Transport & Logistiek

Transport & Logistiek Sectormonitor december 21 Herstel transportsector versnelt in derde kwartaal 21 Tarieven verbeteren, maar zijn nog lang niet volledig hersteld Vooruitzichten 211 zijn gematigd positief

1 Sectormonitor Transport & Logistiek december 21 ABN AMRO Economisch Bureau COLUMN 21, een topjaar voor logistiek, wat vindt u? Om maar met de deur in huis te vallen: wat is dit jaar snel gegaan en wat is er enorm veel gebeurd! Begon januari nog met de nodige twijfels, gedurende het jaar is de stijgende lijn ingezet, en de rest van het jaar hebben we het positieve sentiment kunnen vasthouden. Wat een verschil met 29. Afgezien van een enkele sector (Bouw), geldt voor de meeste sectoren dat 21 een jaar is geweest waarin sprongen voorwaarts zijn gemaakt. Internationaal zijn vrachtvolumes zelfs weer op het niveau van voor de crisis, maar ook nationaal doen we het goed. De luchtvrachtoverslag op luchthaven Schiphol is met bijna 2% gestegen, ondanks de aswolk die het vliegverkeer in april van dit jaar parten speelde. Ook de Rotterdamse haven heeft mooie groeicijfers laten zien, en heeft kunnen profiteren van zijn goed opgebouwde positionering in 29. Al met al heeft onze sector zijn rol als aanjager van het economische herstel wederom bewezen. De groei van de exportpositie en de hiermee samenhangende vervoersvolumes zijn dé basis geweest voor toenemende activiteit van de logistieke sector. Transport koerst af op topjaar was de prikkelende titel eerder deze maand op de cover van Nieuwsblad Transport. In deze editie komen een aantal toppers voorbij; genoemde personen en bedrijven hebben deze kwalificatie zeker verdiend. En er zijn er natuurlijk veel meer. Het hoge aantal uitgereikte Lean & Green awards illustreert dat steeds meer bedrijven zichzelf uitdagen om een toonaangevende rol te spelen op het gebied van duurzaamheid. En wat denkt u van de geboekte voortgang van het project Maasvlakte 2. Dit veel geroemde project zal onze havenpositie, zeker binnen Europa, enorm gaan versterken. Over Europa gesproken, in 211 (februari) komt de nieuwe schets van de gewenste toekomst van transport in de EU uit; het derde Witboek Transport met een planningshorizon tot 25. Ben benieuwd wat dit gaat brengen. Kortom, 21 bracht een boeiende periode van herstel, volgend op een weliswaar korte, maar heftige periode van forse negatieve groei. Het capaciteitsevenwicht was ver te zoeken en ook (lange) relaties zijn onder druk komen te staan. Vanuit een streven naar snel te realiseren kostenbesparingen is een aantal van u geconfronteerd met de keiharde werkelijkheid. De wereld mag er dan weer zonniger uit zien, het voelt toch anders. De crisis heeft sporen nagelaten en rendementen moeten beter. De nieuwe wereld vraagt om snelheid, alertheid en aanpassingen van u, uw mensen, en wellicht ook van uw strategie. De komende jaren gaan ongetwijfeld nieuwe uitdagingen brengen. Wij gaan graag met u in gesprek over hoe u deze kansen gaat pakken. Sta bewust even stil bij het afgelopen jaar, maar kijk 211 recht in de ogen. Prettige dagen en een gezond nieuwjaar! Bart Banning Sector Banker Transport & Logistiek

2 Sectormonitor Transport & Logistiek december 21 ABN AMRO Economisch Bureau INHOUDSOPGAVE MACRO VISIE 3 Belangrijkste exportlanden Kengetallen Nederland Sectorvisie verladers TRANSPORT & LOGISTIEK 4 Omzetontwikkeling Faillissementen Omzetverwachtingen WEGVERVOER EN LUCHTVRACHT 5 Omzet, volumes en tarieven wegvervoer Ondernemersvertrouwen Ontwikkeling luchtvracht BINNENVAART EN ZEEVAART 6 Bulktransport de Baltic Dry Index Containervaart Timecharter Rate Index Omzetontwikkeling binnenvaart

