Antwoorden 4 vwo 1 Wereldbeeld. 1 De olifant wordt een Aziatische tijger

Antwoorn 4 vwo 1 Wrll 1 D olifnt wort n Azitish tijgr 1 2 3 f 4 5 Eign ntwoor. Mnsn wonn onr plsti zonr wtr of lktriitit trwijl op zuiln rlm gmkt wort voor witgo (kolkstn, tv n gsfornuizn). Bijvoorl: volkingsihthi, wlvrt n krht vn ving. Bijvoorl: foto toont n rm ln zols j t vrwht, mr lt ook zin t r in rm lnn mnsn zijn i proutn kunnn kopn zols wij i in ht Wstn ook knnn. Ht wrll wort ompltr. Wrll n ht monil voslvrgstuk. Wlvrt, volking, ultuur n politik. D smnvtting n grippnlijst. Bijvoorl: Shnghi is n ouwput, norm voorrn gronstoffn, groi vn uitnlns rijvn. Gloniuw hoogouw, morn, wstrs. Shnghi is n zr gunstig glgn hvnst n moning vn n lngrijk rivir. Chin is gn morti. D volking hft vl minr insprk n in Nrln wr grot projtn oor zwrn vn urgrs jrnlng kunnn worn tgnghoun. Bijvoorl: voorl is t woonomstnighn n ht opnr vrvor vrtrn. Nl is t gzllig uurtn plts motn mkn voor nonim flts. Eign ntwoor. Ntionl: gokop riskrhtn n n norm fztmrkt. Rgionl: zr go rikr n go voorziningn (zknntrum, nzovoort). Ht ntl uitnlns rijvn nmt sts vrr f. Dt hngt smn mt ht fit t fstn tot ht gunstig glgn Shnghi tonmt. Btr voorziningn in ht orp, kinrn wrkn in Shnghi. Shnghi=ntrum, plttln=prifri. Er is n groot vrshil in ontwikkling tussn Shnghi n ht innnln. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 1

6 Evn hkn A: Mtn, B: Eonomish, C: Wr wonn w, D: Culturl, E: Vrshilln. 1= rltiv groi; 2= informl stor; 3= volkingsihthi, 4= ultuurgi, 5= ntrum/ prifri, 6= lftijsopouw. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 2

2 () Ptronn: vrshilln in wlvrt 1 2 3 4 f 5 Bnp/hoof, VN-inx n p/hoof. Vrshilln in koopkrht, informl stor wort nit mgtl, np/hoof is n gmil mt flink fwijkingn, np/hoof vrozlt rgionl vrshilln. Cntrum, smiprifri n prifri. Ht p/hoof, wnt n tl j inkomstn uit ht uitnln nit m. D wlzijnsinx is tr, omt j rm tr lvnsomstnighn kunt fmtn; ht np/hoof zgt lln its ovr gl. D wlzijnsinx, omt z ftorn rhtstrks invlo hn op lvnsvrwhting n lftisringsgr. Nl: 3= informl stor tlt nit m, 4= rgionl onglijkhi wort nit zihtr. Oplossing: A= koopkrhtpritit gruikn; B= uitgn vn wlzijnsinx. Ht p pr hoof ligt in Nrln 30 pront ovn ht Europs gmil. Grotr, wnt ht prijsnivu is in Oost-Europ lgr. Er worn mr klssn onrshin. Vnzul is n oliln. D vrshilln in wlvrt tussn gin kunnn in n ln groot zijn, mr t zi j nit n ntionl ijfrs. Brzilië. J zit in it figuur t n klin l vn Brzilins volking n groot l vn ht ntionl inkomn krijgt, zols ook op GB 186F t zin is. Dt klopt. J zit in ht figuur t ht ntionl inkomn in Hongrij vl glijkmtigr is vrl n ijvoorl in Brzilië. D Gini-oëffiiënt ligt vl ihtr ij 0. Ht tlmil in VS is ollr. Armr-grotr. Wlvrt. 6 GB 155B: Anhui is n vrtrkgi; Shnghi n vstigingsgi. GB 155C: D groi n ht p/hoof zijn in Anhui is vl lgr. GB 155D. rgionl onglijkhi. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 3

3 () Ptronn: volkingsspriing n ultuurgin 1 2 3 f 4 Bvolkingsihthi gft ht gmil ntl inwonrs pr kilomtr n trwijl j ij spriing ook kunt zin wr zij pris wonn. 1 vrshil in ntuurlijk moglijkhn, 2 gunstig of minr gunstig ligging, 3 ht kolonil vrln. Tl n gosinst. 1 Oostn vn VS, 2 Jpn, 3 Noor-Ini, 4 Wst-Europ, 5 Sirië, 6 Amzonkkn, 7 Himly, 8 Cntrl-Austrlië. D kustzons hn hoogst volkingsihthi (situti). In kolonil prio wrn voorl vnuit ht Europs morln go rikr kustzons ontwikkl (lgmn rgl). Ht zuilijk hlfron stt mr voor n klin l uit ln. Bijvoorl: migrntn hn invlo op muzik, ht tn, kling, tl n gosinst in ht vstigingsgi. Uit ht voorl mot lijkn t r n npssing vn ht oorspronklijk ultuurlmnt n niuw omgving hft pltsgvonn. GB 181C. Hirop zi j t in zuilijk sttn vn VS vl hispnis (voorl fkomstig uit Mxio) wonn. Chin: vrshil in ontwikkling tussn ht innnln n kustzon; Inonsië: vrshil in volkingsihthi tussn ht ihtvolkt Jv n unvolkt ovrig ilnn. In Chin wnt r trkt mn vn unvolkt gin nr nu l ihtvolkt gin. Chin. Islmitish wrl n zwrt Afrik. D mosk hoort ij ht islmitish ultuurgi n jongn hoort rr ij zwrt Afrik. Diffusi. Bijvoorl: morn ommuniti n torism. 1 Mli is n Frns koloni gwst. 2 In ht noorn vn Mli wonn z nomn. 3 Djnné ligt ij Nigr. 4 Hir wonn Fulni, vorn. 5 Djnné ligt in ht ovrgngsgi vn kkrouw nr xtnsiv vtlt. 6 Djnné ligt in ht ovrgngsgi vn ht islmitish n ht zwrt-afrikns ultuurgi. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 4

