Klimaatlat Open teelt Gebruikershandleiding
Klimaatlat Open teelt + Gebruikershandleiding Emiel Elferink CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, mei 2013 CLM 2013
Inhoud 1 Inleiding 1 1.1 De Klimaatlat Open teelt 1 1.2 Inloggen 1 2 Achtergrondinfo klimaat en landbouw 3 2.1 Klimaatproblematiek 3 2.2 Broeikasgassen 5 2.3 Landbouw en klimaat 6 3 Invullen klimaatlat 8 3.1 Inleiding 8 3.2 Invoeren gegevens 8 3.2.1 Algemeen 8 3.2.2 Grond- en landgebruik 9 3.2.3 Bodembeheer 11 3.2.4 Landconversie 13 3.2.5 Energie 13 3.2.6 Loonwerk en transport 14 3.3 Resultaten 15 Bijlage 1 Voorbeeld van een organische stofbalans Bijlage 2 Organische stoflevering van gewassen, groenbemesters en mest
1 Inleiding 1.1 De Klimaatlat + De Klimaatlat Open teelt + is een educatie en communicatie-instrument bedoeld om inzicht te geven in de broeikasgasemissies van uw bedrijf. De broeikasgasemissies worden weergegeven per perceel en voor het gehele bedrijf. Daarnaast wordt inzichtelijk gemaakt wat de belangrijkste emissiebronnen en soorten broeikasgassen zijn en met welke realistische maatregelen de emissies zijn te verminderen. Tevens kunnen SMK-telers of andere belangstellende nog steeds met deze tool nagaan hoeveel punten ze halen binnen de klimaatmodule voor het Milieukeurschema Plantaardige Producten. Nieuw (2013) in de Klimaatlat + is de mogelijkheid om ook de hoeveelheid vastgelegde CO 2 in de vorm van organische stof in de bodem nauwkeurig te bepalen voor een perceel. Naast dat organische stof opbouw een positief effect heeft op de broeikasgasemissies vervult organische stof diverse ander belangrijke functies zoals: - het vasthouden en vrijkomen van nutriënten - het verbeteren van het watervasthoudend vermogen van de bodem - het verbeteren van de bewerkbaarheid van het land - een lagere indringingsweerstand - het verbeteren van de natuurlijke weerbaarheid tegen bodemgebonden ziekten en plagen Om tot goed organisch stofbeheer van de bodem te komen is het van belang inzicht te krijgen in de koolstofdynamiek op uw bedrijf. Met welke maatregelen kunt u koolstof aanvoeren en met welke maatregelen voorkomt u een teruggang in het organische stofgehalte van de bodem? Daarom heeft CLM samen met Alterra en LBI de Klimaatlat uitgebreid met een organische stof module, de Klimaatlat+ Voor meer informatie aangaande de positieve werking van organische stof en hoe u organische stof kunt verbeteren verwijzen wij naar de Handleiding Goed Koolstofbeheer. Deze kunt u downloaden op de website, www.klimaatlat.nl. Bij het ontwikkelen van de Klimaatlat is zoveel mogelijk gelet op de gebruiksvriendelijkheid, het aantal invoergegevens is beperkt en de invoer is zo overzichtelijk mogelijk gemaakt. Het invoeren duurt dan ook ongeveer 15-30 minuten. De Klimaatlat geeft een goede indicatie van de broeikasgasemissies van een bedrijf. Echter aan de resultaten kunnen geen rechten of plichten worden ontleent. 1.2 Inloggen Om gebruik te kunnen maken van de Klimaatlat dient u in te loggen. Als u meedoet met een workshop, bijeenkomst of cursus waarin de Klimaatlat wordt gebruikt ontvangt u uw inloggegevens van de betreffende organisatie. Doet u niet mee aan een activiteit dan kunt u zich aanmelden op de website. 1
Aanmelden doet u door naar het tabblad Aanmelden te gaan. Hier vult u de gevraagde gegevens in (zie screenshot). Vervolgens klit u op de knop aanmelden. U ontvangt dan gratis en direct via e-mail een inlogcode. LET OP: Het komt wel eens voor dat de e-mail met bevestiging van het wachtwoord in uw spambox/ prullemand terecht komt. Mocht u niet binnen een minuut na aanmelden een e-mail hebben ontvangen controleer dan eerst uw spambox. Met de inlogcode kunt u vervolgens inloggen en de Klimaatlat gebruiken. Inloggen doet u door naar het tabblad inloggen te gaan. Hier vult u uw email adres en het wachtwoord in (zie screenshot). Vervolgens klikt u op de knop Inloggen. U kunt zo vaak als u wilt inloggen met uw inlogcode. Bent u het wachtwoord vergeten dan kan via de website een nieuw wachtwoord worden aangevraagd. Ga na het tabblad Inloggen en klik op uw wachtwoord hier opvragen. Vul vervolgens uw e-mailadres in en u ontvangt per mail een nieuw wachtwoord. Uw oude wachtwoord is hierna niet meer geldig. 2