3 Sectormonitor Transport & Logistiek december 21 ABN AMRO Economisch Bureau MACRO VISIE % j-o-j groei BBP groei belangrijkste exportlanden 12 1 8 6 4 2-2 -4-6 Eurozone Duitsland VK VS China Nederland 29 21 211 Bron: ABN AMRO Economisch Bureau Economische kengetallen Nederland (groei in %) Kengetal 29 21 211 Werkloosheid* 4,8 5,5 5,1 Koopkracht 1,8 -,5 -,3 Consumptie* -2,5,2,8 Export* -7,9 1,3 4,7 Investeringen* -12,7-4,3 2,7 BBP* -3,9 1,8 1,3 Bron: CPB, *ABN AMRO Economisch Bureau Wereldwijde economische groei zwakt af in 211 Het herstel van de wereldeconomie is tot dusver gedragen door de sterke prestaties van China en andere opkomende landen als Brazilië en India. Exportgerichte westerse landen als Nederland en Duitsland hebben hiervan geprofiteerd en scoorden in 21 een bovengemiddelde groei. Het herstel loopt via de wereldhandel, die de Eurozone in toenemende mate met de opkomende economiën in Azië verbindt. Komend jaar echter neemt het effect van China op de rest van de wereld af. De Chinese overheid voert sinds enkele maanden een afremmingsbeleid om de oplopende inflatie te beteugelen en oververhitting van de economie te voorkomen. De angst bestaat dat in sommige segmenten, en dan vooral de Chinese vastgoedmarkt, zeepbellen ontstaan, die in de toekomst schade kunnen toebrengen aan de welvaartsgroei. ABN AMRO verwacht daarom een lichte afzwakking van de groei in China van 1,5% tot 9,4% in 211. Een lagere groei in China en andere handelspartners en een minder uitbundige wereldhandel zorgt voor vertraging van de economie in Duitsland en Nederland. In de VS houdt de malaise op de woningmarkt het herstel van de consumptie tegen en drukt ook komend jaar op de groeivooruitzichten. Economische groei steunt op exportgroei en investeringen In 21 heeft de export gezorgd voor het economische herstel in Nederland. Voor 211 zijn de verwachtingen over de export minder hoog gespannen en wordt een veel lagere exportgroei voorzien van 4,7%. En hoewel de bedrijfsinvesteringen weer een groei laten zien, en ook de consumptie bescheiden toeneemt, resulteert het toch in een lagere economische groei in ons land. ABN AMRO verwacht voor komend jaar een toename van 1,3% voor de Nederlandse economie. Net als in de ons omringende landen neemt de groei af door een afzwakkende groei van de wereldhandel. Deels is dit effect technisch te noemen, maar de belangrijkste oorzaak is de afnemende economische groei bij onze belangrijkste handelspartners. Het wachten is eigenlijk op een hernieuwde en significante groei van de binnenlandse consumptie en bedrijfsinvesteringen. Het bedrijfsleven investeert echter pas volop als er meer duidelijkheid ontstaat over een breedgedragen economisch herstel. De missende link in dit plaatje is de Nederlandse consument, die het ook in 211 nog laat afweten. Onzekerheid over de woningmarkt en overheidsbezuinigingen houdt consumenten voorlopig in de stand-by stand. omzetgroei j-o-j Omzetontwikkeling belangrijkste sectoren 2% 15% 1% 5% % -5% -1% -15% -2% -25% Industrie Retail Bouw Transport 29 21 211 Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau Industrie en detailhandel groeien, de bouw krimpt opnieuw Van de belangrijkste verladers voor de transportsector, heeft alleen de industrie voor extra volumes gezorgd in 21. Vooral de chemische en machine-industrie boekten grote plussen door de toenemende exportvraag naar hun producten. Met een afzwakkende exportgroei, neemt ook de omzetgroei in de industrie af in 211. De detailhandel herstelt pas komend jaar met een beperkte groei van circa 1%. Consumenten durven iets meer uit te geven doordat de arbeidsmarkt verbetert en de werkloosheid afneemt. Tevens lijkt het er vooralsnog op dat de overheidsbezuinigingen minder impact gaan hebben op de koopkracht dan gedacht. Het beperkte herstel van de detailhandel zorgt voor een lichte stimulans van het binnenlandse transport. De bouw levert volgend jaar wederom omzet in, na een slecht jaar 21 waarin de omzet met circa 1% is gedaald. In 211 is er vanuit de bouwsector dus nog geen groei van de transportvraag te verwachten. Al met al neemt de invloed van de industrie en bouw komend jaar af en krijgt de detailhandel iets meer impact.

