Nederland: de Maritieme Wereldtop

1 Nederland: de Maritieme Wereldtop Veilig, duurzaam en economisch sterk Maritiem Cluster in de Topsector Water: Innovatiecontract en Topconsortium Kennis en Innovatie V2.0, 23 december 2011

2 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Introductie Maritiem Cluster binnen Topsector Water... 10 Visie en ambitie... 13 Uitgangspositie (doorlopende initiatieven) en aansluiting... 17 Strategie in dit Innovatiecontract... 20 Maritiem Onderzoek Programma met NWO/STW... 23 Innovatie en Research Agenda... 26 Samenwerking in JIP s op basis van de Innovatie en Researchagenda... 34 Maritieme business cases en Thuismarkt innovaties... 36 Betrokkenheid van het MKB... 45 Regelgeving en Veiligheid... 47 Structuur en Governance... 50 Verbindingen... 53 Financiën... 56 Deelnemers in de ontwikkeling van dit Innovatiecontract... 59 Doelstellingen uit de innovatieagenda van de maritieme sector... 63 Innovatie agenda... 67 Research agenda... 72 JIP Projecten lijst... 80 Voorbeeld link tussen JIP s en Research Agenda (Hydrodynamica)... 84 Financiële tabel... 85 Getekende brieven... 86

3 Samenvatting Voor u ligt het Innovatiecontract van de Maritieme cluster binnen de Topsector Water. Het is ontwikkeld met een groep van ruim 60 vertegenwoordigers uit bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen. Met dit Maritiem Innovatiecontract gaan wij in op de uitdaging van de overheid om te komen met een overkoepelende strategie waarin sprake is van een evenwichtige, op behoeften van markt toegesneden, mix van fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en valorisatie. Nederland is hét maritieme centrum van Europa en bezit de sterkste maritieme cluster in de wereld. De totale directe omzet is 26,3 miljard en er werken 185.000 mensen. Haar internationale positie is dus sterk: De maritieme maakindustrie ontwerpt en bouwt unieke schepen en systemen. Onze bagger en offshore sector neemt wereldwijd een toonaangevende positie in. De sector beschikt over een omvangrijke vloot voor transport en dienstverlening. De Nederlandse binnenvaartvloot is de grootste van Europa. Nederland heeft de grootste havencapaciteit van Europa. De maritieme kennisinstellingen hebben een internationale reputatie en werken nauw samen met het bedrijfsleven. Het is onze ambitie deze kracht verder uit te bouwen. Nederland gaat voor de Maritieme Wereldtop. En dat onder het motto: Veilig, duurzaam en economisch sterk. Innovatie en researchagenda De Maritieme cluster wil dus economische en maatschappelijke uitdagingen combineren. We kiezen daarom voor de volgende prioritaire innovatiethema s: Winnen op zee (grondstoffen en energiewinning op zee) Schone schepen (brandstoffen, brandstofbesparing en emissies) Slimme schepen (speciale schepen, defensie, veiligheid) Slimme havens (interactie schip en zeehaven infrastructuur) Het is onze ambitie om binnen deze innovatiethema s de kennis en de specialisten te ontwikkelen die we nodig hebben voor onze baanbrekende maritieme producten en diensten van toekomst. Zo bereikt Nederland de Maritieme Wereldtop!

4 Daarom wordt in dit Innovatiecontract een samenhangende Innovatie en researchagenda gepresenteerd. Want om tot innovatieve schepen en offshore constructies te komen, is samenwerking noodzakelijk in de hele keten Kennis (fundamenteel) Kunde (toegepast) Kassa (valorisatie). Dit vereist excellent onderzoek op de volgende maritieme kennisgebieden in onze researchagenda: Hydrodynamica Maritieme constructies en materialen Maritieme systemen en processen Maritieme ontwerp en bouwtechnologie Maritieme operaties De impact op de mariene omgeving Samenwerking via JIP s en business cases voor toegepast onderzoek en valorisatie De Maritieme cluster heeft deze Innovatie en researchagenda zelf al opgepakt door concreet samen te werken in toegepast onderzoek en valorisatie. Dit gebeurt in de vorm van Joint Industry Projecten (JIP s). In de Bedrijfslevenbrief van September 2011 worden deze maritieme JIP s naar voren gehaald: Een succesvol voorbeeld van publiek private samenwerking en open innovatie is het Joint Industry Project (JIP) model van MARIN: onderzoek voor en door een groep van 5 tot 25 maritieme bedrijven om gezamenlijk een probleem op te lossen of een nieuwe techniek te ontwikkelen. In dit Innovatiecontract presenteert de Maritieme cluster daarom al een groep concrete JIP s voor de jaren 2012 2013 met een private cash bijdrage van ruim 10 miljoen per jaar. Voor de jaren erna worden concrete plannen ontwikkeld op basis van dit Innovatiecontract. Uiteindelijk gaat het de Maritieme cluster om goede producten voor de internationale markt (valorisatie). In heel concrete business cases wordt gewerkt aan innovatieve producten en diensten: Sustainable ships o.l.v. René Berkvens CEO Damen Shipyards Gorinchem Deep Sea Mining o.l.v. Govert Hamers CEO IHC Merwede Shore Support o.l.v. Egbert Vuursteen CEO Wagenborg Shipping Deze worden in dit Innovatiecontract toegelicht, samen met een belangrijke thuismarkt innovatie voor het Ministerie van Defensie: het Marineschip van de toekomst. De kennis die binnen de Innovatie en researchagenda wordt ontwikkeld, is ook van belang voor de overheid vanwege de noodzaak van doelgerichte regelgeving op het gebied van duurzaamheid en veiligheid. Deze is daarom afgestemd met het Ministeries van Infrastructuur & Milieu en Economische Zaken, Landbouw & Innovatie. Voor het MKB zijn er goede

5 mogelijkheden aan te sluiten bij deze business cases, zo wordt de business case Shore support gedragen door een grote groep MKB bedrijven. NWO/STW Maritiem Onderzoek Programma voor fundamenteel onderzoek In de reeks Kennis Kunde Kassa is de stap van Kunde Kassa goed ontwikkeld. Daarin onderscheidt de maritieme cluster zich van andere sectoren. Maar in deze reeks staat binnen de Maritieme cluster de fundamentele kennisontwikkeling onder druk. Want ondanks de sterke private betrokkenheid in het toegepast onderzoek en de valorisatie, is er in verhouding tot andere sectoren een zeer kleine 1 e en 2 e geldstroom voor maritiem betrokken faculteiten op universiteiten en doelfinanciering voor kennisinstellingen. De fundamentele kennis die noodzakelijk is om op termijn Kassa te kunnen blijven realiseren, wordt daardoor onvoldoende ontwikkeld. Voor een goed functionerende Maritieme cluster is dus een versterking van de vraagsturing naar de fundamentele kennisontwikkeling nodig. Dan ontstaat de benodigde interactie in beide richtingen: Fundamenteel Toegepast Valorisatie. Om de noodzakelijke fundamentele kennisontwikkeling te ondersteunen, wil de maritieme cluster samen met NWO/STW een op de sector afgestemd Maritiem Onderzoek Programma ontwikkelen. De eerste belangrijke stappen hiervoor zijn tijdens de ontwikkeling van dit Innovatiecontract gemaakt. Binnen dit Maritiem Onderzoek Programma kunnen de wetenschappelijke vragen vanuit de sector op een fundamentele manier worden opgepakt door de universiteiten en onderzoeksinstellingen. Dit onderzoek is essentieel voor de sector om tot innovatieve en duurzame schepen en veilige operaties te komen. Ook versterkt dit de opleiding van gespecialiseerd personeel. De overheid heeft als doelstelling dat in 2015 tenminste 40% van het onderzoek in de keten binnen de Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI s) wordt gefinancierd door het bedrijfsleven. De Maritieme cluster gaat deze uitdaging graag aan. Zij is bereid door middel van Joint Industry Projecten zelfs 50% bij te dragen via toegepast onderzoek en valorisatie. Zij vraagt de overheid deze private bijdrage via NWO/STW bijdragen te matchen met funderend wetenschappelijk onderzoek dat aansluit bij de vraagstelling en vraagsturing uit deze JIP s. Zo ontstaat een sterke keten: het bedrijfsleven toont privaat commitment en de onderzoeksinstellingen en universiteiten kunnen wetenschappelijk topniveau bieden. De resultaten van dit onderzoek komen ten goede aan de Maritieme cluster, de Topsector Water en de maatschappij. Gezien de hoge private commitment in JIP s van ruim 10 miljoen per jaar in cash (plus inkind bijdragen), wil de Maritieme cluster in dit Maritiem Onderzoek Programma graag starten met een budget van 7 miljoen per jaar (oplopend tot 10 miljoen per jaar in 2015).

6 Structuur en governance De Maritieme Innovatie Raad van Nederland Maritiem Land (NML) is bestuurlijk verantwoordelijk voor de uitvoering en jaarlijkse vernieuwing van de Innovatie en Researchagenda van dit Innovatiecontract (en wordt ook gekoppeld met de governance van de Topsector Water via het Kernteam Kennis en Innovatie Maritiem ). De samenwerking binnen de maritieme JIP s is een uitstekende basis voor het Maritiem Topconsortium Kennis en Innovatie (TKI). Daarin werkt de hele driehoek van bedrijven, overheid en kennisinstellingen samen op basis van concrete projecten binnen de Innovatie en researchagenda. Het al functionerende Maritiem Kennis Centrum (MKC) is hier een goede groeikern voor. Daarnaast neemt de Maritieme cluster de leiding binnen internationale netwerken en sluit zij goed aan bij de Europese agenda. Er worden met Europese partners concrete maritieme lijnen uitgezet binnen de programmering van Horizon 2020. Water regisseur Fundamenteel - Toegepast - Valorisatie Maritieme Innovatie Raad NML / Kernteam K&I Innovatie Agenda van het Maritieme Cluster Thema Schone Schepen Thema Slimme Schepen Thema Winnen op zee Thema Slimme Havens Sustainable Ships Scheepshydromechnica JIP 1 Thema Advies Commissie Maritiem Innovatie Forum Research Agenda van het Maritieme cluster Maritieme Operaties Shore support Marineschip vd toekomst JIP 2 Thema Advies Commissie Maritieme constructies en materialen Deep sea mining Thema Advies Commissie Maritieme systemen en processen JIP 3 Maritieme ontwerp en bouwtechnologie Business Case N JIP N Thema Advies Commissie Impact op mariene omgeving De opzet van het Maritiem Innovatiecontract binnen de Topsector Water

7 Samenvatting en ondertekening Kort samengevat is de aanpak binnen dit Maritiem Innovatiecontract: De maritieme cluster werkt binnen dit contract verder samen op basis van een samenhangende Innovatie en onderzoeksagenda rond de 4 prioritaire Innovatiethema s en 6 maritieme Kennisgebieden. Dit wordt concreet vormgegeven door Joint Industry Projecten en business cases met een privaat commitment in cash van ruim 10 miljoen per jaar. Er wordt een Maritiem Topconsortium voor Kennis en Innovatie opgezet om dit te coördineren. Het gezamenlijke fundamentele onderzoek wordt versterkt en gefinancierd vanuit NWO/STW. Dat doen we in een Maritiem Onderzoek Programma met een startbudget van 7 miljoen per jaar (oplopend tot 10 miljoen per jaar in 2015). De overheid is betrokken bij de Maritieme Innovatie en onderzoeksagenda via thuismarkt innovaties zoals het Marineschip van de toekomst en doelgerichte regelgeving op het gebied van innovatie, duurzaamheid en veiligheid. Het Ministerie van Defensie heeft een bedrag van 4 miljoen per jaar gereserveerd voor projecten binnen het thema Slimme schepen, richting de Ministeries van I&M en EL&I is een budget voorgesteld van totaal 1,5 miljoen per jaar voor onderzoek rond doelgerichte regelgeving. Een extra stimulans voor innovatie en samenwerking binnen het maritieme MKB kan worden gegeven door een budget van 1 2 miljoen per jaar te bestemmen voor specifiek maritieme Innovatie Prestatie Contracten (IPC s). Dan bereikt de maritieme cluster haar doel: er wordt goed samengewerkt in projecten én er is ruimte/geld voor funderend (middel)lange termijn onderzoek. Zo ontwikkelen we de kennis en de specialisten die we nodig hebben voor onze baanbrekende maritieme producten en diensten van toekomst. Nederland gaat voor de Maritieme Wereldtop! Dit Maritiem Innovatiecontract is opgesteld in een open communicatie met de Maritieme cluster en de Overheid (Ministerie van EL&I, Ministerie van I&M, Ministerie van Defensie, NWO/STW). Het wordt met getekende brieven ondersteund door de onderstaande overkoepelende organisaties en kennisinstituten: Stuurgroep Maritiem, Nederland Maritiem Land (NML), Maritiem Kennis Centrum (MKC), MARIN, MARIN Stakeholders Association (MSA), TNO, NIOZ en IMARES

8 De volgende Maritieme bedrijven en organisaties staan voor de aanpak in dit Innovatiecontract:

9

10 Introductie Maritiem Cluster binnen Topsector Water Marktpositie Maritieme Technologie is, naast Deltatechnologie en Watertechnologie, één van de drie clusters binnen de Topsector Water. De Maritieme cluster is breed en omvat scheepsbouwindustrie, offshore, zeevaart, zeehavens, (zee ) visserij, Koninklijke Marine, binnenvaart, de waterbouwers, kennisinstellingen en opleidingsinstituten. Deze sector heeft zich verenigd in Stichting Nederland Maritiem Land (NML). De totale directe omzet 1 van de cluster is 26,3 miljard, met een directe toegevoegde waarde 10,6 miljard. De export is 13,9 miljard (4,6 % van de totale NL export). De cluster biedt werkgelegenheid aan 132.000 mensen (inclusief indirect 185.000). De jaarlijkse R&D uitgaven zijn 325 miljoen. De terugvloei naar de schatkist via belastingen is ruim 4,5 miljard euro per jaar. 200 EU Shipbuilding Orderbook 31 Dec 2010 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Bulgaria Tsjechie Denmark Estonia Finland France Germany Greece Italy Latvia Lithuania Netherlands Poland Portugal Romania Slovakia Slovenia Spain Sweden United Kingdom Croatia Norway Russian Federation Serbia Turkey Ukraine Orderboek Europese Scheepsbouw (aantallen schepen) De concurrentiepositie van de maritieme cluster is door Boer & Croon uitgebreid onderzocht voor het Topteam Water 2 en wordt in Bijlage 2 samengevat. Nederland is hét maritieme centrum van Europa en bezit de sterkste maritieme cluster in de wereld. In Europa betreft het marktaandeel 60% voor short sea shipping en 80% voor 1 Bron: DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER, Monitor 2010, Economie, Internationalisatie, Arbeidsmarkt, Innovatie, Dr. Harry Webers, Dr. Eli Pernot, Soraya Van Donink, Prof. dr. Chris Peeters 2 Cluster analyse van de Topsector Water, Boer & Croon, april 2011

11 binnenvaartschepen. Het wereldwijde marktaandeel is 50% voor baggerschepen, 40% voor sleepboten en 20% voor megajachten. Voor internationale Offshore operaties (hijsen, pijpenleggen, zware lading transport e.d.) wordt een marktaandeel van 40% geschat. Innovatieve samenwerking binnen de Maritieme cluster Het Nederlandse bedrijfsleven heeft haar sterke positie in de markt te danken aan haar innovatieve vermogen, gevoed door een sterke kennispositie en haar samenwerking in de cluster. De bedrijven zijn voortdurend bezig met vernieuwing van processen, producten en diensten, veelal in samenwerking met partners in de keten. Om die vernieuwing te realiseren, moeten prototypes ontwikkeld worden, innovatiebelemmeringen weggenomen worden en ontbrekende kennis en kunde ontwikkeld worden. Daarvoor is precompetitief industrieel onderzoek nodig, dat in veel gevallen in samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen uitgevoerd wordt. Een voorwaarde voor effectief industrieel onderzoek is het ontwikkelen van fundamentele kennis op de maritieme kennisgebieden. De maritieme cluster werkt goed samen in toegepast onderzoekprojecten en innovaties. Dat gebeurt in het Maritiem Innovatie Programma (MIP), in het Maritiem Innovatie Forum (MIF) en in de vele Joint Industry Projecten (JIP s) in de maritieme sector. In de Bedrijfslevenbrief van September 2011 worden deze JIP s naar voren gehaald als succesvolle manier van concreet samenwerken: Een succesvol voorbeeld van publiekprivate samenwerking en open innovatie is het Joint Industry Project (JIP) model van MARIN: onderzoek voor en door een groep van 5 tot 25 maritieme bedrijven om gezamenlijk een probleem op te lossen of een nieuwe techniek te ontwikkelen. De multiplier op de overheidsfinanciering in de maritieme sector bedraagt hierdoor een factor 7 8. Voorbeelden van Joint Industry Projecten Het Joint Industry Project (JIP) model van de maritieme cluster resulteert dus in onderzoek voor en door een groep maritieme bedrijven om gezamenlijk een probleem op te lossen of een nieuwe techniek te ontwikkelen (van Kunde Kassa ). Nieuwe JIP initiatieven ontstaan snel en interactief tijdens contractonderzoek voor de markt, intensieve samenwerking in lopende JIP netwerken en nationale netwerken. Om te kijken welke resultaten behaald kunnen worden, voeren de kennisinstellingen (zoals MARIN en TNO) initieel achtergrond onderzoek uit met haar ter beschikking gestelde publieke middelen. Met de resultaten daarvan worden JIP

12 initiatieven ontwikkeld, waarbij een groep bedrijven (de omvang verschilt per onderwerp, het belangrijkste is dat de samenwerking open is voor alle geïnteresseerde bedrijven) samen verder onderzoek financiert. Deze aanpak heeft vele voordelen: de instap is laag (25.000 100.000 Euro, dus ook bereikbaar voor MKB bedrijven), de beschikbare resultaten zijn groot (projecten tussen de half en 3 miljoen Euro), het onderzoek wordt interactief uitgevoerd (dus sturing en bruikbare resultaten zijn gegarandeerd), resultaten zijn snel breed beschikbaar (via contractonderzoek) en de overhead is laag (geen speciale bureau organisaties nodig). Het is zo een echte open innovatie motor: het maakt snelle ontwikkelingen mogelijk die voor individuele bedrijven niet zomaar bereikbaar zijn. Een ander voorbeeld van gezamenlijk industrieel onderzoek en ontwikkeling is het programma Integraal Samenwerken. Doelstelling is het ontwikkelen van een integrale aanpak van ketenintegratie en samenwerking. Daarmee wordt beoogd een kostenreductie en een vermindering van risico s in het complexe productieproces van schepen te realiseren. In het programma met een budget van 10 miljoen en een looptijd van 5 jaar werken 16 werven en maritieme toeleveranciers samen, daarbij ondersteund door de TU Delft.

13 Visie en ambitie Economische en maatschappelijke uitdagingen De maritieme cluster heeft de economische en maatschappelijke vraagstukken waar zij een bijdrage aan wil en kan leveren, in november 2010 weergegeven in de Innovatieagenda van de maritieme sector: Nederland: de Maritieme Wereldtop 3. De doelstellingen die daarin naar voren komen, zijn hieronder kort samengevat. Transport: Wat kan Maritiem Nederland bijdragen om de toenemende behoefte aan transport door de groei van de wereldeconomie op te vangen? De doelstelling: In 2020 wordt 45% van de goederen via binnen of kust water vervoerd. Maritiem transport heeft zich daarvoor ontwikkeld tot een sterke modaliteit die naadloos aansluit bij andere modaliteiten. Energie en grondstoffen: Wat kan Maritiem Nederland bijdragen aan de toenemende vraag naar energie en grondstoffen? De doelstelling: Nederland wil internationaal een blijvende toonaangevende rol spelen in de winning, exploitatie en transport van offshore energie en grondstoffen. Hiermee wordt bijgedragen aan de continuïteit van energie en brandstoffenlevering en aan de transitie naar alternatieve en meer duurzame energiewinning. Duurzaamheid: Wat kan de Maritiem Nederland bijdragen aan terugdringen van de belasting van het milieu? De doelstelling: Ons land is trendsetter en leider op de wereldmarkt in de ontwikkeling en toepassing van duurzame technologieën. Een actieve bijdrage wordt geleverd aan het realiseren van de internationale reductiedoelstellingen van de uitstoot van broeikasgassen tot 20% in 2020, op basis van de uitstoot in 1990. Nederland loopt met de reductie van overige emissies voor op de gerelateerde wet en regelgeving. Veiligheid: Op welke wijze kan de maritieme sector bijdragen aan de veiligheid op het (zee ) water? De doelstelling: Nederland handhaaft het huidige veiligheidsniveau binnen de maritieme sector, verlaagt de kwetsbaarheid van maritieme systemen en beschermt de maritieme en offshore activiteiten. Concurrentie: Op welke wijze kan Maritiem Nederland zijn internationale concurrentie positie versterken? De doelstelling: Nederland heeft wereldwijd een leidende positie in het ontwerp, de bouw en de exploitatie van complexe speciale schepen en platforms met een specifieke, veelal unieke taakstelling. Hiermee wordt de bijdrage aan de Nederlandse economie substantieel vergroot. We combineren deze doelstelling met de 3 Innovatieagenda van de maritieme sector: Nederland: de Maritieme Wereldtop (Veilig, duurzaam en economisch sterk, november 2010)

14 doelstelling op het gebied van veiligheid en milieu, zodat Nederland, met behoud van concurrentiepositie, duurzaam en verantwoord kan blijven groeien. De hierbij voorgestelde oplossingen worden verder uitgewerkt in Bijlage 3. De laatste doelstelling sluit direct aan bij het advies Water verdient het van het Topteam Water 4. Dit focust op de zeven speerpunten die op de langere termijn bijzondere kansen bieden bij het uitbouwen van de Nederlandse concurrentiepositie. Drie van deze zeven speerpunten zijn maritiem: Maritieme wereldtop Nederland wil toonaangevend zijn in schone en slimme schepen. De markt bedraagt jaarlijks enkele tientallen miljarden euro s en blijft groeien. Nederland heeft al een zeer goede positie op de wereldmarkt in complexe schepen en producten met een hoge toegevoegde waarde en veel hightech equipment. Het is een markt waarin de concurrentie snel toeneemt. Nederlandse bedrijven scoren goed omdat ze elkaar goed weten te vinden en hun krachten bundelen. Winnen op zee richt zich op technologische oplossingen om op zee energie en grondstoffen te winnen. De mondiale markt bedraagt enkele tientallen miljarden euro en groeit. Nederland heeft een sterke positie in de waterbouw, de scheepvaart en de offshore en munt uit in operaties op de bodem van de zee en in winning van olie en gas en duurzame energie op zee. De concurrentie is relatief beperkt. In de aanleg en het beheer en onderhoud van windparken op zee is Nederland sterk. Er zijn goede voorstellen voor infrastructuur voor het winnen van grondstoffen op grote waterdiepte en onder extreme omstandigheden en voor het winnen van energie op zee. Water en energie. Dit speerpunt past goed bij het imago en de positie van Nederland als waterland. De internationale energiemarkt is in beweging en zal steeds verder verduurzamen. De markt is nog jong en de concurrentie houdt gelijke tred met Nederland. De Maritieme cluster wil dus economische en maatschappelijke uitdagingen combineren. We kiezen daarom voor de volgende prioritaire innovatiethema s: Winnen op zee (grondstoffen en energiewinning op zee) Schone schepen (Brandstoffen, brandstofbesparing en emissies) Slimme schepen (speciale schepen, defensie, veiligheid) Slimme havens (interactie schip en zeehaven infrastructuur) Het is onze ambitie om binnen deze innovatiethema s de kennis en de specialisten te ontwikkelen die we nodig hebben voor onze baanbrekende maritieme producten en diensten van toekomst. Nederland gaat voor de Maritieme Wereldtop! En dat onder het motto: Veilig, duurzaam en economisch sterk. 4 Water verdient het, Advies Topsector Water, juni 2011

15 Wetenschappelijke uitdagingen en internationaal perspectief maritiem onderzoek Om dat te bereiken, wordt in dit Innovatiecontract een samenhangende Innovatie en researchagenda gepresenteerd. Want om tot innovatieve schepen en offshore constructies te komen, is samenwerking noodzakelijk in de hele keten Kennis (fundamenteel) Kunde (toegepast) Kassa (valorisae). Dit vereist excellent onderzoek op de volgende maritieme kennisgebieden in onze researchagenda: Hydrodynamica Maritieme constructies en materialen Maritieme systemen en processen Maritieme ontwerp en bouwtechnologie Maritieme operaties De impact op de mariene omgeving Deze 6 gebieden weerspiegelen de breedte en complexiteit van de bouw, het ontwerp en de operatie van schepen en offshore constructies. Schepen en offshore constructies zijn de grootste vrij bewegende constructies op aarde. Ze drijven en varen op het grensvlak van water en lucht, in de meest extreme condities van golven, wind en stroom. De krachten van de zee en de samenstelling van het zeewater zijn een continue bedreiging voor de constructie van deze drijvende giganten, maar ze kunnen ook zelf een bedreiging zijn voor de gevoelige mariene omgeving. Daarnaast zijn maritieme systemen in het gebruik niet passief: er is voortdurende interactie tussen motoren, meet en regelsystemen en de mens. De wetenschappelijke uitdagingen voor de maritieme cluster zijn daarom groot en breed. Er zijn veel fundamenteel wetenschappelijke vragen die beantwoord moeten worden om innovaties op het gebied van schone en slimme schepen en het winnen van grondstoffen en energie op zee mogelijk te maken: van complexe hydromechanica zoals de turbulente viskeuze tweefasenstroming die optreedt bij luchtsmering tot het hyperbarisch gedrag van materialen en grondstoffen tijdens deep sea mining. Op het gebied van toegepast onderzoek hoort Nederland al bij de wereldtop 5. Het hoge niveau van het in Nederland uitgevoerde maritieme onderzoek blijkt uit de centrale positie die Nederland in internationale 5 MARIN Technology Benchmark Exercise, May 2009, Chair Benchmark committee: Prof. John Carlton, The City University, London

16 maritieme kennisnetwerken inneemt en de hoge score bij EU project aanvragen (deze worden in de volgende paragraaf beschreven). De betrokken onderzoeksinstituten maken al jaarlijks researchplannen voor de definitie van hun achtergrond onderzoek 6. Bij MARIN wordt deze afgestemd met de MARIN Adviesraad, bestaande uit wetenschappers (TU Delft, Rijksuniversiteit Groningen, Erasmus Universiteit, NLR) en vertegenwoordigers van de MARIN Stakeholders Association (MSA) van maritieme bedrijven die garant staan voor MARIN en nauw betrokken zijn bij de vraagsturing van het instituut. 7 Deze private betrokkenheid bij onderzoek is uniek voor de Maritieme sector. Zowel TNO als de TUD gebruiken het Maritiem Kennis Centum als adviesraad. In het MKC zijn naast de vier onderzoeksinstituten ook Allseas, Imtech, Damen, IHC en Wärtsilä aangesloten. In de reeks Kennis Kunde Kassa is de stap van Kunde Kassa dus goed ontwikkeld. Daarin onderscheidt de maritieme cluster zich van andere sectoren. Maar in deze reeks staat binnen de Maritieme cluster de fundamentele kennisontwikkeling onder druk. Want ondanks de sterke private betrokkenheid in het toegepast onderzoek en de valorisatie, is er in verhouding tot andere sectoren een zeer kleine 1 e en 2 e geldstroom voor maritiem betrokken faculteiten op universiteiten 8 en doelfinanciering voor kennisinstellingen. De fundamentele kennis die noodzakelijk is om op termijn Kassa te kunnen blijven realiseren, wordt daardoor onvoldoende ontwikkeld. Voor een goed functionerende Maritieme cluster is dus een versterking van de vraagsturing naar de fundamentele kennisontwikkeling nodig. Dan ontstaat de benodigde interactie in beide richtingen: Fundamenteel Toegepast Valorisatie. De Maritieme cluster heeft de overtuiging dat fundamenteel onderzoek nodig is om baanbrekende maritieme producten en diensten te ontwikkelen voor de toekomst. We hebben daarom de ambitie om onze leidende positie in maritiem toegepast onderzoek uit de breiden naar een toppositie op het gebied van fundamenteel maritiem onderzoek. Nederland gaat voor de Maritieme Wereldtop! Innovatieve jachten zijn een belangrijk Nederlands exportproduct 6 Voorbeelden: MARIN Technology Plan 2010 2014 (January 2010), MARIN R&D PLAN 2012 (November 2011) en TNO Maritime & Offshore SRA 2012 7 IHC Merwede, Damen Shipyards, Maersk, Shell, Heerema, Bluewater, SBM Offshore, Wärtsilä Nederland, Wagenborg, Imtech Marine&Offshore, Huisman Equipment, Boskalis 8 De Maritieme cluster betaalt zelf al 2 van de 4 Maritieme hoogleraren op de TU Delft. 21 PhD studenten worden door de industrie betaald.

