslissingen al snel heel groot en complex. Onderhoud aan dieper liggende verhardingslagen dient ondermeer in de beschouwingen te worden meegenomen. Laagoverstijgende effecten van verhardingsonderhoud zijn bijvoorbeeld heel dominant voor de (middel)lange termijnbeslissingen en voor diverse typen kosten. Onderhoudsmaatregelen en hinder zijn daarnaast onlosmakelijk met elkaar verbonden (type wegafzetting; vele uitvoeringsmaatregelen breder dan een rijstrook). De vele mogelijke typen verschillende levensduurverlengende onderhoudsmaatregelen van systeemonderdelen maken het beslissingenspectrum nog veel groter. Per component zijn de mogelijke keuzes groter dan bij bijvoorbeeld systeeminstallatie van een beweegbare brug. Daarnaast is een Storingsafhankelijke Onderhoudsstrategie (SAO) bij een Rijkswegsysteem een zeldzaamheid en in de meeste gevallen volstrekt onwenselijk met het oog op veiligheid. Men richt zich dan ook op Gebruiksafhankelijk (GAO) en Toestandafhankelijke onderhoudsstrategie (TAO). Kennis van vele disciplines en aspecten is onontbeerlijk om het integrale systeem uiteindelijk te kunnen doorgronden. Denk aan onder andere asfalttechnologie, uitvoeringspraktijk in relatie tot afzettingen, onderhoudsmanagement, RAMS, uitvoeringspraktijk verhardingslagen, inzicht in verkeersintensiteiten en capaciteiten, effect omleidingsroutes, locatiespecifieke kennis van het Rijkswegsysteem, kostendeskundigheid en ga zo maar door. Conditieverloop (degeneratie) op basis van preventieve onderhoudsstrategieën (TAO) P 12 P-F-interval 13 15 14 12. Rijstrookbreed verjongingsmiddel aanbrengen 13. Rijstrookbreed ZOEAB en ZOAB aanbrengen 14. Rijstrookbreed 25 mm frezen, aanbrengen 25 mm DGD 15. Rijstrookbreed 50 mm frezen, aanbrengen 50 mm ZOAB 15 Interventieniveau RWS: Geringe omvang, Lichte schade Interventieniveau RWS: Beperkte omvang, Matige schade Interventieniveau RWS: Grote omvang, Ernstige schade Jaar 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 500.000 Overzicht van de kostenpieken binnen een netwerkschakel over de tijd 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000-2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060 2061 2062 2063 4
VROEGER WAS METEN WETEN, NU IS HET GISSEN GIS speelt bij het project VOC van voorbereiding tot oplevering een belangrijke rol. Enerzijds gaat het om het beheer van de grote hoeveelheid gegevens en het overzichtelijk en begrijpelijk maken hiervan. We hebben het dan voornamelijk over presentatie van informatie. Voor omgevings- en verkeersmanagers is dat andere informatie dan voor ontwerpers en RAMS-specialisten. De omgevingsmanagers maken gebruik van GIS om de invloed van werkzaamheden op de omgeving te bepalen, en andersom. Verkeersmanagers zijn geïnteresseerd in wegintensiteiten en wegindeling. De grootste ontwikkeling bij VOC zit in het toepassen van GIS om inzicht te krijgen in de onderhoudsstaat van de Rijkswegen. De ontwerpers willen inzicht hebben in de restlevensduur van weggedeelten in de tijd, ofwel wanneer er op welke weggedeelten een onderhoudsbehoefte is. Die informatie is nodig om een onderhoudsstrategie te bepalen. Via diverse analyselagen worden inspectieresultaten van de rijksweg omgezet in een heatmap van de rijksweg (zie plaatje in kader). In rood wordt aangegeven wanneer een weggedeelte voorbij het interventieniveau gaat en daarmee zijn functie dreigt te verliezen. Uiteindelijk willen wij er naartoe om het hele areaal inzichtelijk te krijgen op basis van de huidige staat en de geplande onderhoudsactiviteiten. Er moet inzicht ontstaan in zwakke netwerkschakels zodat beslissingen genomen kunnen worden over preventief onderhoud. Gaston