5 J zit ho rpmuzik zih in loop vn tij vrrit ovr VS n t rij oor ultuurmnging in Dtroit n vrint op rp ontstt. A=1, B=3, C=4, D=2. 6 stlling krt wt vint Nrln? wt vinn wij? 1 GB 85A 40%-45% m ns ign ntwoorn 2 GB 85B minr n 10% 3 GB 85B minr n 10% 4 GB 84C minr n 25% 7 Spriing: stippnkrt; ihthi: horopltkrt of isopltnkrt (hl soms n nmorfoskrt) Dn kn hij nuwkurigr ngvn wr mnsn wonn. D mst mnsn wonn iht ij z mt uitzonring vn rgio Mri. Rliëf. D vlkkr ln lngs kust zijn vl ihtr volkt n ht rghtig innnln. Nrslg. D gin lngs kust zijn in ht lgmn vohtigr n ht rog innnln. Dit is ht gi vn ost s t vl toristn ntrkt. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 5

4 () Ptronn: politik n soil wrlkrt 1 2 3 4 En intrntionl rkn stt, i ls nig mht mg uitofnn op hr grongi. Dittuur, prkt morti, morti. Als j lft nt, h j mr knsn j lvnsomstnighn t vrtrn n wnnr j nlft nt. In n ipolir systm h j tw grootmhtn, ij n multipolir systm h j mrr lngrijk politik mhtn. Europ. Oost-Europ. D Sovjt-Uni n Jogoslvië viln uitn. D lsttn vn z lnn wrn zlfstnig sttn. J zit op GB 141B t in vl sttn vrshilln tnish gropn n volkrn mt n nr gosinst wonn. Door ht kolonil vrln is hir soms n volk ovr mrr lnn vrspri of wonn vijnig volkn ij lkr in n ln. Syrië n Isrël. D invlossfrn liggn vlk ij lkr. Drij is Syrië n islmitish ln nt zols rst vn rgio n hoort Isrël tot ht joos-hristlijk ultuurgi. En ln wrin onurrrn rligiuz gropn smnlvn. Juist nit, wnt Turkij soort vl hogr op fil stts inx n (Wst-)Europs listtn. 1 In Zui-Afrik gt n vl grotr l vn jug nr shool. 2 In Zui-Afrik gt n vl hogr prntrg vn rm kinrn nr shool. 3 In Zui-Afrik zokn misjs vn vk n shool ls jongns. Zui-Afrik is n vl rijkr ln mt tr onrwijsvoorziningn. Ht vrshil in lftisringsgr zl nog vrr tonmn n it zl ht vrshil in ontwikkling vrstrkn. Milr shool. In rm lnn hft mn r mr voor ovr om zonn n go opliing t gvn. Bijvoorl: ovrvoll klssn, ook oor grk n lrrn, nuwlijks gl om ht lokl in t rihtn, grk n lrmiln. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 6

5 Vrshil in ntl lgnklssn n vrshil in klssngroott. Krt B, wnt hirop lijkt ht prolm vl klinr n op krt A. Onjuist. J wt nit hovl mnsn in z wijkn wonn. Crtogrfish: onvrij lnn hn n fl prs klur gkrgn; gltlijk vrij lnn vlln minr op. Gogrfish: tot onvrij lnn horn tw hl grot gin, nmlijk Rusln n Chin. 6 Ht wstrs ultuurgi is ht mst mortish, ht islmitish ultuurgi is ht minst mortish. Ht ntl lnn is snl tognomn n ht ntl vrij lnn is strk gstgn, trwijl ht ntl onvrij lnn is gl. D lngrijkst oorzk is ht uitnvlln vn voormlig Sovjt-Uni n Jogoslvië in mrr niuw sttn. Onvrijhi. Grk n mortish ghlt vn sttn. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 7

5 Ptronn in Ghn n Tunsië 1 Eonomish: koopkrhtpritit Dmogrfish: lvnsvrwhting Soil: lftisringsgr, wlzijnsinx In n rijkr ln kun j voor n ollr minr kopn n in n rmr ln. 2 1= sovrin stt, 2= ultuurgi, 3= wlzijn, 4= rgionl onglijkhi, 5= iffusi, 6= np, 7= soil onglijkhi, 8= informl stor, 9= prifri. 3 4 5 Op ron 18 zi j t ht noorn vn Ghn islmitish is. Omt mn uitgt vn lnn. D islmitish ultuur is vnuit ht noorn ovr ln vi Shr ht ln innngkomn, hristlijk ultuur ovr z vnuit wstrs lnn. Dz misjs zijn op wg nr n rmoni (inititirit) wrij z worn opgnomn in vrouwngmnshp n voortn ls volwssn vrouw mtlln. Aulturti. D nrslg nmt nr ht zuin sts mr f (GB 163C). Alln xtnsiv vtlt (GB 166A) is nog moglijk. Dz vorm vn lnouw stt slhts n lg volkingsihthi to. Vn zui nr noor. Op krtn zi j t nrslg fnmt n j in ht noorn in n stpp trhtkomt. J, j zit t vnf kust volkingsihthi lt. Ntuurlijk omstnighn hn invlo op volkingsihthi. Vrshil: op htrgron zi j n inlns lmnt (romrissn) n op voorgron zi j wstrs toristn. Vrn: mn mt romrissn vrint n toristn oor z n ritj lngs ht strn n t in. Informl stor. Tunsië ligt vl ihtr ij Europ, wr mst toristn vnn komn. Door wrlwij onomish risis gn mnsn minr (vr) op vknti. D volksopstn wrij prsint ht ln wr uitgjg. Door politik onrust lvn toristn wg. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 8