17 Uitgangspositie (doorlopende initiatieven) en aansluiting Nationaal Het Joint Industry Project (JIP) model dat in de maritieme sector toegepast is dus een succesvol voorbeeld van publiek private samenwerking en open innovatie. De samenwerking in de keten wordt verder al concreet vormgegeven in Stichting Maritiem Kennis Centrum (MKC). Naast de kennisinstellingen TNO, MARIN, TU Delft en de Nederlandse Defensie Academie (NLDA) zijn de volgende bedrijven nu al betrokken bij het bestuur van het MKC: Damen, IHC Merwede, Imtech, Allseas en Wärtsilä Nederland. De doelen van het Maritiem Kennis Centrum zijn het versterken van de synergie tussen de kennisinstellingen (waardoor een sterke kennisbasis behouden blijft), gezamenlijk en in overleg met het bedrijfsleven ontwikkelen van nieuwe kennis en technologie (ter versterking van de kennisbasis) en het overdragen van kennis en technologie naar bedrijfsleven en onderwijs. De betrokken kennisinstellingen binnen het Maritiem Kennis Centrum (MKC) Daarnaast zijn enkele maritieme branches zeer actief in het versterken van het innovatievermogen en het stimuleren van industrieel onderzoek van de brede industriële achterban. Bijzondere aandacht daarin heeft het wegnemen van innovatiebelemmeringen. De sector kenmerkt zich door een unieke samenwerking tussen branches en kennisinstellingen, die daarin complementair werken. De samenwerking zal verder vormgegeven worden in de Maritieme koepelorganisatie Nederland Maritiem Land (NML). Internationaal De internationale positie van de Nederlandse maritieme cluster en haar onderzoek wordt gemanifesteerd door de leidende rol die Nederland heeft in: De Cooperative Research Ships (CRS): Een samenwerking van 25 internationale kennisinstellingen, scheepswerven, toeleveranciers, marines, reders en classificatiebureaus onder leiding van MARIN. Deze samenwerking bestaat al meer dan 40 jaar en resulteert in 1.4M aan privaat gefinancierd onderzoek per jaar. De research afdelingen van Koninklijke Marine, TNO, Damen, Wärtsilä en MARIN zijn hierbij betrokken. Ongeveer de helft van het onderzoekswerk wordt in Nederland uitgevoerd. De Cooperative Research Navies (CRNav): Een samenwerking van 5 internationale marines onder leiding van MARIN, in samenwerking met TNO. Al het onderzoekswerk wordt in Nederland uitgevoerd voor een bedrag van 270k per jaar. Het FPSO Research Forum : een netwerk van Joint Industry Projecten op het gebied van drijvende offshore productie platformen, waarbij elk half jaar 100 150 internationale experts een week bij elkaar komen rond JIP vergaderingen, vele geïnitieerd door MARIN (Deltares is ook betrokken). Het Vessel Operator Forum (VOF) een netwerk van Joint Industry Projecten voor reders op het gebied van de operatie van schepen, getrokken door MARIN.

18 Internationale netwerken die door de Nederlandse maritieme cluster worden getrokken De CRS en CRNav zijn consortia waarbij deelnemers per jaar een fee betalen en de deelnemers samen besluiten welke onderwerpen worden onderzocht in werkgroepen (in de CRS zijn dat er typisch 10 parallel). De JIP fora zijn open innovatie fora waarbij kennisinstellingen JIP voorstellen kunnen doen en bedrijven per JIP kunnen inschrijven. Dit zijn vaak concurrerende bedrijven of combinaties van klanten en toeleveranciers. Vanzelfsprekend zijn TNO en TU Delft actief in de International Ship Structures Committee (ISSC) en zit MARIN in de Advisory Council van de International Towing Tank Conference (ITTC). Voor complexe offshore operaties is inzicht in de werkbaarheid en risico s essentieel Europa De Nederlandse Maritieme cluster is actief en effectief op het gebied van EU projecten, met name in de Transport call van KP7 (Sustainable Surface Transport, SST). Uit een Quickscan van het Zevende Kaderprogramma van Agentschap NL9 blijkt dat MARIN met partners zoals TNO en TU Delft een slagingspercentage had van 42%, hoger dan van alle KP7 deelnemers (21%) en het gemiddelde Nederlandse deelnemers (24%). Van de 26 voorstellen waar MARIN aan deelnam, werden er 11 goedgekeurd. Als coördinator heeft MARIN een slagingspercentage van 100%. Een overzicht van toegekende en aangevraagde projecten is te vinden in Bijlage 4. Quickscan voor TO2, Zevende Kaderprogramma, Agentschap NL, Internationaal Innoveren, oktober 2011 9

19 De Nederlandse Maritieme cluster is goed aangesloten bij Europese samenwerkingsnetwerken. Op die manier wordt ook bijgedragen aan de programmering binnen Horizon 2020. Binnen Horizon 2020 wordt het Europese onderzoek onderverdeeld in maatschappelijke vraagstukken: Health, demographic changes and wellbeing Food security, sustainable agriculture, marine and maritime research and the bio economy Secure, clean and efficient energy Smart, green and integrated transport Climate action, resource efficiency, and raw materials Daarnaast zijn er nog horizontale acties voor het verbeteren van concurrentiekracht, werkgelegenheid en opleiding. De Europese maritieme sector herkent zich in meerdere van de genoemde onderwerpen. Om versnippering van het onderzoek en de bijbehorende budgetten te voorkomen, wordt er door het WATERBORNE platform in overleg met de Europese Commissie een Maritime Partnership opgezet. Binnen dit partnership wordt het onderzoek gebundeld en de strategische research agenda opgesteld. Belangrijke onderwerpen in de SRA zijn: Sustainable transport: groen, veilig en concurrerend transport met intelligent gebruik van de infrastructuur Exploitation of Sea resources: het winnen van energie, materialen en brandstoffen op zee Understanding the Oceans: het terugdringen van de gevolgen van het gebruik van de zee, bijvoorbeeld emissies en onderwater geluid. Het eerste thema sluit nauw aan bij Schone Schepen, Slimme Schepen en Slimme Havens. Het tweede thema overlapt volledig met Winnen op Zee. Het laatste thema is onderdeel van Schone Schepen.

20 Strategie in dit Innovatiecontract De Overheid daagt de Topsectoren uit om te komen met een overkoepelende strategie waarin sprake is van een evenwichtige, op behoeften van markt toegesneden, mix van fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en valorisatie. Ook vraagt de Overheid om voorstellen voor Topconsortia voor Kennis en Innovatie. In deze TKI s werken meerdere partijen vraaggestuurd samen aan onderzoek en valorisatie over de gehele keten, voortbouwend op succesvolle initiatieven. In dit Innovatiecontract neemt de Maritieme cluster deze uitdaging graag op. We hebben de ambitie om: Binnen de 4 innovatiethema s de kennis en de specialisten te ontwikkelen die we nodig hebben voor onze baanbrekende maritieme producten en diensten van toekomst. Om onze leidende positie in maritiem toegepast onderzoek uit de breiden naar een toppositie op het gebied van fundamenteel maritiem onderzoek. We zoeken dus naar interactie in de hele keten: Fundamenteel Toegepast Valorisatie. Om de fundamentele kennisontwikkeling als eerste stap in de keten te ondersteunen, wil de maritieme cluster samen met NWO/STW een op de sector afgestemd Maritiem Onderzoek Programma ontwikkelen. Binnen dit Maritiem Onderzoek Programma kunnen de wetenschappelijke vragen vanuit de sector op een fundamentele manier worden opgepakt door de universiteiten en onderzoeksinstellingen. Dit onderzoek is essentieel voor de sector om tot nieuwe innovatieve en duurzame schepen en veilige operaties te komen. Daarnaast wil de maritieme cluster het gesprek aangaan met het TU Delft bestuur over de prioriteiten in de verdeling van de 1 e geldstroom over de faculteiten. Als onderdeel van de Topsectoren heeft de cluster Maritiem een goede basis nodig op de TU Delft. Met elkaar versterkt dit het onderwijs en de opleiding van gespecialiseerd personeel. Schepen voor complexe offshore operaties en transport op zee Dit wordt strategisch uitgewerkt in de samenhangende Innovatie en researchagenda in dit Maritiem Innovatiecontract. Dit is in de onderstaande figuur weergegeven: De samenwerking in dit Innovatiecontract vindt plaats over de hele keten: Fundamenteel (Kennis) Toegepast (Kunde) Valorisatie (Kassa) De vraagsturing vanuit de Innovatieagenda is leidend. De 4 prioritaire innovatiethema s lopen over alle stappen in de keten.

21 De business cases richten zich met name op daadwerkelijke nieuwe producten en diensten (valorisatie), maar vereisen ook toegepast en fundamenteel onderzoek. Joint Industry Projecten zijn concrete samenwerkingsprojecten, veelal op het gebied van toegepast onderzoek. Ze worden grotendeels privaat gefinancierd. De wetenschappelijke vragen die uit de verschillende innovatiethema s naar voren komen, worden beantwoord binnen de 6 maritieme kennisgebieden. De verschillende innovatiethema s kunnen dezelfde onderliggende kennisvragen hebben: hydrodynamica en kennis over maritieme constructies en materialen zijn, als voorbeeld, noodzakelijk bij zowel Winnen op zee als bij de ontwikkeling van Schone en Slimme Schepen. Water regisseur Fundamenteel - Toegepast - Valorisatie Maritieme Innovatie Raad NML / Kernteam K&I Innovatie Agenda van het Maritieme Cluster Thema Schone Schepen Thema Slimme Schepen Thema Winnen op zee Thema Slimme Havens Sustainable Ships Scheepshydromechnica JIP 1 Thema Advies Commissie Maritieme Operaties Shore support Marineschip vd toekomst JIP 2 Thema Advies Commissie Maritiem Innovatie Forum Research Agenda van het Maritieme cluster Maritieme constructies en materialen Deep sea mining Thema Advies Commissie Maritieme systemen en processen JIP 3 Maritieme ontwerp en bouwtechnologie Business Case N JIP N Thema Advies Commissie Impact op mariene omgeving De opzet van het Maritiem Innovatiecontract binnen de Topsector Water Hieronder worden de Business cases, Thuismarkt Innovaties, de Joint Industry Projecten, het Maritiem Onderzoek Programma en het Maritiem Topconsortium voor Kennis en Innovatie binnen deze strategie kort toegelicht. In volgende paragrafen worden meer details gepresenteerd. De Business cases (en de thuismarkt innovaties) zijn gericht op daadwerkelijke nieuwe produkten en diensten (valorisatie). Er lopen op dit moment al een aantal voorbeeldcases: Sustainable ships o.l.v. René Berkvens CEO Damen Shipyards Gorinchem Deep Sea Mining o.l.v. Govert Hamers CEO IHC Merwede Shore Support o.l.v. Egbert Vuursteen CEO Wagenborg Shipping Deze worden in dit Innovatiecontract toegelicht, samen met een belangrijke Thuismarkt innovatie voor het Ministerie van Defensie: het Marineschip van de toekomst. De kennis die binnen de Innovatie en researchagenda wordt ontwikkeld, is ook van belang voor de overheid vanwege de noodzaak van doelgerichte regelgeving op het gebied van duurzaamheid en veiligheid. Deze is daarom afgestemd met het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie.

22 De Joint Industry Projecten (JIP s) spelen vooral een rol op het vlak van het toegepast onderzoek voor de sector. De concreet lopende projecten worden in één van de volgende paragrafen verder gepresenteerd. Daarvoor is in 2012 en 2013 al commitment afgegeven door wisselende groepen bedrijven en kennisinstellingen. Het private commitment in samenwerkingsprojecten is ruim 10 miljoen cash per jaar (plus inkind). Voor de jaren erna worden concrete plannen ontwikkeld op basis van dit Innovatiecontract. Om de fundamentele kennisontwikkeling als eerste stap in de keten te ondersteunen, wil de maritieme cluster samen met NWO/STW een op de sector afgestemd Maritiem Onderzoek Programma ontwikkelen. Binnen dit Programma kunnen de wetenschappelijke vragen vanuit de sector op een fundamentele manier worden opgepakt door de universiteiten en onderzoeksinstellingen rond de 6 Maritieme kennisgebieden. Dit onderzoek is essentieel voor de sector om tot nieuwe innovaties en veilige en duurzame schepen en operaties te komen. Ook versterkt dit het onderwijs en de opleiding van gespecialiseerd personeel. Dit wordt concreet vormgegeven in een Maritiem Topconsortium voor Kennis en Innovatie zoals is weergegeven in onderstaande figuur. Het is een open consortium van partners die samen de Innovatie en research agenda dragen en die daarin samenwerken in wisselende combinaties binnen concrete projecten (business cases, JIP s, research projecten binnen het Maritiem Onderzoek Programma): Maritieme bedrijven De overheid (Defensie, Ministerie I&M, Rijkswaterstaat, Ministerie EL&I) Kennisinstituten (MARIN, TNO, IMARES, NIOZ, ) Universiteiten (Algemene en technische universiteiten, NLDA, HBO s) NWO/STW Maritieme Innovatie Raad NML / MKC (Kernteam K&I Maritiem) Fundamenteel - Toegepast - Valorisatie Thema Schone Schepen Sustainable Ships JIP 1 Innovatie Agenda van het Maritieme Cluster Thema Slimme Schepen Shore Marineschip support vd toekomst JIP 2 Thema Winnen op zee Deep sea mining MARIN TNO Universiteiten NLDA IMARES Maritiem Maritiem Thema Slimme Havens Programma bureau Maritiem Topconsortium voor Kennis en Innovatie / MKC Research Agenda van het Maritieme Cluster NWO/STW JIP 3 Business Case N JIP N NIOZ Maritiem

23 Maritiem Onderzoek Programma met NWO/STW Om de fundamentele kennisontwikkeling als eerste stap in de keten te ondersteunen, wil de maritieme cluster samen met NWO/STW een op de sector afgestemd Maritiem Onderzoek Programma ontwikkelen. De eerste belangrijke stappen hiervoor zijn tijdens de ontwikkeling van dit Innovatiecontract gemaakt. Binnen dit Maritiem Onderzoek Programma kunnen de wetenschappelijke vragen vanuit de sector op een fundamentele manier worden opgepakt door de universiteiten en onderzoeksinstellingen. Het gevraagde Maritiem Onderzoek Programma sluit nauw aan bij de huidige Perspectief Programma aanpak van NWO/STW, met als kernwaarden: Wetenschappelijke kwaliteit Strategisch belang Bedoeld om vernieuwende kennis tot toepassing te brengen (valorisatie) Een bijdrage leveren aan technologische innovatie met potentiële economische aanpak Nieuwe technologie via multidisciplinaire aanpak Activiteiten gericht op valorisatie en ondernemerschap Openbare en open aanpak Samenwerking bedrijven en onderzoekers Bijdrage van bedrijven in kind of cash De plek van de maritieme kennisgebieden (links) en business cases (rechts) in de kennisbloem van NWO voor de Topsector Water Op basis van dit Innovatiecontract met haar Innovatie en Researchagenda, gaan we er vanuit dat het Strategisch belang en de valorisatie voldoende zijn gewaarborgd. In het proces van open calls rond de

24 verschillende kennisgebieden zijn NWO/STW en de betrokken maritieme bedrijven en wetenschappers gezamenlijk verantwoordelijk voor de wetenschappelijke kwaliteit volgens de geldende NWO/STW richtlijnen. Heel concreet zien de stappen binnen het voorgestelde Maritiem Onderzoek Programma er als volgt uit: 1. De Maritieme Innovatie en researchagenda is het kader. 2. Binnen het Programma komen 6 Projectlijnen voor de 6 maritieme kennisgebieden. 3. Projectencalls worden geïnitieerd wanneer bedrijven en onderzoeksinstellingen samenwerken (in JIP s) voor de stappen Toegepast onderzoek Valorisatie. Deze worden privaat gefinancierd (de overheid kan ook deelnemer zijn vanwege haar taakverantwoordelijkheid, zoals die van Defensie en Rijkswaterstaat). 4. Samen met NWO/STW worden door de deelnemers van de JIP wetenschappelijke vragen geformuleerd die bij de doelstelling van de JIP aansluiten. Er worden afspraken gemaakt over uitwisseling van resultaten. 5. Het gecombineerde voorstel van een JIP (Toegepast onderzoek Valorisatie) gekoppeld aan een NWO/STW project (Fundamenteel onderzoek) wordt naar de Maritieme Innovatie Raad gestuurd. 6. De Maritieme Innovatie Raad (waarin NWO/STW betrokken is) selecteert de projecten. 7. Voor de voor uitvoering geselecteerde projecten worden open calls gehouden voor de NL universiteiten. Deze worden gefinancierd door NWO/STW. 8. AIO s, Postdocs en Postgraduates voeren het werk uit, waarbij hun werk parallel wordt uitgevoerd met het werk binnen het gekoppelde Joint Industry Project. Ondertussen vindt de afgesproken uitwisseling van resultaten plaats. Er is een goed voorbeeld waarbij een maritieme JIP (De ComFLOW 3 JIP ) is gecombineerd met een STW project ( Extreme wave impact on offshore platforms and coastal structures, STW nummer 10475). Daarbij was duidelijk sprake van een win win aanpak: Financiering ~50% door de industrie (het JIP deel) en ~50% door STW (het deel op de universiteiten, met AIO s en Postdocs) MARIN/Deltares en de participanten kregen recht op gebruik ontwikkelde code, het STW project mocht gebruik maken van experimentele data binnen de ComFLOW 3 JIP.

25 De overheid heeft als doelstelling dat in 2015 tenminste 40% van het onderzoek in de keten binnen de TKI s wordt gefinancierd door het bedrijfsleven. De Maritieme cluster gaat deze uitdaging graag aan. Zij is bereid door middel van Joint Industry Projecten zelfs 50% bij te dragen via toegepast en valorisatie. Zij vraagt de overheid deze private bijdrage via NWO/STW bijdragen te matchen met funderend wetenschappelijk onderzoek dat aansluit bij de vraagstelling en vraagsturing uit deze JIP s. Zo ontstaat een sterke keten: het bedrijfsleven toont privaat commitment en de onderzoeksinstellingen en universiteiten kunnen wetenschappelijk topniveau bieden. De resultaten van dit onderzoek komen ten goede aan de Maritieme cluster, de Topsector Water en de maatschappij. Gezien de hoge private commitment in toegepast onderzoek en valorisatiestappen in JIP s van ruim 10 miljoen per jaar, wil de Maritieme cluster in dit Maritiem Onderzoek Programma graag starten met een budget van 7 miljoen per jaar (oplopend tot 10 miljoen per jaar in 2015). Daarnaast kunnen individuele partijen nog Partnerships met NWO/STW aangaan en aanvragen doen binnen het Open technologieprogramma op basis van de Maritieme Innovatie en researchagenda. Innovatief concept voor windturbine installatieschip

26 Innovatie en Research Agenda Innovatie Agenda In Bijlage 5 zijn de vier Innovatie thema s beschreven in compacte tabellen. Steeds wordt de volgende vraag beantwoord: Welke innovaties (diensten/producten) willen we hebben bereikt? Daarna worden de ambities over 5 en 10 jaar weergeven. Deze tabellen zijn opgesteld op 23 november met een groep van 50 vertegenwoordigers uit de hele keten en driehoek. Dit geeft het lange termijn perspectief van de Maritieme cluster voor de komende 5 tot 10 jaar. Maritieme cluster bijeenkomst op 23 november Winnen op zee met als subthema s: - Schone schepen met als subthema s: - Diep Zee Mijnbouw Zeebodem infrastructuur Duurzame energiewinning op zee Drijvend Productie platform Brandstofbesparing Emissies (Nox, SOX, PM, ozonlaag aantastende stoffen, methaan, ammoniak, black carbon GHG, ballastwater) Toepassing alternatieve brandstoffen, waaronder LNG Geluid Schoon Falen en end of life Slimme schepen met als subthema s: - Reductie bemanning Reductie onderhoudskosten Vergroten functionaliteit en inzetbaarheid platforms

27 - Efficient en concurrerend bouwen in Nederland - Veilige schepen en platforms Slimme havens, met als subthema s: - Concepten en systemen voor transport uit het oogpunt van ladingafhandeling - (Nautisch) Haven ontwerp, Nieuwe havens en herinrichting - Optimaal en duurzaam gebruik Simulator onderzoek naar Slimme Havens: een belangrijke researchvraag betreft de windkrachten op schepen in een bebouwde havenomgeving en de gevolgen voor veilige manoeuvres Research Agenda De voor deze innovatie benodigde kennis is ook verder uitgewerkt in compacte tabellen. Deze worden in detail uitgewerkt in de Research agenda in Bijlage 6. Steeds wordt de volgende vraag beantwoordt: Welke researchdoelen willen we hebben bereikt? Wat willen we weten/kunnen? Daarna worden de ambities over 5 en 10 jaar weergeven. Hieronder worden de kennisgebieden en subthema s kort beschreven. Hydrodynamica, met als subthema s: - Weerstand en voortstuwing - Zeegang, gedrag in golven - Offshore hydrodynamica - Manoeuvreren en nautiek - Computional hydrodynamics - IJs

28 Voorbeelden van researchvragen binnen de scheeps en offshore hydrodynamica: Wat is bij luchtsmering de interactie tussen de viskeuze grenslaag in de stroming en de lucht onder het schip en welke twee fasenstromingsmodellen moeten hiervoor ontwikkeld? Hoe beïnvloedt de viskeuze stroming rond het schip de niet lineaire golfvorming en weerstand en hoe kan deze in Computational Fluid Dynamics (CFD) volledig geïntegreerd worden gesimuleerd? Wat is de geluidsproductie van schepen met hun voortstuwers (inclusief cavitatie) en hoe kan deze voorspeld worden met experimenten (schaling) en simulaties (twee fasenstroming, voortplanting)? Welke laagfrequente golfeffecten treden op voor de kust en welke effect hebben we deze op de laagfrequente bewegingen van afgemeerde drijvende constructies? Wat zijn de multi body hydrodynamische interacties van meerdere drijvende lichamen wanneer zowel golf als viskeuze effecten worden meegenomen? Hoe kunnen multi directionele (kortkammige) golven worden meegenomen in de simulatie van het hoog en laagfrequente bewegingsgedrag? Welke simulatie en meettechnieken (zoals Particle Image Velocimetry) zijn noodzakelijk om de visceuze stroming rond Energy Saving Devices te meten op modelschaal en ware grootte? Welke vervormende roostertechnieken zijn nodig in CFD voor het simuleren van bewegingen van schroeven, appendages en risers voor het correct voorspellen van cavitatie, loslating en Vortex Induced Vibrations (VIV)? Hydrodynamica: niet lineaire golfweerstand inclusief visceuze stroming (links), cavitatie met twee fasenstroming (rechts) Maritieme constructies en materialen, met als subthema s: Omgevingsdata (input voor ontwerp) Ontwerp Materialen (metalen/composieten) Verbindingen, vebindingstechnieken Constructies Inspectie, detectie en monitoring

29 Voorbeelden van researchvragen binnen de Maritieme constructies en materialen: Hoe kan levensduur van maritieme constructies beter worden gegarandeerd door rekening te houden met complexe spatiale en temporale variaties van hun belastingen in combinatie met b.v. arctische, cryogene, hyberbarische en/of corrosieve omgeving? Hoe kunnen hooggelegeerde gietstalen zowel sterk slijtage bestendig als impact bestendig worden gemaakt (ergo de brosheid verminderen)? Hoe kan corrosiebestendigheid van maritieme materialen in hyberbarische condities worden verbeterd zonder vermindering van hun mechanische eigenschappen? Hoe kan brandbestendigheid van lichtgewicht constructiematerialen zodanig verbeterd worden dat eenvoudige toepassing in scheepconstructies mogelijk wordt zonder additionele maatregelen waardoor de gewichtsbesparing teniet wordt gedaan? Hoe kunnen lijmverbindingen non destructief geïnspecteerd worden om hun betrouwbaarheid over de levensduur bij hoge belastingen zeker te stellen? Hoe kan informatie afgeleid worden voor Condition Based Maintenance systemen over de momentane en toekomstige condities van schepen en maritieme werktuigen van een enorme hoeveelheid operationele sensordata? Maritieme constructies en materialen: fundamenteel onderzoek naar vermoeiing van bestaande en nieuwe materialen onder extreme en complexe belastingen Maritieme systemen en processen, met als subthema s: Systeemintegratie modellering en simulaties Diep Zee Mijnbouw Processen Monitoring & Control Arctische Condities van data naar informatie Energie Opwekking, Management, Opslag Mens Machine Interface

