Vereniging van Pandeigenaren Centrum Wijchen T.a.v. het bestuur p/a Markt 24a 6602 AN Wijchen datum: 27-02-2013 projectnummer 1270.0213 onderwerp: Reactie op Supermarktenvisie Wijchen Geacht bestuur, De gemeente Wijchen heeft recent een Supermarktenvisie Wijchen laten opstellen door BRO. Aanleiding hiervoor waren de wensen en/of plannen van verschillende supermarkten voor verplaatsing van hun bestaande winkel binnen Wijchen, of voor vestiging in Wijchen. De Supermarktenvisie Wijchen onderzoekt de marktruimte voor supermarkten en de effecten voor het functioneren van het centrumgebied. Vereniging van pandeigenaren Centrum Wijchen heeft Droogh Trommelen en Partners (DTNP) gevraagd een reactie te geven op het onderzoeksrapport Supermarktenvisie Wijchen. Na bestudering van het rapport komt DTNP tot de onderstaande conclusies: De Supermarktenvisie Wijchen is geen visie, maar een zeer bedenkelijke poging tot onderbouwing van supermarktinitiatieven vanuit een vooraf vastgesteld doel (doelredenering). De supermarktinitiatieven worden ten onrechte niet getoetst aan het gemeentelijk detailhandelsbeleid. DTNP concludeert dat de supermarktenvisie strijdig is met dit beleid en dat de gewenste winkelstructuur door de supermarktinitiatieven zelfs direct bedreigd wordt. In de gemeente Wijchen ontbreekt marktruimte voor de uitbreiding van het supermarktaanbod. De Supermarktenvisie gaat er volstrekt ongefundeerd van uit dat een toevoeging van circa 3.000 m² wvo geen effecten heeft op het bestaande aanbod. DTNP is ervan overtuigd dat door deze toevoeging supermarkten elders (= in bestaande centra) hun deuren zullen moeten gaan sluiten. DTNP is het volstrekt oneens met de conclusies uit de Supermarktenvisie Wijchen dat de initiatieven geen negatieve effecten hebben op het functioneren van het centrum van Wijchen. Supermarkten, ook discountsupermarkten, worden vanwege de afnemende bestedingen in winkels (crisis, internet) juist nog crucialer voor het toekomstig goed functioneren van dagelijks en niet-dagelijks winkelaanbod in het centrum en in de overige centra van Wijchen. Droogh Trommelen en Partners 1
De effectenanalyse is gebaseerd op een opeenstapeling van doelredeneringen. Cruciale trends in de winkelmarkt zijn niet meegewogen in de analyse. Om de effecten van de supermarktinitiatieven, zoals genoemd in de Supermarktenvisie Wijchen, op de detailhandelsstructuur van Wijchen te kunnen beoordelen, vindt DTNP dat de volgende vragen moeten worden beantwoord: 1. Is er distributieve ruimte voor uitbreiding van supermarkten in Wijchen? 2. Passen de initiatieven in het gemeentelijk detailhandelsbeleid? 3. Met welke trends in de detailhandel dient rekening gehouden te worden? 4. Zijn supermarkten van belang voor het functioneren van centrumgebieden? 5. Wat zijn de effecten van verplaatsing van centrumsupermarkten naar een locatie buiten het centrum? 6. Wat is het juridisch-planologisch verschil tussen service- en discountsupermarkten en wat betekent het toestaan van deze initiatieven voor nieuwe initiatieven op perifere locaties? DTNP komt tot de volgende antwoorden. Deze zullen we vervolgens nader toelichten: Ad 1 In Wijchen is kwantitatief geen uitbreidingsruimte voor supermarkten te verwachten. Ad 2 De Supermarktenvisie Wijchen is strijdig met het vigerend detailhandelsbeleid. Ad 3 De winkelmarkt is gewijzigd in een verdringingsmarkt. Grote dorpscentra als Wijchen zijn nog kansrijk, mits ze een sterke boodschappenfunctie hebben. Vestiging van modeketens als H&M is onhaalbaar, zeker zonder sterke centrumsupermarkten. Ad 4 Supermarkten zijn cruciale publiekstrekkers voor centrumgebieden. Ze zorgen voor passantenstromen en combinatiebezoek met andere winkels. Ad 5 De effecten