2 Achtergrondinfo klimaat en landbouw De Klimaatlat laat zien wat de bijdrage van een agrariër aan het klimaatprobleem is. Om als gebruiker enigszins bekend te worden met de klimaatproblematiek, de gebruikte terminologie en een gevoel te krijgen van orde groottes geeft dit hoofdstuk een inleiding in klimaat en landbouw. 2.1 Klimaatproblematiek Het klimaat op aarde is leefbaar doordat natuurlijke broeikasgassen ervoor zorgen dat de temperatuur op aarde gemiddeld 15 graden bedraagt. Zonder deze broeikassen zou het ongeveer -18 graden zijn. Broeikasgassen laten zichtbaar licht door (Figuur 2.1). Dit zonlicht verwarmt het aardoppervlak. De aarde straalt een deel van die warmte weer uit als infrarood licht. Broeikasgassen, zoals CO2, absorberen en reflecteren dit licht deels terug naar de aarde. De aarde raakt daardoor minder warmte kwijt. De broeikasgassen functioneren hierdoor als het ware als een deken. Figuur 2.1 Broeikaseffect Broeikasgassen ten gevolge van menselijk handelen zorgen er echter voor dat de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer toeneemt. Dit is het versterkte broeikaseffect en wordt in de media vaak aangeduid als het broeikaseffect. De toename van broeikasgassen wordt grotendeels veroorzaakt door industrialisatie. Door bijvoorbeeld uitlaatgassen van fabrieken en auto's worden er steeds meer broeikasgassen uitgestoten (Figuur 2.2). Door het versterkte broeikaseffect wordt de aarde steeds warmer. Dit heeft o.a. als gevolg dat de ijskappen zullen smelten en dat het zeeniveau stijgt. Een ander gevolg is de verandering van het klimaat. Klimaatzones schuiven op en het weerbeeld laat meer extremen zien. 3
Figuur 2.2 bron: www.knmi.nl Voor de Nederlandse landbouw heeft klimaatverandering o.a. gevolgen voor de volgende factoren (bron: agriholland): Lengte van het groeiseizoen Door klimaatverandering verandert het ritme van planten en dieren: bomen staan eerder in bloei, vogels leggen vroeger hun eieren en insecten zijn vroeger in het jaar waar te nemen. Een langer groeiseizoen heeft impact op de timing van zaaien en planten, bestrijding van ziekten, timing van oogst, en snoeien. Veranderingen in verspreidingsgebied Sommige planten- en diersoorten gaan opschuiven in leefgebied. Daarmee verandert de concurrentie tussen soorten en de beschikbaarheid van voedsel. Tijdstip van: Zaaien / planten, Bestrijding, Oogsten, Snoeien Gewassen krijgen een kortere groeitijd zodat ze op andere tijdstippen kunnen worden gezaaid, geplant, gesnoeid en geoogst. Ook plaagdieren krijgen een ander leefritme zodat de bestrijding hierop moet worden aangepast. Beproefde teelt- en bestrijdingsmethoden moeten dus worden aangepast. Bestuiving en bevruchting Als bloemen eerder in het seizoen gaan bloeien zijn de insecten die zorgen voor bestuiving niet altijd aanwezig. Dat kan dus sterke gevolgen hebben voor de bevruchting. Vorstschade en schade van andere weersextremen Hagelschade kan grote schade veroorzaken in de glastuinbouw of in de graanteelt, waar legering leidt tot een onoogstbaar product. Late vorst kan in boomgaarden grote oogstverliezen veroorzaken door bevriezing van bloemen. Extreme droogte benadeelt productie van teelten waar weinig mogelijkheden voor beregening zijn. 4
Opslag van producten Door andere luchtvochtigheid kunnen andere aantastingen en plagen optreden, zoals schimmels die de opgeslagen oogst aantasten. Beschikbaarheid van zoet water voor beregening en irrigatie Er treden meer extreme weersomstandigheden op. Incidentele watertekorten zullen vaker voorkomen. In sommige tijden zal er meer zoet water beschikbaar zijn dan nodig en in andere tijden juist veel minder. Verzilting Bij verzilting is zoute kwel een belangrijke oorzaak van de afname van productie. Dit speelt vooral een rol bij gras, granen, boomgaarden en aardappel. Bij suikerbieten heeft verzilting juist een positief (osmotisch) effect doordat daardoor het suikergehalte zal toenemen. Daarnaast zijn zoute gronden geschikt om zoutminnende gewassen te telen, zoals lamsoor of zeekraal. Vernatting Vernatting speelt vooral bij klei- en veengronden een rol. Naast het negatieve effect op de productie veroorzaakt vernatting ook uitspoeling