6 7 2002 ws ht jr n nslg vn 11 sptmr 2001 oor Al Qi in VS. Vl toristn lvn ton wg uit it islmitish ln. In 2009 ztn w wrlwij in n onomish risis. Ook Tunsië h r vl lst vn. Door volkingsgroi vrmpt groi vn ht np. In i lnn riht migrti zih vnuit ht innnln op stn lngs kust. D situti op ht plttln is slhtr n in st n kust (oorzk). Ht gvolg is t vl migrntn nr stn in kustzon trkkn (gvolg). Bron 23. Hirop zi j t ht inkomn in ht innnln vl lgr is n n kust. Op volkingsspriing, wnt volking wort onvnwihtigr ovr ht ln vrl. Tunsië is n Frns koloni gwst n Ghn n Brits (situtishrijving). Migrntn uit x-kolonis rihtn zih vk op ht vrogr morln (lgmn rgl). 8 n A: Bijvoorl ron 20 n ron 23 Als j ijvoorl mr klssn mkt, krijg j n nuwkurigr l vn ruimtlijk spriing. B: Bron 16 of ron 20 Zowl in Ghn ls in Tunsië zi j t lngrijkst migrtiwging vrloopt vn ht plttln nr st. C: Bron 17 In z ron ls j t Ghn nt ls in kolonil tij nog strk fhnklijk is vn wstrs lnn n t nt ls vrogr Ghns xport voorl stt uit gronstoffn. D: Bron 20 Hirop zi j t volkingsihthi lt nrmt j vrr nr ht rog zuin fzkt. E: Bron 18 Op z ron lijkt xtrn invlo op gosinstn vn Ghn. F: Bron 23 Door in t zoomn zi j t r innn Tunsië grot vrshilln in inkomn zijn tussn rgio s. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 9

6 () Smnhng: ontwikkling n wrk 1 D ovrgng nr lnouw, inustriël rvoluti n ovrgng nr instnmtshppij. D ntrumlnn. D ropsvolking in ntrumlnn wrkt voorl in instnstor. Vn sunir nr trtiir (n qurtir) stor. 2 D Ht vrshuivn in wrl vn vrling vn ropsvolking in loop vn tij. - lttr ijfr ln (voorl) -s-p A 3 Mlisië s B 2 Mrokko p C 4 Duitsln D 1 Angol p E 6 VS F 5 Brzilië s f Doorshuivn in storn. 3 4 Arisintnsif. 1 D prijzn vn gronstof stijgn vl minr snl n vn ht inprout, us Groot- Brittnnië vrint ht mst. 2 D prijzn vn onwrkt th kunnn op wrlmrkt strk shommln wroor ht inkomn vn ht ln zr onrglmtig is. 3 D thoogst kn mislukkn wroor ht inkomn in één klp lt. Klopt, wnt Liië xportrt volgns GB 213D mr n 30 pront vn zijn xport nr één ln. Dt glt nit voor Algrij. D lnn shikkn llml ovr grot voorrn gronstoffn of nrgi. Op ron 24 zi j t Zui-Afrik rijkr is n nr lnn. Zijn onomi is hogr ontwikkl n minr gronstoffhnklijk. 1 Chin invstrt vl in infrstrutuur vn i lnn. 2 Chin xportrt vl inustriproutn nr i lnn. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 10

5 Eign ntwoorn, mr r mot sts n vrn zijn tussn wlvrt n vrling vn ropsvolking. Binnn n ln kunnn grot vrshilln voorkomn. In n strk grrish ln ls ijvoorl Ini wrkn in n mgst ls Mumi mst mnsn in trtiir stor. Bijvoorl: ho grotr ht nl vn grrish ropsvolking, ho rmr n ln. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 11

7 () Smnhng: ontwikkling n mogrfi 1 2 A=5, B=7, C=8, D=4, E=2, F=3, G=6, H=1. Armo, hog zuiglingnstrft, grk n onrwijs, jong lftijsopouw, ultuur. D ovrgng vn n hoog goort- n strftijfr nr n lg goort- n strftijfr. Op kort trmijn zijn voorziningn (wonn, onrwijs, vosl) om l z mnsn op t vngn onvolon n op lngr trmijn is r t winig wrk. 1 D wrlvolking groit n 1950 xplosif. 2 En sts grotr l vn wrlvolking woont in ontwikklingslnn. 3 N 1970 lt groi prontul. In ontwikklingslnn lt ht strftijfr n 1950 snl, mr in tgnstlling tot rijk lnn lijft ht goortijfr hoog. N 1970 lt vruhtrhi wrlwij. D prontul groi nmt f, mr gt wl ovr n sts grotr volking zot in solut ntlln r nog hl vl mnsn ijkomn. A J zit n ontwikkling in tij, mr ook ho z ontwikkling voor vrshilln gin nrs vrloopt. 3 B. In rm lnn h j n vl jongr volking. Pr 1000 inwonrs is strftkns vl klinr n ij n vrgrijs volking. Omn is n oliln mt n hoog np/hoof mr ook n strng islmitish n tritionl ln wrij n groot gzin lngrijk wort gvonn. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 12