30 Voorbeelden van researchvragen binnen de Maritieme systemen en processen: Hoe kunnen we de dichtheid / dichtheidsprofielen van het zand/water mengsel in baggerleidingen beter meten? Bij het snijden van gesteente onder hoge druk speelt het verdringingsproces van water in de poriën een belangrijke rol. Hoe modelleren we dit verdringingsproces ten gevolge van extreem grote volume veranderingen van het gesteente? De graafwerktuigen zijn onderhevig aan grote slijtage. Dit slijtageproces is sterk druk afhankelijk. Hoe verklaren we deze drukafhankelijkheid, hoe kan de microstructuur van het materiaal verbeterd worden en hoe kunnen we dit materiaal produceren? De huidige stand van de techniek laat echter niet toe dat de vermoeiingslevensduur van risers nauwkeuriger dan een factor 1000 kan worden voorspeld. Wat zijn de fundamentele scheurprocessen (van microniveau tot macroniveau) waarmee uiteindelijk de resterende levensduur voorspeld kan worden? Een voorbeeld van complexe onderwater equipment Maritieme ontwerp en bouwtechnologie, met als subthema s: Doelgericht ontwerpen Multidisciplinaire Ontwerpomgeving Kennismanagement Procesbeheersing Productielogistiek Bouwmethoden

31 Voorbeelden van researchvragen binnen de Maritieme ontwerp en bouwtechnologie: Hoe kan het aantal ontwerpalternatieven dat tijdens de aanbiedingsfase kan worden gegenereerd worden vergroot opdat hieruit binnen dezelfde tijd en inspanning een kwalitatief betere aanbieding kan worden geselecteerd? Welke vormen van standaardisatie binnen het scheepsontwerp zijn uit oogpunt van doelmatigheid nog mogelijk en nuttig zonder dat direct de effectiviteit van het ontwerp nadelig wordt beïnvloed indien in de taakstelling wordt gevarieerd? Hoe zou set based design, met succes toegepast door Toyota in de automobielindustrie, ook kunnen worden gebruikt bij het ontwerpen van complexe schepen? Hoe kan de performance van een tijdelijke organisatie of samenwerkingsvorm, verantwoordelijk voor de realisatie van complexe schepen, worden verbeterd? Hoe kan doelregelgeving de veiligheid van schepen verbeteren? Hierbij in eerste instantie aandacht voor specifieke onderwerpen zoals tijdens het bunkeren van LNG, tijdens onderhoudswerkzaamheden aan windmolens op zee en de benodigde reddingsmiddelen aan boord. Hoe kan kennis, verbonden aan het grote aantal keuzes dat tijdens het ontwerp, engineering en bouw van een schip wordt gemaakt, beter worden vastgelegd en geschikt gemaakt voor hergebruik bij volgende nieuwe projecten. Ontwerp van slimme schepen in slimme havens Maritieme operaties, met als subthema s: Modellering in simulatoren en aanboordsystemen Human factors Training en simulatoren Meenemen/Terugkoppeling operaties naar ontwerp, Criteria Veiligheid Uptime/werkbaarheid Aan boord systemen Operational support

32 Maritieme operaties: Multi body simulator technieken en human factor analyse Voorbeelden van researchvragen binnen de Maritieme operaties: Welke sensortechnieken kunnen worden gebruikt om ijs op grote afstand te kunnen identificeren en kwantificeren? Welke geavanceerde regelsystemen kunnen worden toegepast om overslag op zee plaats te laten vinden tussen twee varende schepen, waarbij ook Multi body feed forward technieken worden toegepast? Welke golfvoorspellings, bewegings en risicomodellen kunnen worden gebruikt om een realtime een voorspelling te kunnen maken van het risico van een operatie op zee? Hoe kan tijdens een simulatorstudie de multi body interactie in wind, golven en stroom worden meegenomen wanneer de relatieve bewegingen tussen deze twee lichamen groot zijn? Hoe kunnen de resultaten van trainingen van operaties op een simulator worden gekwantificeerd en hoe kunnen human factors daarbij worden meegenomen? Hoe kunnen vermoeidheid en bemanningsstructuur zodanig worden gemodelleerd/gesimuleerd dat de kwaliteit en veiligheid van maritieme operaties kan worden verbeterd? Impact op mariene omgeving, met als subthema s: Winnen op zee Diep Zee Mijnbouw Winnen op zee Arctisch Winnen op zee Energie Schone schepen Onderwater geluid Schone schepen Ballastwater Schone schepen Luchtemissies Schone schepen Ketenanalyse Voorbeelden van researchvragen binnen Impact op mariene omgeving: Hoe kan de structuur, functie en dynamiek van diepzee en arctische ecosystemen worden gekarakteriseerd, teneinde uitspraken te kunnen doen (met behulp van een adequaat modelinstrumentarium) over de mogelijke impact van maritieme activiteiten?

33 Welke maatregelen (zoals habitat transplantatie) kunnen het herstel van diepzee ecosystemen (of karakteristieke ecosysteem elementen) versnellen? Hoe kunnen we instrumenten en methoden ontwikkelen om nog onbekende ecosystemen (zowel diepzee als arctisch) effectief te karakteriseren? Wat zijn de belangrijkste aspecten voor Governance van activiteiten in de diepzee (al dan niet buiten territoriale wateren) en het arctisch gebied (stakeholder betrokkenheid)? Hoe kunnen we realistische normen afleiden voor onderwatergeluid, rekening houdend met de bron, de propagatie en kwetsbaarheid van kreeftachtigen, vissen en zeezoogdieren? Hoe kunnen we de effecten van scheepvaart emissies integraal beoordeling, waarbij rekening wordt gehouden met trade off effecten, cumulatie van effecten en levenscyclusanalyse? Wagenborg schepen tijdens operaties in ijs Het Topsector doorsnijdende thema ICT is zeer prominent aanwezig in de Innovatie en Research agenda, met name op het gebied van het thema Slimme schepen en de kennisgebieden Maritieme systemen en processen en Maritieme operaties. De uitdaging voor Maritiem in dit thema zit met name op het gebied van communicatie technologie en de integratie van zeer complexe systemen.

34 Samenwerking in JIP s op basis van de Innovatie en Researchagenda De overheid vraagt de Topsectoren om met meerdere partijen vraaggestuurd samen te werken aan onderzoek en valorisatie over de gehele keten, voortbouwend op succesvolle initiatieven. Met het succesvolle instrument van de Joint Industry Projecten (JIP s), heeft de Maritieme cluster een beproefd instrument in handen voor open innovatie en publiek private samenwerking. Het wordt gebruikt om gezamenlijk een probleem op te lossen of een nieuwe techniek te ontwikkelen (van Kunde Kassa ). In een JIP werkt een groep bedrijven samen door verder onderzoek te financieren. De omvang van die groep verschilt per onderwerp, het belangrijkste is dat de samenwerking open is voor alle geïnteresseerde bedrijven. Uit de lijst van JIP s in Bijlage 7, waarvoor contracten zijn getekend voor de jaren 2012 2013, wordt de commitment van de industrie heel concreet gemaakt. Ook trekt het hoogstaande maritieme toegepaste onderzoek in Nederland veel buitenlandse investeerders aan. Zij betalen mee aan de kennisontwikkeling die in Nederland plaatsvindt binnen deze JIP s. Nu lopen deze JIP s over verschillende jaren, waardoor het concrete bedrag per jaar niet direct evident is. Daarom worden deze cash bijdragen per jaar hieronder kort samengevat per kennisinstituut: 2012 2013 2014 2015 2016 MARIN 4.8 5.3 5.5 5.7 6 TNO 2 2.5 3 3.5 4 Universiteiten 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 Imares 0.8 1.3 1.5 1.7 1.8 Industrie (inkind) 6 6 6.5 7 7 15.1 16.7 18.2 19.7 20.7 Het totale private commitment in samenwerkingsprojecten is ruim 10 miljoen per jaar in cash (plus inkind bijdragen). In Bijlage 8 is, als voorbeeld, een link gemaakt tussen JIP s die in 2012 en 2013 lopen en de Research Agenda op het gebied van Hydrodynamica.

35 Een recent voorbeeld is de OBELICS JIP, opgestart met de Nederlandse topspelers in de markt van heavy lift operaties op zee: Smit, Seaway Heavy Lifting, Heerema, Jumbo en Biglift. Het gezamenlijke doel: een nieuw type simulator om dit soort operaties efficiënter en veiliger te kunnen uitvoeren. MARIN voert het onderzoek uit, een MKB partner (Tree C Technology) ontwikkelt de benodigde ICT visualisatietechnieken. De Nederlandse deelnemende bedrijven trekken allen het concurrentievoordeel van deze innovatie. Een ander voorbeeld is de VOMAS JIP van de TU Delft (Vermoeiings Ontwerp Methodiek voor snelle Aluminium Schepen). Deze heeft als doel de voorspelling van de vermoeiingslevensduur te verbeteren. Daarmee zal de over imensionering van de constructie en het materiaalgebruik, de kosten daarvan en gewicht van snelle schepen afnemen. In de operationele fase van het schip zal dit tot een afname van het brandstofverbruik, de daarmee samenhangende kosten en emissies leiden. Het project richt zich op de ontwikkeling en integratie van gereedschappen waarmee de vermoeiingslevensduur voorspeld kan worden. Niet lineaire hydrodynamische belastingen op planerende vaartuigen, gekoppeld aan tijdsdomein analyses van de constructieve respons en tenslotte de voorspelling van vermoeiingslevensduur van constructiedetails worden hierbij onderzocht. Vereenvoudigingen in de representatie van het ontwerp en de modellen moeten de toepassing hiervan in het vroege ontwerpstadium mogelijk maken. Een promotiestudie is onderdeel van het project. Ontwikkelde methodiek in de VOMAS JIP: Vermoeiings Ontwerp Methodiek voor snelle Aluminium Schepen Andere voorbeelden zijn het ontwikkelen van slimme sleepboten ( SAFE TUG JIP met meer dan 30 bedrijven) en het veiliger maken van drukke havens ondanks druk passerend verkeer in de RoPes JIP. In deze nieuwe JIP in het Topgebied Water wordt samengewerkt met Deltares voor meer dan 25 deelnemers, zoals Terminal operators zoals ECT, ingenieursbureaus, MKB toeleveranciers en de Havenbedrijven van Rotterdam en Amsterdam.

36 Maritieme business cases en Thuismarkt innovaties Binnen het Topsectorenbeleid zet het kabinet er op in om 2,5% van het overheidsbrede inkoopbudget te besteden aan innovatiegerichte inkopen. Het kabinet wil als lead customer ondernemers die aan baanbrekende innovaties voor maatschappelijke vraagstukken werken een duwtje in de rug geven. Hierbij richt het kabinet zich vanaf 2012 op vijf à tien concrete boegbeeldprojecten op thema s die aansluiten op de innovatievraag van de overheid. Twee van die thema s sluiten aan bij de Maritieme cluster: vermindering van grondstoffenschaarste bij de Business case Deep sea mining en Veiligheid bij de doelgerichte regelgeving zoals die later in dit Innovatiecontract wordt uitgewerkt. Maritieme business cases Maritieme business cases beschrijven concrete voorbeelden van ontwikkeling van producten en diensten met een tijdshorizon van 5 tot 10 jaar en de daaruit volgende maatregel die nodig zijn om dit te realiseren. De cases illustreren de behoefte aan maatregelen en inbreng van de overheid, maar ook van de behoefte aan kennis en kunde. Er lopen op dit moment al een aantal voorbeeldcases: Sustainable ships o.l.v. René Berkvens CEO Damen Shipyards Gorinchem Deep Sea Mining o.l.v. Govert Hamers CEO IHC Merwede Shore Support o.l.v. Egbert Vuursteen CEO Wagenborg Shipping Deze zullen hieronder kort worden toegelicht. Sustainable ships o.l.v. René Berkvens CEO Damen Shipyards Gorinchem Het is de ambitie van de sector om leidend te blijven door te investeren in innovaties. De ontwikkeling en bouw van schone én slimme schepen is een logische stap daarin. De markt voor zulke schepen is omvangrijk, onder meer omdat de eisen op gebied van milieu en veiligheid steeds strenger worden. Door de goede relaties in de keten profiteert de hele Nederlandse maritieme cluster van een kennisvoorsprong op de concurrentie. In de Innovatie en researchagenda wordt de ambitie met betrekking tot de ontwikkeling van schone schepen gerealiseerd langs vier actielijnen: 1. Energiebesparing 2. Emissiereductie door nabehandelingssystemen 3. Alternatieve brandstoffen, waaronder LNG 4. Operationele ondersteuning In deze business case Sustainable ships worden deze acties op de korte termijn geconcretiseerd in een NWO/STW project in combinatie met een Joint Industry Project op het gebied van energiebesparing en een Joint Industry Project voor onderzoek en ontwikkeling van een E3 demonstrator schip. Daarin zijn alle actielijnen gericht op een totaalsysteem dat uitmunt in Environmental friendliness, Economic performance en Effectiveness in operations (E3). In de onderstaande figuur is de opzet van deze businesscase schematisch weergegeven:

37 Schone schepen Energiebesparing door luchtsmering LNG Binnenvaartschip E3 demonstrator JIP NWO/STW JIP JIP JIP - CFD modellering - Ontwerp kennis - Binnenvaartschip op LNG - Offshore wind service vessel - 2 fasen stroming - Luchtkamer voort. - Energie besparende tech. - Een sustainable her-ontwerp - Luchtkamers interactie - Bouw demonstrator - Bouw demonstrator TUD QA Group Eindgebruiker MARIN Alewijnse Damen Damen MAN Toeleveranciers QA Group Damen. Resultaten 1. Energiebesparing / weerstandsreductie 2. Toepassing alternatieve schone brandstoffen 3. Duurzame systeemoptimalisatie Energiebesparing door luchtsmering In de afgelopen jaren is in een aantal onderzoeksprojecten de haalbaarheid van luchtsmering onderzocht. Hierbij worden luchtbellen, luchtvliezen of met lucht gevulde ruimtes langs en onder de romp toegepast om de wrijvingsverliezen in de stroming langs de scheepshuid te verlagen. Voorbeelden zijn de Nederlandse PELS en PELS2 projecten, het Europese SMOOTH project en het STW project Ship drag reduction by air lubrication (waarin ook de TU Twente een rol speelt). Het resultaat van deze projecten heeft onder andere geleid tot een ware grootte demonstrator, waarbij voor het van belang zijnde snelheidsgebied een gemiddelde energiebesparing van 15% is vastgesteld. Brandstof en emissiereductie door luchtsmering met luchtkamers voor een innovatieve en schone binnenvaart Om de resultaten van deze onderzoeken toepasbaar te maken voor andere schepen en scheepstypen dient kennis ontwikkeld te worden waarmee het luchtsmeringsconcept kan worden geïntegreerd in het ontwerp. Randvoorwaarden voor vormgeving en configuraties dienen te worden vastgesteld en inzicht in de interactie tussen luchtkamers en omstroming van het schip moet worden ontwikkeld om de energiebesparing te kunnen optimaliseren. Deze inzichten worden ontwikkeld in een gekoppeld Joint Industry Project/NWO/STW project. In het JIP deel wordt kennis ontwikkeld op basis van modelonderzoek en bestaande Computational Fluid

38 Dynamics (CFD) gereedschappen. In het NWO/STW deel wordt fundamenteel onderzoek uitgevoerd aan nieuwe CFD gereedschappen voor twee fasenstromingen om een luchtkamerschip. De betrokken partijen zijn Damen Shipyards Group, MARIN, TNO, TU Delft, TU Twente en eventueel andere universiteiten. Binnenvaarttanker varend op LNG In een ketensamenwerkingsverband wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een binnenvaarttanker met een gas electrische voortstuwingsinstallatie. Het ontwerp is gebaseerd op een analyse van operationele en energieverbruiksprofielen en maakt onder andere gebruik van restwarmte om energiebesparing te realiseren. De toepassing van LNG als brandstof in een robuuste gas electrische voortstuwingsinstallatie, met een geavanceerd power management systeem en de optimalisatie van rompvorm en voortstuwers, resulteert in zeer lage emissies. De toepassing van luchtsmering is eveneens voorzien in dit ontwerp. In dit project werkt de QA Group samen met Damen, Alewijnse, MAN Rollo en MARIN. Naast de technische uitdagingen in de ontwikkeling van dit schip, is ook het versnellen van de introductie van scheepvaart op LNG een uitdaging. Ontwikkeling van doelgerichte regelgeving door de overheid en een bunker infrastructuur is daarbij van groot belang. E3 demonstrator Voor nieuwe schone schepen wil de Nederlandse maritieme cluster stevig inzetten op ontwikkeling van concepten en systemen die de schadelijke emissies naar lucht en water kunnen terugdringen. Toeleveranciers ontwikkelen nabehandelingssystemen, nieuwe schonere motoren (eventueel op andere brandstoffen), en systemen waarmee de operationele bedrijfsvoering ondersteund kan worden voor een laag energieverbruik en uitstoot van emissies. Parallel aan deze ontwikkeling dient onderzocht te worden hoe deze nieuwe systemen geïntegreerd kunnen worden in de scheepsontwerpen, waarbij interactie effecten bekend moeten zijn. Om deze onderzoeks en ontwikkelingsprocessen te richten, wordt een voorbeeld ( demonstrator ) Offshore Wind Service Vessel ontwikkeld en gebouwd. In de ontwerp en engineeringfase wordt de onderzoeksruimte

39 gecreëerd om met eindgebruiker, (MKB) toeleveranciers en kennisinstellingen de bovengenoemde vragen te beantwoorden. Co makers en eindgebruikers worden vanaf de requirements analyse betrokken in het ontwerpproces. Het project wordt opengesteld om de meest effectieve duurzame systemen in te brengen, en zal resulteren in een gebouwd en beproefd E3 demonstrator schip dat uitmunt in Environmental friendliness, Economic performance en Effectiveness in operations. Deep Sea Mining o.l.v. Govert Hamers CEO IHC Merwede Diepzee mijnbouw is het ontginnen van de zeebodem voor het winnen van grondstoffen (ertsen en fosfaten), op grote waterdiepte (> 500 m). Dit is een aantrekkelijk alternatief voor de ontginning van zeldzame grondstoffen op het land, die op weinig plaatsen mogelijk is en een grote impact heeft op de omgeving. De Nederlandse cluster wil in 2020 een commerciële diepzee mijnbouwinstallatie verwezenlijken. Dit wordt uitgewerkt in deze business case Deep sea mining. Hieronder volgt daarvan een korte samenvatting. Voorbeelden van Deep sea mining equipment (IHC Merwede) Door haar ervaring in baggeren, diepwater olie en gaswinning en diepzee onderzoek heeft de Nederlandse maritieme cluster een aantal Unique selling points voor betrokkenheid bij deep sea mining: Sterk cluster van bedrijven, binnen 100 kilometer van elkaar, die alle benodigde onderdelen kan ontwerpen, bouwen, en installeren en vervolgens de operatie kan uitvoeren Meeste ervaring met en verstand van grootschalig transport van grond, water mengsels Meeste ervaring met onderwater snijden van grond en rots Enorme ervaring met grootschalige operaties op zee Op basis van ervaring, in staat om installaties van deze grootte op tijd, binnen budget en volgens specificatie te leveren Uitstekende wereldwijde reputatie Sterke kennisbasis over offshore en dredging operaties bij de kennisinstellingen (MARIN, Deltares, TU Delft, TNO en NIOZ)

40 De onbekendheid en extreme omstandigheden die voor diepzee mijnbouw projecten gelden, leiden echter nog steeds tot een grote uitdaging. Dit geldt niet alleen voor het bepalen van reserves, maar vooral ook in de ontwikkeling, bouw en het testen van benodigde mijnbouwapparatuur. Dit begint al tijdens de exploratie fase. Voor de hier geldende extreme omstandigheden is nog geen commerciële exploratie apparatuur voorhanden. Met de toenemende belangstelling voor diepzee mijnbouw komt dit langzaam tot ontwikkeling en leren we stap voor stap. De Nederlandse maritieme cluster is staat om in 2020 de volgende aspecten van het operationeel maken van een commerciële diepzeemijnbouw installatie te verwezenlijken: Exploratie Ontwerp Bouw Installatie Exploitatie Onderhoud en ondersteuning, inclusief ontmanteling Internationaal moet de Nederlandse maritieme cluster in 2020 een leidende technisch/commerciële positie op deze gebieden hebben verworven en moeten de capaciteiten van de cluster op deze gebieden erkend zijn. Om deze visie in 2020 te kunnen bereiken, hebben wij ons tot doel gesteld om in 2016 een succesvol proefproject uit te voeren. Het doel van de sector is een forse toename van de winst en omzet van de deelnemende bedrijven. We achten een extra omzet van 3 miljard euro per jaar in 2020 haalbaar. Dit zal uiteraard leiden tot een toename van de werkgelegenheid in de sector en de toeleverende industrie: 2011: In Nederland is de markt zo n 30 miljoen Euro: er lopen aanvragen ter grootte van 2,5 miljard Euro. Wereldwijd is de geschatte marktomvang 2 miljard Euro, en er lopen plannen voor naar schatting 5 Miljard Euro. 2020: Het is de intentie om in Nederland een omzet te generen van rond 3 miljard Euro / jaar, waarvan zo n 1,5 miljard Euro in de maakindustrie. De rest in Exploratie, long term leasing etc. De wereldwijde markt kan tot 30 miljard Euro / jaar oplopen. De technologische oplossingen die in deze mijnbouw installatie worden toegepast, en de operatie van deze mijnbouw installatie, moeten duurzaam zijn. Dit houdt in dat de impact van de gehele operatie op het ecosysteem waarin de mijnbouw installatie operationeel is, binnen de grenzen valt die het ecosysteem aankan. Dit moet bepaald en gestuurd worden volgens breed geaccepteerde normen en procedures. Instituten als NIOZ en Imares zullen hierbij een belangrijke rol spelen. Een Hyperbarisch Test Centrum (HTC) is van groot belang voor noodzakelijk fundamenteel en toegepast onderzoek. De Feasability Study hiervoor onder leiding van TNO is gereed en er wordt gewerkt aan realisatie en R&D plannen.

41 NIOZ Diepzee onderzoek Bij deze business case zijn de volgende bedrijven en instituten betrokken: IHC Merwede, Fugro, Boskalis, Van Oord, Seatools, Allseas, Heerema, TUDelft, TNO, MARIN, IMARES, DAMEN, Deltares, Tideway, NIOZ. Shore Support o.l.v. Egbert Vuursteen CEO Wagenborg Shipping Het veilig en efficiënt gebruik van zeeschepen staat onder druk door de toenemende complexiteit van scheepssystemen, verouderde internationale wetgeving, een wereldwijd tekort aan competente bemanning en afscherming van nationale markten. Het doel van de business case Shore Support is: de veilige inzetbaarheid van schepen te garanderen via ICT toepassingen en ondersteuning vanaf de wal. Daarbij worden strategieën ontwikkeld om internationaal markten open te breken voor nieuwe producten en diensten die de veilige inzetbaarheid van schepen garanderen. Daarbij wordt ingespeeld op de snelle ontwikkelingen op communicatiegebied en ondersteuningsmogelijkheden vanaf de wal. Beoogd wordt een groei van de toegevoegde waarde van 3,5 miljard (2009) naar 6,5 miljard (2020) en een leidende positie in de bouw, beheer en onderhoud van zeeschepen voor kustwateren. Het gaat hier om vrachtschepen, projectschepen en werkschepen opererend in de kustzones (200 mijl zone). De Nederlandse industrie is reeds zeer goed gepositioneerd met een diversiteit aan complementaire bedrijven en een wereldwijd service netwerk.

42 De business case Shore support is een sociale innovatie en bestaat uit vier onderdelen: Onderzoek en technologie ontwikkeling Demonstraties Bewustwordingscampagne publiek (wetgeving) en privaat (industrie) Internationaliseringstrategie Het doel van de business case Shore Support is de veilige inzetbaarheid van schepen te garanderen via ICT toepassingen en ondersteuning vanaf de wal. Daarbij neemt de industrie het initiatief tot het uitwerken van de business case, de kenniswereld ondersteunt (scholing, kennisontwikkeling, effectmeting) en de overheid faciliteert (wetgeving, economische diplomatie, promotie). Onderzoek en demonstraties worden voorzien op offshore, bagger en kleine shortsea schepen, sleepboten en schepen van de Rijksrederij. De mate van walondersteuning en scheepsinrichting (mens en techniek) varieert per scheepstype en vormt onderdeel van het onderzoek. Dit is een grotendeels privaat gefinancierd project. Van de overheid wordt een bijdrage gevraagd via onderzoek op het gebied van Veiligheid en Regelgeving en de instrumenten voor internationaal ondernemen. Daarnaast wordt de inzet van schepen van de Rijksrederij gevraagd en capaciteit van het ministerie van I&M. De business case Shore Support staat open voor alle bedrijven (grote bedrijven en MKB), kennisinstellingen, branches, vakbonden en overheidsafdelingen en geniet thans ondersteuning van 50 organisaties. Thuismarkt innovatie: marineschip van de toekomst Schone en slimme marine schepen zijn van groot belang voor zowel de Koninklijke Marine als de Nederlandse marinebouw. Gezamenlijke innovaties op dit vlak, waarbij de Koninklijke Marine als launching customer optreedt, zijn een enorme win win situatie voor beide partijen. De Marine krijgt de meest effectieve en efficiënte schepen, de Nederlandse marinebouw kan dit gebruiken om internationaal voorop te blijven lopen.