Loos benadrukt dit; Als ik RWS zou zijn, zou ik in één plaatje de conditie van mijn areaal willen zien en de gevolgen van het wel of niet uitvoeren van een onderhoudsmaatregel. De ontwikkelingen met GIS gaan hard. Landmeters kunnen hun digitaal ingewonnen gegevens direct in de GIS-database opnemen. Hiervoor is een uitwisselingsprotocol opgesteld. Uitvoerders kunnen met een tablet op locatie informatie opvragen. Presentaties bij RWS over voorgenomen onderhoudsactiviteiten worden met behulp van GIS en een beamer gepresenteerd. Visueel communiceert gewoon makkelijker dan beschrijvend. De mogelijkheden zijn nog lang niet allemaal benut. Deze bondige samenvatting kan uitgeschreven worden tot een heel boekwerk, maar niets is krachtiger dan de eigen ervaring. Daarom is er een map gemaakt waarin u de ervaring zelf kunt ondergaan: http://bit.ly/17mkhl4 Wat is GIS? GIS staat voor een Geografisch Informatie Systeem. GIS kan gebruikt worden om locatiespecifieke informatie te visualiseren. Bekende vormen van systemen die met geografische informatie werken zijn TomTom of Google Maps. onderhoud noodzakelijk schade aanwezig geen onderhoud nodig Het gebruik van GIS bij een aannemer is niet nieuw, en ook het gebruik van GIS bij het onderhoudsprojecten niet. Rijkswaterstaat gebruikt bijvoorbeeld GIS voor het beheer van areaalinformatie. Regelmatig wordt gevraagd of je met Autocad niet veel sneller tekeningen kunt maken dan met GIS software. Dat is niet waar GIS onderscheidend is, aldus Floor van der Wateren, GIS-specialist bij MNO. De kracht van GIS zit in het snel combineren, analyseren en visualiseren van locatiegebonden gegevens. Daar kan geen CAD-programma tegenop. GIS kan op die manier gebruikt worden voor presentatie en als beslissingsondersteunend systeem. Voor de verschillende disciplines zijn verschillende soorten kaarten nodig. Om een Geografisch Informatie Systeem succesvol te kunnen gebruiken zijn drie onderdelen van belang: software, geografische data en kennis. Het belangrijkste concept van GIS is het denken in lagen. De werkelijkheid wordt uit elkaar gehaald in lagen met punten, lijnen en vlakken. Welke soort lagen je nodig hebt, hangt af van het doel. 5
ONTWIKKELING LEIDT BIJ VOC TOT CULTUUR VERANDERING Van oudsher verdienen aannemers geld door veel werk op een efficiënte manier uit te voeren. Het project VOC vraagt naar het optimaliseren van onderhoud. Dat betekent soms dat onderhoud uitgesteld wordt of dat met een lichte onderhoudsmaatregel hetzelfde bereikt wordt als met een zware maatregel. Feitelijk wordt de aannemer gevraagd om in zijn eigen omzet te snijden. Er wordt gewerkt met een andere kijk op onderhoud en er wordt samengewerkt met nieuwe collega s die een ander beeld hebben van onderhoud. Voor een productiegedreven bedrijf betekent dit een cultuurverandering. Cultuurverandering past bij onze doelstellingen. MNO heeft de ambitie de beste aannemer te worden in totaalonderhoud en heeft daarom een duidelijke stip aan de horizon geplaatst waar zij over enkele jaren wil staan. Dit eindpunt is voor ons het uitgangspunt geweest bij het samenstellen van het projectteam. volste benut. Nog niet bevooroordeeld door de ervaring en de ingeslepen werkaanpak, ondersteunen zij de ervaren medewerkers bij het uitvoeren van het contract. Het gaat immers om een betere teamprestatie door goede samenwerking. In één keer zo n verscheidenheid aan teamleden te laten samenwerken op een innovatief project is niet eenvoudig gebleken. Veel mensen treden buiten hun comfort-zone en kunnen hierdoor onzeker worden. Dit is het begin van een verandering. WAT HEBBEN WE ALS MNO, WAT HEBBEN WE NODIG OM