4 Sectormonitor Transport & Logistiek december 21 ABN AMRO Economisch Bureau TRANSPORT & LOGISTIEK groei in % Omzetontwikkeling Transport en Logistiek 1 5-5 -1-15 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 27 28 29 21 Bron: CBS Herstel Transport & Logistiek versnelt in derde kwartaal In de loop van 21 heeft de sector Transport & Logistiek de economische recessie van zich af weten te schudden. Vanaf het tweede kwartaal was er na ruim een jaar omzetkrimp weer omzetgroei in de sector. En deze ontwikkeling heeft zich in het derde kwartaal voortgezet met een plus van 4,6%. Toch is niet in alle onderliggende modaliteiten de trend overwegend positief te noemen. Waar in de lucht- en zeevaart het herstel vooruitliep op de rest van de sector, komt het herstel in het wegvervoer pas vanaf het derde kwartaal echt op gang. En bovendien betekent omzetgroei nog lang niet dat de gehele sector transport de klap van de recessie echt te boven is gekomen. In bepaalde deelsegmenten van de markt bestaat nog een zekere mate van overcapaciteit. Veel bedrijven kampen als gevolg van de recessie met een verslechterde financiële situatie. Bovendien is er in de binnenvaart en het wegvervoer nog geen uitzicht op een zodanig sterke omzetgroei dat rendementen weer een optimistisch perspectief bieden op de toekomst. 14 12 1 1% -5% -1% -15% -2% Faillissementen Transport & Logistiek ondernemingen 8 6 4 2 Bron: CBS Omzetverwachtingen Transport en Logistiek 5% % 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 26 27 28 29 21 Wegtransport Expediteurs Totaal Binnenvaart Wegvervoer Logistieke Dienstverlening Bron: ABN AMRO Sector Research 29 21 211 Totaal Faillissementen dalen, maar blijven op hoog niveau Het aantal faillissementen begint door het herstel van de sector te dalen. In het derde kwartaal zijn 97 transportbedrijven verloren gegaan. Hoewel dit een verbetering is ten opzichte van vorige kwartaalcijfers van rond de 13 faillissementen, ligt het nog wel boven het lange termijn gemiddelde van 84. Over de eerste drie kwartalen van 21 is het aantal faillissementen in de sector Transport & Logistiek gedaald met 13%. De omslag is het grootst geweest in het wegtransport, waar het aantal failliete vervoerders met ongeveer een derde is afgenomen. Het ziet er naar uit, dat de ergste golf aan faillissementen in het wegvervoer achter de rug is. Toch blijft sector behoorlijk versnipperd en kent dus een hoge mate van concurrentie. Het verbeteren van de rentabiliteit is daarom ook voor de langere termijn een uitdaging. In andere modaliteiten is het verloop van de faillissementen tijdens de crisis minder dramatisch geweest. Maar toch zijn ook hier de risico s nog niet volledig genormaliseerd. Vooruitzicht 211 is gematigd positief voor alle modaliteiten Het klassieke herstelpatroon van de sector Transport & Logistiek verloopt via de industrie (export) naar de detailhandel en de bouw (consumptie). Waar in 21 een opleving van de wereldhandel voor herstel binnen de sector Transport & Logistiek heeft gezorgd, zal deze factor komend jaar in belang gaan afnemen. Daarnaast blijft de groei in de retail achter en daalt opnieuw de bouwproductie. In het huidige economische herstel kan de transportsector de klassieke overgang naar de verladers in de detailhandel en bouw nog niet goed maken. Daarom zal ook in 211 nog niet de hele sector volledig hersteld zijn van de recessie. Wel nemen voor alle modaliteiten de vrachtvolumes toe; alleen bestaan er wel onderlinge verschillen in groei. De zee- en luchtvaart hebben het in 21 relatief goed gedaan, maar de groei van deze modaliteiten zwakt af komend jaar. De binnenvaart profiteert weliswaar van de export en doorvoer naar Duitsland, maar kampt ook in 211 nog met capaciteitsproblemen. Het wegvervoer leunt komend jaar weer wat meer op de milde opleving in de detailhandel. Beide vervoerstypes profiteren ook nog van een herstel van de tarieven, een voordeel wat bij de overige modaliteiten dit jaar al is opgetreden. De logistieke dienstverleners en opslagbedrijven zijn afhankelijk van de groei bij de vervoerders en zien eveneens hun omzetgroei in 211 iets dalen.