van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Daarnaast vergroot vernatting de kans op ziekten en plagen, inclusief epidemieën. Schimmelziekten en bacteriën (vooral bovengronds) verspreiden zich gemakkelijker onder natte omstandigheden. Vernatting vormt voor een groot deel van de teelten in Nederland een risico. Ook langs de grote rivieren is een brede strook kwetsbaar voor vernatting. In sommige gevallen kan vernatting ook gunstige effecten hebben, zoals: grondontsmetting, verminderde klink van veengronden en opslag van water als buffervoorraad voor perioden van droogte. Ziekten en plagen De toename van ziekten en plagen ten gevolge van klimaatsverandering kan heel divers zijn. Vernatting is hierbij een zeer belangrijke factor. Daarnaast kan temperatuurverhoging ook van invloed zijn op het doorbreken van resistenties, verandering van dichtheden van predatoren en het oprukken van nieuwe ziekten en plagen die in staat zijn om in zachte winters te overleven. 2.2 Broeikasgassen Er zijn verschillende soorten broeikasgassen waarvan kooldioxide (CO2) de belangrijkste bijdrage levert aan het versterkte broeikaseffect. De belangrijkste bron van CO2 emissies zijn fossiele brandstoffen als olie, aardgas en kolen. Naast CO2 zijn methaan (CH4) en lachgas (N2O) belangrijke broeikasgassen. CH4 komt voornamelijk vrij uit de landbouw, de energiesector en uit stortplaatsen. De voornaamste bronnen van N2O emissies zijn de landbouw en de industrie. Naast de natuurlijke broeikasgassen, CO2, CH4 en N2O die door menselijk handelen vrijkomen zijn er de zogenaamde artificiële broeikasgassen of fluorhoudende broeikasgassen als Cfk s Hcfk s en Hfk s. Deze broeikasgassen worden geproduceerd via industriële processen en worden voornamelijk gebruikt voor koeldoeleinden. Ieder broeikasgas heeft afhankelijk van hoe efficiënt een gas infrarood licht absorbeert en de atmosferische levensduur een verschillend broeikaseffect. Om verschil- 5
lende broeikasgassen toch te kunnen vergelijken wordt het broeikaseffect van broeikasgassen uitgedrukt in CO2-equivalenten (CO2-eq). CO2-eq is een internationaal geaccepteerde eenheid die het broeikaseffect van broeikasgassen uitdrukt in termen van vergelijkbare hoeveelheden CO2 die hetzelfde effect hebben gemeten over een periode van 100 jaar. Methaan bijvoorbeeld heeft een 24 keer groter broeikaseffect dan CO2 in 100 jaar. Het broeikaseffect van methaan is dan ook 24 CO2-eq. Lachgas heeft een broeikaseffect van 296 CO2-eq. Fluorhoudende gassen kunnen zelf een broeikaseffect hebben van meer dan 10.000 CO2-eq. De totale emissies van fluorhoudende broeikasgassen is echter relatief laag en daardoor is hun bijdrage aan het totale broeikaseffect gering. Om de broeikasgasemissies te verminderen heeft de internationale gemeenschap in 1997 het Kyoto-protocol opgesteld. Dit protocol verplicht de geïndustrialiseerde landen om de wereldwijde broeikasemissies voor 2012 met 5,2 procent te verminderen tov 1990. In 2005 is door de ondertekening van Rusland het protocol officieel van kracht geworden. Nederland is met het ondertekenen van het Kyoto verdrag de verplichting aangegaan zijn broeikasgasemissies met 6% te verminderen in 2012 tov 1990. Voor de periode na 2012 worden nieuwe reductiedoelstellingen geformuleerd. De Europese gemeenschap heeft zich tot doel gesteld om voor 2020 zijn broeikasgasemissie met 20% te reduceren en eventueel met 30% tov 1990. 2.3 Landbouw en klimaat Landbouw en klimaat zijn nauw met elkaar verbonden. Enerzijds bepaalt het klimaat de wijze waarop landbouw kan worden uitgevoerd. Aan de andere kant draagt de landbouw aanzienlijk bij aan de uitstoot van broeikasgassen en is zo medeverantwoordelijk aan de verandering van het klimaat. In Nederland is de landbouw goed voor 12% van de broeikasgasemissies. Kooldioxide is voor de samenleving het belangrijkste broeikasgas. Echter voor de landbouw zijn methaan en lachgas net zo belangrijk. Voor de agrarische sector als geheel is de volgorde: methaan 38%, lachgas 31% en kooldioxide 31%. In vergelijking met de totale Nederlandse uitstoot van broeikasgassen vertegenwoordigd de landbouw ongeveer 5% van de CO2-uitstoot, 55% van de methaanuitstoot en 53% van de lachgasuitstoot. CO2-emissies in de landbouw zijn vooral het