Inleiding In het kader van veiligheid zijn politie en gemeenten eerstverantwoordelijk voor openbare orde, handhaving van wettelijke regels en bestrijding van criminaliteit. Burgers ervaren veiligheid als een belangrijk aspect van kwaliteit van leven. Het is daarom belangrijk de feiten te kennen rond veiligheid. In deze factsheet gaat het met name over veiligheid in de buurt en cijfers over misdrijven. De factsheet geeft een globaal beeld van veiligheid in verschillende gebieden in Zuid-Holland. Aansluitend bij de vragen van beleidsmakers kan meer specifiek beleidsinformatie worden gegenereerd. Veiligheid als begrip Een simpele duiding van veiligheid is jezelf en anderen niet in gevaar brengen. Een zeer algemene formulering omdat dat gevaar vele vormen aan kan nemen en ook niet door iedereen op een gelijke manier wordt beoordeeld. Tot op zekere hoogte en afhankelijk van het soort veiligheid kunnen mensen worden beschermd tegen gevaar en is veiligheid dus beïnvloedbaar. Vandaar dat op vele thema s en beleidsterreinen veiligheidsbeleid wordt geformuleerd en uitgevoerd. In deze factsheet maken wij onderscheid tussen de beleving van veiligheid en de feiten rond veiligheid. Bij de beleving gaat het om het gevoel van veiligheid bij burgers wat een nauw verband heeft met de angst slachtoffer te worden van criminaliteit. Naast dit subjectieve veiligheidsgevoel worden ook feiten gepresenteerd, zoals die van geregistreerde misdrijven. Dit geeft een wat meer objectief beeld van de veiligheid en het bijbehorende gevaar dat de veiligheid ondermijnt. De gegevens in deze factsheet geven inzicht in de mate waarin men zich onveilig voelt in de buurt, de inschatting dat men slachtoffer wordt van criminaliteit, de waardering voor veiligheid en leefbaarheid in de buurt. Ook worden cijfers over geregistreerde misdrijven, typen misdrijven, aangifte en melding bij de politie, slachtoffers en specificaties van ondervonden typen delicten, geweldsdelicten en vermogensdelicten gepresenteerd. Beleving van veiligheid Zich onveilig voelen is afhankelijk van wat men ziet, hoort of ervaart en is afhankelijk van incidenten in de directe omgeving of in een omgeving die men vergelijkbaar acht met de eigen buurt. Het is voor het veiligheidsgevoel van belang adequaat te reageren op incidenten en het beleid te richten op factoren die het gevoel van veiligheid bevorderen om zo het gevoel van onveiligheid te verkleinen. We belichten een paar aspecten.
Figuur 1 12 Percentage personen dat zich vaak onveilig voelt in de eigen buurt in de periode 2013-2015 naar politiedistrict en in Zuid-Holland en Nederland 10 8 6 4 2 0 2013 2014 2015 Het meest opvallende in figuur 1 is dat relatief meer personen in zeer sterk stedelijk gebied zich onveilig voelen. Dit komt in grote lijnen overeen met criminaliteitscijfers. Het gemiddelde onveiligheidsgevoel in Zuid-Holland is hoger dan het landelijk gemiddelde. In enkele gebieden zoals bijvoorbeeld in Den Haag West, Rotterdam Stad en Rotterdam Zuid zijn de verschillen tussen de getoonde jaren 2013, 2014 en 2015 groot, groter dan in andere gebieden in Zuid-Holland. Er zijn ook gebieden, zoals bijvoorbeeld in Rijnmond Zuid-West en Leiden-Bollenstreek, waar het gevoel van onveiligheid over de jaren heen vrij constant is. Het gemiddelde in Zuid-Holland vertoont na een stijging in 2014 in 2015 een daling. 2
Figuur 2 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Percentage personen dat bang is om slachtoffer van criminaliteit in de buurt te worden in de periode 2013-2015 naar politiedistrict en in Zuid-Holland en Nederland 2013 2014 2015 De angst om slachtoffer te worden van criminaliteit in de buurt levert een wisselend beeld op (figuur 2). Relatief wordt die kans in zeer sterk stedelijk gebied vrij groot ingeschat en ook over de jaren heen kunnen we constateren dat in het ene gebied de angst om slachtoffer te worden van criminaliteit toeneemt en in het andere gebied afneemt. In vrijwel alle politiedistricten is men in 2015 minder bang om slachtoffer te worden van criminaliteit dan in 2013. Uitzondering daarop zijn Rotterdam Zuid en Zuid-Holland Zuid. In Rotterdam Zuid en Zuid-Holland Zuid is in 2015 wel sprake van een daling ten opzichte van 2015. Maar de angst om slachtoffer te worden van criminaliteit heeft niet een rechtstreekse relatie met de werkelijke kans slachtoffer te worden. Bepaalde bevolkingsgroepen, zoals bijvoorbeeld ouderen, schatten de kans groter in vanwege een verhoogde kwetsbaarheid. Ook is er een verband met eerdere ervaringen met criminaliteit of het leven in een context met veel criminaliteit (Wittebrood 2006). 3