4 ftorn vn invlo op goortijfr mogrfish onrwijs rligi ultuur gzonhissituti rmo Azmr Azmr trouwt hl jong; in Ethiopië vl vrouwn in vruhtr lftij. Azmr is nlft n lrt ps n ht htst kin its ovr voorhosmiln; Azmr is huisvrouw. Azmr is islmitish n hog vruhtrhi wort rin op prijs gstl. En groot gzin gft in Ethiopië vl nzin. D hog zuiglingnstrft stimulrt ht goortijfr. Azmr lft in n rm ln; ht hn vn vl kinrn is ook n onomish voorl. Fmk Fmk trouwt op hr 29st; in Nrln n vl our volking. Juith is go opgli n wt lls ovr voorhosmiln; Fmk mkt rrièr. In Nrln hft ht gloof gn invlo mr op vruhtrhi. D Nrlns ultuur is rr griht op klin gzinnn. Nrln knt n zr lg zuiglingnstrft. In Nrln hn w uitstkn soil voorziningn; kinrn h j nit noig ls ougsvoorzining. 5 f J zit n gzin mt één kin. D ornvolking nkt t n zoon vn mr wr is ls hulp op orrij n om ht rijf ltr ovr t nmn. Bovnin mot j voor n ohtr n ruissht tln ls z trouwt. Tritionl gft n zoon mr nzin. Er komt n norm tkort n huwr misjs. In 1978 kn Chin n zr jong volking. D misjs komn vnf 2000 in vruhtr lftij n krijgn kinrn. D lftijsgropn gorn n 1980 zijn klinr n i rovn. 1 Vrhogn vn kinrijslg. 2 Blstingvoorln voor grotr gzinnn. 3 Grtis opvng vn kinrn voor wrkn mors. 6 1=2, 2=3, 3=3, 4=4, 5=1, 6=1, 7=3, 8=3. Ho hogr wlvrt, ho lgr vruhtrhi. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 13

8 () Smnhng: ontwikkling n vrstlijking 1 Vrstlijking (urnisti) is ht pros wrij n grotr l vn volking in st gt wonn. Dt ruk j uit in urnistigr. D snlhi wrm t pros pltsvint, ruk j uit in ht urnistitmpo. D grootst st in ht ln i op tl vn trrinn nr stn ovrhrst. Suurnisti. Als hij migrrt nr Csln n nr Amstrm. D 2 Urnisti in rm lnn oorzkn gvolgn ruimtlijk gvolgn 1 D snll trk vn ht plttln nr st. 2 D trk vn klinr stn nr grootst st. 3 D strk ntuurlijk groi in st oor jong lftijsopouw. 1 Snll groi vn stlijk volking. 2 Ontstn vn mgstn n primt itis. 3 Uitijn informl stor. 1 Strk uitriing stlijk gi. Suurnisti in rijk lnn 1 Ontvluhtn vn rukk st. 2 D tognomn moilitit. 3 D suurnisti vn rijvn. 1 Vrtrk jong gzinnn uit st. 1 Vrihting vn infrstrutuur. 2 Ontstn vn suurs. 3 Cntrum: 1 3 9 Smiprifri: 4 7 Prifri: 2 5 6 8 Door inustrilisti kwmn r lnouwmhins op mrkt i hnri in lnouw vrvingn. D vrijgkomn lnrirs konn ls inustririr in st n slg. D slht lfomstnighn op ht plttln. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 14

4 D (gshtt) groi vn stn tot 2025. In lnn i n z grnzn zijn grot stn kustpltsn (situti). Dt is ht gvolg vn ht kolonilism: hvnstn wrn knooppunt/ oorgfluik tussn ht morln n koloni (lgmn rgl). Bijvoorl: grk n huisvsting, ovrlst infrstrutuur (wgn, riolring,rinkwtr), grk n wrk, grk n voorziningn zols gzonhiszorg n onrwijs. 5 knmrk Wijk ligt vlk ij n vligvl. D huisjs zijn gouw vn fvlmtril. Gn strting, lktriitit of riolring. En mvrouw lt moil. typish voor slum omt Krottnwijkn worn vk illgl gouw op ongunstig plkkn wr rgulir ouw gn lngstlling voor hft. D wonrs zijn rm mnsn i gn ur ouwmtriln kunnn tln. Slums zijn vk illgl. D gmnt lgt hir gn voorziningn n. Voorl n rn. Op grfik ij ht krtj zi j t voorl Mumi Suurn (rn) strk is ggroi. Ook krottnwijk uit figuur 14 ligt n rn vn st. Vligvln liggn mstl uitn st. 6 Azië. Rgl: ho lgr urnistigr, ho hogr ht urnistitmpo. Ho rmr ht ln, ho lgr urnistigr. GB 202G n 203D. Zui-Amrik. f Bijvoorl GB 212A. Vrn: ho mr mnsn in lnouw wrkn, ho hogr ht urnistitmpo. D vrklring is, t in rm lnn nog vl mnsn in lnouw wrkn. Arm lnn knnn n hoog urnistitmpo. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 15