SUCCESVOL TE ZIJN? Met een duidelijke doelstelling en visie stappen we in een nog onbekend avontuur waar we het gewenste eindresultaat van weten. Nu de invulling nog aldus Gaston Loos tijdens de Project Start-up. Bij het analyseren van de projectdoelstellingen zijn we tot de conclusie gekomen dat we specifieke kennis missen op het gebied van RAMS- LCC en GIS. Besloten is om de kennis niet zelf te ontwikkelen, maar de expertise van buiten te halen. In het geval van RAMS-LCC is besloten om de samenwerking te zoeken. Die is gevonden bij Delta Pi. HOE ZORG JE VOOR EEN CULTUURVERANDERING IN EEN PROJECTTEAM? Veranderen kost veel energie. Van nature staan mensen niet open voor veranderingen. In een organisatie kunnen veranderingen van zowel onder- als bovenaf worden ingevoerd. Het projectmanagementteam heeft, op basis van de theorie van Bateson, niet gekozen om van bovenaf gedragsverandering op te leggen, maar door het bewust maken van de achterliggende motivatie om te veranderen. Op deze manier komt de verandering vanuit de projectmedewerker zelf en zijn zij daadwerkelijk bewust van de verandering die ze teweegbrengen. Projectmedewerkers krijgen de vrijheid om eigenhandig sturing te geven. Bij de andere belangrijke ontwikkeling van het project, het GIS-systeem, is niet gezocht naar een samenwerking met een marktpartij. GIS wordt door MNO gezien als een systeem dat belangrijk is voor informatiebeheer binnen de infra-bouw. Daarom is besloten om deze kennis in huis te halen en verder te ontwikkelen. Zodoende zijn wij uitgekomen bij een oudmedewerker van TomTom, een data-analist die een buitenstaander was op het gebied van infra en enorm veel diepte en specialistische kennis mee bracht op het gebied van geografische databases. Niet alleen het beheer van data is van belang, maar juist ook het analyseren van grote hoeveelheden locatiegebonden data tot bruikbare informatie. De GISdatabase wordt inmiddels omarmt door projectteamleden en er zijn nog mogelijkheden in overvloede om het systeem nog efficiënter te gebruiken. Het team met ervaren medewerkers is uitgebreid met jongere ingenieurs die zich bezighouden met project- en procesbeheersing, waarin aspecten als risicomanagement, kwaliteitsmanagement en eisenbeheer worden opgepakt. De ervaren medewerkers dragen hun technische kennis over aan de jonge garde terwijl deze laatste tijdens hun studie nieuwe technieken hebben geleerd en zodoende nieuwe ideeën aanbrengen. Vooral op het gebied van digitalisering en informatiebeheer wordt deze kennis ten BEGIN MET HET EIND VOOR OGEN volgens Stephen R. Covey (1932-2012) één van de zeven eigenschappen voor blijvend succes. De ideeën die zij hebben, kunnen nu geïmplementeerd worden zonder dat ze tegen een muur aanlopen van een organisatie die wellicht niet kan veranderen omdat bepaalde processen volgens velen niet veranderd kunnen worden omdat het nu eenmaal niet anders kan en we het al jaren zo doen. Delta Pi is partner voor MNO Vervat voor het uitwerken van een model, waarin een optimaal onderhoudsstrategie wordt uitgewerkt op basis van een RAMS-LCC analyse. Delta Pi is gespecialiseerd in de vertaalslag van theorie (FMEA, RAMS en LCC) naar de praktijk (modelresultaten met optimaal onderhoud), waarbij technisch inhoudelijke kennis van bijvoorbeeld degeneratie van asfalt afkomstig is van de afdeling QRS, de verhardingsadviseurs binnen MNO. De afstand die Delta Pi heeft tot de uitvoering van asfalteringswerkzaamheden heeft als één van de grootste voordelen dat er kritische vragen zijn gesteld en daardoor onbevooroordeeld aan het model gewerkt kan worden. 6