43 Het belang van deze thuismarkt innovatie wordt hieronder verder toegelicht: het Marineschip van de toekomst. Nederland heeft een lange traditie in het ontwerpen en bouwen van Marineschepen en heeft daarmee een reputatie opgebouwd van hoge kwaliteit, vooruitstrevendheid en vergeleken met andere landen relatief lage kosten. Het is de ambitie deze kwaliteit te continueren en te vergroten door welgericht innovatief onderzoek in nauwe samenwerking met kennisinstituten en industrie, ten behoeve van de vervanging van schepen voor de Koninklijke Marine (bijvoorbeeld vervanger M fregat) en tevens om een kansrijke positie op de exportmarkt te waarborgen. De research projecten hebben tot doel de effectiviteit te vergroten en tevens de (levensduur ) kosten aanmerkelijk te verlagen. Een aantal projecten wordt voorzien op het gebied van de hydromechanica. Zo is het van belang de inzetbaarheid van het schip in zeegang te vergroten en tevens het gevraagde voortstuwingsvermogen te verminderen. Recente ontwikkelingen op het gebied van scheepsvormen hebben veelbelovende resultaten laten zien. Doorontwikkeling van de succesvolle zogenaamde Bijlboeg voor grotere schepen wordt als veelbelovend beschouwd, niet alleen voor wat betreft de zeegangseigenschappen, maar ook de vermindering van de weerstand in golven. Dit geldt ook voor onderzoek naar weerstand van het schip dat veroorzaakt wordt door de wrijving van het water langs de scheepshuid. Eerste verkennende studies hebben aangetoond dat verhoging van het voortstuwings rendement en verbetering van de akoestische en magnetische eigenschappen mogelijk zijn door toepassing van de Pumpjet en vooral met een veelbelovende geavanceerde flexibele kunststof voortstuwer. Zelfs lijkt het mogelijk deze met moderne technologie zonder as uit te voeren. Ontwikkelingen op het gebied van supergeleiding zijn hier van belang. Daarnaast is het bekend dat het reduceren van de slingerbeweging door middel van snelle roerbewegingen effectiever kan zijn en minder weerstand en geluid oplevert dan door middel van vinnen. Het huidige systeem kan opmerkelijk worden verbeterd door verdere ontwikkeling van de hydrodynamische modellen en het regelsysteem. Door toepassing van geavanceerde materialen zoals (samengestelde) composieten en sandwich materialen, gecombineerd met optimalisatie van de constructie, kunnen functies worden gecombineerd en kosten

44 gereduceerd. Niet alleen functies zoals thermische en brandisolatie, pantsering, en het bereiken van extreme stijfheden, maar ook de integratie van antennes voor sensoren en communicatiemiddelen wordt mogelijk. Lichtgewicht constructies bijvoorbeeld in de bovenbouw kunnen leiden tot vermindering van onderhoud en zelfs de waterverplaatsing en dus brandstofverbruik. Studies m.b.t. incassering en overlevingsvermogen, zoals fire fighting and damage control zullen hierbij een belangrijk onderdeel vormen. Om de levensduur kosten van het schip verder te verlagen, is het noodzakelijk om de personeelskosten te reduceren. Dit kan worden gerealiseerd door vergaande systeemintegratie en automatisering van informatie verwerkende en besturende processen. Een en ander is gerelateerd aan de roadmap van High Tech Systemen en Materialen (HTSM) met name het onderdeel systems in systems en security. Deze ontwikkelingen zullen wezenlijke veranderingen in het ontwerp en de bedrijfsvoering van schepen bewerkstelligen, die nader moeten worden onderzocht. Het zal mogelijk worden systemen op afstand in te zetten, te bewaken en te onderhouden, terwijl de betrouwbaarheid en veiligheid toenemen en de belasting van het milieu kan afnemen. Deze aspecten zijn in de Innovatie en researchagenda van dit Innovatiecontract opgenomen. Het Ministerie van Defensie is actief betrokken geweest bij de formulering van de Innovatie en researchagenda (roadmap) in dit Innovatiecontract. Het Ministerie heeft de intentie uitgesproken om 4 miljoen per jaar van haar innovatie middelen beschikbaar te stellen. Dit bedrag is niet vrij beschikbaar in 2012. De invulling van dit bedrag naar concrete projecten is voor 2012 reeds grotendeels geschied, in de jaren daarna is er ruimte beschikbaar voor nieuwe projecten. Genoemd bedrag vormt daarmee een oplopende reeks over de jaren 2013 2016. De middelen kunnen en zullen niet toegekend worden op basis van de geformuleerde roadmaps alleen, het committeren door Defensie zal gebeuren op basis van de individuele project beschrijvingen. De definitieve inzet van de innovatie middelen (en daarmee ook het totaal volume) is daarmee afhankelijk van de mate waarin de individuele projectvoorstellen uit de topsectoren overeenkomen met dan wel voldoende aansluiten bij de Defensie beleidsdoelstellingen. De governance modellen van de topsectoren bepalen daarmee mede de mogelijkheden om in de project definitie fase tot een goede wederzijdse afstemming te komen. MARIN beschikt over unieke kennis op het gebied van de hydrodynamica van onderzeeboten: viskeuze wervelloslating onder een drifthoek met CFD en een volledig vrijvarend model met geïntegreerd onderwater positiemeet en stuursysteem

45 Betrokkenheid van het MKB Deelname van het MKB aan innovatie samenwerkingsprojecten staat hoog op de agenda van de overheden en de maritieme cluster. Het merendeel van de bedrijven in de maritieme sector is MKB er. In de maritieme cluster is veel aandacht besteed aan het stimuleren van innovatie bij MKB bedrijven. In lopende innovatie programma s is de deelname van MKB daarom aanzienlijk geweest. Dit blijkt uit de deelname van MKB aan een aantal Innovatie Prestatie Contracten (IPC s) en de MKB regeling. Daarnaast heeft een groot aantal MKB ers deelgenomen aan consortia van zogenaamde Onderzoek&Ontwikkeling (O&O) projecten van het MIP (30%). Hetzelfde geldt voor de MKB haalbaarheidsprojecten waarbij de laatste regeling ruim voor tijd was benut. Deze leverde een 11 tal MKB innovatieprojecten op met een totaal budget van 1,5 miljoen euro (50% privaat). Veel MKB ers in de maritieme sectoren zijn zeer innovatieve bedrijven. Hun producten dragen bij aan het innovatieve ontwikkelingen op grotere schaal. Samenwerking is hierbij een belangrijk onderdeel. MKB ers hebben vaak specifieke expertise gecombineerd met een creatieve inbreng. Door gebruik te maken van MKBers in samenwerkingsverbanden, kunnen ontwikkeltijden aanzienlijk teruggebracht worden. De verbinding met de leader firms en de kennisinstellingen is essentieel en zal actief gestimuleerd worden. Moderne innovatieve zeiljachten van Nederlandse bouwers en ontwerpers De Maritieme cluster wil hierbij voortbouwen op de volgende successen: IPC projecten blijven een goed instrument om MKB bedrijven te activeren om hun innovatie ambities naar een hoger niveau te tillen. Afgelopen twee jaar hebben 29 maritieme bedrijven deelgenomen in IPC s. Het is onze inzet om Nederlandse MKB ers te laten meedoen in internationale Joint Industry Projecten en EU projecten. Dit kan met speciale deelnemersbijdragen en het combineren met IPC s. MKB bedrijven sluiten graag aan bij grotere projecten en platformen zoals de business case Shore Support

46 en het project Broadband at sea. In de eerste participeren bijvoorbeeld 18 MKB bedrijven. Deelname aan dit soort platformen levert de MKB toegang tot nieuwe samenwerkingsvormen en kennis Belangrijk onderdeel van de aanpak de afgelopen jaren waren de innovatieconsulenten. Deze consulenten, die in dienst waren van de branche organisaties, werden ingezet om MKB ers te stimuleren deel te nemen aan samenwerkingsprogramma s. Daarnaast konden ze bijdragen aan het wegnemen van drempels en de samenwerking met overheden en andere partijen vereenvoudigen. Voor het MKB zal het IPC een belangrijk instrument worden om innovatie te blijven stimuleren. Door jaarlijks een Maritiem IPC van start te laten gaan, wordt het MKB continu gestimuleerd om te innoveren. Tevens worden IPC s vaak gezien als opstap naar grotere samenwerkingsprojecten en innovatieprocessen. Binnen de jaarlijkse tenders streeft de cluster ernaar om jaarlijks een tot twee maritieme IPC s op te starten. Een extra stimulans voor innovatie en samenwerking binnen het maritieme MKB kan worden gegeven door een budget van 1 2 miljoen per jaar te bestemmen voor specifiek maritieme Innovatie Prestatie Contracten (IPC s). De nieuwe regeling voor innovatiekredieten zal uitgebreid onder de aandacht gebracht worden bij het maritiem MKB. Deze regeling is opgezet om de financiering van innovatie en risico afdekking makkelijker te regelen. Essentieel is dat deze regeling goed aansluit bij de behoefte van MKB bedrijven in de sector. Vooral rond de bouw van complexe equipment zijn veel innovatieve MKB ers actief (illustratie: Seatools)

47 Regelgeving en Veiligheid Om zeker te stellen dat innovaties waaraan grote behoefte is daadwerkelijk kunnen worden toegepast, is het essentieel dat innovatiedrempels tijdig geslecht kunnen worden. Om een voorbeeld te noemen: inmiddels is met behulp van het Maritiem Innovatie Programma onomstotelijk aangetoond dat LNG als brandstof voor schepen significant veel schoner is dan dieselolie en dus gewenst is. Op dit moment is het echter om twee redenen niet mogelijk daadwerkelijk met bijvoorbeeld een binnenvaartschip of Short Sea schip op LNG te varen: omdat er geen passende bunkerinfrastructuur is en omdat de Regelgeving dit simpelweg niet toestaat. Dat zijn praktische voorbeelden van innovatie drempels die geslecht moeten worden. In dit specifieke geval zijn eerste acties hiervoor inmiddels opgestart. Schoon binnenvaartschip: de Bargetruck met LNG voortstuwing Veel innovatie drempels liggen in de regelgeving, die vanuit de overheid meestal historisch is gegroeid en vaak prescriptief is (oplossingen worden voorgeschreven). Toepassing van nieuwe technologieën is daarin niet voorzien en dus niet toegestaan. Voor het slechten van deze drempels is medewerking van de overheid noodzakelijk, niet alleen in het supporten van zogeheten doelregelgeving, maar ook in bijdragen om aan te tonen dat alternatieve oplossingen minstens zo goed (of beter) zijn dan die welke de regelgeving voorschrijft (zogeheten equivalente oplossingen). Zeker bij de bouw van unieke complexe specials, het concurrerend varen met state of the art schepen en het uitvoeren van complexe offshore operaties speelt dit veelvuldig. Dat vereist vaak kostbaar onderzoek en daarnaast een overheid die voldoende inhoudelijke kennis heeft om dergelijke processen te begeleiden. Omdat veel zaken IMO gereguleerd zijn, is daarom de medewerking van branche organisaties en kennisinstituten van belang, naast de zich langzaam terugtrekkende overheid. Wat veiligheid betreft gaan de lopende trends leiden tot toenemende druk op die veiligheid. De scheepvaart wordt immers drukker, de bemanningen worden kleiner, schepen worden groter en operaties gaan verder, dieper, kouder. Tegelijkertijd is maatschappelijke aanvaarding van incidenten sterk aan het afnemen. Het is het gezamenlijk belang van overheid en industrie om te zorgen dat het huidige niveau van veiligheid tenminste

48 gehandhaafd blijft. Gewenst is dat met minder kosten een hoger veiligheidsniveau wordt bereikt, maar ook dit kan nu feitelijk alleen als buiten de regels wordt gewerkt en equivalente oplossingen objectief kunnen worden aangetoond. De activiteiten op gebied van regelgeving en veiligheid moeten daarom leiden tot regelgeving die: Technische vernieuwing stimuleert Veiligheid op het gewenste niveau waarborgt De concurrentiepositie versterkt De duurzaamheid verhoogt De verantwoordelijkheid dicht bij de gebruiker legt in plaats van bij de regelgever De overheid is verantwoordelijk voor vaststellen en controleren op het naleven van de gestelde doelen in de regelgeving en zij is betrokken bij het tot stand komen van internationaal geldende regelgeving. Van de overheid mag dan ook worden verlangd dat zij bijdraagt aan de ontwikkeling van nieuwe methoden en de daarvoor benodigde ontwikkeling van fundamentele kennis mee financiert. Fiscale faciliteiten schieten hierbij te kort, de overheid dient hier de rol van opdrachtgever te vervullen. Uiteraard is de overheid de aangewezen instantie om aanpassingen in de regelgeving te bewerkstelligen bij internationale organen als de IMO. Een mooi voorbeeld van een dergelijk project is het recente MIP project PSPC Ballast Tank Coatings, waarbij TNO in samenwerking met Scheepsbouw Nederland en een zevental Noordelijke Werven heeft aangetoond dat een alternatief verf en applicatie procedé kwalitatief minstens zo goed is als het door de IMO PSPC voorgeschreven procedé, maar waarbij de werven niet extra kosten ter hoogte van 10 15% van de totale bouwkosten behoeven te maken. Het moge duidelijk zijn dat dit essentieel is voor de concurrentiepositie! De overheid heeft een taak om als initiatiefnemer op te treden in het zorg dragen voor de benodigde kennis om een effectieve speler te zijn in tot stand komen van regelgeving die past bij de innovatieve ontwikkelingen van de industrie. Een indicatie van de benodigde budgetten is weergegeven in het financieel overzicht en bedraagt 1,5 miljoen per jaar (in de financiële tabel opgenomen als 0.6 miljoen I&M en 0.9 miljoen EL&I).

49 Het moge duidelijk zijn dat het de sector zelf ook menens is. Op 14 december is het Convenant Energie Efficiency en CO2 reductie zeevaart ondertekend door de KVNR, Scheepsbouw Nederland, de EVO, de Vereniging van Waterbouwers en het ministerie van I&M. Het convenant spreekt de ambitie uit dat de Zeevaart tot 2020 CO2 neutraal wil groeien en dat vanaf 2050 50% minder CO2 emissie zal zijn. Met name de ontwikkelingen binnen het thema Schone Schepen worden actief gesteund door de ondertekenaars van het convenant. Met de ondertekening van het convenant nemen de partijen hun verantwoordelijkheid voor een duurzamer milieu en werken samen aan een verdere vergroening van de zeevaart. Hierdoor wordt ook de concurrentiekracht van de zeevaart, scheepsbouw, en waterbouwsector versterkt.

50 Structuur en Governance De Maritieme Innovatie Raad van Nederland Maritiem Land (NML) is bestuurlijk verantwoordelijk voor de uitvoering en jaarlijkse vernieuwing van de Innovatie en Researchagenda van dit Innovatiecontract (en wordt ook gekoppeld met de governance van de Topsector Water via het Kernteam Kennis en Innovatie Maritiem 10 ). Water regisseur Fundamenteel - Toegepast - Valorisatie Maritieme Innovatie Raad NML / Kernteam K&I Innovatie Agenda van het Maritieme Cluster Thema Schone Schepen Thema Slimme Schepen Thema Winnen op zee Thema Slimme Havens Sustainable Ships Scheepshydromechnica JIP 1 Thema Advies Commissie Maritieme Operaties Shore support Marineschip vd toekomst JIP 2 Thema Advies Commissie Maritiem Innovatie Forum Research Agenda van het Maritieme cluster Maritieme constructies en materialen Deep sea mining Thema Advies Commissie Maritieme systemen en processen JIP 3 Maritieme ontwerp en bouwtechnologie Business Case N JIP N Thema Advies Commissie Impact op mariene omgeving Doelstelling is om de hele Maritieme cluster (vertegenwoordigd in NML) bij de uitvoering van het Innovatiecontract te betrekken via een betrokkenheid van MKB ers, grote bedrijven, branches, de overheid en kennisinstellingen. Deze samenwerking krijgt concreet vorm in de business cases, samenwerkingsprojecten (zoals JIP s en IPC s) en research projecten. Daarnaast zullen Thema Advies Commissies worden gevormd en wordt regelmatig het Maritiem Innovatie Forum georganiseerd voor uitwisseling van ideeën en resultaten. De overheid richt zich op het opzetten van Topconsortia voor Kennis en Innovatie, waarin meerdere partijen vraaggestuurd samenwerken aan onderzoek en valorisatie over de gehele keten, voortbouwend op succesvolle initiatieven. De maritieme cluster wil hiervoor geen nieuwe samenwerking opzetten of een fysiek instituut met extra overhead, maar op basis van concrete projecten samenwerken binnen al bestaande en goed lopende structuren. Deze kunnen worden uitgebouwd tot volwaardig Maritiem Topconsortium voor Kennis en Innovatie. Voor de opzet van het Maritiem TKI kan worden voortgeborduurd op de reeds jaren bestaande en succesvol gebleken samenwerking over de hele keten onder de vlag van Nederland Maritiem Land (NML): het eerder beschreven Maritiem Kennis Centrum (MKC), dat ook de afsluitende activiteiten van het Maritiem Innovatie Programma heeft overgenomen. Dit kan worden uitgebouwd tot een grotere open groep van partijen die samenwerken rond concrete projecten, waarbij ook het MKB actief wordt gestimuleerd om mee te 10 In het document Governance Topsector Water (versie 3.5) en de TOR Kennis en Innovatie (versie 3.0) wordt aangegeven dat de Topsector wil aansluiten bij bestaande structuren in de sector.

51 doen. De opzet van dit Maritiem TKI binnen de structuren van Nederland Maritiem Land en het Topteam Water zal begin 2012 worden vormgegeven. Hieronder worden de eerste contouren daarvoor in een figuur gegeven en daarna toegelicht: Maritieme Innovatie Raad NML / MKC (Kernteam K&I Maritiem) Fundamenteel - Toegepast - Valorisatie Thema Schone Schepen Sustainable Ships JIP 1 Innovatie Agenda van het Maritieme Cluster Thema Slimme Schepen Shore Marineschip support vd toekomst JIP 2 Thema Winnen op zee Deep sea mining MARIN TNO Universiteiten NLDA IMARES Maritiem Maritiem Thema Slimme Havens Programma bureau Maritiem Topconsortium voor Kennis en Innovatie / MKC Research Agenda van het Maritieme Cluster NWO/STW JIP 3 Business Case N JIP N NIOZ Maritiem De structuur van het Maritiem Topconsortium voor Kennis en Innovatie De Maritieme Innovatie Raad is een Raad van Nederland Maritiem Land. Deze wordt verantwoordelijk voor de uitvoering en jaarlijkse vernieuwing van de Innovatie en Researchagenda van dit Innovatiecontract. Ook zal NWO/STW betrokken zijn bij de governance van de Maritieme TKI vanwege het Maritiem Onderzoek Programma. De Maritieme TKI wordt gedragen door de projecten waarin verschillende partijen daadwerkelijk samenwerken. Dit zijn steeds verschillende groepen bedrijven en kennisinstellingen die binnen de Innovatie en researchagenda met elkaar aan het werk zijn. Het huidige Maritiem Kennis Centrum (MKC) is een goede groeikern voor de organisatie van dit proces, als programmabureau van het Maritiem TKI. Andere grote bedrijven, MKB ers, kennisinstellingen (zoals NIOZ, IMARES) en universiteiten kunnen toetreden of geassocieerd lid worden. Voor die samenwerking op projectniveau wordt een samenwerkingscontract gemaakt dat open staat voor alle deelnemende partijen (industrie, MKB of branches). Het samenwerkingscontract behelst de intentie van een partij om met andere partijen waaronder kennisinstellingen projecten uit te voeren die passen onder de paraplu van het Innovatiecontract. Intellectual Property Rights (IPR) en confidentialiteit wordt hierin vastgelegd op basis van nu al veel gebruikte MIP of JIP contracten. De overheid wordt uitgenodigd om bij te dragen aan de vraagsturing van de overheid rond maatschappelijke vraagstukken en haar eigen overheidstaken (Defensie, veiligheid en regelgeving).

52 Enkele malen per jaar worden, via open fora met de brede deelnemersgroep, de activiteiten binnen de verschillende thema s besproken. Deelnemers kunnen onderling afspreken met welke partijen welke projecten worden uitgevoerd, waarbij zij zelf de financiële aspecten en afspraken over Intellectueel Eigendom regelen. Daarvoor zijn basis afspraken beschikbaar op basis van de samenwerkingscontracten van het Maritiem Innovatie Programma (MIP) of het MARIN basis JIP contract. Voor contracten binnen het Maritiem Onderzoek Programma zullen specifieke afspraken met NWO/STW worden gemaakt. Hier is ervaring mee binnen de koppeling van de COMFLOW JIP met een STW project. Indien de overheid mocht besluiten naast de RDA/RDA+ regeling bepaalde programmafinanciering te ondersteunen (bijvoorbeeld onderzoek op gebied van Veiligheid of Regelgeving) dan kan dat eventueel via de Maritieme TKI worden gefaciliteerd (waarbij vrijstelling van BTW en vennootschapbelasting nog zeker gesteld dient te worden). Nederlandse maritieme bedrijven zijn direct betrokken bij de ontwikkeling van systemen voor offshore productie en overslag van LNG

53 Verbindingen Dit Innovatiecontract geeft een samenhangende Innovatie en researchagenda voor de maritieme cluster. Maar de maritieme cluster staat niet op zichzelf. Er zijn verbindingen met de andere clusters binnen de Topsector Water (Deltatechnologie en Watertechnologie) en andere Topsectoren (zoals Logistiek, HTSM en Energie). Deze verbindingen worden hieronder kort neergezet. Ze zullen in 2012 verder worden uitgewerkt. Verbindingen binnen de Topsector Water De Human Capital Agenda van de Topsector Water, met als titel Waterwerk = Mensenwerk, sluit direct aan bij het ontwikkelen van kennis en specialisten zoals ze in dit Innovatiecontract zijn benoemd. We hebben ze beiden nodig voor onze baanbrekende maritieme producten en diensten van toekomst. Met de Deltatechnologie cluster binnen de Topsector Water zijn allerlei verbindingen: Er wordt al intensief samengewerkt tussen de kennisinstellingen Deltares en MARIN op het vlak van laagfrequente golven (Hawaii JIP), passerende schepen (RoPes JIP), golfklappen op constructies en dijken (ComFLOW 3 JIP) en de nieuwe Wind Jack JIP op het gebied van offshore windturbine installatieschepen. Beide clusters houden zich bezig met golfenergie, getijdenenergie en wind op zee rond het thema Energie uit Water. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van de kennis op het gebied van voortstuwers (cavitatie) en drijvende constructies binnen de Maritieme cluster. De business case deep sea mining binnen het innovatiethema Winnen op zee heeft een direct link met de baggertechnieken van de Deltatechnologie cluster Ook het thema Slimme havens is een duidelijke link tussen Maritiem en Delta (interactie schip en zeehaven infrastructuur). Bluewater past haar kennis op het gebied van drijvende systemen toe op het vlak van getijdenenergie

54 Ook met de Watertechnologie cluster zijn verbindingen te leggen. Dan gaat het bij voorbeeld over de winning van zoetwater ( desalination ) op zee vanaf drijvende constructies, energiewinning op zee, ballastwater reiniging en het transport van zoetwater over zee. Link met watertechnologie: innovatieve concepten voor een schip voor zoetwatertransport (links) en een algen oogstschip (rechts), ontwikkeld binnen de Shipping scenarios 2030 van Wärtsilä Verbindingen met de andere Topsectoren Ook met andere Topsectoren zijn sterke verbindingen. Schepen en offshore constructies spelen een belangrijke rol bij logistiek en energie winning. De Topsector Logistiek is één van de belangrijkste gebruikers van de innovatieve producten van de maritieme cluster, in de vorm van schepen en de rol van schepen (zeevaart, short sea shipping, binnenvaart) in de logistieke keten. Ook heeft de logistiek een groot belang in slimme oplossingen in de zeehavens. Binnen de Topsector Energie speelt het belangrijke programma LNG als transport brandstof. LNG is een belangrijke schone brandstof voor de zeevaart, short sea shipping en binnenvaart. Om dit mogelijk te maken zal er een gehele kennisinfrastructuur opgebouwd moeten worden op het vlak van LNG toepassing als transportbrandstof (de zogenaamde small scale LNG toepassingen ). Een andere link met de Topsector Energie is de winning van olie en gas offshore, een belangrijk onderwerp binnen het thema Winnen op zee. Daarnaast past de Maritieme cluster haar kennis op dit moment intensief toe op het vlak van het optimaliseren en installeren van offshore windturbines. Op dat vlak spelen ook een aantal nieuwe JIP initiatieven: de Wind Jack JIP en de WiFi JIP. Bij de Topsector HTSM is de Maritieme cluster vooral klant vanwege de complexe materiaal en ICT uitdagingen van de cluster. Daarom is de Roadmap Materialen Maritiem van M2i van belang voor de maritieme cluster, net als het werk op het gebied van complexe ICT oplossingen. Tot slot is er een link met de Topsector Agrofood via de (aan de maritieme cluster verbonden) Visserij (Fish4Food). Binnen de visserij wordt veel aandacht besteed aan het Innovatiethema Schone Schepen, met plannen rond een energiebesparing van >80% t.o.v. de bestaande boomkor platvisvloot, sterke reductie in CO2 en NOx uitstoot en de minimale aantasting van ecosystemen.

55 Onderzoek op het grensvlak van Energie en Maritiem: golfbelastingen op windturbines ( WiFi JIP) en nieuwe innovatieve drijvende windturbines als exportproduct (samenwerking GustoMSC, MARIN en ECN) Verbindingen met de regio s: Tot slot heeft de Maritieme cluster een link met de regio via de Vereniging Werkgevers Drechtsteden met haar initiatief Proeftuin Maritieme Innovatie. Deelnemers hierin zijn Werkgevers Drechtsteden, de Binnenvaartbranche (EICB), Scheepsbouw Nederland, STC, HES Rotterdam, InHolland en het Da Vinci College. Daarnaast is er via de Maritime Campus Netherlands (MCN) de link met de regio Noord Holland en met name Den Helder, tevens de basis van de Koninklijke Marine en de Offshore in Nederland. MCN is tevens verbonden met de NHL in Leeuwarden en Terschelling en met Energy Valley in Noord Nederland. Tevens is er een breder verband in Zuid Holland via de Zuid Vleugel plannen (met aansluiting naar de Gemeente Rotterdam, het Haven Bedrijf Rotterdam, de RDM Campus en Deltalinks), waarin een viertal maritieme projecten is omarmd. Zo wordt zowel Rotterdam als Den Helder genoemd als mogelijke locatie voor het eerder genoemde Hyperbaric Test Centrum.

56 Financiën Toelichting financieel overzicht De maritieme cluster toont een zeer sterke commitment richting de hele keten Kennis (fundamenteel) Kunde (toegepast) Kassa (valorisae): Op het vlak van toegepast onderzoek en valorisatie via Joint Industry Projecten is de bijdragen van de industrie in cash ruim 10 miljoen per jaar (plus inkind bijdragen). Voor de maritiem georiënteerde kennisinstituten zoals MARIN en TNO Maritiem zijn 85% van de inkomsten privaat. De Maritieme cluster betaalt zelf al 2 van de 4 Maritieme hoogleraren op de TU Delft. 21 PhD studenten worden door de industrie betaald, er is veel onderwijs vanuit het bedrijfsleven op de TU en de HBO s. De sector besteedt zelf nog voor 260 miljoen per jaar aan eigen R&D. De overheid heeft als doelstelling dat in 2015 tenminste 40% van het onderzoek in de keten binnen de TKI s wordt gefinancierd door het bedrijfsleven. Op basis van de bovenstaande feiten vindt de Maritieme cluster de volgende concrete verzoeken aan de overheid op dit moment reëel: Het opstarten van een Maritiem Onderzoek Programma door NWO/STW met een budget van 7 miljoen per jaar (oplopend tot 10 miljoen per jaar in 2015). Ondersteuning van het onderzoek naar regelgeving en veiligheid door het Ministerie van I&M voor de zeevaart en binnenvaart en het Ministerie van EL&I voor de offshore sector, totaal 1.5 miljoen per jaar (in de financiële tabel opgenomen als 0.6 miljoen I&M en 0.9 miljoen EL&I). Een bijdrage van het Ministerie van Defensie van 4 miljoen per jaar voor concrete projecten binnen de Thema s Slimme Schepen en Schone Schepen. Een extra stimulans voor innovatie en samenwerking binnen het maritieme MKB door een budget van 1 2 miljoen per jaar te bestemmen voor specifiek maritieme Innovatie Prestatie Contracten (IPC s). Tot slot verzoekt de Maritieme cluster aan de overheid om verzoeken rond de opzet van (grote) faciliteiten voor fundamenteel en toegepast onderzoek die passen binnen de Innovatie en researchagenda te honoreren. In Bijlage 9 is zowel een overzichtstabel als een gedetailleerde tabel weergegeven van de financiële kant van dit Innovatiecontract. Hieronder wordt een toelichting gegeven en de verwachtingen weergegeven op het vlak van de opzet van (grote) faciliteiten voor fundamenteel en toegepast onderzoek.