9 Smnhng in Ghn n Tunsië 1 A=22%, B=22, C=85%, D=3,6. D rgl klopt, wnt j zit t in Nrln ht nl vn ropsvolking wrkzm in lnouw ht lgst is n in Ghn ht rmst ln ht hoogst. A, C. 2 3 Ghn hoort tot rm lnn. J zit t nog n groot l vn ropsvolking in lnouw wrkt. Dt is typish voor rm lnn. D pijl in ron 35 gft n, t in Ghn ropsvolking vnuit lnouw oorshuift nr inustri n instnstor. J zit t Nrln vrr is opgshovn in rihting vn n instnmtshppij. Dt is n tkn vn hogr wlvrt. Op ron 18 zi j t Bolgtng in ht islmitish l vn Ghn ligt. D islm hft nog vrij tritionl opvttingn ovr opliing vn misjs. Nr shool gn pst r nit ltij in. D Als j uitzoomt zi j t ht noorn vn Ghn grnst n islmitish lnn wr r wl n groot vrshil is in shoolzok tussn jongns n misjs. Noor-Ghn pst r tr ij n ij rst vn Ghn. En hoog prntg vn Tunsish jug wort go opgli, mr r zijn hls t winig nn. 4 A n D. Bijvoorl n grntiprijs voor o gvn. D mkrs n vrkoprs vn hool vrinn ht mst n o. D. D onomi is minr fhnklijk vn n of nkl xportproutn mr tgnwoorig mr ivrs. D kwtsrhi is gl. 5 Ht stlijk ptroon vn Nrln is vl vnwihtigr. In Tunsië springt hoofst Tunis r ht uit. Tunis is ht kr zo groot ls tw st Sfx. J kunt hir sprkn vn n primt ity. C, E, G. Ht vrshil zl wrshijnlijk klinr zijn wnt in ron 36 zi j t stlijk volking vn Ghn snl tonmt. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 16

6 Ongvr 25 jr gln, wnt j zit in lftijsopouw vn Tunsië t grop vnf 25 jr klinr in ntl is n lftijsgrop rovn. Nrln hf n vl our lftijsopouw n Tunsië. D strftkns vn our mnsn is uitrr hogr n vn jong mnsn. 7 Bijvoorl: ij n lg koopkrht zols in Ghn pst n hog vruhtrhi. J zit n ook t ht goortijfr hoog lijft trwijl ht strftijfr snl lt. Ht gvolg is t ht ln n zr jong lftijsopouw knt. Dt plt hr positi in ht mogrfish trnsitimol. Nrln: 1 2 7 8 Tunsië: 3 4 Ghn: 5 6 9 8 I=F, I; II=A, M; III=D, H; IV=C, G, K; V=B, E, J, L.... snll ntuurlijk volkingsgroi. Ht goortijfr is nog hoog mr ht strftijfr is flink gl. Dt glt ook voor zuiglingnstrft. D snll volkingsgroi is zihtr in pirmivormig lftijsopouw. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 17

10 (s) Voslzkrhi n voslprouti 1 2 3 4 5 Kwntittiv hongr: hongrsnoo. Kwlittiv hongr: onrvoing. Hongr lit tot n lg gmil lvnsvrwhting n n hoog kinrstrftijfr. Omt op ht plttln winig nr stnsronnn of inkomnsmoglijkhn zijn. Bovnin zijn mnsn r rm n hn z vk gn gl om vosl t kopn. Omt j in n vruhtr rivirlt hogr lnouwoprngstn ht pr htr. Droor kunnn r mr mnsn lvn zonr sh n t rihtn n lfomgving. C Bijvoorl: in n wlvrn ln kunnn kunstmst, irrigti n mhins gruikt worn, wroor oprngst grotr is. Droor kunnn r mr mnsn lvn zonr rgkrht vn ht gi t ovrshrijn. A monil. B ntionl. C rgionl, lokl. D gron n gntish rvoluti. D gron rvoluti zorg voor gwssn i mr oprngn, onr nr oor tr zigo n gruik vn kunstmst. D gntish rvoluti zorgt rvoor t gwssn tr stn zijn tgn ziktn, slht tlomstnighn nzovoort. Alln rijk orn konn mon, rm nit. Droor ontstonn grotr vrshilln tussn rijk n rm. Voorl rijk lnn konn vrniuwingn topssn, rm lnn nit. Prntg vn volking onrvo, prntg onrgwiht vn kinrn jongr n 5 jr, strftijfr vn kinrn jongr n 5 jr. 1,02 miljr is 15 pront vn 6,8 miljr. J kunt ht nit gmkklijk zggn omt in Afrik rnst vn hongr vkr (xtrm) lrmrn is, mr in Azië is ht ntl mnsn t onrvo is vl hogr. D mnsn zijn mgr, kling is vrsltn, oogst is mgr. GB 166D. Bvolkingsgroi n groi vn voslprouti. Bijvoorl Dmortish Rpulik Kongo, Mgskr, Sngl, Sirr Lon of Gon. D Dmortish Rpulik Kongo. D Dmortish Rpulik Kongo hft ijn gn vtlt; r is voorl zlfvoorzinn kkrouw n in Ethiopië zijn vhoun volkrn. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 18