gevolg van het gebruik van diesel voor landbouwmachines en aardgas voor het verwarmen van stallen. CH4 komt vrij bij anaërobe processen in de pens, ingewanden en in de mest. Bronnen van N2O in de landbouw zijn voornamelijk de bodem en de mest. Behalve genoemde directe emissies uit de landbouw genereert de landbouw ook indirecte emissies door het gebruik van grondstoffen zoals veevoer, kunstmest, bestrijdingsmiddelen en diergeneesmiddelen. Deze emissies ontstaan in de productieketen. Ondanks dat deze emissies niet aan de landbouw worden toegerekend door diverse berekeningsmethodieken zoals die van de IPCC, heeft de landbouw wel invloed op deze emissies. Zonder de landbouw zouden deze grondstoffen namelijk niet worden geproduceerd. Daarnaast hebben maatregelen in de landbouw een direct effect op de uitstoot van broeikasgassen door de productie van deze grondstoffen. Behalve dat de landbouw broeikasgassen uitstoot legt het ook kooldioxide vast in de vorm van plantaardig materiaal; gewassen, gras, fruit, bloemen, etc. Echter de oogst wordt doorgaans binnen een jaar opgegeten door mensen of vee en dan komt de CO2 terug in de atmosfeer. Dit wordt ook wel kort-cyclische CO2 genoemd, minder dan 10 jaar. De vastlegging en emissie van kort-cyclische CO2 wordt niet meegenomen in broeikasgasemissie berekeningen omdat er geen nettobijdrage aan de broeikasproblematiek wordt geleverd. Het deel van de CO2 dat langdurig wordt vastgelegd in organische stof en wortels in de bodem scoort een 6
stuk positiever. Echter, in Nederland is de voorraad organische stof in de bodem al decennia constant. Uitzondering hierop zijn veengronden waarvan de organische stof zelfs afneemt en voor extra emissies zorgt. Ook vastlegging van CO2 in hout scoort positief. De CO2 wordt voor decennia vastgelegd. Wordt het hout na gebruik verbrandt, dan komt de CO2 weliswaar terug in de atmosfeer, maar wordt fossiele brandstof uitgespaard. Negatief scoort de omzetting van CO2 door fermentatie processen in CH4. CH4 heeft namelijk een veel groter broeikaseffect dan CO2. Dit extra effect wordt wel toegerekend aan de landbouw. 7
3 Invullen klimaatlat 3.1 Inleiding Met de Klimaatlat kunt u globaal uitrekenen wat de bijdrage van uw bedrijf is aan het klimaatprobleem. In dit hoofdstuk vindt u meer uitleg over hoe de Klimaatlat te gebruiken en hoe u de uitkomsten moet interpreteren 3.2 Invoeren gegevens Nadat u bent ingelogd (voor inloggen zie hoofdstuk 1.2) komt u op de pagina Mijn profiel. Hier kunt u uw gegevens beheren en vergelijken. De eerste keer maakt u bij Klimaatlat aanmaken een klimaatlat aan. Kies het type bedrijf waarvoor u een klimaatlat wilt aanmaken, Open teelt, en geef een beschrijving van de gegevens die u in gaat vullen bijvoorbeeld 2012, uitgangssituatie. Dit laatste doet u voor uw eigen administratie. Wij raden aan om in de beschrijving minimaal het jaartal waarop de gegevens betrekking hebben te noemen. Vervolgens klikt u op Klimaatlat aanmaken De gegevens die u invoert dienen betrekking te hebben op een geheel jaar. Bi voorkeur verzamelt u dan ook de gegevens die betrekking hebben op het voorgaande afgesloten jaar. Mocht u niet alle gegevens hebben maak dan een zo nauwkeurig mogelijke schatting. De Klimaatlat maakt gebruik van 4 gegevensblokken; Algemeen, Grond- en landgebruik, Bodembeheer en Energie. Hieronder wordt per blok toegelicht wat u moet invullen. Belangrijk: - Met uitzondering van enkele namen (bijvoorbeeld perceel naam), dient u alleen maar cijfers in te voeren. Wanneer u naast cijfers ook opmerkingen plaatst in de invoervelden werkt het model niet correct. - Als u niet in 1 keer de Klimaatlat invult dient u voordat u afsluit op de knop Formulier opslaan te klikken. De volgende keer dat u inlogt hoeft u dan niet opnieuw de gegevens in te voeren. - Ook als u uw gegevens heeft ingevoerd en naar het volgende gegevensblok wilt klikt u op de knop Formulier opslaan. 3.2.1 Algemeen Bij Algemeen dient u enkele algemene gegevens van uw bedrijf in te voeren. Selecteer de teeltsoort Selecteer de gewassoort dat u voornamelijk op uw bedrijf teelt als u uw gehele bedrijf wilt doorrekenen. Als u specifiek een deel van uw bedrijf wilt doorrekenen, gewas of perceel, kies dan de gewassoort die daar bij hoort. 8