op het centrum en de buurtwinkelcentra van het sluiten van twee centrumsupermarkten in combinatie met het toestaan van drie perifere supermarkten (overaanbod) zijn zeer groot. Het functioneren van zowel dagelijks als niet-dagelijks aanbod zal sterk onder druk komen te staan, met sluiting van aanbod in de centra, waaronder supermarkten, als zeer reëel risico. Ad 6 Toestaan van discountsupermarkten op perifere locaties betekent in juridischplanologische zin ook het toestaan van servicesupermarkten (geen ruimtelijk relevant onderscheid te maken). Deugdelijke motivering tegen de ontwikkeling van vergelijkbare nieuwe supermarktinitiatieven op perifere locaties is na het toestaan van de huidige initiatieven niet meer te maken (precedentwerking). Vraag 1 Is er distributieve ruimte voor uitbreiding van supermarkten in Wijchen? Antwoord Vanuit kwantitatief oogpunt is er geen enkele aanleiding aan nieuwe supermarktlocaties mee te werken. Hiervoor is geen marktruimte aanwezig. De marktruimte voor supermarkten in Wijchen in 2020 is naar verwachting nog minder dan de Supermarktenvisie Wijchen doet vermoeden. Positief rekenend (relatief hoge koopkrachtbinding en -toevloeiing voor de gemeente Wijchen) blijkt dat het aanwezige supermarktaanbod reeds groter is dan het potentiële winkelaanbod. Vanuit kwantitatief oogpunt is zelfs als de huidige Jan Linders niet ingevuld wordt met een nieuwe Droogh Trommelen en Partners 2
supermarkt het supermarktaanbod in evenwicht met de vraag voor de gemeente Wijchen in 2020. Toelichting De gemeente Wijchen telt circa 40.700 inwoners. De hoofdkern van de gemeente is Wijchen en heeft circa 33.700 inwoners 1. De overige 7.000 inwoners wonen in één van de zeven kleine dorpen (Alverna, Bergharen, Hernen, Batenburg, Balgoy, Niftrik en Leur) of in het buitengebied. In de gemeente Wijchen zijn in totaal 11 supermarkten gevestigd met een totale omvang van circa 10.200 m² wvo (winkelvloeroppervlakte). Bijna al het aanbod (9 supermarkten, circa 9.800 m² wvo) ligt in de kern Wijchen. De supermarkten in de kern Wijchen hebben een goede maat, die past bij de functie in hun verzorgingsgebied. Alleen Jan Linders in het centrum en Aldi in het centrum zijn naar (hun eigen) huidige maatstaven te klein. De kernen Alverna en Bergharen hebben ieder een eigen kleine buurtsupermarkt. Tabel 1 Omvang en locatie supermarkten gemeente Wijchen Supermarkt Omvang (m² wvo) Locatie Albert Heijn 1.600 Centrum Wijchen EMTÉ 1.500 Centrum Wijchen Jan Linders 1.300 Hof van Achterlo (Homberg) Jumbo 1.250 Zuiderpoort Aldi 950 Hof van Achterlo (Homberg) Jan Linders 900 Centrum Wijchen Supercoop 900 Tunnelweg Coop 700 Holenbergseweg (Woezik) Aldi 625 Centrum Wijchen Troefmarkt 225 Bergharen Spar 200 Alverna Bron: Locatus Benchmark Verkenner, uittreksel van 15-02-2013 Marktruimte Om een beeld te krijgen van de distributieve mogelijkheden voor supermarkten in de gemeente Wijchen maken we een indicatieve berekening van marktruimte voor 2020. Daarbij zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: Het primaire verzorgingsgebied van de supermarkten in Wijchen is de eigen gemeente. Niet alle bestedingen van inwoners uit de gemeente komen terecht in supermarkten in de gemeente. Een deel zal ook georiënteerd zijn op omliggend supermarktaanbod daarbuiten (Nijmegen, Beuningen, Druten, Winssen, Grave). Bij een sterk supermarktaanbod kan 85 à 90% van de bestedingen in supermarkten uit de gemeente Wijchen gebonden worden aan de supermarkten in de gemeente 1 StatLine (2013), Kerncijfers wijken en buurten 2012, stand van de bevolking per 01-01-2012. Droogh Trommelen en Partners 3