6 D FAO n volkingsgroi. D volking nmt zo snl to t voslprouti t nit kn ijhoun. D wstrij is ij voort vrlorn, onnks thnologish vrtringn. Eign ntwoor. Er zijn vrshilln ntwoorn moglijk. M ns: wrlvolking zl nog zr strk tonmn. M onns: r zijn ook mnirn wrop situti kn vrtrn: goortprking, minr vrspilling, topssing vn niuw thnologiën, nzovoort. C n D. 7 8 Ht prntg onrvo mnsn lt, mr ht solut ntl onrvon stijgt. Ini n su-shr Afrik ltn hl uilijk zin t ht prntg onrvo mnsn lt,mr ht solut ntl onrvon stijgt. (In nr ln vn wrl, zols Nigri, rst vn Azië n Pifish rgio n in Ltijns-Amrik n ht Min- Oostn n Noor Afrik lt ook ht solut ntl onrvon.) D volking is r strkr tognomn n voslprouti/ rmo is r strk tognomn. Ht inwonrntl vn Ini (mr n 1 miljr) n Nigri (mr n 120 miljon) mkt n groot l uit vn volking vn z ontinntn, rom worn z prt vrml. gi hulpronnn volkingsihthi wlvrt A stpp, rog svnn lg mr n 74,2% onr rmogrns B C stpp, rog svnn stpp, rog svnn, n groot mr nij hoog 46-55% onr rmogrns lg minr n 46% onr rmogrns Voorl A n B lopn grot kns op ht ovrshrijn vn rgkrht. Situtishrijving: ll ri gin liggn grotnls in rog svnn/stpp n ntuurlijk hulpronnn zijn r volgns tls gring; voorl zlfvoorzinn lnouw n xtnsiv vtlt mt n ntl oliplm- of rnotnplntgs. Dt tknt t rgkrht vn ntur gring is. D rmo is in A ht grootst. In gi A n C is volkingsihthi lgr n in B. In gi B is volkingsihthi ht grootst. Algmn rgls: ho gringr wlvrt n ho hogr volkingsihthi, ho grotr kns op ht ovrshrijn vn rgkrht. Bijvoorl: oor t invstrn in voslprouti ijvoorl oor irrigti, tr vvor of rosistrijing kn proutivitit vn ht ln omhooggn. Droor kunnn r mr mnsn vn oprngst lvn, of kn r n hogr wlvrtsnivu rikt worn. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 19

Voslzkrhi is t r volon n kwlittif go vosl is voor irn. Mr ook l wort r in n gi volon gprour, n is toh vk rmo vn n l vn volking zo groot t zij ht vosl nit kunnn kopn. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 20

11 (s) Voslzkrhi n soil-ulturl ftorn 1 Shv gronzitvrhouing tknt t winig orn vl ln zittn n vl orn winig. - Zi grfik hironr. f g Ln A. Dr hn minr mnsn mr ln n wijkt grfik ht mst f vn n glijk vrling. Bij n rg shv gronzitvrhouing is r ook grot soil onglijkhi: winig rijkn zittn vl n hn n ook vl mht; vl rmn zittn winig n zijn mhtloos. Irn kn n stntj ijrgn. Vk wrkn n pr mnnlijk fmililn in st. Zij ln hun inkomstn mt nrn. 2 Politik instilitit, trritoril onflitn, htrstlling vosllnouw oor rgring. 2, 1, 6, 8 n 4. Als j nit wt of j gron volgn jr nog mg phtn, g j nit invstrn in ijvoorl irrigti of ht plntn vn vruhtomn. Er zijn vrshilln rnn. Ht kost vl gl, oprngst lvrt minr op n invstringn in inustri of xportgwssn, n in rgring zittn winig mnsn i lngn vn ht plttln hrtign. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 21

3 Krt: zlfvoorzinn kkrouw n xtnsiv vtlt, mr ook hnlsgwssn (= ommriël prouti) ls kton, rnotn, oliplm, ls, koffi n o. Vrshilln ntwoorn moglijk. ntuurlijk onomish politik soil-ulturl roogt, plntnziktn, ontossing, omgrti, vrwostijning, slht wr, sprinkhnnplg (xtrm) rmo, grkkig lnouwinfrstrutuur, roof/nitn, tkort vosl politik instilitit, onthmn, onvilighi, vluhtlingn, onflit, vrnitig infrstrutuur lg opliingsnivu, nlftism Vrshijnsln n gin vnuit mrr imnsis shrijvn n nlysrn (ntuur, onomi, politik, ultuur). Vrshilln ntwoorn moglijk, mr nk t vl oorzkn ignlijk wortln in t winig nht vn politik. En nk t finniël of thnish oplossingn lln wrkn ls politik r ook htr stt! Prolmoplossn vrg. 4 A, C n D. 5 Soil-onomish strtifiti op ht plttln vn Mlwi. Op sis vn zit: ln, v n spulln. A n D. Hij is fhnklijk vn wrk ij n grootgronzittr, krijgt t winig gl vn hnlr n mot smrgl tln n mtnrn. Zij mot in hr ntj wrkn n voor hr kinrn zorgn. Dr hft z nit gnog tij voor. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 22

6 Eign ntwoor. Bijvoorl: 5.30 uur: wtr hln 12.30 uur: nr mrkt 18.30 uur: gitn vorn 6.30 uur: rnhout hln 13.30 uur: vrkopn op mrkt 19.30 uur: tn srvrn n gzin 7.30 uur: ontijt srvrn 16.30 uur: grn stmpn voor ht tn 20.30 uur: rf vgn 8.30 uur: op ht ln wrkn 17.30 uur: tn srvrn n rinkn mn mt vrinn 22.30 uur: slpn 7 Kis uit: y n kinrn vrzorgn n n nzovoort, hr ign prsoonlijk vrzorging, ht kokn, ht wssn vn kling, zlf tn kopn nzovoort. Door ht grot gzin is vrouw vl tij kwijt n vrzorging. Z kn mr winig tij wrkn n vrint us winig. Er is gn gl (of hulp) om zorg voor ht gzin t vrgmkklijkn. Droor lijvn z rm n mot vrouw lng gn wrkn. Als kinrn gn wrkn n gl vrinn wort ht lvn vn z vrouw mkklijkr. Of wnnr mn in st gt ijvrinn n gl nr huis stuurt. Er zijn vl voorln moglijk. Lt op t j in j ntwoor ri hooftgoriën onrshit én t j link mt voslzkrhi lgt. 1 D soil onomish strtifiti: rmn zijn fhnklijk vn rijkrn. Bijvoorl phtr i nit wt of hij volgn jr nog kn phtn. D phtr invstrt nit in n irrigtisystm, zot oprngst vn zijn ln gring lijft n r n tkort n vosl is. 2 D gzinssituti: r is vk n tkort n volwssnn i én inkomn inrngn én voor kinrn kunnn zorgn. Bijvoorl ls mnnn migrrn, lijvn vk lln mors ovr om voor ll kinrn t zorgn, n zij motn n ook nog voor inkomn zorgn. Dr is t winig tij voor, zot r nit volon vosl is voor kinrn. 3 D politik omstnighn: r is vk politik instilitit. Bijvoorl ls r n urgroorlog is, wroor mnsn hun lnouwgron motn vrltn, nit kunnn oogstn n us n vosltkort hn. Voorl lnlozn op ht plttln, vrouwn n kinrn. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 23