Selecteer het soort bedrijf Geef hier op wat voor een type bedrijf uw heeft, gangbaar, biologisch of Milieukeurcertificaat. Als u voor het laatste kiest krijgt u ook vragen die specifiek zijn voor het Milieukeurcertificaat en krijgt u bij de resultaten een puntenoverzicht die betrekking hebben op de klimaatmodule voor het Milieukeurschema Plantaardige Producten. Wanneer uw soort bedrijf er niet bijstaat kies dan het bedrijf dat het dichtst bijkomt. 3.2.2 Grond- en landgebruik Bij Grond- en landgebruik voert u gegevens in die betrekking hebben op het land dat door uw bedrijf in gebruik is. Dit land hoeft geen eigendom te zijn. Daarentegen land dat u verpacht en niet bewerkt hoeft u niet aan uw bedrijf toe te rekenen. Percelen Geef hier een overzicht van uw bouwplan in afgelopen seizoen. U kunt meerdere percelen toevoegen door op de knop Perceel toevoegen te klikken. Lijkt u andere perceel op het perceel dat u reeds heeft ingevuld dan kunt u er ook voor kiezen om het voorgaande perceel te kopiëren door op de knop Kopieer perceel te klikken. Dit scheelt u invul tijd. Eventueel kunt u ook uw perceel verwijderen. Bij Perceelnaam geeft u voor uw eigen herkenning de naam van uw perceel op, bijvoorbeeld Huisperceel, Akkerstraat. Een perceel is een areaal met éénzelfde teelt op één bepaald tijdstip (zie Meitelling). Geef vervolgens per perceel aan hoeveel ha u in gebruik had (hoeft geen eigendom te zijn) en vermeld de grondsoort. Het eerste perceel kunt u gebruiken om de organische stof opbouw uit te rekenen. Wilt u dit doen voor meerdere percelen dan raden wij aan dat u per perceel een eigen scenario aanmaakt bij mijn profiel. Daar heeft u ook de mogelijkheid om percelen (scenario s) te vergelijken. Bij aantal rotaties vult u het aantal verschillende bouwjaren in dat u hanteert. Afhankelijk van het aantal rotaties dat u invult verschijnen er vervolgens meerder tabbladen met Rotatie. U maakt vervolgens een keuze uit de voorgeschiedenis van het perceel. Staat uw voorgeschiedenis er niet bij of u weet het niet kies dan de 1 e optie. Vervolgens vult u het organische stof percentage van het perceel in. Bij voorkeur gebruikt u hiervoor een eerdere bepaling van het organische stofgehalte van het perceel. Heeft u die niet maak dan een zo goed mogelijke inschatting. U vult vervolgens alle tabbladen met Rotatie 1 en verder in. U dient elk van deze tabbladen afzonderlijk aan te klikken en te doorlopen. Als u een groenbemester/voorgewas heeft verbouwd voorafgaand aan het hoofdgewas dient u deze op te nemen in de rotatie van het hoofdgewas. Een rotatie is daardoor niet per definitie een kalender jaar en wijkt daarmee enigszins af van de eerder gevraagde data per jaar. Reden is dat de nutriënten en organische stof opbouw ten gevolge van het voorgewas na onderwerken ten goede komen aan het daarop volgende hoofdgewas. Bij teeltsoort kiest u de teelt soort waar uw hoofdgewas onder valt. De keuze hier beperkt het aantal gewassen waaruit u kunt kiezen. Vervolgens maakt u een keuze voor het voorgewas en vult u de maand van zaaien/planten en de maand van on- 9
derwerken in. Als u het gewas oogst en afvoert is dit geen voorgewas maar het eerste hoofdgewas. U maakt een keuze uit het soort hoofdgewas en vult de zaai/plant maand, de oogst maand en of u de gewasresten onderwerkt in. Staat u gewas er niet bij kies dan een gewas dat erop lijkt. Heeft u twee gewassen na elkaar verbouwd en geoogst van hetzelfde perceel dan kunt u dit invullen onder Tweede gewas. Het tweede gewas is het tweede gewas in de rotatie. Bij opbrengst hoofdproduct vult u de opbrengst in ton/ha in van u perceel voor dat gewas. Deze waarde is bedoeld om bij de resultaten te laten zien wat het klimaatbeslag per eenheid geoogst product is voor dat perceel. Als u hier drooggewicht invult krijgt u de resultaten per eenheid drooggewicht etc. U kunt hier vrij in kiezen. Vervolgens vult u in welke meststoffen u heeft gebruikt, u kiest ten eerste het type meststof: dierlijke mest, samengestelde meststoffen, overige organische meststoffen of kunstmest. Vervolgens maakt u een keuze voor uw meststof. Staat deze er onverhoopt toch niet bij kies dan voor Overige meststoffen. Daarna vult u de hoeveel