(koopkrachtbinding). Dit is een toename van 3 à 8% ten opzichte van het Euregionaal Koopstromenonderzoek 2009 2. Er zullen ook bestedingen van buiten Wijchen terecht komen in Wijchense supermarkten. In 2009 is een koopkrachttoevloeiing gemeten van 5%. Voor 2020 wordt uitgegaan van een toevloeiing van 5 à 10%. Het inwonertal in de gemeente zal met enkele honderden inwoners dalen 3. Voor de berekening hanteren wij de minst negatieve prognose. In deze prognose van het CBS wordt voor de gemeente Wijchen uitgegaan van ca. 40.400 inwoners in 2020. Bij de berekening van de marktruimte hanteren we de meest recente omzetzetcijfers die beschikbaar zijn 4. Tabel 2 Indicatieve berekening marktruimte supermarkten gemeente Wijchen in 2020 Omzet per hoofd in supermarkten 1.835 Inwoners gemeente Wijchen (incl. Woezik) ca. 40.400 Haalbare koopkrachtbinding 85 à 90% Toevloeiing van buiten gemeente Wijchen 5 à 10% Totale omzet 66,3 à 74,1 mln Gemiddelde omzet per m² wvo 8.260 Potentieel winkelaanbod 8.000 à 9.000 Aanwezig winkelaanbod 10.200 Indicatie marktruimte geen Vraag 2 Passen de initiatieven in het gemeentelijk detailhandelsbeleid? Antwoord De Visie op de winkelstructuur (vigerend toetsingskader) stelt helder en duidelijk dat nieuwe initiatieven enkel op beleidsmatige medewerking kunnen rekenen indien aangetoond is dat het initiatief geen blijvende negatieve effecten heeft op de bestaande detailhandelsstructuur en/of de in de visie aangegeven ontwikkeling daarvan. Ontwikkeling van supermarktaanbod buiten het centrum en buurtwinkelcentra gaan ten koste van de gewenste versterking van de detailhandelsstructuur voor de consument (lees: inwoner van Wijchen) en is derhalve strijdig met het detailhandelsbeleid. 2 In het Euregionaal Koopstromenonderzoek 2009 is voor de hele gemeente Wijchen een koopkrachtbinding gemeten van 82% voor de dagelijks sector. Destijds was Hof van Achterlo nog niet ontwikkeld. Als gevolg van deze ontwikkeling is het te verwachten dat inwoners van de gemeente Wijchen een groter deel van hun boodschappen in de eigen gemeente doen. 3 De provincie Gelderland (Bevolkingsprognose Gelderland 2012) gaat voor 2020 uit van 40.121 inwoners in de gemeente Wijchen. Het CBS gaat (Regionale Bevolkingsprognose 2011-2040) uit van 40.400 inwoners in 2020. 4 Hoofdbedrijfschap Detailhandel (2012), Omzetkengetallen ten behoeve van ruimtelijk-economisch onderzoek Droogh Trommelen en Partners 4
In de Supermarktenvisie Wijchen wordt de conclusie getrokken dat niet verwacht wordt dat na realisatie van de verplaatsingen en uitbreidingen van het supermarktaanbod de detailhandelsstructuur in Wijchen verstoord wordt. Als onderbouwing wordt aangevoerd dat alle bewoners van Wijchen in de toekomst voldoende winkels op het gebied van dagelijkse goederen op aanvaardbare afstand kunnen blijven bereiken. Deze onderbouwing is echter niet gestoeld op het toetsingskader van het detailhandelsbeleid. Toelichting In 2009 heeft de gemeenteraad van Wijchen het rapport Wijchen, Visie op de detailhandelsstructuur 5 vastgesteld als gemeentelijk beleid. In deze detailhandelsvisie zijn de volgende keuzes in de ruimtelijke detailhandelsstructuur gemaakt: Belangrijk uitgangspunt van het beleid is ruimtelijke concentratie van winkelvoorzieningen in winkelgebieden. Ten aanzien van de boodschappensector dient het aanbod afgestemd te worden op het draagvlak van de buurt of wijk. De gewenste detailhandelsstructuur (pagina 40 van de visie) bestaat voor de dagelijkse sector uit: Centrum van Wijchen; Buurtcentra Wijchen-Noord, Achterlo en Zuiderpoort; Buurtsteunpunt/supermarkt in Wijchen-Noord (Woezik) Dorpsvoorzieningen in Alverna en Bergharen Het centrum van Wijchen heeft een paraplufunctie voor de hele kern. Boodschappenaanbod in het centrum van Wijchen is belangrijk voor de levendigheid gedurende de hele