12 (s) Glolisring 1 En Nrlns ko t uitnlns proutn uit hl wrl. Vosl kn nkzij glolisring wrlwij worn gïmportr. Vosl is us nit lln mr shikr in ht sizon t ht in Nrln groit. Door tr n gokopr trnsport (oorzk) kn ht vrvor vn vosl ovr grotr fstnn pltsvinn zonr t ht vosl rft (gvolg), n oor morn ommunitithnikn (oorzk) kunnn hnlrn tr ovrzin wr ht vosl ht gokoopst gprour kon worn (gvolg). Droor is hnl in vosl wrlwij tognomn (gvolg). Ht gt om umping: zulk grot susiis n orn t z hun prout voor lgr prijzn op wrlmrkt kunnn rngn. J shrmt mt importhffingn orn tgn gokop onurrnti. 2 Mgr mnsn: orn in ontwikklingslnn; in pk: Europs politii. Ht EU-lnouwli vorrt umping, wroor ht stn vn orn in rm lnn wort rig. A 1 C; A 4 B; A 5 B; B 3 D. Eign ntwoor. 3 Antwoorn kunnn vrshilln: lngrijk is om logi t zin vn oorzk n gvolg: 3 4 7 8 6 11 5 10 2 9 1. D onrlijk hnl in lnouwproutn tussn Europ n Afrik. Europ susiirt prouti n xport wroor Afrikns orn up worn 4 5 II n III. Ht volkingsntl in z jrn. Informti: ht rltiv ntl onrvo mnsn in Vitnm is tussn 1979 n 2001 gl vn 33 pront nr 18 pront. Onrvo zijn ijvoorl rm orn i zlfvoorzinn lnouw rijvn of inwonrs vn krottnwijkn in st. Zij motn vosl kopn, tgn n hogr prijs, us zijn z slhtr f. Alln grot op xportgriht orn profitrn. Importhffingn n xportsusiis. Hun proutn zijn t uur oor hog kostn. Exportsusiis. 6 Zin 2, 3, 5 n 6. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 24

7 D WTO gt lln ovr hnl: tr. Lnouwsusiis hn lln inirt mt import of xport t mkn. B. Born i lnouwsusiis krijgn, prourn voor n kunstmtig lg prijs. Z onurrrn mt orn i gn susii krijgn n i gn fillit. 8 9 1 t vl 2 uur 3 koopt 4 uur 5 gokoop 6 gokoop 7 huiig D Amrikns trw hft n hog kostprijs (oor hog slrissn, hog kritkostn n strng vilighis- n miliuisn). Droor kunnn zij i trw ijn nit vrkopn op wrlmrkt. Ht is us ntrkklijk voor VS om z trw ls ontwikklingshulp t shnkn. Dn volo j n j vrplihting ls rijk ln om hulp t gvn én j hlpt j ign orn vn uur gprour trw f. Ht ntl mnsn t in lnouw wrkt nmt f in smiprifri n ntrum (uitstoot). In prifri nmt ht nog to (oor strk volkingsgroi op plttln). D proutivitit vn lnouw nmt to in ntrumlnn n smiprifri. In prifrilnn nmt proutivitit vk f. D voslzkrhi is voorl fhnklijk vn rmo. D voslprouti nmt to in smiprifri n ntrum. D voslzkrhi nmt f voor rm mnsn: zij lvn zowl in prifri ls in smiprifri n ntrumlnn. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 25