57 Toelichting financieel overzicht Voor de financiering van het Innovatiecontract worden de volgende middelen vanuit de overheid ingezet: Kennisinvesteringsmiddelen van de betrokken instituten EL&I financieringsinstrumenten zoals EZ Co financieringsgelden en MKB fondsen (Branche Innovatie Contracten en Technologie Clusters) die aan TNO ter beschikking zijn gesteld op voorwaarde van industriële cofinanciering/participatie NWO/STW middelen die beschikbaar kunnen worden gemaakt via een specifiek Maritiem Onderzoek Programma Specifieke sector innovatie funding voor de maatschappelijke thema s Regelgeving en Veiligheid vanuit zowel EL&I als I&M Defensiemiddelen, in te zetten op nader in te vullen projecten die vanuit de sector worden opgezet maar de specifieke defensie behoeften invullen EFRO middelen aan regionale initiatieven zoals de Maritime Campus Netherlands in Noord Holland en Proeftuinen in Zuid Holland De RDA+ regeling waarvoor dit innovatiecontract de basis is. Bijdragen aan research faciliteiten die noodzakelijk zijn als basis voor fundamenteel en toegepast onderzoek. (Grote) faciliteiten voor fundamenteel en toegepast onderzoek Om zeker te stellen dat fundamentele en toegepaste research inhoudsvol kan worden uitgevoerd, zijn onderzoeksfaciliteiten nodig. Binnen de maritieme sector staan een aantal nieuwe ontwikkelingen op de agenda waar momenteel geen, geen goede of slecht bereikbare voorzieningen voor zijn. Denk aan het feit dat met name voor de offshore sector steeds grotere en zwaardere platforms en constructies nodig zijn, die met gangbare staalconstructies niet meer kunnen worden gebouwd. Fundamenteel inzicht in hoge sterkte stalen zijn essentieel om tot nieuwe grenzen te komen, maar faciliteiten ontbreken. Ook de diepzee activiteiten voor zeebodem infrastructuur behoeven research faciliteiten die niet aanwezig zijn op een schaal, omvang en druk bereik dat noodzakelijk is. Het Hyperbaric Test Centrum voorziet hierin, maar is financieel nog niet gedekt. Beide voorbeelden zijn in de tabellen opgenomen. Voorzien wordt dat alleen de investering hier wordt opgebracht en dat de operationele fase geheel privaat zal worden gerund. Het Hyperbaric Test Centrum

58 Voor het toepassen van Computational Fluid Dynamics (CFD) voor het ontwerpen en optimaliseren van schepen en offshore constructies zijn grote computerclusters nodig. Deze zijn op dit moment nog niet beschikbaar. MARIN overweegt zo n cluster op te zetten als een faciliteit voor haar eigen onderzoek en toepassing voor de industrie onder de toepasselijke titel De Maritieme cluster. De Maritieme cluster Goed denkbaar is dat naast deze voorbeelden in de komende vijf jaar nog andere faciliteiten benodigd zullen zijn. Deze agenda behoeft dus reguliere bijstelling.

59 Bijlage 1 Deelnemers in de ontwikkeling van dit Innovatiecontract Bijeenkomsten 14 november: kerngroep 23 november: brede maritieme groep 30 november: kerngroep 14 december: brede maritieme groep Kerngroep Reginald Visser (MKC kennis) David Anink (Scheepsbouw Nederland MKB) Frank Lange (Heerema offshore) Robert vd Ketterij (IHC Merwede baggerij) Martin Dorsman (KVNR reders) Wouter Kruijt (TNO Maritiem / MKC kennis) Peter van Terwisga (Damen scheepsbouw) Rene Huijsmans (TUD univ) Hans Hopman (TUD univ) Rik Zweers (EL&I overheid) Xander van Holk (I&M overheid) Jaap Huisman (Defensie overheid) Chris Karman (IMARES kennis) Marnix Krikke (Scheepsbouw Nederland industrie), secretaris Bas Buchner (MARIN kennis), voorzitter Brede maritieme groep, actie betrokken op 23 november en/of 14 december Betrokkenen Innovatie en Research Agenda bijeenkomsten 23 november en 14 december Maurice Luiten Ag NL Moritz Krijgsman Alewijnse Leon Adegeest Amarcon Martin Bloem BDNMC Clemens van der Nat Bluewater Jan Smits Bosch Rexroth Sander Steenbrink Boskalis Joep Broekhuijsen Damen Schelde Naval Shipbuilding (DSNS) Peter van Terwisga Damen Shipyards Jaap Huisman Defensie DMO Hugo Bouvy Deme Tideway Frank Lange Heerema Jan van der Graaf Heerema

60 Michael Steenhof Gert Jan Huisink Izabella Van Tuijl Sierink Rick Lotman Robert vd Ketterij Chris Karman Dennis Mol Mart Hurkmans Martijn Berkhoff Van der Wal Wouter Henstra Niels van de Minkelis Paul Altena Bas Buchner Henk Prins Johan de Jong Jos van Doorn Reginald Visser Anne Reitsma Patrick Polman Rik Zweers Charles Aangenendt Chris Kampfraath Xander van Holk Albert Aalbers Henk Brinkhuis Ubald Nienhuis Josef Stuefer Smit Wim de Boom David Anink (MKB consulent) Marnix Krikke Geert Reitsma Jules Verlinden Peter Kortekaas Cor de Boer Niklaas van Hylckama Vlieg Pieter Boersma Wouter Kruijt Jelle Keuning Cees van Rhee Hans Hopman Mirek Kaminski Rene Huijsmans Arthur Veldman Onno Bokhove Middelburg Bert Groothuizen Van Wijnen Arnold den Boom Teus van Beek Hiswa HME HME I&M IHC Merwede IHC Merwede IMARES Imtech Imtech Imtech Kennisalliantie Keppel Verolme KVNR KVNR Marin Marin Marin Marin Maritiem Kennis Centrum Min EL&I Min EL&I Min EL&I Min I&M Min I&M Min I&M MIP NIOZ NMBC NWO Rexroth SBM Scheepsbouw Nederland Scheepsbouw Nederland Sergem Smit Smit STW Syntens TNO TNO TU Delft TU Delft TU Delft TU Delft TU Delft Universiteit Groningen / RuG Universiteit Twente / 3 TU Universiteit Utrecht Van Oord VEKA groep VEKA groep Wärtsilä Nederland

61 Bijlage 2 Concurrentiepositie van de topsector en internationaal perspectief Cluster analyse van de Topsector Water, Boer & Croon, april 2011 Het marktpotentieel van de Nederlandse Maritieme Maakindustrie: Toename van wereldbevolking, vraag naar energie/grondstoffen, welvaart en klimaatverandering hebben allemaal een positief effect op de maritieme maakindustrie (impact per subcluster varieert) Met name in de BRIC landen zal hierdoor het marktpotentieel aanzienlijk groeien de komende jaren De totale markt heeft de laatste jaren een versnelde internationalisering doorgemaakt. In toenemende mate is er een verschil tussen de landen waar een order geplaatst wordt en waar deze vervolgens wordt gebouwd Er liggen voldoende mogelijkheden voor groei door innovatie Europa blijft een interessante regio voor de maakindustrie voor met name de bouw van complexe schepen De concurrentiepositie van de Nederlandse Maritieme Maakindustrie: Scheepsbouw in Nederland heeft een totale productiewaarde in 2009 van 5,5 mld, waarvan export 2,8 mld Maritieme toeleveranciers in Nederland hebben een productiewaarde in 2009 van 4,6 mld, waarvan export 2,3 mld Het aantal werven in Nederland is sinds 2005 gedaald van 85 naar 80, maar werfcapaciteit is gelijk gebleven Nederlandse toeleveranciers vormen een belangrijke schakel in de (toegevoegde waarde) keten, ook internationaal De Nederlandse cluster heeft desondanks ruim groeipotentieel, zowel economisch als innovatief Het marktpotentieel van de Nederlandse Offshore Industrie: Stijging in energiebehoefte en stijging prijs van olie hebben een gunstig effect op de offshore industrie Offshore high tech technologieën richten zich steeds meer op markten waarin deepwater (o.a. presalt), arctische omstandigheden en/of kleine velden een belangrijke rol spelen Concentratie en controle over strategische voorraden versterken onder meer de deep sea offshore en floating LNG markt De potentiële markt voor Diep Water projecten is 15 20 mld en concentreert zich in Z Amerika, NW Afrika, M O en Azië De LNG markt groeit met name in de Noord Afrika, M O en Azië en bedraagt ongeveer 5 10 mld euro

62 Europa Overheid: Export marineschepen voor Europese spelers belangrijk, lobbykracht grote landen sterk. NL cluster werkt intensief samen, sterk in m.n. hoogtechnologische / kleinere schepen Waterbouw: 2e plaats (na China) in termen van CGT Offshore: Vooral complexe schepen. Groei hernieuwbare energie met 43 % van 10-15. Jachtbouw: 4 v/d 5 toplanden (samen 75% v/d markt) Binnenvaart: O-Europa belangrijke leverancier casco s aan NL, in toenemende mate concurrent door volledige lokale afbouw Toeleveranciers: Grote markt o.a. vanwege sterke binding met Europese werven (NL, DLD, TUR). Veel gespecialiseerde toeleveranciers voor waterbouw, offshore, binnenvaart Noord-Amerika Overheid: lokale bouw patrouilleschepen Offshore/waterbouw: Vanwege Jones act lastige markt, maar samenwerkingsverbanden met lokale werven bieden mogelijkheden Jachtbouw: Samen met 4 Europese landen 75% van totale markt. USA + CA grote klanten jachtbouwers Toeleveranciers: kwaliteit en innovatief vermogen Europese bedrijven erkend Zuid-Amerika Offshore/waterbouw: Sterke groeimarkt, maar vanwege regelgeving beter lokaal produceren dan exporteren. Vooral grote schepen en OSV/PSV. Sterke behoefte technologieoverdracht. Toeleveranciers: Samenwerking leveranciers en werven zorgt voor toename van export naar Brazilië. Local content vereisten betekenen push lokale productie India Offshore/waterbouw/binnenva art/havens/kustvaart: Sterke groeimarkt Zuid-Oost Azië Offshore: Vanwege lage lonen, gunstig vestigingsklimaat, beschikbaarheid geschoolde arbeid en klantenwensen (net als in China). Voornamelijk bouw van grotere schepen Jachtbouw: Gaat langzaam groeien vanwege stijgende welvaart Toeleveranciers: Singapore speelt als draaischijf in Azië een zeer belangrijke rol voor de toeleveranciers. Rusland Overheid: concurrent op exportgebied sterke behoefte technologieoverdracht Offshore: speerpunt ontwikkeling Russische scheepsbouw Toeleveranciers: (her)opbouw nationale scheepsbouw zorgt voor toename van export Binnenvaart: sterk verouderde vloot rivier- en rivier/zeegaande schepen, productie lokaal maar behoefte moderne technologie China Waterbouw: Interessante groeimarkt en marktleider in termen van CGT sterk NL aandeel in productie Offshore: Sterk in kleinere suppliers, trend naar grotere, meer complexe schepen Binnenvaart: belangrijke producent van casco s voor afbouw NL Toeleveranciers: Sterke groeimarkt maar lokale concurrentie groeiende Legenda:.. Beperkt potentieel.. Goed potentieel.. Zeer groot potentieel De wereldhandel en de vraag naar energie zijn de belangrijkste drivers voor de maritieme cluster. Daarbij zijn Europa, Brazilië en Azië de interessante regio s. De concurrentiepositie van de Nederlandse Offshore Industrie: De omzet voor de Nederlandse Offshore sector was 3,4 mld en omvat een aantal grote internationaal opererende Nederlandse spelers Veel van de Offshore contractors zijn grote internationale bedrijven Veel van de internationale Offshore contractors richten zich op subsea development, winning van olie en gas De Nederlandse spelers richten zich op de niche offshore activiteiten De cluster is aardig innovatief, maar om het te blijven moet de samenwerking onderling, maar ook met de overheid, beter het Nederlandse Offshore cluster heeft een sterke positie, maar tekort aan goed gekwalificeerd personeel is een bedreiging

63 Bijlage 3 Doelstellingen uit de innovatieagenda van de maritieme sector Nederland: de Maritieme Wereldtop (Veilig, duurzaam en economisch sterk, november 2010) Transport De doelstelling In 2020 wordt 45% van de goederen via binnen of kust water vervoerd. Maritiem transport heeft zich daarvoor ontwikkeld tot een sterke modaliteit die naadloos aansluit bij andere modaliteiten. Onze oplossingen 1. Integratie van maritiem transport in de logistieke keten verbeteren Nederland verbetert de integratie door uitstekende aansluiting van ladingstromen te bewerkstelligen. Deep sea shipping, short sea shipping en binnenvaart moeten onderling aansluiten, maar ook met andere modaliteiten. Daarnaast vergroten we de leverbetrouwbaarheid door een betere logistieke regie, waardoor de doorstroming tijdig verloopt. 2. Administratieve overlast reduceren De sector wil de administratieve overlast verminderen. Dit kan door processen, ladingsstromen en ICTsystemen te ontwikkelen, die ons beter in staat stellen de logistieke regie te voeren. Daarbij houden we uiteraard rekening met de wensen van de klant. 3. Nieuwe maritieme transportconcepten ontwikkelen Nederland ontwikkelt nieuwe maritieme concepten, die rekening houden met de aansluiting tussen maritieme modaliteiten. Dit doen we om te zorgen voor minder uitstoot van milieubelastende stoffen, om kosten in de keten te verlagen en de leveringsbetrouwbaarheid van goederen te vergroten. Energie en grondstoffen De doelstelling We hebben internationaal een blijvende toonaangevende rol in de winning, exploitatie en transport van offshore energie en grondstoffen. Hiermee dragen we bij aan de continuïteit van energie en brandstoffenlevering en aan de transitie naar alternatieve energiewinning. Onze oplossingen 1. Producten innoveren voor winning in moeilijke omstandigheden en diep water Nederland wil tot productinnovaties komen voor energie en grondstoffenwinning in moeilijke omstandigheden en diep water. Daarvoor moeten we een doorbraak forceren op het gebied van materialen, onderhoud, CO2 opslag, systeemontwerp en hyperbarische omstandigheden. Onze bedrijven zetten mijnbouwtechnologie in bij de winning van grondstoffen offshore, met name in moeilijke omstandigheden. De systemen en technologieën moeten werkbaar, betrouwbaar en snel inzetbaar zijn en een minimale impact op de omgeving hebben. 2. Kennis en systemen voor getijde, wind en golfenergie ontwikkelen

64 De sector ontwikkelt doorbraaktechnologieën voor energiewinning met getijde, wind en golfenergie, op het gebied van materiaalkunde, onderhoudsstrategieën, systeemontwerp en hyperbare invloeden. Dit doen we om het enorme potentieel van de zee voor duurzame energieopwekking te benutten. De Nederlandse industrie wil wereldwijd leider zijn op het gebied van alternatieve grondstofwinning. 3. Nederland ontwikkelen tot knooppunt in de LNG supply chain Nederland bouwt een maritieme infrastructuur, waardoor we als knooppunt in de internationale gasstromen en als distributiecentrum van gas in Noordwest Europa kunnen fungeren. Duurzaamheid De doelstelling We zijn trendsetter en leider op de wereldmarkt in de ontwikkeling en toepassing van duurzame technologieën. We leveren een actieve bijdrage aan het realiseren van de internationale reductiedoelstellingen van de uitstoot van broeikasgassen tot 20% in 2020, op basis van de uitstoot in 1990. We lopen met de reductie van overige emissies voor op de gerelateerde wet en regelgeving. Onze oplossingen Nederland zoekt naar oplossingen die zowel operationeel als commercieel zo snel mogelijk kunnen worden toegepast. De oplossingen zijn erop gericht om uitstoot van milieubelastende stoffen te verminderen en te voorkomen, minder energie te gebruiken, schone brandstoffen toe te passen en duurzame en lichte materialen te gebruiken. 1. Innoveren in technieken en methodieken De Nederlandse bedrijven ontwikkelen nieuwe systemen, faciliteiten, materialen en passen alternatieve brandstoffen toe, zoals LNG of biobrandstoffen. Dit doen we om energieverbruik te verminderen en emissies te reduceren. 2. Ontwikkelen en toepassen van duurzame processen en materialen De sector ontwikkelt duurzame processen en materialen op basis van een cradle to cradlebenadering. Hiermee verminderen we de belasting op het milieu. 3. Operationele besparingen stimuleren Nederland stimuleert blijvende operationele besparingen in productie, operationeel gebruik en in de keten. Dat doen we via kennisdeling en ICT systemen. Concurrentie De doelstelling Nederland heeft wereldwijd een leidende positie in het ontwerp, de bouw en de exploitatie van complexe en speciale schepen en eenheden. Hiermee vergroten we onze bijdrage aan de Nederlandse economie. We combineren deze doelstelling met onze doelstelling op het gebied van veiligheid en milieu, zodat Nederland, met behoud van concurrentiepositie, duurzaam en verantwoord kan blijven groeien. Onze oplossingen 1. Nieuwe product/marktcombinaties ontwikkelen We ontwikkelen nieuwe product/marktcombinaties voor bijvoorbeeld energie op zee, nieuwe offshore support schepen, toepassing van nieuwe materialen en verbindingstechnieken, systemen om emissies te verminderen

65 en systemen voor efficiënte ladingbehandeling. Die ontwikkeling spiegelen we aan andere internationale centers of excellence, zodat we kunnen inspelen op de beste praktijken wereldwijd. 2. Innovatieve maritieme producten, diensten en processen ontwikkelen We ontwikkelen innovatieve producten, diensten en processen. We anticiperen daarbij op nieuwe eisen die worden gesteld aan inzetbaarheid, life cycle, duurzaamheid en ketenbenadering. We ontwikkelen cradle tocradlesystemen en producten die onderhoud efficiënter en tegen lagere kosten mogelijk maken. 3. Productieproces en samenwerkingsvormen in keten innoveren We werken samen in de keten, van (toe)leveranciers, leveranciers van deelsystemen tot en met eindgebruikers; van ontwerp, bouw tot gebruik. Dit doen we omdat we door samen te werken de operationele kennis en functies van systemen beter benutten. Dat leidt tot verbetering van het ontwerp van het systeem, van de betrouwbaarheid van het systeem, de onderhoudbaarheid van het systeem en de beschikbaarheid van het systeem. En dat leidt uiteindelijk tot betere kwaliteit, kortere doorlooptijden en lagere kostprijzen. De samenwerking heeft als doel: betere prestaties van maritieme eenheden over de hele levenscyclus, waardoor we internationaal kunnen blijven concurreren op prijs, kwaliteit en doorlooptijd. Veiligheid De doelstelling Nederland handhaaft het huidige veiligheidsniveau binnen de maritieme sector, verlaagt de kwetsbaarheid van maritieme systemen en beschermt de maritieme en offshore activiteiten. Onze oplossingen 1. Verbeteren van de invloed van het menselijk gedrag We kwantificeren en verbeteren de invloed van het menselijk gedrag en cultuur op de veiligheid van schip, lading en omgeving. Dat doen we voor bestaande en voor nieuwe maritieme en offshore activiteiten. 2. Innoveren in technologie en systemen We ontwikkelen nieuwe technologieën en systemen om de veiligheid en bescherming te vergroten, zowel voor de veiligheid van schip, mens en zijn omgeving als voor de beveiliging van mens, schip of lading. 3. Ontwikkelen van kennis en modellen We ontwikkelen kennis en modellen van schip, systeem, rivier of zee om regelgeving te vereenvoudigen en te ontwikkelen. We moeten voor de ontwikkeling van doelgerichte regelgeving beschikken over een gedetailleerd inzicht en gevalideerde modellen van systemen in relevante omstandigheden.

66 Bijlage 4 Hieronder is de lijst van Maritieme EU projecten gegeven: EU projecten Maritiem Instituut Acronym Omschrijving Status Samenwerking op het gebied van instrumentatie ontwikkeling en meetprocedures MARIN HTA Hydro Testing Alliance toegekend MARIN SMOOTH Luchtsmering Onderzoek naar diverse vormen van luchtsmering, zoals luchtbellen en luchtfilms. Latere samengevoegd met PESL II om luchtkamers te bestuderen. toegekend MARIN / TNO / TU POSE2IDON Motoren/voortstuwingssystemen Helemaal electrische of hybride aandrijving toegekend Lekstabiliteit van passengiersschepen met grote open MARIN FLOODSTAND Cruiseschepen / Ferries / RoRo ruimtes toegekend Bewegingsgedrag en sterkte van grote MARIN TULCS Ultra large container ships containerschepen toegekend MARIN RISING Binnenvaart River Information System, uitbreiding van AIS voor binnenvaart koppelen aan VTS achtige systemen toegekend MARIN STREAMLINE Voortstuwers / CFD Ontwerpen van alternatieve voortstuwers met hoge efficientie, ontwikkeling van CFD gereedschappen hiervoor toegekend MARIN / TNO BESST Scheepsbouw Optimalisatie van scheepsbouw processen, vergroening van scheepsbouw en schip toegekend Ontwerp en analyse van Energy Saving Devices met MARIN GRIP Retrofitting Energy Saving Devices behulp van CFD (uit STREAMLINE) toegekend Ontwerp van retrofitting opties voor binennvaart MARIN / TNO / TU Move It! Binnenvaart schepen, breder dan alleen ESDs toegekend MARIN DeepWind Floating offshore wind Floating offshore wind toegekend MARIN EuroVIP Samenwerking Het opzetten van een netwerk voor samenwerking van bedrijven via het delen van tools over internet toegekend MARIN / TNO RETROFIT Retrofitting Retrofitting van brandstofbesparende oplossingen voor de gehele voortstuwingsketen (dus vooral intern in het schip) voor het operationele profiel toegekend MARIN ICE OP Safety of ships in arctic conditions Coordinatie van onderzoek op het gebied van scheepvaart in ijs aanvraag MARIN COINSEA Binnenvaart Binnenvaart en shortsea in ijs aanvraag MARIN / TNO SONIC Onderwatergeluid aanvraag MARIN GRINFLEET Binnenvaart Ontwerp van nieuw binnenvaartconcept (barges in een treintje) aanvraag TNO / MARIN MetricS Safety of Shipping Objectifying the performance of bridge operators in operation, training and design to increase the safety of shipping aanvraag MARIN trijnco Binnenvaart? aanvraag MARIN / TNO HOSDES Human factors Ontwerp van brugsystemen op basis van menselijke prestaties aanvraag Smart Autonomy for green efficient shipping / TNO SAGE SHIP Sustainable & cost effective shippi autonomous shipping aanvraag TNO ULYSSES efficiency and energy optimization of Ultra Low Speed Sustainable & cost effective shippi ships toegekend ERA net program with offshore wind as pilot research TNO ÆRTO S Offshore wind program toegekend develop and assess new business models for throughlife asset management based on the close interaction of TNO Throughlife Sustainable & cost effective shippi all stakeholders in the whole ship life cycle toegekend develop innovative fire retardent halogen free TNO FIRESTOP Safe materials for shipstructures materials for maritime & offshore structures aanvraag TNO WALiD Offshore wind Wind blade in Cost Efficient Advanced Composites for Light Weight Design. Cost effective materials for larger blades for off shore wind energy applications aanvraag TNO Inomanship Binnenvaart TNO, PM toegekend Innovative Multi purpose offshore platforms: planning, IMARES MERMAID Offshore energiewinning en aquacudesign and operation toegekend IMARES EUROFLEETS Promoting green and sustainable research vessel and Scheepsbouw en onderzoeksschepeunderwater vehicle operation and design toegekend VECTORS aims to improve our understanding of how environmental and man made factors are impacting marine ecosystems now and how they will do so in the IMARES VECTORS Impact op de omgeving future. toegekend

67 Bijlage 5 Innovatie agenda Op de volgende pagina zijn de vier Innovatie thema s beschreven: Winnen op zee Schone schepen Slimme schepen Slimme havens Steeds wordt de volgende vraag beantwoordt: Welke innovaties (diensten/producten) willen we hebben bereikt? Daarna worden de ambities over 5 en 10 jaar weergeven.