Niveaus van Bateson De logische niveau s van leren werden geïntroduceerd door de antropoloog Gregory Bateson (1904-1980). De theorie van de logische niveaus van leren (ook wel de logische niveaus van verandering en de logische niveaus van denken) gaat ervanuit dat er zes logische overtuigingsniveaus zijn, waarin we leren (veranderen) en functioneren. Tijdens de projectstartup is aan de hand van Bateson besproken wat dit project voor ons als team betekent en wat wij willen bereiken. Dit is samengevat in een proclamatie, waarin onze gezamenlijke overtuiging, normen en waarden zijn vastgelegd. CARL JUNG De teamprestatie wordt onder andere beïnvloed door de persoonlijkheden binnen het team. De ene persoon heeft leiderschapskwaliteiten, en een ander is nauwgezet en precies. Daarnaast kunnen sommige persoonlijkheden beter samenwerken dan anderen. Binnen ieder project is een mix van persoonlijkheden benodigd Psychiater en psycholoog WAARO Carl Jung (1875-1961) legde de basis voor een typologie van menselijke persoonlijkheden. Aan de hand van een test kunnen diverse persoonlijkheden worden getypeerd. De typologie beschrijft sterke persoonlijkheidseigenschappen welke inzicht geven in het eigen handelen en de benadering door en naar anderen. Alle projectmedewerkers hebben deze test van Jung gedaan waardoor niet alleen individueel inzicht is verkregen, maar vooral ook in het team van VOC. Het resultaat is meerledig. Door zelfkennis kan een individu het meeste uit zichzelf halen ten gunste van het team en zich op de goede plek in een team positioneren. Door kennis van de persoonlijkheden van collega s kan ook het beste uit elkander gehaald worden. Afhankelijk van het teamdoel kan een juiste mix van persoonlijkheden worden samengebracht. Tijdens de Project Start-Up (PSU) en Project Follow-Ups (PFU s) wordt aandacht besteed aan de persoonlijke ontwikkeling en teamontwikkeling (zie kader). Veel techneuten, met name in de aannemerij, vinden de psychologische kant maar een zachte wetenschap. De harde weg wordt bewandeld bij het behalen van resultaten. Voor veel projectleden waren de bijeenkomsten toch een eye-opener. Ze begrepen waarom er tussen projectteamleden wrijving kon ontstaan of waarom je juist heel goed met een ander kon samenwerken. Ondanks dat we zeggen zonder wrijving geen glans (je moet elkaar tenslotte ook kunnen uitdagen) zijn er stappen gezet in het constant verbeteren van de samenwerking. Het uiteindelijke doel is een betere teamprestatie. Samenwerken, zonder onderscheid te maken tussen externen en internen, is essentieel om te kunnen leren van elkaars invalshoeken en belangrijk voor de gehele MNO-organisatie. Tenslotte heb je als organisatie geïnvesteerd in kennis. BORGING Het kwaliteitssysteem van MNO Vervat is gericht op nieuwbouw. Het project is een onderhoudsproject en jaarlijks wordt een nieuwe onderhoudscyclus ingegaan. Aansluiten op bestaande processen lukt in beperkte 7
DOEN KAN SAMEN OM MOEILIJK mate. Met name het proces van een jaarlijkse onderhoudscyclus is nieuw voor MNO. Dat is ook niet vreemd, want Rijkswaterstaat heeft die rol altijd voor zichzelf gehouden. De processen moeten dan ook aansluiten op processen waar Rijkswaterstaat nog wel aan vasthoudt. ALS HET gehele team meegetrokken in het verbeteren van de werkwijze. Het enthousiasme dat loskomt bij de bewustwording van het bestaan van interne processen en de verantwoordelijkheid die een projectmedewerker hierin heeft, zorgt voor constante verbetering vanuit de projectmedewerker zelf, aldus Paul Rimmelzwaan, de Kwaliteitsmanager. Alle projectmedewerkers zijn bewust van de ambitie die MNO heeft en iedereen wil zijn bijdrage leveren. De interne processen zijn tot stand gekomen