dag. Door een divers boodschappenaanbod komt de loop in het centrum al vroeg op gang. Speerpunt voor de functionele versterking van het centrum is het bieden van voldoende ruimte voor versterking van het supermarktaanbod. Daarnaast is versterking van de buurtvoorzieningen gewenst, maar dat aanbod dient zoveel mogelijk geconcentreerd te zijn in levensvatbare, centraal in het verzorgingsgebied gelegen centra. De drie buurtwinkelcentra behoren tot de hoofdstructuur en beleidsmatig wordt actief ingezet op behoud van de detailhandelsfunctie. Enkele delen van bedrijventerreinlocaties in Wijchen zijn aangemerkt als perifere detailhandelsgebieden. De branchering beperkt zich primair tot winkels met volumineus aanbod (o.a. meubelzaak en bouwmarkt). Aan de rotonde op bedrijventerrein Wijchen-Oost wordt detailhandel in branches die gewenst zijn in een winkelcentrum geen mogelijkheid geboden. Dergelijke winkels vervullen in het winkelcentrum vaak de rol van trekker en hebben een vliegwielwerking voor andere winkels. Het initiatief van Aldi op de bedrijventerreinlocatie staat hier haaks op. Op basis van vigerend beleid dient de gemeente aan dit initiatief geen medewerking te verlenen. Het gebied Kraanvogelstraat/Kruisbergseweg biedt ruimte aan winkels die qua schaalgrootte en assortiment niet direct in het centrum van Wijchen passen (doelgericht en doorgaans volumineus). Winkels in voedings- en genotmiddelen en in de recreatieve sfeer worden uitgesloten. Het initiatief van Lidl op die bedrijventerreinlocatie staat hier haaks op. Op basis van vigerend beleid dient de gemeente aan dit initiatief geen medewerking te verlenen. 5 BRO (2009), Wijchen, Visie op de detailhandelsstructuur Gemeente Wijchen Definitief Droogh Trommelen en Partners 5
Nieuwe winkelontwikkelingen mogen niet ten koste gaan van de versterking van het centrum van Wijchen. Aan nieuwe initiatieven wordt beleidsmatig meegewerkt als: Het initiatief een meerwaarde voor de detailhandelsstructuur heeft; Aangetoond wordt dat het initiatief geen blijvende negatieve effecten heeft op de bestaande detailhandelsstructuur en/of de in de visie aangegeven ontwikkeling daarvan. Vraag 3 Met welke trends in de detailhandel dient rekening gehouden te worden? Antwoord Rekening houdend met ontwikkelingen in de winkelmarkt, het concurrerende aanbod in de regio en de verwachte stabilisatie van het aantal inwoners 6, dreigt voor grotere dorpscentra zoals Wijchen dat zij minder aantrekkelijk gevonden worden voor uitgebreid recreatief winkelen. Het inzetten op alleen recreatief winkelen als het leidende bezoekmotief is kansloos. De boodschappenfunctie van het centrum van Wijchen wordt daarmee in de toekomst nog belangrijker dan nu al het geval is. In de Supermarktenvisie Wijchen wordt gesteld dat de supermarktinitiatieven maar zeer beperkt effect hebben op het centrum. Er zou geen negatief effect zijn indien leegkomende supermarktlocaties in het centrum met nieuwe trekkers ingevuld kunnen worden. Hiervoor worden H&M, C&A en Vögele als mogelijkheid genoemd. Hierbij wordt aangenomen dat Wijchen-centrum, nu en op termijn, geschikt is als recreatief winkelgebied, met recreatief winkelen als leidend bezoekmotief. Deze conclusie houdt onvoldoende rekening met huidige trends en gewijzigd vestigingsgedrag van retailorganisaties. Het centrum van Wijchen kan niet enkel op de aantrekkingskracht van niet-dagelijks aanbod functioneren. Daar is het aanbod te beperkt voor. De groeigedachte die stoelt op het willen vestigen van grote landelijke modeketens in elk middelgroot centrum moet worden losgelaten. Grote modewinkels zoals H&M zullen naar verwachting niet in Wijchen-centrum vestigen. Als C&A of Vögele wil vestigen dan voldoen de supermarktlocaties niet aan hun vestigingscriteria: A1-winkellocatie. Toelichting De winkelmarkt is de afgelopen jaren veranderd van een groei- naar een verdringingsmarkt. Hier liggen meerdere, elkaar versterkende, trends aan ten grondslag: Bestedingen onder druk: Door de economische crisis hebben consumenten minder te besteden. Daarnaast zorgt de toenemende vergrijzing voor minder omzet. Ouderen hebben relatief veel te besteden, maar geven hun geld liever uit aan bijvoorbeeld reizen of de studie van de (klein-)kinderen dan aan producten zoals meubelen of kleding. Ten derde nemen aankopen via internet steeds serieuzere vormen aan. Het marktaandeel via internet in de niet-dagelijkse sector is inmiddels gestegen tot 10% 7, met afname van bestedingen in fysieke winkels tot gevolg. Met name in de branches elektronica (17%), vrije tijd (24%) en mode (8%) neemt het marktaandeel van internet gestaag toe. 6 7 CBS (2012), Regionale bevolkingsprognoses 2011-2040 I&O (2011), Koopstromenonderzoek Randstad Droogh Trommelen en Partners 6
Afnemende behoefte aan winkels: Doordat het winkeloppervlak in Nederland sinds 2000 flink is gegroeid (+25%), de bestedingen maar beperkt zijn meegegroeid en de bestedingen via internet zijn gegroeid is de omzet/m² in winkels gedaald. Verwacht wordt dat vooral de internetbestedingen nog flink zullen toenemen. Naar verwachting zal daardoor het aantal winkels de komende jaren verder gaan afnemen. Deze trend is nu al waar te nemen. Sommige voorspellingen gaan uit van 30% minder winkels in het jaar 2020. In het centrum van Wijchen is het winkelbestand sinds 2000 redelijk stabiel gebleven. De leegstand in Wijchen-Centrum is relatief beperkt door het sterke supermarktenaanbod. Kansrijke en kwetsbare centra: In de nieuwe winkelmarkt (verdringing) hebben sommige winkelcentra nog voldoende kansen terwijl andere centra een kwetsbare positie hebben. Vooral grote winkelcentra met voldoende kritische massa (zoals binnensteden) zijn in de toekomst nog kansrijk. Naast een groot winkelaanbod kunnen zij zich onderscheiden van internet door het bieden van sfeer en beleving. Aantrekkelijke openbare ruimte en panden en goede horeca zijn hiervoor belangrijk. Ook centra die zich richten op het doen van boodschappen hebben nog goede toekomstkansen, mits het assortiment voldoende uitgebreid is. Het kopen van voedingsmiddelen via internet blijft (vooralsnog) beperkt. Centra die te klein zijn (te weinig keuze), weinig sfeer en beleving bieden en zich vooral richten op prijs zijn kwetsbaar. Het onderscheidend vermogen ten opzichte van internet is beperkt. Op internet is het assortiment oneindig en zijn producten het goedkoopst. Afwachtende strategie retailers: Uit recent onderzoek 8 blijkt dat winkelformules hun vestigingsstrategie voor de komende jaren hebben gewijzigd. Als gevolg van de recessie, demografische ontwikkelingen en de opkomst van internet als aankoopkanaal concentreren winkelketens in de niet-dagelijkse sector zich vooral op grotere verzorgingsgebieden. Waar ketens voorheen nog een behoorlijke expansiedrift hadden, gaat het nu vooral om kwaliteitsverbetering van bestaande grote vestigingen en het op termijn mogelijk sluiten van kleinere vestigingen. Met name voor middelgrote en kleinere centra zal dit grote gevolgen gaan hebben. Vraag 4 Zijn supermarkten van belang voor het functioneren van centrumgebieden? Antwoord DTNP vindt de conclusie van BRO onbegrijpelijk dat voor een centrum met de verzorgingsfunctie en positie van Wijchen de aanwezigheid van moderne (discount)supermarkten niet als essentiële randvoorwaarde voor het functioneren van het totale winkelaanbod in het centrum wordt gezien. Geen enkele andere winkel in het centrum trekt zoveel bezoekers als de supermarkt. Discountsupermarktklanten hebben doorgaans deze winkel als het belangrijkste bezoekdoel voor dat centrumbezoek. Discountsupermarkten hebben doorgaans 6.000 à 8.000 bezoekers per week. Combinatiebezoeken door discountsupermarktklanten met andere winkels (circa 2.400 à 3.200 per week) vinden niet plaats als de discountsupermarkt buiten het centrum is 8 DTNP (2012), Onderzoek vestigingsstrategie toonaangevende winkelformules Droogh Trommelen en Partners 7
gevestigd. Een discountsupermarkt in het centrum heeft wel degelijk een zeer groot belang voor het centrum van Wijchen. De aanwezigheid van meerdere centrumsupermarkten, waaronder een discountsupermarkt, is naar verwachting een belangrijke verklaring voor de relatief beperkte leegstand in het centrum. In de Supermarktenvisie Wijchen wordt geprobeerd aan te tonen dat in Nederland volop discountsupermarkten buiten winkelgebieden gevestigd zijn en dat Wijchen achterblijft. Dit is een omgekeerde redenering. Discountsupermarkten trekken consumenten uit een groter verzorgingsgebied. Juist deze bezoekers wil je ook graag aan het centrum binden. Toelichting Steeds meer boodschappen worden bij de supermarkt gedaan. Meer dan 80 cent van elke euro aan boodschappen komt inmiddels bij de supermarkt terecht. Dit gaat ten koste van de omzet bij speciaalzaken. Toch kunnen speciaalzaken zich het beste naast de supermarkt vestigen. Een doorsnee servicesupermarkt trekt elke week meer dan 10.000 bezoekers. Daarmee is de supermarkt in de meeste centra veruit de belangrijkste publiekstrekker. Uit grootschalig onderzoek onder ruim 4.500 supermarktklanten in 30 buurt- en dorpscentra 9 blijkt dat 75% van de supermarktbezoekers ook één of meer andere winkels bezoekt, mits deze zichtbaar zijn en op korte afstand liggen van de supermarkt (zie schema pagina 9). Deze grote klantenstroom biedt gedurende de hele dag en hele week kansen voor andere winkels. Discountsupermarkten van circa 1.000 m² wvo hebben 6.000 à 8.000 bezoekers per week. In het grootschalige supermarktenonderzoek van DTNP is voor discountsupermarkten gemiddeld een combinatiebezoek van 40% gemeten met één of meer andere winkels. Het bezoekersaantal en aandeel combinatiebezoek liggen lager dan bij servicesupermarkten, maar het betreft echter wel een zeer groot aantal combinatiebezoeken: 2.400 à 3.200 bezoeken aan andere winkels per week. In het centrum van Wijchen is de discountsupermarkt, samen met de servicesupermarkt en het warenhuis, de belangrijkste publiekstrekker. 9 DTNP (2010), De rol van supermarkten Droogh Trommelen en Partners 8
Vraag 5 centrum? Wat zijn de effecten van verplaatsing van centrumsupermarkten naar een locatie buiten het Antwoord De effecten van het sluiten van twee centrumsupermarkten in combinatie met het toestaan van drie perifere supermarkten zijn zeer groot. Het functioneren van dagelijks aanbod zal sterk onder druk komen te staan, ook in de buurtwinkelcentra. Ook nietdagelijks aanbod in het centrum zal, vanwege de afhankelijkheid van boodschappenpubliek, gemiddeld slechter functioneren. Droogh Trommelen en Partners 9
De conclusie in de Supermarktenvisie Wijchen dat de effecten voor het functioneren van het centrum van Wijchen beperkt zijn, kan niet worden volgehouden. De gehanteerde variabelen in de berekening op pagina 22 van de Supermarktenvisie Wijchen zijn op drijfzand gebaseerd. Toelichting In de Supermarktenvisie Wijchen wordt gesteld dat na vestiging en verplaatsing van supermarkten buiten het centrum het overgebleven winkelaanbod in de dagelijkse sector op een zelfde niveau zal functioneren (lees: ongeveer gelijkblijvende omzet per m² wvo per jaar). Door uitbreiding van Albert Heijn zal de binding aan het