Figuur 3 7,5 Beoordeling veiligheid in de buurt in een rapportcijfer in 2015, naar politiedistrict en in Zuid-Holland en Nederland 7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 Het gemiddelde cijfer dat burgers geven aan de veiligheid in hun buurt (figuur 3) is in lijn met het percentage personen dat zich onveilig voelt in hun buurt (figuur 1). Interessant voor beleidsmakers is natuurlijk welke factoren je kunt beïnvloeden om de veiligheidsbeleving te verbeteren zodat de rapportcijfers verbeteren. In principe liggen factoren die een effect hebben op veiligheidsbeleving op drie niveaus: persoonlijk, situationeel en algemeen maatschappelijk. Hierbij moet worden opgemerkt dat persoonlijke factoren een groot effect hebben op de veiligheidsbeleving, maar vanuit het beleid maar beperkt te beïnvloeden zijn. Hetzelfde geldt voor de algemeen maatschappelijke factoren. De aanknopingspunten voor het beleid liggen dus vooral op het niveau van de situationele factoren. Hierbij moet men denken aan de institutionele, sociale, fysieke en criminele omgeving (bron: hetccv.nl) De institutionele omgeving omvat organisaties en professionals die in een bepaalde situatie een (mede)verantwoordelijkheid hebben voor de veiligheid. De sociale omgeving betreft het sociale netwerk om iemand heen. Door sociale cohesie en sociale controle kan ook in preventieve zin de veiligheid worden vergroot. De fysieke omgeving betreft de leefomgeving waar in het kader van veiligheid fysieke aanpassingen kunnen worden gedaan, zoals betere verlichting en herstelwerkzaamheden. En ten slotte de criminele omgeving waar met name politie en justitie een taak hebben, maar waar signalen van burgers ook helpen bij het vergroten van veiligheid. 4
Figuur 4 8,0 Beoordeling leefbaarheid woonbuurt in een rapportcijfer in 2015, naar politiedistrict en in Zuid-Holland en Nederland 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 Over het begrip leefbaarheid zijn veel opvattingen maar in feite gaat het om het duurzaam welbevinden van de bewoner in zijn woon en leefomgeving. Veiligheid is daarbij een belangrijk aspect. Dat blijkt ook wel, want er zijn grote overeenkomsten en slechts kleine verschillen in de waardering van leefbaarheid (figuur 4) ten opzichte van veiligheid (figuur 3) in de buurt. Kenmerken van de leefomgeving hebben een relatie met veiligheid en de beleving daarvan. De verkeersveiligheid vraagt om fysieke maatregelen. Op het moment dat straatmeubilair kapot is, verhogen een snelle signalering en reparatie de leefbaarheid en de veiligheid. In relatie tot criminaliteit moet bijvoorbeeld gekeken worden naar onveilige plekken met slechte verlichting. Leefbaarheid heeft naast de fysieke kenmerken ook een sociaal aspect. In een hechte gemeenschap waar de sociale cohesie groot is, is de sociale controle per definitie ook groter en dat bevordert de veiligheid. Voor bewoners van buurten en wijken speelt het persoonlijke gevoel van veiligheid, de subjectieve veiligheidsbeleving, een belangrijke rol. Deze factsheet geeft een globaal beeld van de situatie in Zuid-Holland. Voor beleidsmedewerkers in gemeenten is het belangrijk om te weten wat de achtergronden van deze subjectieve veiligheidsbeleving zijn en of deze verschillen per wijk. Feiten over veiligheid In het algemeen kan worden opgemerkt dat uit de cijfers blijkt dat Zuid-Holland het slechter doet dan gemiddeld in Nederland (figuur 5). Dat is mogelijk te verklaren uit het relatief grotere gebied dat zeer sterk stedelijk is. Wel is ook in Zuid-Holland een dalende trend te zien ten aanzien van het totale aantal misdrijven. 5