door collega s als interne klant te zien, wat inhoudt dat wordt besproken wat men van elkaar verwacht. VERANDERINGEN EN INNOVATIE ZIJN GEBAAT Op het afgesproken moment wordt geleverd volgens de BIJ BUITENSTAANDERS ALS KATALYSATOR, specificaties die onderling zijn bepaald. Zelfcontrole DAT HEEFT ZICH IN DE PRAKTIJK VAN HET is belangrijker dan controle van de interne klant. VOC-TEAM VAN MNO VERVAT BEWEZEN Processen worden vastgelegd in het kwaliteitsplan, onder ander middels flowcharts. Wekelijks worden processen aangepast omdat ze verbeterd worden. Door een aanstekelijke drive van het managementteam, wordt het MNO Vervat werkt met diverse onderaannemers samen. Omdat een deel van de verantwoordelijkheden en risico s is verlegd naar onderaannemers, is ook hier een cultuurverandering in gang gezet. Daarom worden ook onderaannemers steeds meer op hun kwaliteitszorgsysteem aangesproken. Door het uitvoeren van evaluaties en audits, het verlangen van verificaties en het stimuleren van kwaliteits- 8
processen worden onderaannemers gesteund om te verbeteren. Door de begeleiding van een aantal specialisten om in elk proces de Plan-Do-Check-Act cyclus terug te laten komen, wordt het gehele projectteam gedwongen te denken in verbeteringen. Dit merken we door de goede resultaten uit de interne en externe audits alsook uit de prestatiemetingen waarin we actief sturen op het behalen van een hoge score. PRESTATIEMETEN Voor zowel Rijkswaterstaat als MNO Vervat is er sprake van een nieuwe rol en daarmee een andere samenwerking. Een juiste houding en gedrag is van beide partijen nodig om tot een succesvolle samenwerking te komen. Hoewel beide partijen af en toe zoekende zijn, is dit besef duidelijk aanwezig. Door aandacht voor elkaars cultuur is er veel begrip en respect welke tot een proactieve samenwerking heeft geleid. Houding en gedrag wordt o.a. gemeten met behulp van een prestatiemeting door Rijkswaterstaat (zie kader). De prestatiemeting van Rijkswaterstaat is nieuw en belangrijk voor succes van het project. Verlenging van het project hangt namelijk af van een goed resultaat van de prestatiemeting. Ook de houding en het gedrag van Rijkswaterstaat wordt gemeten. Q3 2012 Q4 2012 START Project VOC 1 mei 2012 - Project Start-Up - Projectkwaliteitsplan opzetten v1.0 - Inrichten organisatie: keuze externen - GIS medewerker aantrekken - Herzien Projectkwaliteitsplan v2.0 - RAMS-LCC model opzetten - Demo versie optimalisatie model proefdraaien - Opstarten Geografische databases beheer en analyse Zijn de processen ingericht volgens PAS55? PAS55 is een Britse standaard voor Assetmanagement van fysieke assets in infrastrucstemming met PAS55 kunnen worden opge- Dat betekent dat processen nu ook in overeentuur. De norm heeft tot doel om assetbeheer steld.het projectkwaliteitssysteem is daarom te optimaliseren, door verbetering van het zowel gebaseerd op de ISO 9000 norm als managementsysteem. de PAS55 norm. In het assetbeheer van rijkswegen hebben aannemers steeds de rol gehad van uitvoerder van onderhoud en inspecties. Met dit contract wordt nu gevraagd om de op basis van RAMS-LCC mee te denken in de volledige, meerjarige instandhouding. Instandhouding is een continu proces dat kan worden weergegeven in een PDCA-cirkel. Waar er tot voor kort slechts een beperkte rol was voor aannemers in het segment DO (uitvoeren), wordt bij project VOC de aannemer nu bij de volledige cirkel betrokken. WAT IS PRESTATIEMETEN? Q1 2013 Q2 2013 Q3 2013 - Herzien Projectkwaliteitsplan v3.0 - GIS uitbreiden met externe databases en input - Inrichten RAMS-LCC model 2013 voor berekening onderhoudscyclus - Evaluatiegesprekken onderaannemers - Prestatiemeting 2012 - Herzien Projectkwaliteitsplan v4.0 - Auditeren onderaannemers - Kwaliteitsslag GIS - Draaien RAMS-LCC model resultaten + bijstellen model - Prestatiemeting 2013 Q1 - Online beheer databases - Herzien Projectkwaliteitsplan v5.0 - Automatiseringsslag: inspectie tot advies - Evaluatie met RWS - Prestatiemeting 2013 Q2 NU Met prestatiemeten meten we hoe opdrachtnemers bij de uitvoering van opdrachten aan hun contractuele verplichtingen voldoen. De opdrachtnemers beoordelen op hun beurt Rijkswaterstaat. Het verbeteren van de samenwerking is een van de doelen van Rijkswaterstaat voor de komende jaren. Bron: www.rws.nl/prestatiemeten Een hoge score realiseer je door vooral in houding en gedrag zo proactief mogelijk te zijn. Elk kwartaal wordt er gemeten middels een transparante, eenduidige en gestandaardiseerde vragenlijst die in beeld brengt hoe de opdrachtnemer aan de contractuele verplichtingen voldoet. Met prestatiemeten wil Rijkswaterstaat bovendien de kansen voor projectverwerving van de beter presterende marktpartijen vergroten. Door de partijen elkaar te laten beoordelen, kunnen aan beide kanten faalkosten verminderd, en miscommunicaties voorkomen worden. Voortgangsgesprekken zijn daarom een vast onderdeel van prestatiemeten. Daarnaast dient het opdrachtgeverschap van Rijkswaterstaat ook structureel verbeterd te worden op basis van de beoordeling door de opdrachtnemer. >2015 2015 2014 Toekomstige doelen/ambitie MNO: - Beheer van areaalinformatie naar hoger niveau brengen (2014) - Opzet onderhoudscontracten verbeteren middels interactie RWS (2014 2015) - Stijgende lijn doorzetten prestatiemetingen (2014 2015) - RAMS-LCC model doorontwikkelen naar dé tool voor rijkswegenonderhoud (2015) - Maximaal rendement halen uit assets door processen in te richten volgens PAS55 (>2015) 9
TERUGBLIK EN LESSONS LEARNED MNO heeft bewuste keuzes gemaakt voor de organisatie, opzet van de processen, het ontwikkelen van een beslissingsondersteunend model voor instandhouding van Rijkswegen en toepassen van een GIS systeem om de ambitie waar te maken. De ambitie stopt niet bij dit project. De kennis en ervaring die in het afgelopen jaar zijn ontwikkeld in het team en bij de teamleden moet worden doorgezet binnen het bedrijf. Die kennis is vastgelegd in processen, modellen, databases etc. Centrale vastlegging van deze expliciete kennis is goed over te dragen en te delen, waardoor het gebruikt en uitgebreid kan worden. Daarnaast is er ook impliciete kennis, persoonsgebonden kennis, verankerde expertise, ervaringen van mensen, praktische knowhow. De teamleden van het VOC-team zullen worden ingezet in nieuwe projecten met een beheer- en onderhoudscomponent. Zij zullen in nieuwe teams functioneren als verbindingsofficieren. Ze hebben immers ervaring in de conventionele uitvoeringsprojecten én in de nieuwe integrale onderhoudsprojecten met LCC-denken als leidraad. Zoals eerder geconstateerd, zijn dat projecten met verschillende mindsets en culturen. Teamleden uit het VOC-team representeren in een nieuw team de overlap tussen de culturen. Dat zorgt er voor dat ze een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de overdracht en groei van kennis in het nieuwe team en binnen het bedrijf. RAMS-LCC MODEL VOOR RIJKSWEGENONDERHOUD Instandhouding van Rijkswegen is een miljoenenbusiness. Geoptimaliseerde beslissingen gebaseerd op RAMS-LCC resulteert in enorme financiële besparingen. Het model wordt nu toegepast in een onderhoudsproject maar is juist ook geschikt bij nieuwbouwprojecten met een meerjarig onderhoudscomponent zoals bij het Tweede Coentunnelproject en project SAA (uitbreiding