13 (s) Voslzkrhi n ontwikklingshulp 1 Biltrl: go rltis tussn lnn; intrntionl orgnistis: mr skunighi, gl n invlo; ngo s: wrkn irtr mt olgropn. All ri. Noohulp: 3 n 5; projthulp 1, 2 n 4. Goo govrnn. Omt mnsn nrs vn hulp fhnklijk worn n hun kkrs nit mr zlf ouwn. f Gonn hulp: ij 1 (inhurn Nrlns xprts i uur zijn vrglkn mt lokl mnsn), ij 2 (r mot Nrlns mtril gruikt worn), ij 3 n 5 (noohulp oor vosl uit Nrln in plts vn lokl ngkoht). Inohrnti ij: 4 (li tgn rugsimportn nit strng gnog). 2 3 Om hongrsnoo tijig t signlrn n hulp tijig t kunnn moilisrn. Voorl in ht noorn n oostn n grns. Bij tw miljon mnsn wort hongr vrwht. Dt is ongvr 20 pront vn volking, wnt Tsj hft ongvr tin miljon inwonrs (2006). Dronr zulln 300 000 vluhtlingn zijn. GB 163B lt zin t r n stpp is n GB 166A gft voor ht nooroostn improutiv n xtnsiv vtlt n. Hir zl rgkrht gring zijn. Bovnin is volkingsgroi hoog n stijgt voslprouti minr snl. Jwl, wrshuwing kwm in jnuri n in pril gon hongr. Zowl VS ls hulporgnistis nkn voorl n hun ign lng: VS n ign orn, hulporgnistis n hun ugt. Voor: noohulp rt mnsnlvns. Tgn: ht mkt mnsn fhnklijk, zot z hun situti nit zlf gn vrtrn. Vn vrtr intrntionl hnl zulln wl nkl orn in Ethiopië profitrn, mr nit rm mss wnt i prourt nit voor xport. En ovrhi in Ethiopië zl nit zo vl lsting kunnn hffn op winstn uit xport t z rm ht rm plttln kn ontwikkln. 4 WFP (l vn VN): noohulp vi intrntionl orgnistis. Ht VN-projt lvrt gn rg grot ijrg n voslzkrhi in Ghn: 12 pront vn 24 miljon is 2,8 miljon mnsn i zijn onrvo. Slhts 118 000 shoolkinrn krijgn vosl. Nit ll kinrn i op shool zittn zulln onrvo zijn. Ht is noohulp n t rgt us nit ij n ontwikkling vn ht plttln. Mr oort r nu mr vrg is nr lokl gprour rijst, ontvngn orn mr gl. Droor zoun z mr kunnn invstrn in vrouw vn rijst. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 26

5 6 Eign ntwoor. Bijvoorl invorhffingn vststlln (oorzk) om n in t mkn n onrlijk onurrnti vnuit VS, zot lokl prouti tr vrkoht wort, wroor Ghns orn mr gn vrinn n mr voslzkrhi hn (gvolg). Of: gokop kritn voor irrigti, lnouwmhins n kunstmst n orn gvn (oorzk). Hirm zou lokl rijstprouti kunnn stijgn. Dit gft rm orn mr inkomn n vrminrt importn (gvolg). Dn hft onor r ook nog wt n. Ht is uurr om ht gl t motn stn in n pl ln; t is nit ffiiënt. D VS gvn n hoog rg in ollrs, mr n lg prntg vn hun np. Zwn gft n hoog prntg, mr n groot l is nog gonn. J zou kunnn ntwoorn t r ook in Europ ngo s n privé-inititivn zijn. Bovnin is ht nit vnzlfsprkn t privt invstringn tn go komn n rm volking. Mn tlt ijvoorl hongrloontjs in frikn of lnouwrijvn n r zijn slht risomstnighn. D rtoon is n nvulling op zin: ls imn hongr hft mot j gn vis gvn, mr hm lrn vissn. Dz zin is ol ls rgumnt tgn noohulp. D strkking vn tolihting mot zijn t ontwikklingshulp vk ht wort oor gowilln mnsn vn uitnf, trwijl ht vl mr in zou motn gn op hoft vn ontvngr. Goo govrnn n rmo. J, Mlwi is nit zo xtrm orrupt, mr wl hl rm. Als n ln nit orrupt is, is ht mstl ook nit zo rm. Corrupti lit vk tot rmo n rmo (of tr gzg: onglijkhi) vorrt orrupti. 7 Noohulp vrshft vosl n mnsn i r zlf nit voor kunnn zorgn. Mr noohulp mot ij voorkur wl tijlijk zijn, om fhnklijkhi t voorkomn. Ontwikklingshulp kn ijrgn n n vrtr voslvoorzining oor gl, of oor xprtis n ovrhi of n orgnisti t lvrn vi projtn of progrmm s. Droor kn voslprouti gn stijgn of voslhnl tr funtionrn. Ht is lngrijk om t strvn nr ontwikkling vn ht plttln op lng trmijn n nit lln nr vrtring vn voslsituti op it momnt. NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 27

SAMENVATTING () Wrll 1 1 np/hoof; 2 vrling vn ropsvolking; 3 koopkrht; 4 lftisringsgr; 5 lvnsvrwhting; 6 ntuurlijk groi; 7 migrtislo; 8 ultuurgin; 9 mortish ghlt. 1 Ho rijkr n ln, ho minr mnsn in primir stor wrkn n ho mr in forml instnstor. 2 Ho hogr wlvrt, ho hogr wlzijnsinx. 3 Ho hogr wlvrt, ho vrr n ln is opgshovn in ht mogrfish trnsitimol. 4 Ho rmr ht ln, ho mr lftijsopouw op n pirmi lijkt. 5 Ho lgr wlvrt, ho lgr urnistigr n ho hogr ht urnistitmpo. 6 Ho rijkr n ln, ho hogr in ht lgmn ht mortish ghlt. 1 En vrshijnsl in n gi vnuit mrr imnsis nlysrn. 2 En vrshijnsl op vrshilln ruimtlijk shln shrijvn n nlysrn. 3 Vrglijkn vn gin. 4 Rltis lggn innn n gi tussn vrshijnsln. 5 En vrshijnsl in hr gogrfish ontxt pltsn. 6 Rltis lggn tussn ht ijzonr (Ghn) n ht lgmn (ontwikklingslnn). (s) Vosl 2 A: Intrn oorzkn B: xtrn oorzkn 1 Bvolkingsihthi 2 Bomgrti 3 Gronzitsvrhouingn 4 Fmilisituti 5 Politik instilitit 6 Lnouwsusiis 7 Dumping 8 Hnlspolitik WTO 9 Noohulp 10 Inohrnt li 11 Projthulp 12 Progrmmhulp 1-E, 2-C, 3-D, 4-F, 5-B, 6-A, 7-H, 8-G NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 VWO 1 WERELDBEELD 28