120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 Figuur 5 Ontwikkeling geregistreerde misdrijven naar mate van stedelijkheid van de Zuid-Hollandse gemeenten in de periode 2006-2015 per 1.000 inwoners 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015* * dit zijn voorlopige cijfers zeer sterk stedelijk stedelijk matig stedelijk weinig stedelijk niet stedelijk nederland zuid-holland Het aantal geregistreerde misdrijven neemt sinds 2005 gestaag af, voor Zuid-Holland geldt dat in 2006 het aantal geregistreerde misdrijven 84,7 per 1.000 inwoners bedraagt, in 2015 is dat 61,3. In heel Nederland is het aantal geregistreerde misdrijven 23 per 1.000 inwoners. De mate van stedelijkheid heeft een grote invloed op het aantal misdrijven. Het is duidelijk zichtbaar dat met name in zeer sterk stedelijke gemeenten de cijfers beduidend hoger liggen dan gemiddeld in Zuid-Holland of Nederland. In Zuid-Holland hebben 9 van de 60 gemeenten een zeer sterk stedelijk karakter. Dit zijn Rotterdam, Den Haag, Leiden, Dordrecht, Delft, Leidschendam-Voorburg, Rijswijk, Schiedam en Vlaardingen. Wel moet men zich realiseren dat een daling in de geregistreerde misdrijven niet altijd een daling in de daadwerkelijke criminaliteit weergeeft. Deze cijfers worden sterk beïnvloed door registratieeffecten. Dit betekent dat wijzigingen in registratie door politie en justitie een rol spelen. Figuur 6 laat de ontwikkeling van misdrijven naar type misdrijf zien. 6
Figuur 6 Ontwikkeling van het aantal geregistreerde misdrijven in Zuid-Holland naar type misdrijf in de periode 2006-2015 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015* vermogensmisdrijven gewelds- en seksuele misdrijven drugsmisdrijven overige misdrijven vernielingen, misdrijf openbare orde/gezag verkeersmisdrijven (vuur)wapenmisdrijven * Dit zijn voorlopige cijfers. Er is een daling waar te nemen bij de meeste typen misdrijven, echter de gewelds- en seksuele misdrijven blijven nagenoeg gelijk. Ook bij drugsmisdrijven zijn geen grote verschuivingen in aantallen te constateren. Vermogensmisdrijven komen het meest voor. Dit betreft alle valsheidmisdrijven, diefstal en inbraak, uitgezonderd diefstal met geweld. Ook verduistering, bedrog en heling horen bij de categorie vermogensmisdrijven. Vernielingen en verkeersmisdrijven maken samen met gewelds- en seksuele misdrijven een substantieel onderdeel uit van het totaal aantal misdrijven. De meest voorkomende verkeersmisdrijven zijn rijden onder invloed en het doorrijden na een ongeval. Drugsmisdrijven maken maar een klein percentage uit van de te onderscheiden typen misdrijven. Daarbij gaat het om het verbod op het bereiden, bewerken, verwerken, verkopen, afleveren, verstrekken, vervoeren of in bezit hebben van verdovende middelen. 7
40 35 30 25 20 15 10 5 0 Figuur 7 Geregistreerde misdrijven in Zuid-Holland naar type in 2015 * per 1.000 inwoners zuid-holland nederland * dit zijn voorlopige cijfers In Zuid-Holland komen alle typen misdrijven meer voor dan gemiddeld in Nederland (figuur 7). In kaart 1 is weergegeven hoe de geregistreerde misdrijven verdeeld zijn over Zuid- Holland. Daaruit blijkt dat de mate van stedelijkheid van grote invloed is. Het is aannemelijk dat dit ook de verklaring is van het feit dat het aantal geregistreerde misdaden in Zuid- Holland groter is dan gemiddeld in Nederland. 8
Kaart 1 Geregistreerde misdrijven per 1.000 inwoners in 2015 * per gemeente * dit zijn voorlopige cijfers Gouda heeft een opvallend hoog aantal geregistreerde misdrijven vergeleken met andere gemeenten met een sterke mate van stedelijkheid (71,5 misdrijven per 1.000 inwoners). Alleen de gemeenten Rijswijk (72,6), Rotterdam (95,0) en Den Haag (87,7) registreren meer misdrijven per inwoner. 35 30 25 20 15 10 5 0 Figuur 8 Aantal slachtoffers van va n dalisme, een gewelds- of vermogensdelict in 2015, uitgesplitst naar politiedistrict per 1.000 inwoners 9