A1, A9 A10 op het traject Schiphol Amsterdam-Almere). Deze DBFM-projecten kennen een onderhoudsperiode van circa 25 jaar. De onderhoudskosten zijn een belangrijke component voor de financiers bij hun zakelijke afwegingen en calculaties. Voor wegontwerpers is het van belang om de onderhoudskosten mee te nemen in de ontwerpoverwegingen. Het model geeft uitgebreid inzicht in het verloop van onderhoudskosten. Vaak is er bij dit soort projecten ook nog een bonus-malus regeling voor hinder, zoals lane rental. Ook hierin geeft het model inzicht, zoals hinder als gevolg van het falen van de weg en daarmee samenhangend correctief onderhoud, als de hinder als gevolg van preventief onderhoud. Daarnaast is Evaluatie MNO met opdrachtgever over ontwerpproces (Q3 2013) de kracht dat deze modelaanpak compatibel is voor allerlei contractdemarcaties en de toepasbaarheid beperkt zich niet alleen het VOCproject juist door de koppeling van techniek aan het bestaansrecht van een weg. Er lopen diverse initiatieven binnen Rijkswaterstaat om generieke kwantitatieve PrestatieINdicatoren (PIN s) af te leiden voor Rijkswegen, gebaseerd op de primaire functionaliteiten van de weg. Het koppelen van Service Level Agreements (SLA s) op diverse decompositieniveaus aan deze PIN s is een van de hogere doelen. Dergelijke grondgedachten, laat staan een concrete PIN/SLA-sturing met deze filosofie, zijn binnen Rijkswaterstaat op dit moment nog geen gemeengoed (of: common practice).door de gekozen modelopzet kwamen de juiste gesprekken binnen het projectteam op gang. Het bewustzijn van de integraliteit van instandhoudingsbeslissingen werd steeds groter. Men groeide in het disciplineoverstijgend denken. Voorts ontwikkelden betrokkenen steeds meer schakelkennis van andere relevante disciplines. Ander groot voordeel van deze opzet is dat het belang van een gemeenschappelijke taal snel duidelijk werd. De modelaanpak dwong tot het hanteren van universele scherp gedefinieerde begrippen. De jarenlange gangbare praktijk heeft veel disciplinejargon laten ontstaan, maar ook geleid tot hardnekkige begripsvervaging voor breed geaccepteerde onderhoudsbegrippen. Dit fenomeen manifesteerde zich ook nadrukkelijk in de contacten tussen MNO Vervat en de Opdrachtgever. 10
NOG MAKEN BACK MET COLOFON COLOFON Titel Infra projectteam van het jaar Project VOC Auteur(s) G. Loos, M. Oostveen, P. Rimmelzwaan, W. Wagner, P. Webbers Inhoud Hoofdtekst: 10 pagina s Jaar September 2013 Bedrijfsgegevens MNO Vervat / Boskalis Pondweg 1 2153 PK Nieuw-Vennep Nederland Postbus 185 2150 AD Nieuw Vennep T: +31 (0)252 628 628 F: +31 (0)252 628 600 E: info@mno.nl W: www.mno.nl Referentie H. Boersen, G. Loos, M. Oostveen, P. Rimmelzwaan, 2013, Infra projectteam van het jaar Project VOC Nieuw-Vennep: MNO Vervat / Boskalis VOC-team Jarmo van Baekel, Hermiel Boersen, Ilona Bos, Johan Danhuis, Mike van der Ende, Dick van Erkel, Edwin Feller, Wierd Gietema, Jacob van der Heide, Bas Hengeveld, Chris Hoogland, Robert Jansen, Peter de Jong, Jesse Kaandorp, Randy Keizer, Patrick Kuurstra, Marit Laane, Wim Lodewikus, Gaston Loos, Joël Luyk, Ab Meegdes, Joost van Oostende, Koen van Oosterhout, Marianne Oostveen, Rik Panman, Martijn van Pel, John Reef, Paul Rimmelzwaan, Harmen van de Ruit, Abe Schuring, Berwich Sluer, Jan Stigter, Wesley Wagner, Floor van der Wateren, Patrick Webbers, Hans Zoon Copyright MNO Vervat (2013) All Rights reserved. No reproduction, copy or transmission of this publication may be made without written permission. No paragraph of this publication may be reproduced, copied or transmitted save with the written permission or in accordance with the author.