gebruikte meststof in. LET OP de eenheid kg N/ton. Als u meerdere mestsoorten heeft gebruikt kunt u deze invullen door op mestsoort toevoegen te klikken. Er wordt in het model vanuit gegaan dat u meststoffen toedient op het daarvoor optimale tijdstip mbt weer, behoefte etc. Bij Toedieningsmethode geeft u aan hoe u uw dierlijke mest toedient. Mocht u meerdere wijze van toedienen hebben gebruikt op hetzelfde perceel kies dan de wijze die u het vaakst gebruikt. Bij Splitsen kunstmest geeft u aan of u uw kunstmestgift heeft gesplitst (kies dan voor ja ) of dat u het in één werkgang heeft opgebracht (kies dan voor nee ). Door kunstmest te splitsen verlaagt u uw lachgasemissies. Alleen bij het eerste perceel heeft u de mogelijkheid om een of meerdere maatregelen te kiezen. Deze maatregelen hebben een effect op uw broeikasgasemissies en hebben een effect op het organische stofpercentage van uw perceel. U kunt kiezen uit maatregelen mbt Grondbewerking, Bouwplan, Gewasproductie, en Overig. Voor een uitgebreide toelichting op de verschillende maatregelen verwijzen wij u naar de Handleiding Goed Bodembeheer. Deze kunt u vinden op de website van de Klimaatlat, www.klimaatlat.nl. SMK N-norm (alleen voor Milieukeurcertificaat), hier geeft u per perceel de bij behorende N gebruiksnorm volgens het Milieukeurschema (obv werkzame stikstof uit kunstmest en organische mest). Waterstand Hier geeft u aan welke grondwaterstand gemiddeld voor uw hele bedrijf het meest representatief is. Mocht u dit niet weten maak dan een inschatting of ga naar de website www.bodemdata.nl. Daar kunt u de grondwatertrap van uw bedrijf opzoeken. Als u alles heeft ingevuld klikt u op Formulier opslaan. LET OP: als u niet op deze knop drukt en u gaat wel naar een ander tabblad dan zijn u gegevens verloren gegaan en dient u ze opnieuw in te vullen. 10
3.2.3 Bodembeheer Bij Bodembeheer worden u enkele vragen gesteld. Sommige vragen zijn alleen relevant voor Milieukeurcertificaat bedrijven. Verder zijn bepaalde zaken specifiek voor een bepaald groep gewassen. Afhankelijk van wat u eerder heeft aangegeven onder Algemeen ( 2.2.1) worden bepaalde vragen wel niet gesteld. In deze handleiding geven we dat tussen haakjes aan. Geleide bemesting (alleen voor Milieukeurcertificaat) Hier geeft u aan voor hoeveel ha u het schema voor geleide bemesting doorloopt op basis van uw bouwplan en bedrijfssituatie. Onder geleide bemesting (GB) wordt verstaan: kennis en technieken die gebaseerd zijn op het doelgericht geleid (in tijd en/of ruimte) toedienen van meststoffen zodanig dat het stikstofaanbod zo goed mogelijk in overeenstemming is met de opname en de behoefte van het gewas. De keuze voor een GB-systeem is afhankelijk van weersomstandigheden, gewassen en gronden. Er is daarom geen verplichting mbt het soort GB-systeem. Organische stofbalans (alleen voor Milieukeurcertificaat) Hier geeft u aan of u een organische stofbalans op perceelsniveau opstelt en zo ja voor hoeveel hectare. Het betreft hier het totale aantal voor uw gehele bedrijf of als u specifiek een deel van uw bedrijf (perceel, gewas) doorrekent het bijbehorende aantal hectare waarvoor u dit gedaan heeft. In Bijlage 1 vindt u een voorbeeld van een organische stofbalans en hoe deze in te vullen. De waarden nodig om de bijlage 1 in te vullen vindt u in bijlage 2. Daarnaast kunt u op de website een rekenhulp downloaden om de organische stofbalans uit te rekenen. Verder geeft u aan op hoeveel ha u meer effectief organisch stof (EOS) aanvoert dan de "evenwichtshoeveelheid". Geef ook aan hoeveel meer (kg/ha). Dit laatste berekent u door de organische stofbalans in te vullen. De organische stofbalans kan worden opgesteld door in bijlage 1 in de kolom met het geldende afbraakpercentage en de rij met het bekende o.s gehalte de benodigde aanvoer af te lezen of door gebruik te maken van de rekenhulp die u kunt downloaden. Het te gebruiken afbraakpercentage is forfaitair vastgesteld op 2,5%. Bij een bodemorganische stofgehalte van 2% is de evenwichtsaanvoer 2125 kg EOS/ha.jaar). Bij een bodemorganische stofgehalte van 2,5% en hoger wordt de evenwichtsaanvoer op 2500 kg EOS/ha.jaar gesteld. Dit geldt dus ook als op het perceel het bodem organische stofgehalte hoger is dan 2,5% waarbij volgens de berekeningsmethodiek (leidend tot de waarden in bijlage 1) een hogere evenwichtsaanvoer nodig is. Er kan 1 punt/ha worden verdiend met elke 12,5 kg EOS/ha die aanvullend is op de 2 waarden, 2125 en 2500 kg EOS /ha/jaar. Indien de tabelwaarden een evenwichtssituatie impliceren, levert dit een bijdrage aan koolstofopbouw in de bodem en op die manier aan een gunstig klimaateffect (Csink). In het voorbeeld in bijlage 1 wordt 26 kg N/ha meer aangevoerd dan de evenwichtshoeveelheid, 2526-2500 = 26 kg N/ha. 26 kg vult u dan in Milieukeur telers vullen het schema van de geleide bemesting en de organische stofbalans eenmaal per jaar in voorafgaand aan de teelt van de hoofdgewassen. Beiden moeten worden voorzien van een datum en handtekening van teler en teeltadviseur en moeten aanwezig zijn samen met het bemestingsplan. Beiden plannen moeten zijn goedgekeurd door een vakbekwame instantie of opgesteld zijn door een vakbekwame teler of adviseur. 11
N-vanggewas (alleen voor Milieukeurcertificaat maar nvt voor boomteelt) Hier geeft u aan op hoeveel hectare u een stikstof-vanggewas heeft geteeld na de laatste teelt, dat u noch bemest noch bespoten heeft voor het onderwerken Niet-kerende grondbewerking (deze vraag is NVT voor boomteelt) Hier geeft u op hoeveel hectare u teelt in een meerjarig systeem van niet-kerende grondbewerking. Dit dient u al minimaal twee jaar voorafgaand aan het afgelopen teeltseizoen niet te zijn gedaan. Wanneer u uw grond bewerkt komen er broeikasgassen vrij. Door niet te bewerken voorkomt u deze emissies deels. Rijpadensysteem Geef aan hoeveel hectare u teelt onder een meerjarig (minimaal 2 jaar) rijpadensysteem. Een rijpadensysteem kan bijdragen aan de efficiëntie van bemesting en de daaraan gekoppelde emissiereductie van broeikasgassen. Een meerjarig rijpadensysteem (zoveel mogelijk op bedrijfsniveau) heeft verder voordelen zoals meeropbrengst voor sommige gewassen en een positieve bijdrage aan de bodem. Aanvulgrond (met name bedoeld voor boomteelt een stellingteelten) Geef aan of u gebruik maakt van aanvulgrond en zo ja welk percentage hiervan aanvulgrond met veen is. Als u geen aanvulgrond met veen gebruikt kunt u deze vraag overslaan. Het gebruik van veen in aanvulgrond kent aanzienlijke broeikasgasemissies. Uit onderzoek blijkt dat het gebruik van 1 ton veen in deze aanvulgrond een broeikasemissie profiel van 1200 kg CO 2 -eq. heeft. Dit betreft zowel CO 2 als N 2 O in de gehele keten. Ter vergelijking dit komt overeen met ongeveer 10.000 autokilometers. Onderwaterdrainage (Deze vraag is alleen van toepassing als u veengrond heeft) Geef aan of u onderwaterdrainage toepast. Onderwaterdrainage remt de bodemdaling af waardoor emissies vanuit de bodem verminderd worden. Mestvergisting (alleen voor Milieukeurcertificaat) Geef aan of u vergiste mest gebruikt op uw bedrijf en zo ja hoeveel (kg N). Het betreft hier de totale hoeveelheid op uw gehele bedrijf of als u specifiek een deel van uw bedrijf (perceel, gewas) doorrekent de bijbehorende hoeveelheid. Gewasresten (alleen voor Milieukeurcertificaat) Geef aan of u gewasresten van uw eigen land gebruikt voor compostering of covergisting. Gewasresten die achterblijven op het land vormen een belangrijke bron van stikstofmineralisatie. De stikstof uit mineralisatie is weer opneembaar door (volg)gewassen. Helaas mineraliseert een deel van de gewasresten in de periode (herfst en winter) wanneer geen gewassen op het veld staan. De dan vrijkomende stikstof kan uitspoelen naar grond- en oppervlakte water en op die manier zorgen voor directe en indirecte emissies van lachgas. Dit is te voorkomen door de gewasresten na de oogst van het land te verwijderen. Indien de afgevoerde en verwerkte organische stof later weer wordt teruggevoerd op het land, is het (negatieve) effect op de organische stof naar verwachting niet tot nauwelijks aanwezig. 12