5 Sectormonitor Transport & Logistiek december 21 ABN AMRO Economisch Bureau WEGVERVOER EN LUCHTVRACHT 15 1 5-5 -1-15 5 4 3 2 1-1 -2 Omzet en tarieven wegvervoer 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 Bron: CBS 27 28 29 21 Omzet Tarieven Ondernemersvertrouwen 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 26 27 28 29 21 Bron: Conjunctuurenquête TLN Luchtvrachtvolumes op luchthaven Schiphol Omzet en tarieven in het wegvervoer stijgen weer Het wegvervoer heeft in het tweede kwartaal van 21 eindelijk het herstel ingezet. Waar het tweede kwartaal al een lichte toename heeft laten zien (1,4%), is de omzetgroei daarna verder aangetrokken. Voor het derde kwartaal staat een plus van 4,6% in de boeken. Het meest positieve nieuws uit dit kwartaal is, dat de tarieven weer aan het stijgen zijn. Weliswaar nog bescheiden (,8%), maar de nullijn is in ieder geval weer duidelijk naar boven doorbroken. Dit betekent nog niet dat de huidige prijzen voor wegvervoerders voldoende zijn om het rendement te kunnen verbeteren. Transportbedrijven hebben te maken met stijgende kosten van onder meer arbeidslonen en brandstoffen. Wel geeft het aan dat het capaciteitsoverschot, dat tariefherstel lange tijd in de weg heeft gezeten, minder lijkt te worden. Nu zowel volumes als prijzen weer groei laten zien, zijn de verwachtingen voor 211 gematigd positief. Ondernemersvertrouwen neemt beperkt toe In navolging van een voorzichtig herstel in de branche, is sluipenderwijs ook het vertrouwen van de vervoerders verbeterd. Vanaf het begin van het jaar is in 21 het vertrouwen weer ten positieve gekeerd. Na het doorbreken van de nullijn, blijft dit vertrouwen onder wegvervoerders echter rond de 1 punten hangen. Ondernemers zijn zich bewust dat ondanks het feit dat de recessie is verlaten, het herstel in de branche toch een kwestie van lange adem zal zijn. Bovendien bestaan er in het wegvervoer structurele problemen, zoals de hoge mate van (internationale) prijsconcurrentie en de daaruit vloeiende lage rendementen. Hoewel het faillissementsrisico aan het afnemen is, zijn de middellange termijn vooruitzichten in deze bedrijfstak dus niet per definitie gunstig. Het wegvervoer is voornamelijk afhankelijk van binnenlandse vervoersstromen van bouwmateriaal en consumptiegoederen. Waar andere modaliteiten door de groei van de wereldhandel al eerder hun momentum hebben teruggevonden, herstelt het wegvervoer pas echt vanaf 211. ABN AMRO verwacht voor komend jaar een groei van de omzet in het wegvervoer van rond de 2,5%. Voor een deel is dit een technisch herstel, aangezien het eerste kwartaal van 21 nog vrij slecht is geweest. De lichte groei van de volumes in de detailhandel geven een kleine steun in de rug voor het wegtransport. (x 1 ton, per maand) 16 15 14 13 12 11 1 9 8 26 27 28 29 21 Luchtvracht 12-maands gemiddelde Bron: Schiphol Groei van de luchtvracht zwakt af in 211 De luchtvracht is van alle modaliteiten het snelst hersteld van de diepe recessie van 29. De maandelijkse luchtvrachtvolumes via Schiphol bevinden zich begin 21 alweer op pre-crisis niveaus en boven de trendlijn van het 12-maands gemiddelde. In de eerste tien maanden van dit jaar is het luchtvrachtvervoer met 2% gestegen ten opzichte van dezelfde periode in 29. Vanaf eind vorig jaar zijn ook de prijzen in de luchtvracht weer aan het herstellen. Voor 211 verwacht ABN AMRO dat de groei in de luchtvrachtvolumes gaat afzwakken als gevolg van de afnemende groei van de wereldhandel. Daarbij komt dat de capaciteit weer toeneemt als gevolg van levering van bestelde vliegtuigen, en dit zet een rem op verder tariefherstel. Het passagiersvervoer is tijdens de crisis minder hard afgenomen in volumes, maar herstelt nu op jaarbasis wel langzamer dan het vrachtvervoer. Al met al verwacht ABN AMRO voor 211 wederom omzetgroei in de luchtvaart, maar deze groei ligt wel lager dan in 21.