68 Winnen op zee Ambitie over 5 jaar (2016) Ambitie over 10 jaar (2021) Diep Zee Mijnbouw Exploratie gerealiseerd op 5 km waterdiepte met kernen tot 100 Exploratie op 5 km waterdiepte met kernen tot 100 m diep maar m diep sneller, goedkoper en in situ gerealiseerd (op diepte analyse) Milieu regelgeving Building With Nature: we hebben Voortrekkersrol ISA procedures om systemen en operaties te ontwerpen met acceptabele impact op de ecosystemen. Environmental impact assessment is geaccepteerd protocol. De mijnbouw krachten zijn gekwantificeerd en de productie is De bijbehorende ontwerp tools zijn ontwikkeld (Integraal hyperbaar in test omgeving gerealiseerd. systeem). Geoptimaliseerde snijtools operationeel: snijkrachten Snijtools verder doorontwikkeld: minimaal energie verbruik; voors pelbaa r minimale slijtage en gemaximaliseerde uptime Slurry scheiding aan het oppervlak; Kwantificeren verticaal Slurry scheiding op de zeebodem gerealiseerd. Materiaal transport (multi phase) settling slurry. Werking verticaal transport naar het oppervlak. De ontwerpmethodiek is standard transport systeem gerealieerd. Alternatieve systemen product ontwikkeld. Tools klaar om vertikaa l transport te optimaliseren Zeebodem infrastructuur Duurzame energiewinning op zee Constructie ontwerptool klaar om geoptimaliseerde mijnbouw Mijnbouw riser ontwerpmethodiek standard product riser configuratie te maken Eerste mining operatie met prototype in 1000m waterdiepte Mining operaties met prototype op dieptes >2000m en/of standard product op 1000 m diepte Goede materiaal selectie criteria: nieuwe protocollen om Nieuwe materiaal toepassing in prototypes getest materiaal te maken dat onder hoge druk optimale slijtage eigenschappen en redelijke rekgrenzen heeft Vermoeiingslevensduur binnen 50 % nauwkeurig: monitoring Validatieprojecten uitgevoerd / in uitvoering. Monitoring tools klaar vermoeiingslevensduur standaard toegepast. Energie voorzienings concept voor hoog vermogen (10MW) op zee Energie voorziening operationeel voor hoog vermogen (10MW) bodem. op zee bodem. Capaciteit vergroot en diepte >2000 m. Permanente Magneet (PM) motor met hoog vermogen (10 MW) PM motor is standard product voor diep zee toepassing en laag toerental rijp voor toepassing grote diepte / hoge vermogens / open concept Inzicht in eco systeem bij deepsea mining, ook gericht op Modellen beschikbaar die goede impact voorspellingen kunnen mogelijk versneld herstel van evenwicht in ecosystemen: in doen op deep sea ecosystemen. Wegnemen van onzekerheden eerste aanleg gericht op Turbiditeit, geluid, licht,fysieke in de modellering om voorspellingen van effect op ecosysteem verstoring en toxische stoffen. Ook effect van plume vorming. nauwkeuriger te kunnen doen Snel analyse door uitvoeren van 3 eco systeem impact studies Standaard protocollen om impact op ecosysteem binnen op deep sea mining: SMS deposit veld, Fosfaat veld en mineral aanvaarde grenzen te houden Ontwerptools die alle mogelijke calamiteiten doornemen Ontwerptools geaccepteerd in regelgeving conform Formal Safety assessment in de Offshore Prototypes aanwezig voor pijpen en kabels leggen en begraven Project in Arctisch gebied gerealiseerd tot 50 meter waterdiepte in Arctisch gebied en prototype tot 200 meter waterdiepte. Prototype ontwikkeld van composiet pijpleidingen of risers. Project gerealiseerd met composiet pijpleidingen. Prototype ontwikkelen van transport/buffer systeem voor Systemen wereldwijd aangeboden in combinatie met duurzame integratie van energie opwekkingssystemen op Zee. energieopwekking systemen op zee. Concept systemen ontwikkeld voor volledige onderwater Prototypes ontwikkeld voor volledige onderwater operaties (o.a. operaties zoals installatie, reparatie of verwijdering. sub ice) zoals installatie, reparatie of verwijdering. Verankeringsconstructies en methodieken gerealiseerd op Verwijderingsmethodieken gerealiseerd op milieu technisch milieu technisch geoptimalizeerde wijze. geoptimalizeerde wijze. Kleine schaal Tidal Energy park ontwikkeld Tidal Energy park standaard product (Drijvend) Golf energie converter prototype (Drijvend) Golf energie converter park standaard product Zeer groot (drijvend) Wind energie molen prototype in grotere Zeer groot drijvend Wind energie molen park in grotere waterdiepte (>50 m) in Noord Zee condities. waterdiepte in Noord Zee condities Ocean Thermal Energy Converter proof of principle Ocean Thermal Energy Converter prototype Zoetwater winning door middel van stranded energy proof of Zoetwater winning door middel va n stranded energy prototype principle Drijvend Productie platform Tandem moored LNG overslag prototype Tandem moored LNG overslag standard product Arctische operatie (carbon/environmental) foot print Arctische operatie (carbon/environmental) foot print standaard kwantificatie in Regulering All year around Arctic station keeping credible mooring All year around Arctic station keeping credible mooring concept systeem ontwikkeld prototype Large unmanned platform operations robust installations and Un manned production platform with unmanned offloading decision support ontwikkeld operations gerealiseerd Betrouwbare Lifetime extension scope gedefinieerd Lifetime extension standard in rules and regulations Marginale olie/gas veld ontwikkeling met gebruik van nieuwe Marginale olie/gas veld ontwikkeling met gebruik van nieuwe business modellen en drijvende productie concepten proof of business modellen en drijvende productie concepten principle bereikt prototype ontwikkeld Stranded gas exploitatie door middel van nieuwe technologie (bijv. bio chemisch) proof of principle bereikt Eiwit productie door middel van bio technology gerealiseerd op Eiwit productie door middel van bio technology gerealiseerd op zee op kleine schaal met drijvende productie concepten zee met drijvende productie op grote schaal (hoeveelheid en/of afmeting)

69 Schone Schepen Ambitie over 5 jaar (2016) Ambitie over 10 jaar (2021) Brandstofbesparing Nauwkeurige verbruiksmetingen continue beschikbaar (ref convenant KVNR) Hulpvoortstuwing met wind is als prototypes toegepast Methodiek voor de optimalisatie va n het ontwerp, component en configuratiekeuze in samenhang met energiemanagement wordt toegepast On board energie opslag/peak shaving in ontwerp en uitvoering gereed Operator guidance voor reisplanning in relatie tot aankomst in de haven beschikbaar (zeevaart en binnenvaart) Operationele optimalisatie van werkschepen via ingebouwde intelligentie beschikbaar Inzicht in en reductie van energiegebruik hulpsystemen Operaties en ontwerpen zijn efficienter door teruggekoppelde resultaten van verbruiksmetingen Voor relevante scheepstypen is windvoortstuwing een optionele aanvulling. Methodiek in het ontwerpproces is verfijnd Geinstalleerde vermogens zijn significant kleiner geworden door toepassing va n peak shaving en energy management Reisplannings operator guidance wordt standaard toegepast Operationele optimalisatie wordt standaard toegepast Significante reductie va n het energiegebruik va n hulpsystemen is bereikt door opgebouwde ervaring met energiemanagement systemen Energie index voor complex specials, gebaseerd op extensieve 50% reductie energieverbruik voor complexe specials database van metingen beschikbaar Ontwerp en veiligheids en uitvoeringsconsequenties slow Geoptimaliseerde ontwerpen, gebalanceerd voor slow steaming beheerst steaming en veiligheidseisen Wrijvingsweerstandreductie (wandruwheid, antifouling, milieu Wrijvingsweerstandreductie (wandruwheid, antifouling, milieu impact) tot 25 % gerealiseerd (zeevaart en binnenvaart) impact) tot 25 % toegepast Toepassing brandstofcellen bij grotere vermogens gerealiseerd Commerciele toepassing brandstofcellen Emissies (Nox, SOX, PM, ozonlaag aantastende stoffen, methaan, ammoniak, black carbon GHG, ballastwater) Toepassing alternatieve brandstoffen, waaronder LNG Geluid Schoon Falen en end of life Efficiency va n voortstuwing verhoogd met 15% Efficiency va n voortstuwing verhoogd met 25% Ontwerpmodellen ontwikkeld voor verbeterde systeemintegratie van voortstuwing en energiesystemen met design for service benadering Alternatieve hoog rendement voortstuwers (ook voor binnenvaart) conceptueel ontwikkeld Geïntegreerde toepassing va n emissiereductieopties voor scheepstypen gerealiseerd. Afvoergassenreiniging in prototypes uitgewerkt Life cycle analyse en simulatie is geaccepteerde ontwerptool Intelligente electronische systemen om ten allen tijde alle werktuigen optimaal te laten samenwerken voor een max gecombineerd rendement gerealiseerd Commerciele toepassing alternatieve hoog rendement voortstuwers Standaard toepassing van afvoergassenreinigers, ook in combinaties toegepast met beheerste interactieeffecten Life cycle analyse en simulatie is breed ingevoerd Tier III eisen worden systeemspecifiek toegepast i.p.v. Integraal benaderende regelgeving doorgevoerd componentspecifiek Beheerste brandstofkwaliteit, effecten zware metalen zijn Alternatieve brandstoftoepassing voor minimale emissies. inzichtelijk Kosten baten studie Waste Heat Recovery Systen (WHRS) beschikbaar. Regelgeving is afgestemd op energy efficiency van WHRS Design for operations uitgangspunten in Design for operations uitgangspunten in motorafstelling/ontwerp is ontwikkeld motorafstelling/ontwerp wordt standaard meegenomen in het ontwerpproces en de aflevering specs van de motoren Emissieperformance NL complex specials significant beter dan tier III Extensieve database emissies beschikbaar inclusief de Overige emissies zijn gereguleerd: PM, methane slip, ammoniak brandstof kwaliteit als input slip Uitgewerkte ontwerpen voor LNG fuelled schepen zijn LNG fuelled schepen worden voor een aantal types standaard beschikbaar toegepast Geaccepteerde en geïmplementeerde oplossingen om Dual fuel motoren geoptimaliseerd. methaanslip te reduceren Retrofit toepassingen op basis van LNG brandstof gerealiseerd Significant aandeel va n de in 2016 varende vloot is aangepast aan de dan geldende normen LNG Veiligheidsstudies, genormaliseerde bunkersystemen, opleidingen zijn voltooid en beschikbaar Toepassingen bio fuels gerealiseerd, met gegarandeerde houdbaarheid va n de brandstoffen (Verbeterde) regelgeving voor de introductie va n alternatieve Internationaal geharmoniseerde regelgeving is beschikbaar brandstoffen is gerealiseerd LNG TTC gerealiseerd, R&D programma is gestart. LNG TTC heeft sleutelpositie verworven in de internationale industrie. Permanent magneet motoren en pseudo direct drives Permanent magneet motoren en pseudo direct drives (permanent magneet geactiveerde overbrengingen) ontwikkeld (permanent magneet geactiveerde overbrengingen) toegepast Brandstof voor brandstofcellen practisch toepasbaar aan boord va n schepen. Identificatie geluidsbronnen en impact op het milieu beschikbaar Eerste reductiemaatregelen toegepast Verbeterde voorspellingsmodellen in de ontwerpfase zijn beschikbaar Risico beheersing in het ontwerp proces en operaties gerealiseerd. (Schip en lading en offshore) Scenariomodellering en nieuwe oplossingen voor calamiteitenbeheersing ontwikkeld. (containerschepen, cruise schepen, LNG schepen) Verbeterd recyclebaar platform door gebruik va n slimme materialen is ontwikkeld Brandstofcellen als hoofdaandrijving toegepast Rationele normen voor binnen en buitenboord geluid beschikbaar Toepassing va n voorspellingsmodellen in het ontwerp is standaard

70 Slimme Schepen Ambitie over 5 jaar (2016) Ambitie over 10 jaar (2021) Reductie bemanning Reductie onderhoudskosten Vergroten functionaliteit en inzetbaarheid platforms Reductie aan boord van (vracht )schepen met 20 % 10% van de (vracht )schepen va ren onbemand Decision support systemen voor kritieke systemen aan boord Decision support systemen voor de vitale systemen beschikbaar beschikbaar Shore support, ICT gebruik voor gegevens overdracht en Shore support, ICT gebruik voor gegevens overdracht en communicatie systeem beschikbaar communicatie systeem toegepast op nieuw te bouwen platforms Reductie van onderhoudskosten maritieme platform met 10 % Door met name ontwerpaanpassingen een reductie van onderhoudskosten met 25% Remote monitoring capability, Condition Based Maintenance Remote monitoring capability, Condition Based Maintenance (CBM), Remote Acces Monitoring and Control (RAMC) kritische (CBM), Remote Acces Monitoring and Control (RAMC) alle vitale systemen op afstand (vanaf de wal) gecontroleerd systemen op afstand gecontroleerd Multifunctionaliteit platforms middels modules Multifunctionaliteit platforms middels modules toepassing ontwerpgereedschap ontwikkeld en beschikbaar op een 'demonstrator' Platform functionaliteit beter afgestemd op veranderende requirements (bijv. baggeren met een dichtheid van 1,6 t/m3 mogelijk) 10% reductie downtime ten gevolge van failure en/of 25% reductie downtime onderhoud (Verdere) Verhoging van comfort en veiligheid, bijvoorbeeld Ontwikkelde methoden en ontwerpen worden standaard door geavanceerde ride control) van snelle schepen is in toegepast concept gerealiseerd Efficient en concurrerend bouwen Op drie onderdelen, te weten regie, assemblage en produktie. 40 % reductie in kosten vergeleken met buitenland. in Nederland Op al deze aspecten 25% reductie in kosten vergeleken met buitenland. 5% van het materiaal voor een platform slim en nieuw (bijv, 10% van het materiaal slim en nieuw composiet bovenbouw) Veilige schepen en platforms Goalbased legislation gebruikt als middel om nieuwe ontwikkeling toe te kunnen passen Volgens EMSA norm 10% veiliger Systemen voor remote monitoring spanningen, belastingen en scheuren zijn beschikbaar Goalbased legislation gebruikt als middel om nieuwe ontwikkeling toe te kunnen passen internationaal geaccepteerd Nederland de meest veilige maritieme natie ter wereld Systemen voor remote monitoring spanningen, belastingen en scheuren worden toegepast

71 Slimme havens Ambitie over 5 jaar (2016) Ambitie over 10 jaar (2021) Concepten en systemen voor transport uit het oogpunt van ladingafhandeling Methodiek beschikbaar voor het koppelen van ladingstromen Havenlayout en afhandelingssystemen aangepast naar aan beschikbare infrastructuur en scheepsconcepten optimale koppeling (binnenvaart/zeevaart) met als doel optimaliseren van de doorvoer van ladingstromen Verwerkende industrie rond de haven wordt optimaal bediend va nuit de ladingstromen naar de haven Schip in de haven als transport middel optimaal servicen (bunkering en onderhoud) integratie met lading afhandeling (Nautisch) Haven ontwerp, Nieuwe havens en herinrichting Verbeterde methoden om het manoeuvreergedrag van schepen te beschrijven, met name in ondiep water (Combinatie CFD en modelproeven) Geintegreerde methoden, directe toepassing van CFD in simulaties beschikbaar, waardoor optimaal gebruik van bestaande havens wordt gerealiseerd Nauwkeurige methode om oeverzuiging en schip schip Idem in bochten en onder drifthoeken. interactie te voorspellen (recht door varen) Het duurzaam ontwikkelen, inrichten en realiseren van havens en havenaapassingen, met bijzondere aandacht voor optimaal gebruik van de ruimte en goede aansluiting op het achterland, binnen de beschikbare milieu ruimte Nauwkeurige methode voor het modelleren van het in en Methode is beschikbaar in simulatiemodellen. uitvaren in sluizen. Varen door gelaagde stroming, dichtheidsverschillen Methode voor het varen door gelaagde stromingen, (zout/zoet) en slib kan worden gemodelleerd dichtheidsverschillen (zout/zoet) en slib geintegreerd in simulator modellen Verbeterde methoden om het de lokale wind te berekenen en vervolgens de windbelasting op schepen Methode voor het berekenen van de lokale wind en windbelasting geintergreed in simulatie modellen en in de simulator Verbeterde methode om het gedrag van afgemeerde schepen te Methode is beschikbaar in simulatiemodellen. voorspellen. Gevalideerde modellen beschikbaar voor het voorspellen van de veiligheid in havens, inclusief het effect van mitigerende maatregelen (voor zeevaart en binnenvaart) Optimaal en duurzaam gebruik Een geintegreerde methode beschikbaar voor het real time Methode geintegreerd in een operationeel systeem. monitoren van veiligheid en emissies van de scheepvaart. Inclusief een toepassing voor planning en evaluatie. Integraal plan (methodiek) voor een haven met minimale Integraal plan wordt algemeen toegepast emissies (denk aan walstroom, groene sleepboten etc) beschikbaar. Van data naar informatie', integratie van informatie systemen aan boord en in de haven tot een systeem. Dit systeem heeft als doel scheeps en ladingafhandeling veel verder te optimaliseren. Aspekten waar oa aan gedacht kan worden zijn slot management, beloodsing op afstand of automatisch een haven invaren. Betere systemen voor maritieme gegevensoverdracht en communicatie in het aanloopgebied naar havens Beter inzicht in de effecten van de klimaatverandering op het optreden van extreme, door klimatologische omstandigheden, gedreven omstandigheden (waterstanden, stroom, wind en golven). Dit voor zowel de havens als de rivieren. Het leveren van expertise en systemen voor duurzaam Toepassen van expertise en systemen economisch beheer van havens met minimalisering van de impact op de omgeving. Duurzaam onderhoudssysteem van havens zelf dat de Duurzaam onderhoudssysteem wordt toegepast scheepvaart niet hindert beschikbaar.

72 Bijlage 6 Research agenda Op de volgende pagina zijn de zes maritieme kennisgebieden beschreven: Hydrodynamica Maritieme constructies en materialen Maritieme systemen en processen Maritieme ontwerp en bouwtechnologie Maritieme operaties Impact op mariene omgeving Steeds wordt de volgende vraag beantwoordt: Welke researchdoelen willen we hebben bereikt? Wat willen we weten/kunnen? Daarna worden de ambities over 5 en 10 jaar weergeven. Particle Image Velocimetry (PIV) metingen aan snelheden in het schroefblad

73 Hydrodynamica Research doel over 5 jaar (2016) Research doel over 10 jaar (2021) Nodig voor Thema: Weerstand en voortstuwing Zeegang: gedrag in golven Offshore hydrodynamica Weerstandsreductie tbv brandstofverlaging dmv rompontwerp: Optimalisatie romp en appendages dmv inverse technieken Schone schepen Visceuze CFD berekeningen romp en aanhangsels mogelijk geinspireerd va nuit de aerodynamica. Weerstandsreductie dmv luchtsmering: geavanceerde experimenten en numerieke modellering luchtkamers Optimalisatie numerieke modellering luchtsmering en luchtsmering in golven Schone schepen Weerstandsreductie dmv grenslaag onderzoek: effect van Advies kunnen geven in regulier scheepsontwerp inzake Schone schepen, slimme verven/biofouling (vlakke plaat cq cylinders), lucht water minimale oppervlakte weerstand schepen mengsel Brandstofbesparing door slim gebruik van het schip: Slim gebruik: planning ETA op basis va n slim gebruik schip Schone schepen, slimme verschillende beladingscondities, effect va n zeegang schepen Voortstuwing verbeteren tbv reductie brandstofverbruik: Optimaliseer romp en voortstuwer (CFD berekeningen), dmv Schone schepen, winnen ontwerp/analyseer nieuwe voortstuwer, mbv CFD berekeningen efficiente optimalisatie theorie op zee Kennis en begrip van cavitatie en ventilatie: verbeterde Schone schepen (fuel experimenten, CFD berekeningen aan cavitatie, experimenten voor ventilatie efficiency); Slimme Cavitatie en ventilatie: detail kennis over erosieve werking luchtbellen, invloed waterkwaliteit op cavitatie (ware grootte en modelschaal), nieuwe CFD technieken voor analyse van cavitatie dynamica en ventilatie in golven schepen (onderhoudsverlaging, reductie down time) Voorspellen geluidproductie voortstuwers mogelijk adhv model Geluidsproductie analyseren tijdens ontwerpproces Schone schepen (fuel metingen en ware grootte metingen, analyse voortstuwers met efficiency); Slimme rekenmethodes schepen (verlaging geluidsoverlast en trillingen), Winnen op Zee Scheepsbewegingen stabiliseren: methodes ontwikkeld met Scheepsbewegingen: CFD berekeningen voor analyse visceuze Slimme schepen (comfort goede modellering voorwaartse snelheid voor toegevoegde effecten va n zeegang; Toegevoegde weerstand binnen 10%. en verbeteren weerstand (binnen 20% van werkelijkheid) en extreme inzetbaarheid in zware versnellingen (voor mn zeer snelle schepen en jachten). golven/zeegang) Scheepsbewegingen controleren: kennis ontwikkeling van Control: gekoppelde analyse schepen en stabilisatie systemen. Slimme schepen, lokale stroming rond stabilisatie vinnen en interne anti slinger tanks Kwantificering wave impacts tbv ship design beschikbaar: verbetering van kennis over drukken en krachten tgv golfklappen. Hydro structural: fluid structure interaction (twee richtingen!) modelleerbaar; effecten op vermoeiing afleidbaar Kennis van en voorspelling hoge en brekende golven ontwikkeld, ook rond schepen: stabiele en robuuste numerieke modellering Kennis multi body bewegingen opgebouwd; gekoppelde numerieke modellen van multi body systemen Dynamic Positioning (DP) control en optimalisatie verbeterd; begrip va n stroming, interactie voor harsh conditions (incl. ice) Goed slingerdempingsvoorspellingsmodel. Wave impact: realistische (3D) numerieke modellering luchtinsluiting en lucht in water beschikbaar verbeteren inzetbaarheid in zware golven/zeegang Slimme schepen, winnen op zee Hydro structural: fluid structure interaction (twee richtingen!) Slimme schepen, winnen voor volledige schip op zee Voorspellingsmodel van complexe golven beschikbaar: Slimme schepen, winnen kortkammigheid: numerieke modellering extreme golven, op zee deterministische golven voor generatie extreme golven; golven uit verschillende richtingen Numerieke modellen voor gekoppelde multi body systemen; Winnen op zee Ontwikkelen interactie model multi body bewegingen oiv stroom. DPcontrol en optimalisatie in harsh environment (grote golven, Winnen op zee ijs) Veilig transport van personeel voorspelbaar: kennis van Interactie modellen geintegreerd in ontwerpgereedschappen Winnen op zee interactie wind en structure Kennis van golven met richtingsspreiding ontwikkeld Kennis va n extreme golven ontwikkeld Winnen op zee, slimme schepen Begrip van Vortex Induced Vibrations (VIV) en Vortex Induced Begrip van hydro elasticiteit van slanke constructies in Winnen op zee Motions (VIM) mbv experimenten en CFD (o.a. tbv risers en combinatie met de toepassing van nieuwe materialen in VIV en offshore structures). Kennis verwerkt in verbeterde numerieke VIM omstandigheden. modellen. Kennis demping van slingerende schip, inclusief de effecten Rekentechnieken beschikbaar in ontwerpproces Winnen op zee, slimme van vloeibare lading schepen Golfmodel voor scheepsbewegingen in ondiepwater inclusief Benchmarks aangaande scheepsbewegingen in ondiep en Slimme schepen, slimme (grote) bodemeffecten ontwikkeld beperkt vaarwater beschikbaar havens Stroomturbines: analyse mbv tools voor schroefontwerp Optimalisatie va n stroomturbines Winnen op zee beschikbaar Golfenergie: modellen beschikbaarals input voor validatie van Golfenergiemodellen gevalideerd en geoptimaliseerd naar Winnen op zee golf energiesystemen relevante energiesystemen Aero elasticiteit: koppeling aerodynamische en Aero elasticiteit: volledige integratie aerodynamische en Winnen op zee hydrodynamische codes ( wind turbine design) inclusief hydrodynamische in ontwerp controllers

74 Manoeuvreren en nautiek Modellering van manoeuvreren m.n. op ondiep water inclusief Risico modellen voor manoeuvrerende schepen in beperkt vaar Slimme havens schip omgeving interactie in beperkt vaarwater (inclusief water effect half open breakwaters), voor near shore operaties en binnenvaart Modellering van manoeuvrerend schip met alle voortstuwers en Simulaties beschikbaar in ontwerpfase van het schip Slimme schepen aanhangsels in 1 simulatie inclusief alle interactie effecten Passerende en oplopende schepen: kennis van interactie Kennis van passerende en oplopende schepen in beperkte Slimme havens effecten omgeving (havens, nauwe va arwegen) Serious gaming simulaties voor extreme condities (lek Prototype nieuwe trainings module Slimme schepen schip/aanvaring/grounding) incl. realistische golf modellering Computational hydrodynamics: IJs RANS ontwikkeling voor multibody operations (free surface, Snelle RANS berekeningen gekoppeld aan grotere simulatie overlapping moving grids) programmas CFD ontwikkelingen voor fluid structure interactie, inclusief vervormba re geometrien en roosters Nieuwe CFD technieken voor nauwkeurige voorspellingen Nieuwe CFD technieken in gebruik voor detail analyse beschikbaar Optimalisatie met RANS: exploratie va n ontwerpen Optimalisatie met geadjungeerde methoden of inverse methoden Flexibele, automatische manipulatie van modellen ontwikkeld Geometrie manipulatie geintegreerd in solvers Ontwikkel fundamentele kennis van multifase ijs water Experimenten inzetbaar voor reguliere ontwerpen Winnen op zee interacties door laboratorium experimenten, inclusief het gebruik van eenvoudiger materialen voor proefneming op schaal Belasting op constructie tgv ijs condities: eenvoudige modellen Gedetailleerde modellering van ijs structure interactie, met Winnen op Zee beschikbaar voor simulatie programmas modellering van diverse ijssoorten en samenstellingen

75 Maritieme constructies en materialen Omgevingsdata (input voor ontwerp) Ontwerp Research doel over 5 jaar (2016) Research doel over 10 jaar (2021) Nodig voor Thema: Goede operationele scheepsprofielen (als input voor het ontwerptraject) Golfmodellen voor verschillende seastates (wind/golven/stroom correlaties, incl. confused sea) Kennis va n deep sea environment (o.a. chemische aspecten, corrosie, stroming) Preliminary design tool, van belasting > constructierespons > toetsing aan criteria Integrated design tool voor optimale inzetbaarheid 100% up to date scheepsprofielen via online tracking Schone/slimme schepen Database va n deep sea environment voor de Top 50 locaties die van belang zijn Idem, maar dan getoetst aan werkelijke materiaallimieten en veiligheidsfactoren Idem Life cycle assessment model, met als input de operationele Idem profielen Design tool voor hyperbare constructies op basis va n gevalideerde materiaaleigenschappen en limieten Materialen (metalen/composieten) Gevalideerde kennis van hyperbaar gedrag/eigenschappen van Aangepaste materialen die optimaal presteren in hyperbare materialen (te ontwikkelen met behulp va n het Hyperbaar Test omstandigheden Centrum) Gevalideerde kennis van arctisch/cryogeen Aangepaste materialen die optimaal presteren in arctische en gedrag/eigenschappen van materialen (te ontwikkelen o.a. met cryogene omstandigheden behulp va n het LNG TTC) Gedetailleerde degradatie en faalgegevens va n metalen (scheepsbouw, hoge sterkte staal, aluminium) en composieten Aanpassen (conservatieve) toepassingscriteria voor metalen en composieten idem winnen op zee Slimme schepen winnen op zee winnen op zee schone schepen/winnen op zee slimme schepen, winnen op zee Verbindingen, vebindingstechnieken Constructies Inspectie, detectie en monitoring Materialen met een sterk verbeterde slijtvastheid tbv de baggerindustrie en deep sea mining Ontwikkeling impact resistente plaatmaterialen en constructies Industriele toepassing impact resistente (plaat)materialen (explosies, high energy impact) Ontwikkeling van lichtgewicht constructie materialen met Brede industriele toepassing va n lichtgewicht goede brandbestendigheid (offshore, scheepsbouw, jachtbouw) constructiematerialen Gevalideerde modellen voor het gedrag van composieten in aanraking met Olie & Gas. Nieuwe materialen voor corrosie bescherming en isolatie van olie & gas pijpleidingen ontwikkeld Ontwikkeling van productievriendelijke lijm Toepassen van nieuwe gevalideerde lijmverbindingen verbindingstechnieken inclusief faalcriteria, gedrag bij complexe belastingen en bijbehorende modellering Ontwikkeling van acceptabele verouderingsmethodieken voor lijmverbindingen Ontwikkeling van snellere productievriendelijke verbindingstechnologie gebaseerd voor metalen of multimateriaal pijpleidingen Ontwikkeling van eenvoudig produceerbare slimme constructies Toepassen van eenvoudige slimme constructies waarmee het productieproces vers neld en versimpeld wordt en de kostprijs met 30% wordt verlaagd Inpassen va n zware componenten (fundaties) op lichte constructies met mogelijkheden voor uitwisselbaarheid Optimalisatie van een mix van Modulariteit en Geintegreerde Sneller en goedkoper te bouwen complexe specials constructies voor de complexe specials Ontwikkeling van unconventional structures voor nieuwe toepassingen zoals Renewable Energy, Zeebodem infrastructuur en Diep Zee Inzicht in de 'hardheid" va n (traditionele) specficaties en Hoe vertalen nieuwe materialen zich terug naar ontwerpeisen heroverweging van constructievoorschriften op basis va n diep inzicht in materiaaleigenschappen Ontwikkeling van vernieuwde criteria voor Human Limit Loads Ontwikkeling NDT inspectietechnieken voor lijmverbindingen in Operationeel toepassen va n gevalideerde NDT bouwproces en operatie inspectietechnieken Ontwikkeling van in situ monitoringstechnieken voor de kwaliteit va n coatings Ontwikkeling van monitoringstechnieken voor constructies met Toepassing van operationele monitoringstechnieken passieve sensoren Ontwikkelng van sensortechnologie en dataverwerking voor Toepassing van een online adviessysteem voor Condition Based maintenance va n structures levensduurbepaling va n structures winnen op zee slimme schepen slimme schepen, schone schepen winnen op zee winnen op zee slimme schepen, winnen op zee slimme schepen, winnen op zee winnen op zee slimme schepen slimme schepen winnen op zee slimme schepen, winnen op zee slimme schepen, winnen op zee slimme schepen, winnen op zee slimme schepen, winnen op zee winnen op zee