centrum voor dagelijkse aankopen beperkt dalen. De effecten van het verdwijnen van supermarkten Jan Linders en Aldi voor het functioneren van het centrum van Wijchen zullen beperkt zijn. Tegen deze conclusie zijn meerdere zwaarwegende bezwaren: Afname van de binding van dagelijkse bestedingen aan het centrum van Wijchen zal niet beperkt blijven tot enkele procenten. Niet alleen neemt het dagelijks aanbod in het centrum met ruim 10% af. Buiten het centrum neemt het dagelijks aanbod met meer dan 50%(!) toe door toevoeging van drie goed bereikbare supermarkten van moderne omvang (hoge omzet per m² wvo per jaar). In de huidige situatie is circa 50% van het dagelijks aanbod in het centrum gevestigd. Na realisatie van de in de Supermarktenvisie Wijchen opgenomen initiatieven is dit aanbod nog maar circa 35% van het totale dagelijkse aanbod in de gemeente. Uitbreiding van Albert Heijn binnen het centrumgebied weegt zwaar in de berekening van het toekomstig functioneren van dagelijks aanbod in het centrum. Behoud van koopkrachtbinding wordt voor een belangrijk deel toegeschreven aan uitbreiding van deze supermarkt. Albert Heijn heeft echter helemaal geen concrete uitbreidingswens. Bovendien is het maar de vraag of bij verplaatsing in de Oostflank nog wel sprake zal zijn van een centrumlocatie. De effecten voor de totale winkelstructuur zijn onvoldoende afgewogen. De vraag of er negatieve effecten zijn voor de gewenste detailhandelsstructuur, zoals vastgesteld in de Visie op de winkelstructuur, is veel belangrijker dan de kwantitatieve effectenanalyse voor de dagelijkse sector. Het vestigen van supermarkten op perifere locaties leidt tot het wegblijven van consumenten in het centrum (combinatiebezoek bij supermarkten op grote afstand is immers nihil). Alle overige winkels zullen last krijgen van deze terugloop van passanten voor de winkeldeur. Ook in de buurtwinkelcentra worden kansen op goed functioneren voor speciaalzaak, drogist en overige boodschappenwinkels sterk ondermijnd, als gevolg van een afnemend bezoekersaantal in, en zelfs mogelijk sluiting van de supermarkt in het winkelgebied. Verschraling van het totale winkelaanbod in alle winkelgebieden en toename van leegstand dreigt, wat eveneens negatief doorwerkt op het woon- en leefklimaat. Droogh Trommelen en Partners 10
Vraag 6 Wat is het juridisch-planologisch verschil tussen service- en discountsupermarkten en wat betekent het toestaan van deze initiatieven voor nieuwe initiatieven op perifere locaties? Antwoord Het toestaan van discountsupermarkten op de beoogde perifere locaties betekent in juridisch-planologische zin het mogelijk maken van vestiging van supermarkten op deze locaties. Ruimtelijk relevant onderscheid tussen typen supermarkten, ter onderbouwing van het uitsluiten van supermarktformules die meer service bieden, is niet te maken. Het toestaan van supermarkten op de beoogde perifere locaties werkt precedentwerking in de hand: nieuwe vergelijkbare initiatieven zijn met goed fatsoen niet meer te weigeren. Dit betekent dat hiermee het gemeentelijk detailhandelsbeleid en de hierin opgenomen gewenste detailhandelsstructuur geen enkele status of bescherming meer geniet. Toelichting Perifere vestiging van Aldi en Lidl worden in de Supermarktenvisie Wijchen toegestaan, omdat dit discountsupermarkten betreft. Vestiging van servicesupermarkten is op deze locaties niet gewenst. Een specifieke bestemming of ontheffing van het bestemmingsplan voor een discountsupermarkt, die servicesupermarkten uitsluit op basis van merk en prijs(?), is niet gerechtvaardigd om dwingende reden van algemeen belang. Indien alleen een discountsupermarkt op deze locatie(s) wordt toegelaten maakt de gemeente zich schuldig aan