Het co-vergisten van gewasresten dient meerdere milieudoelstellingen. Het covergisten van gewasresten is een goede optie om uitspoeling van nutriënten te voorkomen. Naast het voorkomen van uitspoeling, draagt het vergisten van mest en co-substraat bij aan vermindering van de uitstoot aan broeikasgassen en levert een bijdrage aan de productie van duurzame energie. Het effect op de (opbouw van) de organische stof is nihil want de koolstofinhoud van het digestaat (bij covergisting bevat dit ook C van mest) is ongeveer gelijk aan de koolstofinhoud van de biomassa die in grond zou zijn vastgelegd. 3.2.4 Landconversie Hier geeft aan of u in de laatste 20 jaar bosgrond of permanent grasland heeft omgezet naar bouwland en hoeveel ha dat betrof. Als u afgelopen 20 jaar op verschillende momenten land hebt omgezet kunt u die hectares bij elkaar optellen. Grasland dat u periodiek omzet in bouwland en vervolgens weer terug naar grasland telt u niet mee. 3.2.5 Energie Als u alle vragen heeft ingevuld klikt u op Formulier opslaan. Elektriciteit Selecteer of u een elektriciteitsmeter heeft voor het bedrijf of bedrijf en woning. Vul vervolgens het elektriciteitsverbruik in gemeten met deze meter. De Klimaatlat corrigeert voor eventueel privé verbruik. Dit dient u dus niet zelf te doen. Gas Selecteer of u een gasmeter heeft voor het bedrijf of bedrijf en woning. Vul vervolgens het gasverbruik in gemeten met deze meter. De Klimaatlat corrigeert voor eventueel privé verbruik. Dit dient u dus niet zelf te doen. Wanneer alleen de woning gas verbruikt vult u niets in. Brandstoffen Vul hier het jaarlijkse verbruik in van de gevraagde brandstoffen. Met rode diesel wordt rode/landbouw diesel bedoeld. Diesel en/of benzine voor auto, motor of brommer hoeft u niet in te vullen. Andere activiteiten Wanneer u naast open teelt andere bedrijfsmatige activiteiten heeft dient u het energieverbruik voor deze activiteiten te corrigeren. Dit is alleen nodig wanneer deze activiteit gebruik maakt van dezelfde energiemeters en/of brandstof. Wanneer u geen precieze getallen heeft dient u een zo nauwkeurig mogelijke schatting te maken. Dit kunt u bijvoorbeeld doen door na te gaan met hoeveel uw energievraag gestegen is sinds u deze activiteit heeft. Voorbeelden van andere bedrijfsmatige activiteiten zijn: een pakstation, machinaal loonwerk voor derden, een kas, een winkel, een camping, een hotel, een bed en breakfast, een congres/vergadercentrum, partycentrum, peuterspeelzaal, etc. 13
3.2.6 Loonwerk en transport Vul hier het jaarlijkse bedrag in dat u uitgeeft aan machinaal loonwerk of transport door derden. Kosten mbt huur van transportmiddelen en/of eigen uitgaven aan benzine hoeft u niet in te vullen. U dient alleen transportkosten op te geven die betrekking hebben op de teelt op uw bedrijf. 14
3.3 Resultaten Nadat u op de gegevens hebt ingevoerd klikt u op de button Formulier opslaan. Het kan even duren voordat u de resultaten ziet. De resultaten worden weergeven in meerdere grafieken. Grafiek 1 geeft de broeikasgasemissie in ton CO 2 equivalenten. De broeikasgasemissie zijn uitgesplitst naar emissiebron. Hier kunt u nagaan wat de belangrijkste emissiebronnen op uw bedrijf zijn en met welke broeikasgas reducerende maatregelen u de grootste winst kunt halen. Is de waarde negatief, bijvoorbeeld bij koolstof opslag, dan betekent dit dat u CO 2 vastlegt omdat uw organische koolstof percentage omhoog gaat. Deze waarde betreft een gemiddelde over de komende 30 jaar uitgaande van uw huidige bouwplan. Grafiek 2 laat de organische stof opbouw over 30 jaar zien van uw perceel zonder en met het effect van een eventueel gekozen maatregel. Onder de grafiek vindt u een tabel met het organische stofpercentage, de vastgelegde koolstof en de vastgelegde CO 2 voor de huidige situatie, na 30 jaar en na 30 jaar met maatregel. Grafiek 3 en 4 geven respectievelijk de broeikasgasemissies per hectare en per ton product weer. In grafiek 5 geeft de relatieve verdeling van de broeikasgasemissies per bron uitgesplitst naar perceel. Deze grafiek stelt u in staat om uw verschillende percelen onderling te vergelijken. Als u maar 1 perceel heeft ingevuld ziet u geen uitsplitsing. Grafiek 6 (alleen voor Milieukeurcertificaat) geeft uw Milieukeurscore uitgesplitst naar bron. Telers van akkerbouwproducten en vollegrondsgroenten dienen minimaal 25 punten te behalen voor hun Milieukeurcertificaat. Voor de boomteelt geldt een norm van 10 punten. Desgewenst kunt u de resultaten uitprinten door onderaan de pagina op Pagina afdrukken te kiezen. 15