76 Maritieme systemen en processen Research doel over 5 jaar (2016) Research doel over 10 jaar (2021) Nodig voor Thema: Systeemintegratie modellering en Inzicht in processen va n een selectie van dynamische gekoppelde systemen simulaties Voor een selectie van gekoppelde dynamische systemen geintegreerde simulatiemodellen beschikbaar Optimalisatiemodule voor voorstuwing binnenvaartschepen (vorm achterschip en plaasting/afmetingen voorstuwers) bij beperkte diepgang Diep Zee Mijnbouw Processen Monitoring & Control Arctische Condities Van data naar informatie Energie Opwekking, Management, Opslag Mens Machine Interface Uitbreiding naar alle voorkomende systeemcombinaties Uitbreiding simulatiemodellen naar alle voorkomende systeemcombinaties Verbeterde achterschepen met rendementsverhoging van 15% Modelvorming combinatie whale tail voortstuwers en energieopwekking aan boord van binnenvaartschepen Simulatie en validatie whale tail achter geoptimaliseerde achterschepen Modelvorming alternatieve brandbeveiligings methodieken aan Alternatieve brand bestendige toepassingen gereed voor boord van (mega )jachten implementatie Security van offshore en inshore objecten (offshore, jachten, Acoustische detectmehodieken toepasbaar in alle mogelijke havens): inzicht in acoustische detectiemethodieken bij situaties toepassing met hoog achtergrondgeruisnivo Veiligheidsmodellering alternatieve veiligheidssystemen voor Generiek model, gericht op doelregelgeving, voor evaluatie zee en binnenvaart veiligheidssystemen Ontwikkeling van probablistische modellen voor inschatten Gevalideerde probabilistische modellen voor inschatten risico's en faalkansen risico's en faalkansen Modellen voor bepalen van milieu impact van statische werkende systemen Procesbeschrijving van grondbewerking van meest voorkomende materialen op gematigde diepte Procesbeschrijving van verticaal transport (twee fasen slurry) incl pompen op diepte Materiaalscheiding aan de oppervlakte Oplossingen voor energievoorziening op gematigde diepte (tot 2000 m) Gedrag va n systemen onder extreme druk, Volledig gevalideerde modellen voor bepalen va n milieu impact va n statische en dynamische systemen Volledig inzicht in grondbewerking va n voorkomende materialen op grote diepte Gevalideerde ontwerpgereedschappen voor ontwikkelen van altrenative methoden van verticaal transport Materiaalscheiding op de zeebodem; transport van vas te stof naar de oppervlakte Oplossingen voor energievoorziening op grote diepte en inzicht in processen en risico's Gevalideerde ontwerpgereedschappen voor systemen werkend onder grote druk slimme schepen slimme schepen slimme schepen slimme schepen, schone schepen slimme schepen slimme schepen, slimme havens slimme schepen slimme schepen schone schepen winnen op zee winnen op zee winnen op zee winnen op zee winnen op zee Ontwikkeling smart sensors Ontwikkeling virtual sensors slimme schepen Voorspellingsmodellen va n betrouwbaarheid/beschikbaarheid/faalgedrag op basis va n sensorinformatie Quantificering va n betrouwbaarheid va n systemen in ontwerpstadium slimme schepen Verbeterde passieve veiligheid Systemen voor actieve veiligheid slimme schepen Ontwikkeling van veilige en slimme autonome systemen Gevalideerde autonome systemen slimme schepen Systemen voor positionering va n systemen onder en boven water Betrouwbare sensoriek voor arctische omgevingscondities ontwikkelen Grenzen bepalen voor inzet systemen in arctisch milieu Methoden voor vertaling data naar informatie, meer gebruik va n wiskundige technieken Datamodel voor optimale operatie binnenvaartschepen (vaart, havenbehandeling, vaarwegmanagement) Combineren data vanuit verschillende bronnen tot nieuwe informatie (datafusie) Oplossingen voor brede beschikbaarheid data met behoud va n bescherming Nauwkeurige ingebouwde systemen voor positiebepaling onderwater Sensoriek die volledig inzicht biedt in extreme condities en effecten op systemen Ontwerpuitgangspunten voor inzet systemen met gedefinieerde performance in arctisch milieu Methoden voor determineren va n databehoefte bij gegeven informatievraag Generiek simulatiemodel voor optimalisatie binnenvaartoperatie met alle inputvariabelen beheersbaar Volledig pakket nieuwe diensten op basis va n samengestelde data Bewezen opzet va n communities voor selectief delen van data winnen op zee winnen op zee winnen op zee slimme schepen slimme schepen, slimme havens slimme schepen slimme schepen Methoden voor peak shaving en terugwinning van energie Gevalideerde methoden voor energie management slimme schepen Beschikbaarheid van efficiente systemen voor nieuwe Oplossingen voor nieuwe energiedragers als onderdeel va n schone schepen energiedragers hybride systemen. Overall model voor optimalisatie elektrische (haven)scheepvaart met inachtname totale energieketen aan Elektrische voortstuwing van havenvaartuigen optimaal realiseerbaar slimme schepen, slimme havens boord en op de wal Ontwikkeling efficient power management voor nieuwe, nieuwe generatie energie zuinige ecologisch verantwoorde slimme schepen ecologisch aantrekkelijk visserijmethodieken visserijmethodieken Oplossingen voor cryogene technologie op zee; transport, Economisch aantrekkelijke oplossingen voor cryogene schone schepen overslag en gebruik technologie Nieuwe methoden voor energieopslag Bewezen opzet va n geavanceerde energie opslag systemen. schone schepen Inzicht in haalbaarheid van autonomie: waar liggen de grenzen Oplossingen voor autonome systemen slimme schepen Ontwerpen van optimale systemen voor bediening op afstand Methoden om grenzen van informatieomvang en vorm voor operator te bepalen Methoden om de mens inzetbaar te houden, inclusief arctische operaties Ontwerpen van optimale systemen voor bediening semi autonome systemen op grote afstand Inzichten uit lucht en ruimetvaart vertaald naar maritieme toepassingen Integratie van operationele en simulatieomgeving slimme schepen slimme schepen slimme schepen

77 Maritieme ontwerp en bouwtechniek Doelgericht ontwerpen Multidisciplinaire Ontwerpomgeving Research doel over 5 jaar (2016) Research doel over 10 jaar (2021) Nodig voor Thema: Generieke, gestandaardiseerde, methode voor bepaling van Methode succesvol toegepast in praktijk door NL industrie slimme schepen, schone Measure of Effectiveness (MOE) en Measure of Performance schepen, winnen op zee (MOP) ontwikkeld en beschikbaar voor doelgericht ontwerpen van complexe specials Design for operations: analysemodellen en data uit Modellen worden door aantal ontwerpbureaus / werven in slimme schepen gebruiksfase beschikbaar voor optimaliseren voor operationeel Nederland toegepast gebruik va n het schip Goal based design: Voor drie onderwerpen uit de regelgeving Toegepast in een aantal innovatieve ontwerpen slimme schepen een equivalent goal based regelgevingskader (bijv. reddingsmiddelen, veiligheid offshore wind, veiligheid bunkeren en gebruik alternatieve brandstoffen) Design for Maintenance: Simulatie en analysemethoden van Toegepast in ontwerp en engineeringsproces binnen NL. slimme schepen onderhoudsprocessen (human factors inclusiefdisassembly) voor gebruik binnen ontwerp en engineering van complexe specials beschikbaar Het kunnen analyseren en voorspellen van de Testen mogelijkheden levenslang onderhoud door slimme schepen vervanging/levensduur op basis van data uit gebruiksfase werf/toeleveranciers (smart tags, uniek product nummer) Gestandaardiseerde informatie architectuur is ontwikkeld tbv Binnen Nederland succesvol toegepast in ontwerp en slimme schepen multidisciplinaire, gedistribueerde ontwerpomgeving bouwproces van een scheepsnieuwbouwproject Methode ontwikkeld voor systeemgericht ontwerpen op basis Methode is met succes toegepast door 1 of meer slimme schepen va n Set Based Design. ontwerpbureaus / werven binnen Nederland Ship Design in seven days: Nieuwe ontwerpmethoden voor Aantal methoden zijn met succes in Nederland toegepast voor slimme schepen versneld en nauwkeuriger ontwerpen en begroten van aantal nieuwe scheepsontwerpen. distributiesystemen is ontwikkeld en beschikbaar. Kennismanagement Methode ontwikkeld en toegepast om data om te zetten in slimme schepen informatie Methode voor het vastleggen van engineering en Methode met succes toegepast in nieuwbouwproject slimme schepen productierationale t.b.v. gebruik in eerdere fasen van een nieuwbouwproject, is beschikbaar Procesbeheersing Betere beheersing va n integrale informatieprocessen: Met succes toegepast in ontwerp en bouwprocessen slimme schepen beheersing van digitale informatiestromen en beslissingen Verbeterde prognosemethoden voor te verwachten Methode met succes toegepast in nieuwbouwproject in slimme schepen performance van zowel tijdelijke organisaties als operations Nederland ontwikkeld en beschikbaar Versnelling en automatisering va n voortgangsregistratie binnen Versnelling en automatisering van voortgangsregistratie en slimme schepen engineering en productie met terugkoppeling naar de planning, terugkoppeling naar de planning, dagelijkse update mogelijk wekelijkse update. Methode beschikbaar. Objectieve meetmethode voor het functioneren van tijdelijke Toepassing van de methode in een aantal organisatie slimme schepen organisaties beschikbaar. veranderingstrajecten Methode, geimplementeer in programma, om projectdata uit Methode met succes toegepast binnen NL industrie slimme schepen verschillende bronnen en van verschillende bedrijven te combineren is beschikbaar werkend systeem voor tagging and tracing, visualisatie van Systeem met succes toegepast bij aantal werven slimme schepen status informatie Productielogistiek Een aantal concepten ontwikkeld voor toepassing van slimme twee robotconcepten als prototype werkend slimme schepen (autonome) robots in de productie Methode voor verlagen totale nieuwbouwkosten door verbeterd Methode met succes toegepast door de industrie slimme schepen voorraadbeheer beschikbaar Bouwmethoden Innovatieve ontwerpoplossingen (materialen, verbindingen Aantal innovatieve ontwerpoplossingen toegepast. slimme schepen etc.) om productieproces te versnellen. Lijmen onderzocht en toegepast Mogelijkheden van standaardisatie binnen outfitting van Eerste toepassing va n dit proces in de productie slimme schepen schepen onderzocht en aangetoond. Concrete richtlijnen, methoden etc. beschikbaar Mogelijkheden modulair bouwen/outfitten onderzocht. Effecten Productie proces toegepast slimme schepen bekend en verwerkt in concrete voorstellen voor verbetering van het productieproces. Groener bouwen, dito slopen: kwantitatieve methodiek is Methodiek is toegepast schone schepen ontwikkeld en beschikbaar om op basis hiervan productie en sloopprocessen binnen de maritieme sector aantoonbaar groener te realiseren

78 Maritieme operaties Research doel over 5 jaar (2016) Research doel over 10 jaar (2021) Nodig voor Thema: Modellering in simulatoren en aanboordsystemen Human factors Training en simulatoren Meenemen/Terugkoppeling operaties naar ontwerp, Criteria Veiligheid Uptime/werkbaarheid Dynamic Positioning (DP) en Tracking (DT): geavanceerde Dynamic Positioning (DP) en Tracking (DT): geavanceerde Slimme schepen, Winnen regeltechnieken en feedforward voor single body gereed regeltechnieken en feedforward voor multi body gereed op zee Manoevreermodel voor ondiep water gereed op basis van Manoevreermodel voor ondiep water gereed op basis van CFD Slimme schepen, Slimme experimentele data + CFD berekeningen technieken Havens Simulatiemodel beschikbaar voor multibody interactie voor Simulatiemodel beschikbaar voor multibody interactie voor Winnen op zee kleine bewegingen grote (relatieve) bewegingen IJsmodellering mogelijk in simulaties/simulatoren met globale IJsmodellering mogelijk in simulaties/simulatoren inclusief Slimme schepen, Winnen rompbelastingen lokale rompbelastingen op zee Modellering passerende en oplopende schepen mogelijk in Modellering passerende en oplopende schepen mogelijk Slimme schepen, Slimme rechte lijn va rend inclusief bocht/drift Havens Voorspelling bewegingsgedrag op basis van radarmeting golven Voorspelling bewegingsgedrag op basis van radarmeting golven Slimme schepen, Winnen met lineaire en langkammige golven met niet lineaire en kortkammige golven op zee Voorspelling van extreme omgevingscondities (zoals freak Slimme schepen, Winnen waves) meegenomen in weersvoorspellingstechnieken op zee Modelleren van "arctische grond" bij het uitvoeren van Uitbreiding van grondmodel en interacties Winnen op zee bepaalde operaties (trenchen) Cruciale 'human factors' tijdens trainingen en aan boord bekend en meetbaar Cruciale 'human factors' tijdens trainingen en aan boord gemonitored en geanalyseerd + strategieen om deze te beinvloeden Slimme schepen, Winnen op zee Effect van scheepsbewegingen op functioneren tijdens varen Effect van scheepsbewegingen op functioneren tijdens Slimme schepen, Winnen va n schepen gekwantificeerd complexe offshore operaties gekwantificeerd op zee Eerste inzichten in risico's bij minder mensen aan boord Maatregelen bekend om risico's bij minder mensen aan boord Slimme schepen te verminderen OntwikkelenvantoolsommensenaanboordteondersteunenImplementatie va n tools aan boord Slimme schepen, Winnen bij het uitvoeren van hun taak op zee Koppeling brugsimulatoren (realtime) aan multi body Koppeling brugsimulatoren aan grote bewegingen modellen, Slimme schepen, Winnen hydrodynamische modellen (fasttime) gereed inclusief flooding analyse na aanvaring op zee ICT technologie beschikbaar om brugsimulatoren op ICT/Sateliet technologie beschikbaar om brugsimulatoren op Slimme schepen, Winnen verschillende locaties op de wereld te koppelen het schip en de wal te koppelen op zee Waarnemings en evaluatie systeem om prestaties op de brug Technologie om trainingen aan boord te begeleiden en op een eenduidig vast te leggen eenduidige manier te evalueren Methode beschikbaar voor het terugkoppelen van operationele Methode beschikbaar voor het terugkoppelen van operationele Slimme schepen criteria (op basis va n monitoring) naar het ontwerp ervaring (op basis van monitoring en human factors) naar het ontwerp Eerste versie integratiemodel voor kosten, emissies en Toepasbaar integratiemodel voor kosten, emissies en Slimme schepen veiligheid in ontwerpfase veiligheid in ontwerpfase Gevalideerde bewegingscriteria beschikbaar voor veilig varen Gevalideerde bewegingscriteria beschikbaar voor veilige offshore operaties Slimme schepen, Winnen op zee Slimme schepen, Winnen op zee Eerste modellen ontwikkeld voor het Deze modellen zijn daadwerkelijk gevalideerd en kunnen Slimme schepen, Winnen voorspellen/kwantificeren van risico's tijdens varen en offshore worden toegepast op zee operaties en het effect va n mitigerende maatregelen Eerste modellen ontwikkeld voor het realtime voorspellen/kwantificeren van risico's tijdens varen en offshore operaties Veiligheidsmodellen beschikbaar op basis van AIS Data en omgevingsinformatie Technieken beschikbaar voor werkbaarheidsvoorspelling op basis van realistische scenarios Modellen voor het realtime voorspellen/kwantificeren van risico's tijdens va ren en operaties toegepast Veiligheidsindicatoren worden gepresenteerd aan boord. Slimme schepen, Winnen op zee Slimme schepen Technieken beschikbaar voor werkbaarheidsvoorspelling Slimme schepen, inclusief modellering menselijk handelen Winnen op zee Kennis va n ijsontwikkeling in arctische gebieden Sensor en voorspellingstechnieken beschikbaar voor Winnen op zee voorspelling ijsontwikkeling Aan boord systemen Sensortechnieken voor monitoring belastingen, bewegingen, spanning en scheuren ontwikkeld Sensortechnieken voor monitoring belastingen, bewegingen, spanning en scheuren toegepast en gevalideerd Slimme schepen, Winnen op zee Remote sensing technieken geindentificeerd voor bepaling omgevingscondities (golven, wind, stroom, ijs) in N km straal rond schip ICT en sateliettechnologie geintegreerd voor maritieme gegevensoverdacht en communicatie Globale methoden voor Condition Based Maintenance (CBM) en Remote Access Monitoring and Controle (RAMC) ontwikkeld Eerste prototypes beschikbaar voor remote sensing van omgevingscondities in N km straal rond schip Eerste werkende modellen voor Condition Based Maintenance en Remote Access Monitoring and Controle toegepast Slimme schepen, Winnen op zee Slimme schepen, Winnen op zee Slimme schepen, Winnen op zee Operational support Inventarisatie va n de mogelijkheden om een schip vanaf de wal te besturen als het een haven invaart. Eerste ICT methoden beschikbaar om deel van de operatie op een schip over te nemen va na f de wal Slimme schepen overzicht van de mogelijkheden van het onbemand schip (gedeeltelijk onbemand) Eerste testen uitgevoerd en geevalueerd met onbemande schepen

79 Impact op marine milieu Research doel over 5 jaar (2016) Research doel over 10 jaar (2021) Nodig voor Thema: Winnen op zee Diep Zee Aanwijzen van karakteristieke ecosysteemelementen aan de Gedetailleerde kennis over diepzee ecosystemen aan de hand Winnen op Zee Mijnbouw hand van kennis, op hoofdlijnen, van de dynamiek, structuur en va n ervaringen opgedaan in het veld, op basis waarvan Inzicht in de basiskenmerken van de kwetsbaarheid van Gekwantificeerde kennis van de kwetsbaarheid van diepzee Winnen op Zee diepzee ecosystemen (karakteristieke ecosysteem elementen) ecosystemen (karakteristieke ecosysteem elementen) voor voor ingrepen, gebaseerd op gevoeligheid en herstelvermogen. ingrepen, gebaseerd op experimenteel bepaalde gevoeligheid De aandacht is hierbij gericht op de belangrijkste pressures: en herstelvermogen. turbiditeit, geluid, licht, fysieke verstoring en toxische stoffen Modellen(ofraamwerken)opbasiswaarvandeeersteconcrete Gevalideerde modellen voor nauwkeurige impact Winnen op Zee impact voorspellingen kunnen worden gedaan, waarbij op een voorspellingen, waarbij de onzekerheid in sterke mate is realistische manier wordt omgegaan met onzekerheden afgenomen Winnen op zee Arctisch Winnen op zee Energie Schone schepen onderwater geluid Schone schepen ballastwater Schone schepen luchtemissies Schone schepen ketenanalyse Inzicht in maatregelen die het herstel van diepzee ecosystemen Inzicht in in het veld bewezen best practices voor het herstel Winnen op Zee (of karakteristieke ecosysteem elementen) kunnen versnellen. van diepzee ecosystemen na een ingreep agv mijnbouw activiteiten Veldervaring met een basis toolbox voor diepzee monitoring Geavanceerde toolbox voor diepzeemonitoring, passend bij het Winnen op Zee (baseline en effectmonitoring) gericht op een snelle detailnivo waarop uitspraken gedaan dienen te worden over de Governance voor deepsea mining activiteiten zowel binnen als Implementatie en verfijning van governance modellen aan de Winnen op Zee buiten territoriale wateren hand van praktijkervaringen Aanwijzen van karakteristieke ecosysteemelementen aan de Gedetailleerde kennis over arctische ecosystemen aan de hand Winnen op Zee hand van kennis, op hoofdlijnen, van de dynamiek, structuur en van ervaringen opgedaan in het veld, op basis waarvan functie van arctische ecosystemen, rekening houdend met de onzekerheden in de impact voorspelling gericht kunnen worden specifieke eigenschappen van het arctisch gebied (lage weggenomen. temperaturen, korte seizoenen) Inzicht in de basiskenmerken van de kwetsbaarheid van Gekwantificeerde kennis van de kwetsbaarheid van arctische Winnen op Zee arctische ecosystemen (karakteristieke ecosysteem elementen) ecosystemen (karakteristieke ecosysteem elementen) voor voor ingrepen, gebaseerd op gevoeligheid en herstelvermogen. ingrepen, gebaseerd op experimenteel bepaalde gevoeligheid De aandacht is hierbij gericht op de belangrijkste pressures: en herstelvermogen. geluid, licht, aanwezigheid, fysieke verstoring, turbiditeit en toxische stoffen Modellen(ofraamwerken)opbasiswaarvandeeersteconcrete Gevalideerde modellen voor nauwkeurige impact Winnen op Zee impact voorspellingen kunnen worden gedaan, waarbij op een voorspellingen, waarbij de onzekerheid in sterke mate is realistische manier wordt omgegaan met onzekerheden afgenomen Inzicht in maatregelen die het herstel van arctische Inzicht in in het veld bewezen best practices voor het herstel Winnen op Zee ecosystemen (of karakteristieke ecosysteem elementen) va n arctische ecosystemen na een ingreep kunnen versnellen. Governance van offshore activiteiten in het arctisch gebied Implementatie en verfijning van governance modellen aan de Winnen op Zee (stakeholder betrokkenheid) hand van praktijkervaringen Modellen voor het voorspellen van de (cumulatieve) milieueffecten van grootschalige windparken op zee (zowel windparken op zee op basis van veldmetingen en op basis Inzicht in de (cumulatieve) milieueffecten van grootschalige Winnen op Zee constructie als operatie en ontmanteling). Opschalingsvraag op daarvan aangepast modelinstrumentarium basis van de huidige kennis over de effecten van windparken op zee Modellen voor het voorspellen van de (cumulatieve) milieueffecten van overige energieproductie op zee, waaronder golf, basis van veldmetingen en op basis daarvan aangepast InzichtindeeffectenvanoverigeenergieproductieopzeeopWinnen op Zee getijde en thermische energiewinning. modelinstrumentarium Ontwerp van ecosysteem gebaseerde ruimtelijke ordening op Toepasing van deze nieuwe doctrine ten aanzien van Winnen op Zee zee, waarbij functies (waaronder zowel natuurfunctie, ruimtelijke ordening op zee Inzicht in effecten van onderwatergeluid op marine milieu, Inzicht in de ecologische relevantie van de effecten van Schone schepen waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen kreeftachtigen, onderwatergeluid vissenenzoogdieren.vanbelangzijndebron,depropagatie en de effecten (kwetsbaarheid) Inzicht in reductiemaatregelen van opgewekt onderwatergeluid Brede toepassing va n ontwikkeld methodieken Schone schepen en effecten Analyse van de maritieme bronnen van het geluid. Wat is het Selectieve monitoring van individuele bronnen Schone schepen geluidsprofiel en hoe is dit opgebouwd Inzicht in mogelijkheden voor het vaststellen van normen, Doelgerichte reductie va n onderwatergeluid Schone schepen daarbij rekening houdend met de manieren waarop normering kan helpen bij onder controle brengen va n onderwater geluid Risico profielen voor introductie van exoten, zowel voor Aanpassing van de ballastwaternormen, rekening houdend met Schone schepen biofouling als ballastwater, uitgaande van het concept het risicoprofiel va n schepen bioregios. Inzet van bio en nanotechnologie voor ontwikkeling van anti Door inzet van innovatieve technieken en inzichten in Schone schepen fouling en andere oplossingen risicoprofielen is het risico van introductie van exoten door scheepvaart tot een acceptabel nivo teruggebracht Integrale beoordeling van de effecten van scheepvaart Internationaal geaccepteerd modelinstrumentarium voor Schone schepen emissies, waarbij rekening wordt gehouden met trade off geintegreerde effectbeoordeling va n scheepvaartemissies effecten (bv, gevolgen van de emissie van waswater uit scrubbers vs. emissie va n Sox en Nox) Onderzoek naar milieu prestaties van alternatieve brandstoffen (zoals bio brandstoffen, LNG en andere brandstoffen) Geschikte methode voor LCA ontwikkeld; inzicht in toegevoegde waarde (operationele fase vs. bouw en sloopfase) Voortzetting van het onderzoek naar milieu prestaties van Schone schepen alternatieve brandstoffen op basis van nieuw verworven inzichten Toepassing LCA is algemeen, daar waar toegevoegde waarde is gebleken Schone schepen

80 Bijlage 7 JIP Projecten lijst Op de volgende pagina zijn de in 2012 en 2013 lopende JIP s beschreven: MARIN TNO (inclusief Regelgeving en veiligheidsprojecten) IMARES