In Zuid-Holland worden mensen relatief vaker slachtoffer van een delict dan gemiddeld in Nederland. Met name in de politiedistricten van zeer sterk stedelijke gemeenten is dat het geval, daar is dit aantal bijna tweemaal zo hoog (figuur 8). Figuur 9 Aantal slachtoffers van cybercrime, vandalisme, vermogens- en geweldsdelicten per 100 inwoners in Zuid-Holland en Nederland in 2015 14 12 10 8 6 4 2 0 cybercrime vandalisme vermogensdelicten geweldsdelicten zuid-holland nederland Ongeveer 13% van de inwoners van Zuid-Holland is slachtoffer geworden van vermogensdelicten. Ook het aantal cybercrimedelicten, alle delicten die te maken hebben met internet of andere informatiedragers, is relatief hoog (figuur 9). Er zijn verschillende geweldsdelicten te onderscheiden: in 2015 werd in Zuid-Holland 0,1% slachtoffer van geweld met seksuele bedoelingen, 1,4% van mishandeling en 2,2% van beddreiging. Dit is vergelijkbaar met de cijfers voor heel Nederland (). Slachtoffers van dit soort delicten zijn vaak in een moeilijke positie voor het vragen van hulp. Er is een effectieve aanpak ontwikkeld voor huiselijk geweld waarbij zowel slachtofferhulp als daderhulp wordt verleend. De overheid kan investeren in het voorkomen van geweld door bijvoorbeeld te (laten) bemiddelen bij burenruzies en gericht in te zetten op risicofactoren en risicogroepen. Te denken valt aan wapenbezit, alcoholgebruik, dadergerichte aanpak van geweldplegers en het vergroten van de pakkans. Figuur 10 Percentage inwoners dat slachtoffers is geworden van een vermogensdelict in 2015 in Zuid-Holland en Nederland, uitgesplitst naar type delict 5 4 3 2 1 0 (poging tot) inbraak (poging tot) autodiefstal fietsdiefstal diefstal zakkenrollerij, andere beroving voertuigen diefstal uit of vanaf auto overige diefstal nederland zuid-holland 10
Fietsdiefstal komt onder de vermogensdelicten het vaakst voor (figuur 11). Op de tweede plaats staat de (poging tot) inbraak. Bij de politie wordt maar 45% van de ondervonden vermogensdelicten gemeld, 35% leidt vervolgens tot een aangifte. Dat is al jaren ongeveer gelijk (CBS). Tegen vermogenscriminaliteit kunnen mensen zich persoonlijk wapenen maar ook de overheid kan daarop inzetten. Een samenwerking tussen woningcorporaties, gemeentelijke overheden, politie en het Openbaar Ministerie kan het aantal delicten terugdringen en de pakkans vergroten. Voorlichting is een belangrijk aspect. Ook signaleringssystemen van bijvoorbeeld gestolen voertuigen in combinatie met verkeersacties helpen vergrijpen te ontmoedigen. Figuur 11 geeft het percentage delicten weer waarvan melding of aangifte is gedaan. Figuur 11 Aandeel van de ondervonden gewelds-, vermogensof vandalismedelicten waarvan aangifte of melding wordt gedaan in de periode 2013-2015 in Zuid-Holland en Nederland 41 39 37 35 33 31 29 27 25 2013 2014 2015 aangifte nederland melding nederland aangifte zuid-holland melding zuid-holland In 2015 is van ongeveer 27% van de ondervonden delicten in Zuid-Holland aangifte gedaan. Dit is vergelijkbaar met de aangiftebereidheid in heel Nederland. Van 35% van de delicten is melding gedaan bij de politie. In heel Nederland was dit 36%. De meldings- en aangiftebereidheid hangen sterk af van het soort delict. Geweldsdelicten en vandalismedelicten worden relatief minder aangegeven dan vermogensdelicten. Bij geweldsdelicten ligt dit in Zuid- Holland rond de 24%. Mishandeling wordt vaker aangegeven dan bedreiging en seksuele delicten (). Veiligheidsbeleid Het kennen van de feiten, het weten wat er leeft, zijn belangrijke ingrediënten voor het veiligheidsbeleid. Om gefundeerd en effectief beleid in te kunnen zetten moet met veel factoren rekening worden gehouden. Deze factsheet laat er een aantal zien. Niet alleen de harde cijfers zijn belangrijk, maar ook de beleving van veiligheid door burgers vraagt om aandacht. Veiligheid heeft een sterke relatie met de leefbaarheid. Niet alleen in de beleving van veiligheid en leefbaarheid, maar ook in de verbetering ervan. Denk daarbij aan signalering en aanpakken onveilige situaties en plekken, sociale cohesie en controle. Voor effectief beleid is het ook belangrijk dat er inzicht is in risicofactoren en risicogroepen. Ook kan inzicht in de mate van beïnvloedbaarheid van factoren voor veiligheid niet ontbreken voor een effectief veiligheidsbeleid. 11
Literatuur Wittebrood K. Slachtoffers van criminaliteit feiten en achtergronden. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, 2006. Websites hetcccv.nl statline.cbs.nl Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid CBS Statline Colofon april 2016 - J.M.J. Houben, M.G.A. Ligtvoet-Janssen Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0764 te bestellen bij het Tympaan Instituut. Postbus 93010 Anna van Saksenlaan 51 www.tympaan.nl 2509 AA Den Haag 2593 HW Den Haag info@tympaan.nl 070 3371000 @tympaan_inst 12