economische ordening. Dit is in strijd met de Europese Dienstenrichtlijn. Argumenten op basis van goede ruimtelijke ordening zijn wel toegestaan. Echter, een met een schaartje te knippen onderscheid in de ruimtelijke verschijningsvorm en/of uitstraling van discount- en servicesupermarkt is juridisch-planologisch zeer lastig houdbaar: beide typen supermarkten voeren dezelfde productgroepen, hebben een grote aantrekkende werking op consumenten die frequent de winkel bezoeken en zijn gehuisvest in grote panden. Bovendien wordt het assortiment van discountsupermarkten in Nederland steeds uitgebreider. Waar in het verleden er weinig keuze bestond tussen verschillende producten heeft de consument nu keuze uit meerdere soorten per product. Discountsupermarkten nemen in toenemende mate versproducten (groente, fruit, brood, vlees) in hun assortiment op. Hierdoor gaan discountsupermarkten steeds meer op servicesupermarkten lijken. In de Supermarktenvisie wordt geadviseerd beleidsmatig medewerking te verlenen aan de ontwikkeling van drie nieuwe perifere supermarktlocaties. Argumentatie hierbij is dat met deze drie ontwikkelingen er rekenkundig (nog) geen grote negatieve effecten voor de detailhandelsstructuur ontstaan. Deze kwantitatieve analyse heeft slechts een theoretische waarde doordat geen rekening gehouden is met het feit dat met het toestaan van deze drie initiatieven vergelijkbare nieuwe initiatieven niet tegengehouden kunnen worden. Het afwijken van het gemeentelijk beleid voor de op dit moment bij de gemeente bekende individuele initiatieven werkt namelijk precedentwerking in de hand. Door de deur open te zetten voor perifere vestiging van (discount)supermarkten ligt het gevaar op de loer dat andere supermarkten met verzoeken hiertoe zullen volgen. De gemeente Droogh Trommelen en Partners 11
zal bij vergelijkbare nieuwe verzoeken op vergelijkbare locaties het initiatief niet meer kunnen weigeren. Immers, als een supermarkt van 1.400 m² wvo ontwikkeld kan worden op Huurlingsedam en Aldi haar centrumlocatie mag verruilen voor een perifere locatie, waarom mag EmTé, Albert Heijn of een nog niet in Wijchen gevestigde supermarktketen dan niet ook op een vergelijkbare perifere locatie vestigen. Het de komende jaren wel op slot zetten van perifere locaties voor nieuwe initiatieven nadat de drie perifere supermarktlocaties zijn toegestaan, zou zeer discutabel en discriminatoir zijn en derhalve juridisch zeer lastig vol te houden. Conclusies Hieronder zetten wij onze belangrijkste conclusies nogmaals kort op een rij. Indien de gemeente Wijchen waarde hecht aan een uitgebreid en aantrekkelijk winkelvoorzieningenapparaat (meer dan enkel supermarkten) en aantrekkelijke winkelgebieden, als onderdeel van een prettig woon- en leefklimaat voor haar inwoners, zal zij juist nu (zie trends en ontwikkelingen) elk supermarktinitiatief buiten het centrum of de buurtwinkelcentra moeten blijven uitsluiten om investeringen ter versterking van (de boodschappenfunctie van) het centrum te stimuleren. De initiatieven voor verplaatsingen en vestiging van supermarkten op perifere locaties, zoals opgenomen in de Supermarktenvisie Wijchen, zijn strijdig met het gemeentelijk detailhandelsbeleid. Tevens ontbreekt hiervoor elke marktruimte. Deze initiatieven zullen de gewenste (versterkingen van de) detailhandelsstructuur ernstig verstoren. Supermarkten zijn cruciale publiekstrekkers voor het goed kunnen functioneren van het centrum en de buurtwinkelcentra. Wij vertrouwen erop u hiermee een heldere beoordeling gegeven te hebben van het rapport Supermarktenvisie Wijchen. Desgewenst lichten wij u deze notitie graag toe. Met vriendelijke groet, Karel Trommelen Droogh Trommelen en Partners 12