81 JIP projecten Maritiem MARIN Kennisinstituut Projectnaam Onderwerp Deelnemers Periode Totaal project MARIN Totaal private bijdrage aan JIP's per jaar 2011 = 4,250,000 EURO 2012 = 5,545,000 EURO 2013 = 6,000,000 EURO Besteed in NL Private bijdrage totaal VALID JIP Rompbelastingen van MARIN, Damen Schelde Marinebouw, 2007 2013 2,817,000 2,817,000 2,537,000 schepen 7 buitenlands U DP JIP Dynamisch Positioneren MARIN, TU Delft, 1 buitenlands 2008 2013 180,000 180,000 150,000 STA User Group Speed trials methoden MARIN, 4 buitenlands 2007 150,000 150,000 150,000 ComFLOW 3 JIP Extreme golfbelastingen MARIN, Deltares, Gusto MSC, 10 2009 2012 710,000 404,000 680,000 buitenlands HELIOS JIP Landing helicopters op MARIN, NLR, 2 buitenlands 2010 2013 545,000 325,000 165,000 schepen SPA too JIP Ship fuel reduction in MARIN, Amarcon, Vroon, Seatrade, 2009 2011 1,055,750 1,030,000 380,000 operation Imtech, 9 buitenlands HAWAII JIP Laagfrequente MARIN, Deltares, SBM, 5 buitenlands 2010 2012 270,000 75,000 270,000 bewegingen van afgemeerde schepen in ondiep water SAVE JIP Efficient va ren op beperkt MARIN, Mercurius Scheepvaart, M.van 2011 2012 308,750 308,750 220,000 water Weel Handelsonderneming, VOF Wolkap, Van Voorden Gieterij, De Waal Machinefabriek, VOF Gratie, ThyssenKrupp Veerhaven, Ca rpe Diem VOF, Bodewes Binnenvaart, Autena Marine VOF, 1 buitenlands LAURA JIP Forces on a small vessels MARIN, KM, Damen Schelde, 9 2011 2012 640,000 236,000 640,000 buitenlands ROPES JIP Effect van passerende MARIN, Deltares, Pinkster Marine 2010 2013 1,576,800 723,000 886,300 schepen of afgemeerde Hydrodynamics, Svasek, schepen Arcadis/Alkyon TRUST JIP Effectiviteit van thrusters MARIN, The Offshore Partners, 2010 2013 620,000 620,000 565,000 inclusief thruster Wärtsilä Nederland, GustoMSC, 9 interactie buitenlands REFIT2Save JIP Ontwikkeling van Energy MARIN, Wärtsilä Nederland, Van 2010 2013 1,160,000 1,100,000 663,000 Saving Devices en Oossanen, Vroon, Wagenborg validatie op ware grootte Shipping, IHC Dredgers, Damen, Stolt Tankers, 14 buitenlands FAST3 JIP Snell schepen MARIN, 1 buitenlands 2011 2014 226,000 226,000 145,000 OBELICS JIP Ontwikkeling MARIN, Seaway Heavy Lifting, Kahn 2011 2012 1,005,331 805,000 460,000 trainingssimulator voor Scheepvaart, Heerema Marine offshore heavy lift Contractors, BigLift Shipping, SMIT operaties Heavy Lifting, HMC, 2 buitenlands Sloshel User Group LNG sloshing MARIN, Shell, 10 buitenlands 2010 387,500 378,000 347,500 ShorTCrest JIP Kortkammige golven in MARIN, Shell, SBM, 10 buitenlands 2011 2014 742,500 543,000 742,500 het ontwerp van offshore constructies Monitas II JIP Ontwikkeling monitoring MARIN, SBM, Shell, TU Delft, 2010 2013 952,000 448,000 840,000 systemen voor Bluewater, Amarcon, 8 buitenlands productieschepen RENEW ABLE MIP Ontwikkeling innovatief MARIN, TU Delft, Vuyk Engineering 2010 2012 golfenergieconcept Rotterdam, Imtech, Damen, Meteoconsult Wageningen CD Ontwikkeling MARIN, TU Delft, Wärtsilä Nederland, 2011 2012 520,000 520,000 470,000 Propeller Series hydrodynamische data Damen Shipyards, 12 buitenlands base voor controllable pitch en ducted propellors MARIN / TNO Coopera tive Research Ships (CRS) MARIN Coopera tive Research Navies ECONSHIPS/EMISS: brandstofbesparing PROPDEV/BROADBAND/PR OPLOADS: schroefcavitatie en geluid SHIPSURV2: overleven van schepen in golven WHIP2/SANE: extreme golfbelastingen PROPOLAR: Schroeven in OSCAR: CFD ontwikkeling MANWAV: manoevreren in golven FREDYN: niet lineaire bewegingen en flooding MARIN, Koninklijke Marine, Wärtsilä Nederland, Damen Shipyards, TNO, 20 buitenlands jaarlijks 1,400,000 per jaar 700,000 per jaar 1,400,000 per jaar MARIN, Koninklijke Marine, TNO, 3 jaarlijks 270,000 270,000 270,000 buitenlands Nieuwe JIP's in opstart WiFi JIP: golfklappen tegen windturbines Disco JIP: hydrodynamica disconnectable FPSOs VIM JIP: Vortex Induced Motions Windjack JIP: hydrodynamica installatie jack ups Shares JIP: asbelastingen thrusters Mona Risa JIP: riser dynamic

82 JIP projecten Maritiem TNO Kennisinstituut Projectnaam Onderwerp Deelnemers Periode Totaal project Besteed in NL Private bijdrage totaal LNG Ketenanalyse Inventarisatie en TNO, Havenbedrijf Rotterdam, 2010 2011 86,000 86,000 47,000 vergeli jk van LNG en Wärtsilä Nederland, Smit en nog ca conventionele 10 andere bedrijven LNG TTC Feasability Feasability en TNO, Gasunie, Vopak, Shell en ca 20 2010 2012 707,000 707,000 256,000 Study detailontwerp van LNG anderen Test en Technology Centrum; betrfet opzet faciliteit en regelgeving Regelgeving en Veiligheid LNG LESAS study Regelgeving en TNO, Gasunie, Vopak, Shell en ca 20 2011 2013 595,000 540,000 400,000 Veiligheid rond LNG anderen bunkerstations en het bgebruik van LNG als brandstof Regelgeving en Veiligheid TNO Totaal private bijdrage aan JIP's per jaar 2011 = 1,8 MEURO 2012 = 2 MEURO 2013 = 2,5 EURO VOMAS the development of a TU Delft, MARIN, TNO, Bureau Veritas, 4 years till 2012 963,105 963,105 510,214 practical and efficient Lloyds, Damen Shipyards methodology for the prediction of the fatigue life of fast aluminium vess els i n an earl y design stage ADEPT Advanced Energy and TNO, MARIN Alewijnse Marine 2009 until 2012 1,160,000 1,160,000 660,800 Emissions Concepts on Systems, Damen Shipyards Group Ships Operating in the (project leader), MTI Holland, Coastal Zone (ADEPT). Conoship International, TU Delft, reduce ship emissions to NLDA, Wärtsilä Nederland at least the levels required by IMO FIBRE SLINGS Safety factors and failure Jumbo, SeawayHeavy Lifting, Allseas, 2010 2011 359,000 359,000 128,000 modes from rope and Heerema fibres suppliers for maritime aplications; betret Regelgeving! DOWES Dutch Offshore Wind Energy Services ATO NH, AMC, ECN and Peterson 2009 2012 PM PM PM Supply SBS Regelgeving en Veiligheid Regelgeving en Veiligheid MARITIM Bescherming ecologisch Marin, Wärtsilä Nederland, Vuyck tot 31 12 2014 8,700,000 986,334 500,000 gevoelige watergebieden engineering e.a. in Duits Nederlandse grensregio LNG/MKB/Sustainability IOP AFSUM Economically attractive Huisman Equipment, IHC, SBM 3 years 650,000 650,000 160,000 and accurate fracture Offshore/Gusto, Allseas, SSAB, substantiation method Nieuwstraten, Schielab, TU Delft, for welded High Strength TNO Steel in the maritime and offshore industry. PSPC Ballast Tank Equivalente oplossing Scheepsbouw Nedrerland, Ferus 2011 2012 300,000 300,000 180,000 Coatings voor Ballasttank Coa ti ngs Smit, Niestern Sander en nog 6 Noordelijke werven, plus vervolgtrajecten Efficient Certificeren Ontwikkelen Scheepsbouw Nederland, CMTI, 2010 2013 164,000 164,000 60,000 vereenvoudiging klassebureaus, TNO, vele bedrijven certificeringsprocessen uit scheepsbouw en subsuppliers Drag Reduction (JIP in Verminderen van TNO, reders, coatings applictateurs; 2012 2014 450,000 450,000 400,000 opzet) wrijvingsweerstand van project in opstartfase schepen door toepassing van optimale coatings R&D programma Fundamenteel Research TU's, Universiteiten, TNO IHC, Shell, 2013 2018 6,000,000 5,000,000 3,000,000 Hyperbaric Test Programma rond Allseas, Tideway, NIOZ, Imares e.a. Centrum (in opzet) hyperbarische aspecten Condition Based Ontwikkelen CBM TNO, System Integrators, 2012 2014 400,000 400,000 350,000 Maintenance (JIP in methodike met motorenfabrikanten, reders opzet) gebruikmaking van reeds aanwezig sensoren a/b Werkdrukbelasting Vervolg Shore Support: TNO, KNVR, reders, Min I&M 2013 2015 400,000 400,000 200,000 scheepsbemanning meting en evaluatie (in opzet) werkdrukbelasting aan boord voor reductie bemanning met handhaving veiligheid Slamming & dynamic Ontwikkelen on board TNO, ontwerpbureau, werven 2012 2015 500,000 450,000 350,000 Response (in opzet) meetmethodiek en voorspelling slammingsrepons om schade te voorkomen LNG brandstoftanks Ontwikkeling veilige en TNO, reders, werven en 2012 2014 500,000 500,000 300,000 aan boord van toepasbare LNG tanks toeleveranciers schepen (JIP in opzet) aan boord van schepen metaantonen equivalent veiligheid Regelgeving en Veiligheid Regelgeving en Veiligheid Regelgeving en Veiligheid Regelgeving en Veiligheid Regelgeving en Veiligheid

83 JIP projecten Maritiem IMARES Kennisinstituut Projectnaam Onderwerp Deelnemers Periode Totaal project IMARES Totaal private bijdrage aan JIP's per jaar 2011=130 KE 2012=410 KE 2013=510 KE Totaal publieke bijdrage aan JIP's per jaar 2011=130 KE 2012=480 KE 2013=380 KE Besteed in NL Private bijdrage totaal MCN Milieubalans Environmental friendly Acta Marine, TNO 2011 60 60 30 supply vessels Environmental impact Defensie NL, S, Ca 2011 2013 100 100 navy vess els Maritime impacts to be determined 2012 2013 500 500 300 MCN Blauwdruk Haalbaarheid multifuntionele platforms TNO, ATO NH, AMC 2012 2013 320 320 tbd E3 tug Ontwerp milieuvriendelijke havensleepboot Damen, Smit, Alewijnse, 2008 2011 790 790 395 TNO, MARIN Te starten in 2012 Arctic Handbook Heerema MC, Boskalis, IHC, 2011 2013 470 470 235 Bluewater, SBM, MARIN, DNV, CanaTech, TNO Towards zero impact in IHC, Boskalis 2011 2013 390 390 195 deep sea mining

84 Bijlage 8 Voorbeeld link tussen JIP s en Research Agenda (Hydrodynamica) Hydrodynamica Research doel over 5 jaar (2016) Research doel over 10 jaar (2021) Nodig voor Thema: JIPs 2012 2013 Weerstand en voortstuwing Weerstandsreductie tbv brandstofverlaging dmv rompontwerp: Optimalisatie romp en appendages dmv inverse technieken Schone schepen Grip, Refit2Save, Visceuze CFD berekeningen romp en aanhangsels mogelijk geinspireerd vanuit de aerodynamica. MoveIT, Save Weerstandsreductie dmv luchtsmering: geavanceerde Optimalisatie numerieke modellering luchtsmering en Schone schepen experimenten en numerieke modellering luchtkamers luchtsmering in golven Smooth / Pels II / STW project Weerstandsreductie dmv grenslaag onderzoek: effect van Advies kunnen geven in regulier scheepsontwerp inzake Schone schepen, slimme verven/biofouling (vlakke plaat cq cylinders), lucht water minimale oppervlakte weerstand schepen mengsel Brandstofbesparing door slim gebruik van het schip: Slim gebruik: planning ETA op basis van slim gebruik schip Schone schepen, slimme verschillende beladingscondities, effect va n zeegang schepen Voortstuwing verbeteren tbv reductie brandstofverbruik: Optimaliseer romp en voortstuwer (CFD berekeningen), dmv Schone schepen, winnen ontwerp/analyseer nieuwe voortstuwer, mbv CFD berekeningen efficiente optimalisatie theorie op zee SPA, Save Streamline, Grip, Refit2Save, Moveit, Save, CD series Zeegang: gedrag in golven Kennis en begrip van cavitatie en ventilatie: verbeterde Cavitatie en ventilatie: detail kennis over erosieve werking Schone schepen (fuel experimenten, CFD berekeningen aan cavitatie, experimenten luchtbellen, invloed waterkwaliteit op cavitatie (ware grootte efficiency); Slimme voor ventilatie en modelschaal), nieuwe CFD technieken voor analyse van schepen cavitatie dynamica en ventilatie in golven (onderhoudsverlaging, reductie down time) Voorspellen geluidproductie voortstuwers mogelijk adhv model Geluidsproductie analyseren tijdens ontwerpproces Schone schepen (fuel metingen en ware grootte metingen, analyse voortstuwers met efficiency); Slimme rekenmethodes schepen (verlaging geluidsoverlast en trillingen), Winnen op Zee Scheepsbewegingen stabiliseren: methodes ontwikkeld met Scheepsbewegingen: CFD berekeningen voor analyse visceuze Slimme schepen (comfort goede modellering voorwaartse snelheid voor toegevoegde effecten van zeegang; Toegevoegde weerstand binnen 10%. en verbeteren weerstand (binnen 20% van werkelijkheid) en extreme inzetbaarheid in zware versnellingen (voor mn zeer snelle schepen). golven/zeegang) CRS, STW Sonic, CRS CRS Scheepsbewegingen controleren: kennis ontwikkeling van Control: gekoppelde analyse schepen en stabilisatie systemen. Slimme schepen, lokale stroming rond stabilisatie vinnen en interne anti slinger Goed slingerdempingsvoorspellingsmodel. verbeteren inzetbaarheid tanks in zware golven/zeegang Offshore hydrodynamica Kwantificering wave impacts tbv ship design beschikbaar: Wave impact: realistische (3D) numerieke modellering Slimme schepen, winnen Valid, CRS verbetering van kennis over drukken en krachten tgv luchtinsluiting en lucht in water beschikbaar op zee golfklappen. Hydro structural: fluid structure interaction (twee richtingen!) Hydro structural: fluid structure interaction (twee richtingen!) Slimme schepen, winnen modelleerbaar; effecten op vermoeiing afleidbaar voor volledige schip op zee Kennis van en voorspelling hoge en brekende golven Voorspellingsmodel van complexe golven beschikbaar: Slimme schepen, winnen ontwikkeld, ook rond schepen: stabiele en robuuste numerieke kortkammigheid: numerieke modellering extreme golven, op zee modellering deterministische golven voor generatie extreme golven; golven uit verschillende richtingen Kennis multi body bewegingen opgebouwd; gekoppelde Numerieke modellen voor gekoppelde multi body systemen; Winnen op zee DISCO, Obelics, numerieke modellen va n multi body systemen Ontwikkelen interactie model multi body bewegingen oiv Windjack stroom. Dynamic Positioning (DP) control en optimalisatie verbeterd; DP control en optimalisatie in harsh environment (grote golven, Winnen op zee TRUST, udp begrip van stroming, interactie voor harsh conditions (incl. ice) ijs) Manoeuvreren en nautiek Veilig transport van personeel voorspelbaar: kennis van Interactie modellen geintegreerd in ontwerpgereedschappen Winnen op zee interactie wind en structure Kennis van golven met richtingsspreiding ontwikkeld Kennis van extreme golven ontwikkeld Winnen op zee, slimme schepen Begrip van Vortex Induced Vibrations (VIV) en Vortex Induced Begrip van hydro elasticiteit van slanke constructies in Winnen op zee Motions (VIM) mbv experimenten en CFD (o.a. tbv risers en combinatie met de toepassing van nieuwe materialen in VIV en offshore structures). Kennis verwerkt in verbeterde numerieke VIM omstandigheden. modellen. Kennis demping van slingerende schip, inclusief de effecten Rekentechnieken beschikbaar in ontwerpproces Winnen op zee, slimme van vloeibare lading schepen Golfmodel voor scheepsbewegingen in ondiepwater inclusief Benchmarks aangaande scheepsbewegingen in ondiep en Slimme schepen, slimme (grote) bodemeffecten ontwikkeld beperkt vaarwater beschikbaar havens Stroomturbines: analyse mbv tools voor schroefontwerp Optimalisatie van stroomturbines Winnen op zee beschikbaar Golfenergie: modellen beschikbaar als input voor validatie van Golfenergiemodellen gevalideerd en geoptimaliseerd naar Winnen op zee golf energiesystemen relevante energiesystemen Aero elasticiteit: volledige Aero elasticiteit: koppeling aerodynamische en integratie aerodynamische en Winnen op zee hydrodynamische codes ( wind turbine design) inclusief hydrodynamische in ontwerp controllers Modellering van manoeuvreren m.n. op ondiep water inclusief Risico modellen voor manoeuvrerende schepen in beperkt vaar Slimme havens schip omgeving interactie in beperkt vaarwater ( inclusief water effect half open breakwaters) Modellering van manoeuvrerend schip met alle voortstuwers en Simulaties beschikbaar in ontwerpfase van het schip Slimme schepen aanhangsels in 1 simulatie inclusief alle interactie effecten HELIOS Cres T, shortcrest VIM JIP, Mona Risa COMFLOW, SlosHel Hawaii Renewable Passerende en oplopende schepen: kennis van interactie Kennis van passerende en oplopende schepen in beperkte Slimme havens effecten omgeving (havens, nauwe vaarwegen) Serious gaming simulaties voor extreme condities (lek Prototype nieuwe trainings module Slimme schepen schip/aanvaring/grounding) incl. realistische golf modellering ROPES Computational hydrodynamics: RANS ontwikkeling voor multibody operations (free surface, Snelle RANS berekeningen gekoppeld aan grotere simulatie overlapping moving grids) programmas CFD ontwikkelingen voor fluid structure interactie, inclusief vervormbare geometrien en roosters Nieuwe CFD technieken voor nauwkeurige voorspellingen Nieuwe CFD technieken in gebruik voor detail analyse beschikbaar Optimalisatie met RANS: exploratie van ontwerpen Optimalisatie met geadjungeerde methoden of inverse methoden Flexibele, automatische manipulatie van modellen ontwikkeld Geometrie manipulatie geintegreerd solvers in MIP IOP IJs Ontwikkel fundamentele kennis van multifase ijs water Experimenten inzetbaar voor reguliere ontwerpen Winnen op zee interacties door laboratorium experimenten, inclusief het gebruik van eenvoudiger materialen voor proefneming op schaal Belasting op constructie tgv ijs condities: eenvoudige modellen Gedetailleerde modellering van ijs structure interactie, met Winnen op Zee beschikbaar voor simulatie programmas modellering van diverse ijssoorten en samenstellingen

85 Bijlage 9 Financiële tabel Financiele tabel Topsector Water/Maritiem 111222 Funding M Overzichtstabel Bron Entiteit 2012 2013 2014 2015 2016 totaal EL&I 7 7.6 8.7 9.6 10.4 43.3 I&M 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 3 Defensie 4 4 4 4 4 20 EU 2.1 2.1 2.4 2.5 2.8 11.9 NWO/STW 9 10.9 12.6 14.3 14.9 61.7 EFRO 1.1 1.1 0.5 0 0 2.7 Privaat JIP's/Proeftuinen 16 17.6 19.1 20.1 21.1 93.9 Totaal Shared 39.8 43.9 47.9 51.1 53.8 236.5 Publiek/Privaat Research Faciliteiten 13 5 pm pm pm 18 Totaal Privaat 283 295 306 319 331 Funding M Detailtabel Bron Entiteit 2012 2013 2014 2015 2016 Totaal Opmerkingen EL&I KAV/BTK MARIN 3.7 3.6 3.5 3.5 3.5 17.8 TNO 0.9 1.2 2 2.5 3 9.6 EL&I KB IMARES 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 2.5 DLO middelen EL&I TNO EZ Co 0.8 1.1 1.4 1.7 2 7 Cofinanciering TNO MKB 0.2 0.3 0.4 0.5 0.5 1.9 BIC en Technologie Cluster EL&I Sector offshore 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 4.5 Regelgeving & Veiligheid; indicatie I&M Sector scheepvaart 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 3 Regelgeving & Veiligheid; indicatie Defensie MARIN 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 3 op basis van projecten Defensie Thema slimme schepen 3.4 3.4 3.4 3.4 3.4 17 op basis van projecten EU MARIN 0.7 0.7 0.8 0.8 0.8 3.8 TNO 0.6 0.6 0.7 0.7 0.8 3.4 Universiteiten 0.3 0.3 0.4 0.4 0.5 1.9 UT, TUD, TUE, RUG e.a. Imares 0.5 0.5 0.5 0.6 0.7 2.8 NWO/STW NIOZ 1.5 1.9 2.3 2.7 3 11.4 NWO/STW Maritiem Onderzoek Programma 7 8 9 10 10 44 Gevraagd NWO Partnerships / OTP individueel 0.5 1 1.3 1.6 1.9 6.3 EFRO TNO 0.3 0.3 0.6 Imares 0.3 0.3 0.6 Proeftuinen 0.5 0.5 0.5 1.5 Industrie Proeftuinen 0.5 0.7 0.8 2 Industrie TU's 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 2 Industriebijdragen aan Hoogleraren JIP's (privaat) MARIN 4.8 5.3 5.5 5.7 6 27.3 grotendeels privaat TNO 2 2.5 3 3.5 4 15 Universiteiten 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 8.5 Imares 0.8 1.3 1.5 1.7 1.8 7.1 Industrie 6 6 6.5 7 7 32.5 Totaal TKI 39.8 44.1 48.2 51.1 53.8 PM Research Faciliteiten 10.5 4 14.5 Publieke bijdrage nieuwe fac., zoals HTC en Metaalkunde Industrie Research Faciliteiten 2.5 1 3.5 Private bijdrage nieuwe faciliteiten; idem Totaal Faciliteiten 13 5 18 Privaat/B2B Industrie zelf 250 260 270 280 290 1350 groei grotendeels offshore (buiten TKI) MARIN 28.5 29 29.5 30 30.5 147.5 50% internationaal TNO 3 4 5 6.5 8 26.5 groeiend naar 30% internationaal Imares 0.9 1 1.1 1.3 1.5 5.8 Universiteiten 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 3.5 Totaal niet TKI 283 295 306 319 331

86 Bijlage 10 Getekende brieven

Aan de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie De heer drs. M.J.M. Verhagen Postbus 20101 2500 EC DEN HAAG Rotterdam, 19 december 2011 Geachte Minister Verhagen, Graag wil Nederland Maritiem Land (NML) haar steun uitspreken voor het Innovatiecontract en het Topconsortium Kennis en Innovatie van de Maritieme Cluster in de Topsector Water. In Stichting NML is de hele maritieme cluster verenigd: scheepsbouwindustrie, offshore, zeevaart, zeehavens, (zee-) visserij, Koninklijke Marine, binnenvaart, de waterbouwers, kennisinstellingen en opleidingsinstituten. De Innovatie- en Research Agenda in dit Innovatiecontract is door onze deelnemers ontwikkeld en wij verlenen graag onze steun aan de voorgestelde governance. Deze zal verder worden uitgewerkt zodra de reactie van de overheid op dit voorstel bekend is. Onze deelnemers zijn gewend om met elkaar samen te werken en doen mee met de verschillende Joint Industry Projecten (JIP s) en andere samenwerkingsvormen. De ondersteuning door het bedrijfsleven van dit Innovatie contract is daarom groot. Wij vertrouwen erop dat u vanuit uw verantwoordelijkheid de hiervoor benodigde fundamentele kennisontwikkeling wilt ondersteunen. Ook verzoeken wij u de inhoud ervan onder de aandacht te brengen van uw collegae van Infrastructuur & Milieu en Defensie. Hoogachtend, Namens Nederland Maritiem Land, Drs. Arie Kraaijeveld Voorzitter vanaf 1 januari 2012 Stichting Nederland Maritiem Land, Beurs-Wordl Trade Center, Beursplein 37, Postbus 30145, 3001 DC Rotterdam, Tel. (010) 2052720, Fax (010) 205 53 07 E-maiI: info@dutch-maritime-network.nl, Internet: www.dutch-maritime-network.nl. ABN AMRO: 46.62.19.490, K.v.K Rotledam: 41136418

Maritiem Ken n is Centru m Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en lnnovatie T.a.v. Zijne Excellentie Drs. M.J.M. Verhagen Postbus 20101 25OO EC DEN HAAG Delft,2l december zef 1. Ref.: RV/mvrl934. Excellentie, Het Maritiem Kennis Centrum (MKC) is een sedert 2002 aclief samenwerkingsverband van de vier maritiem technische kennisinstellingen Marin, TNO, TU Delft en de Nederlandse Defensie Academie en leidende industrieën werkzaam in de maritieme maakindustrie en offshore te weten, Damen Shipyards, IHC Men rede, lmtech Marine, Wärtsilä en Allseas. Het samenwerkingsverband is er op gericht innovatieinspanningen te initiëren en te coördineren. Uit dien hoofde is het MKC nauw betrokken geweest b'rj de opzet en uitvoering van het dit jaar eindigende Maritiem lnnovatieprogramma (MlP) en ook nu weer bij het tot stand komen van de lnnovatie en Researchagenda in dit lnnovatiecontract. Het MKC richt zich met name op de ontwikkeling van fundamentele kennis, een noodzakelijke voon vaarde om te komen tot innovatie en valorisatie van kennis, het eerste deel in de reeks "Kennis--Kunde ---Kassa". Verder spant het MKC zich nadrukkelijk in om daar waar (internationale) regelgeving innovaties belemmert, de regelgeving te laten aanpassen. De maritieme sector werkt aljaren nauw samen op het terrein van toegepast ondezoek en valorisatie, echter de middelen voor fundamenteel onderzoek worden als ontoereikend aangemerkt om het niveau van fundamentele kennisontwikkeling op peil te kunnen houden. Wij dringen er bij u op aan om de voor de sector zo noodzakelijke fundamentele kennisontwikkeling zoals aangegeven in dit lnnovatiecontract mogelijk te maken. Mogelijk dat u ook dit innovatiecontract onder de aandacht van uw collega's van lnfrastructuur & Milieu en Defensiezou willen brengen. de stuurgroep van het Maritiem Kennis Centrum,. Kelder Maritiem Kennis Centrum, Schoemakerstraat 97 Postbus 6000, 2600 JA Delft. Telefoon: 088-8668577 Fax: 015-26273 83 rvww.maritimeknowledgecentre.com

Ministerie EL & I Landsdiep 4, 1797 SZ 't Horntje, Texel P.O. Box 59, 1790 AB Den Burg, Texel Telefoon 0222 369 366 /369 300 Fax 0222 319 674 Email henk.brinkhuis@nioz.nl www.nioz.nl Betreft: maritiem ic Datum: 19 dec 2011 Uw Ref:maritiem ic Onze Ref: BB2011 Geachte Minister Verhagen, Dit schrijven ter kennisgeving dat het Koninklijk NIOZ de aanzet tot de onderzoeks-agenda Maritiem onderschrijft, en met name mogelijke aansluitingspunten ziet in een verder tot stand te komen innovatiecontract Maritiem, met betrekking tot het thema Winnen op Zee Wij kijken uit naar verdere formulering en invulling van met name dit aspect van een innovatie contract maritiem Met vriendelijke groet, hoogachtend, Prof Dr Henk Brinkhuis Algemeen directeur NIOZ Het NIOZ is een instituut van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) ABN AMRO: 64 23 74 252, IBAN: NL69ABNA0642374252 BIC: ABNANL2A, BTW /VAT: NL002966384B01 Kamer van Koophandel Noordwest-Holland reg.nr: 41240385