6 Sectormonitor Transport & Logistiek december 21 ABN AMRO Economisch Bureau ZEEVAART EN BINNENVAART Index (x 1) Baltic Dry Index 14 12 1 8 6 4 2 26 27 28 29 21 Baltic Dry Index weer gedaald na aanvankelijk herstel Na de ineenstorting van de BDI in 28, is de index gedurende 29 weer wat opgekrabbeld. 21 is in de zeevaart goed begonnen, met stijgende tarieven en volumes in het bulk transport. De opleving van de wereldhandel heeft direct effect gehad op vooral de volumes in de zeevaart. Maar halverwege het jaar is de BDI weer gaan dalen. Een belangrijke oorzaak hiervoor is een tijdelijke afzwakking van de Chinese vraag naar ijzererts deze zomer door een stijging van de prijs van ijzererts. Dit heeft direct een impact heeft gehad op de bulktarieven. Het continu opspelende risico van overcapaciteit in de zeevaart heeft meteen een effect, zodra van enige volumeafname in de markt sprake is. Over het hele jaar gezien zijn de volumes in de zeevaart in 21 wel toegenomen. Het herstel van de zeevaart zet komend jaar door; voor 211 zijn de verwachtingen volgens ABN AMRO redelijk positief. Hoewel de groei van de wereldhandel afzwakt, ligt er voor het bulktransport in de zeevaart een groei van zowel volumes als tarieven in het verschiet. 2 18 16 14 12 1 Bron: Datastream Containership Timecharter Rate Index 8 6 4 2 21 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Bron: Clarkson Tarieven containervervoer stabiliseren Waar de tarieven in het bulkvervoer vooral in 29 herstel hebben laten zien, zijn ze in het containervervoer pas in 21 weer gestegen. Logischerwijs volgt een opleving van het vervoer van consumptiegoederen op een herstel in de aanvoer van grondstoffen. Daarom volgt traditioneel een herstel van het containervervoer nadat het bulktransport is aangetrokken. De opleving van de volumes in het containervervoer zorgt vanaf begin dit jaar voor een stijging van de tarieven. Deze stijging is terug te zien in een stijging van de Timecharter Index, die een gemiddelde weergeeft van de tarieven van het containervervoer op zee. De tarieven in de zeevaart zijn zeer beweeglijk door hun hoge conjunctuurgevoeligheid en veel voorkomende mismatch tussen capaciteit en vraag. Zelfs met het herstel van dit jaar, zijn de tarieven in het containervervoer nog lang niet in de buurt van hun lange termijn gemiddelde. Daarnaast dreigt een stijgende olieprijs het rendement onder druk te gaan zetten. In 211 neemt weliswaar de wereldhandel af, maar het aandeel consumptiegoederen in de handel neemt toe. De particuliere consumptie in de meeste westerse landen herstelt namelijk verder. Dit zorgt voor verdere verbetering van de containervaart, die het in 211 beter zal doen dan het bulktransport. % groei j-o-j Omzetontwikkeling binnenvaart 2 15 1 5-5 -1-15 -2-25 Bron: CBS 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 27 28 29 21 Omzet binnenvaart in herstel na zware recessie De binnenvaart heeft zich dit jaar op kunnen trekken aan een groei van de industriële productie en export in Nederland en vooral ook Duitsland. Het merendeel van het transport in de binnenvaart betreft vervoer van bulkgrondstoffen als ijzererts en bouwmaterialen. De industrie is momenteel leidend als verlader van de binnenvaart, omdat de bouwproductie sterk achterblijft, en dan vooral in Nederland. Ook in 211 zijn de verwachtingen voor de bouw in ons land niet positief en daalt wederom de bouwproductie. Hoewel de volumeontwikkeling in 21 is omgeslagen van negatief naar positief, zijn de tarieven in de binnenvaart nog steeds een probleem. De bestaande overcapaciteit is al lange tijd een dominante factor in de branche en dit zal in 211 zo blijven. Ondanks pogingen tot samenwerking of coördinatie is het lastig om verbetering van de tarieven voor de binnenvaart te bewerkstelligen. Voor komend jaar verwacht ABN AMRO dat de omzetgroei licht daalt en voornamelijk zal worden gedreven door volumes. De omzet in de binnenvaart komt in 211 uit op een plus van 3%.

7 Sectormonitor Transport & Logistiek december 21 ABN AMRO Economisch Bureau Economisch Bureau Sector Research Hans Arendshorst tel: +(31 2) 62 8 496 hans.arendshorst@nl.abnamro.com Commercieel Contact Sector Banker Bart Banning tel: (+31 2) 34 36 487 bart.banning@nl.abnamro.com Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. Teksten zijn afgesloten op 15 december 21. ABN AMRO, december 21 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO.