Hoofdstuk 3 : Geheugen 3.1 Inleiding Encoding Storage Retrieval Short-term memory Long-term memory Hoe de informatie in het geheugen komt Hoe de informatie opgeslagen wordt Hoe de informatie opnieuw opgeroepen wordt Korte termijn geheugen Lange termijn geheugen 3.2 Historisch perspectief 3.2.1 Consolidatie en verval Consolidatie Het vastzetten van een spoor in het geheugen, is fysiologisch Verval Het vervallen van dat spoor dat vastgezet was, door metabolische processen in hersen Karl lashley Engram Geheugenspoor Lesliestudies Onderzoek bij ratten waarbij men stukjes hersenen wegnamen na het leren waar taak gelocaliseerd was in hersenen. Leslie Stukje hersenen Gedistribueerd geheugen Geheugenspoor zit niet enkel op één plaats maar is gedistribueerd, uitgestr Mass action Bij leren werkt de cortex als één geheel, vele hersendelen werken samen Equipotentiality Bij hersenschade in bepaalde gebieden, neme andere gebieden hun functie Wilder Penfield Homunculus Donald O. Hebb Hebbian Learning Cell-assembly Reverberating cell-assemblies In kaart brengen waar verschillende functies in de hersenen liggen d.m.v. m Cells that wire together, fire together' Cellen die connecties hebben, vuren Groep neuronen die vaak samen actief zijn Wanneer de prikkel weg was die het vuren had veroorzaakt, bleef dat vuren vorm van consolidatie ( ~George Elias Müller ) - "vastzetten van geheugenspoor" 132 cellen in mediaal-temporale lob met selectieve responsen reageren op specifieke = objecten = LTG want in visue = combinatie van gelocaliseerd en gedistribueerd geheugen Grandmother cell één cel per voorwerp dat we kennen Hermann Ebbinghaus ~ Fechner Decay Besparingsmethode (Recall & Recognition) Retentie-interval Decay-function Jenkins & Dallebach Decay-function slaap Verval geheugenspoor De tweede keer dat je iets overloopt om te onthouden, haal je er winst uit geheugenspoor vervalt niet echt! Blijft nog wat hangen, is niet vergeten! [1e x doorlopen - 2e x doorlopen] / 1e x doorlopen 100 Herkenning en herinnering, zijn te subjectief volgens Ebbinghaus Besparing meten op verschillene momenten tussen leren & herleren, tijd tu Verval-functie van herinneren = steil in het begin en daalt heel langzaam na Tijdens slaap is er minder verval dan tijdens gewone dag
Confounding variabele REM-fase Interferentie ipv verval Storende variabele Rapid-eye-movements-fase hersenen heel erg actief! = verwerking! (~ reverb Verstoring van het vastleggen van geheugenspoor in plaats van het wegfad 3.2.2 Rol van schema's Bartlett Craik Seriële reproductie Schema Mentaal model Doorvertellen van vreemd verhaal. Verhaal wordt zo aangepast door ons da Herkenbaar maken! letterlijke registratie van leermateriaal = verwerken Samenvattende geheugenrepresentatie van alels wat bij een bepalde scène Interne representatie van de wereld waarop men cognitieve processen kan redeneren, voorspellingen maken, Geheugenvertekeningen door eigen inbreng! Verbale labels Betekenisvolle scène Scene-(in)consistentie free recall : open vraag welke objecten aanwezig waren meer scène-consisten recognition : herkenningstaak, objecten aanwezig of niet zekerder bij scène-co 3.3 Modaal model van het geheugen Modaal model William James Primair geheugen Secundair geheugen Heel erg mainstream, wordt daarom zo genoemd. ~ KTG : bewustzijn, met de informatie in actieve, bruikbare toestand "on-lin ~ LTG : informatie in niet actieve-toestand, tijdelijk niet geactiveerd, opslag 3.3.1 Sensorieel register Sensorieel register iconisch geheugen echoïsch geheugen Systeem om informatie heel erg kort bij te houden na het verdwijnen van d visuele modaliteit auditieve modaliteit Sperling Whole report Partial report zoveel mogelijk letters reproduceren 4 à 5 letters reproduceren met toon aangegeven welke rij ze moesten reproduceren 9 letters reprodu onmiddellijk na wegnemen van de stimulus is er een goede, vrij volledige reprod uitlezing kan zo goed als volledig gedaan worden 3.3.2 Basiskarakteristieken van het korte-termijngeheugen Korte-termijn geheugen Maintenance rehearsal Elaborative rehearsal KTG voor alledaagse geheugentaken, is ook werkplaats, niet enkel opslagru Korte duur en beperkte capaciteit informatie actief houden, rehearsal = oefenen, blijven herhalen Het uitwerken van de informatie en ze zo naar het LTG overdragen
Coding Tradeoff Brown-peterson Paradigma rehearsal prevention task Verassend resultaat George A. Miller Magical number 7 ± 2 Memory span bits Chunks Continue informatiedoorstroom KTG LTG Chunking Het in verband brengen met verschillende zaken en zo over te dragen naar De 3 bovenstaande processen vergen ook capaciteit!! woorden onthouden en reproduceren na kort interval met rehearsal preven Taakje die ervoor moet zorgen dat men geen eloborative rehearsal doet, m niet herhalen in het hoofd en ze zo onthouden = echt de capaciteit van he 2 soorten vergeten : LTG = interferentie, echt weg! KTG = verval = echt weg! KTG kan tussen 5 en 9 objecten onthouden onthouden van meer dan 9 woo capaciteit van het KTG eenheid informatietheorie Zinvolle, betekenisvolle eenheden zoals verwerkt door proefpersoon vanuit KTG naar LTG "on-line" "off-line" Dit proces kan items groeperen in grotere gehelen en de capaciteit (opvoer Baddeley targets&distractors testlijst distractors Resultaten Aard gebruikte code ~ maat van verwarbaarheid Testlijst met woorden die ze eerder moesten onthouden en distractors kwamen overeen met de targetwoorden in klank of betekenis, of hadden to fouten in korte lijsten meer bij klankconditie, fouten in lange lijsten meer KTG = auditiever en LTG is semantischer! Sternberg Retrieval uit KTG = hoe de informatie uit het KTG wordt opgeroepen 1. varied-set procedure 1-6 items aangeboden aan constant tempo gevolgd door kort interval en ac of deze aanwezig was in de set van items 2. fixed-set procedure vooraf reeks van 1-4 items vanbuitenleren en kregen 120 proefbeurten waa een item aanwezig was in een zekere set zat Conclusie serieel zoekproces aan hoge snelheid 3.3.3 Bijkomende evidentie voor het onderscheid tussen KTG en LTG Het eerst in KTG, dan is er nog genoeg capaciteit om elaborative rehearsa KTG stilaan overbelast, door tradeoff niet genoeg capaciteit om naar LTG deze letters zitten nog net in het KTG omdat het opvragen van de items d Seriële-positie effect Het beter onthouden van items uit een geordende lijst vooraan of achteraa primacy effect Het beter onthouden vooraan in een lijst -- Het niet onthouden van het middelste deel Recency effect Het beter onthouden achteraan in een lijst Amnesie retrograde amnesie Anterograde amnesie Geheugenverlies Niets meer herinneren vòòr een bepaalde gebeurtenis of mogelijk niets me = amnesie in LTG 1. Onmiddelijke geheugencapaciteit is onder normale niveau = KTG verstoo 2. Onmiddelijke geheugencapaciteit normaal, maar onmogelijk iets voor lan = verstoring van elaborative rehearsal -- geheugensteuntjes ( Memento )
3.3.4 Bedenkingen bij het onderscheid tussen KTG en LTG Lengte retentie-interval Vergeten in KTG Aard van code Seriële positie-effecten Belangrijkste verschil! Hoe goed men zich een recente ervaring herrinnert, hangt af van het retent "KTG = fonologisch, LTG = semantisch" te simplistisch KTG kan ook semantisch zijn, LTG kan ook auditief zijn hangt af waar we aa Kunnen door strategie van de persoon beïnvloed worden Wat iemand onthoudt hangt af van de persoon hoe goed dat iemand het verwerk 3.4 Alternatieven voor het modaal model van het geheugen 3.4.1 Werkgeheugen i.p.v. KTG Werkgeheugen ~ William James Central executive Dual task Slave systems Phonological loop Visuo-spatial scratch pad Episodische buffer Dual task Paradigma KTG, heeft beperkte capaciteit voor opslag en is tijdelijk KTG, KTG = opslagruimte om informatie naar LTG over te dragen, WG houd controlesysteem die subsystemen controleerd om complexe taak uit te voe Meer slave systems voor verschillende taken Subsystemen Werken met fonologische informatie Werken met visio-spatiale informatie Werken met episodische informatie 2 taken tegelijk doen, kijken naar de invloed van de performantie van de 1e 3.4.2 Levels of processing i.p.v. Stage model Levels of processing Deep processing Shallow processing Experiment oriënteringstaak incidentele leertaak resultaat 1. Geheugen is een nevenproduct van informatieverwerking ( waarnemen e 2. Onthouden van gebeurtenis hangt af van de diepte van de encodering Semantische verwerking van informatie semantische verwerking van informatie verschillende soorten informatieverwerking induceren wordt niet gezegd dat er geheugentest volgt! semantisch > fonologisch > orthografisch 3.5 Lange-termijn geheugen 3.5.1 Opslaan - encoding Hoeveelheid informatieverwerking speelt hele grote rol, net zoals de duur van de presentatie van de informatie, het aant diepte van de informatieverwerking en zelf informatie genereren Elaboration Massed Practice Distribuced practice Mate van uitwerking Zo vaak als nodig herhalen van de stof om alles perfect te reproduceren Leerproces sprieden over aantal dagen voor zelfde tijd betere geheugen per
Spacing effect Semantische codering Congruïteitseffect Distinctiveness Von Restorff effect Dat leren in gesplitte stukken in de tijd betere geheugenperformantie oplev Wordt langer onthouden! Door elaboration = relaties leggen tussen item Ja-zinnen worden beter onthouden dan nee-zinnen Mate waarin de cgecodeerde info het te onthouden item specifieert - belan onderscheiding van het voorwerp Item dat afwijkt van andere items in een reeks ( visueel, fonologisch, seman Distinctiviteitshypothese tegengesteld aan elaboratiehypothese?? distinctiviteit = voorstander specifieke codering elaboratie = voorstander breedte van informatieverspreiding! BEIDE PROCESSEN SUCCESVOL! Elaborative encoding Distinctive encoding Generatie-effect Tip-of-the-tongue Organisatie Elaboratie Organisatie Materiaal-geïnduceerde organisatie Clustering in recall Subjectieve organisatie Verbeelding Methode van loci Zoveel mogelijk kenmerken onthouden van item Per item specifiek op één kenmerk letten en verschillen opmerken Mate waarin men info verwerkt is maximaal als men zelf verwerkt, zelf op e Woorden waar je net niet op kan komen, zelfs als je deze niet kan oproepen omdat je ze zelf moest genereren! discrete, individuele items in grotere gehelen onderbrengen = relatie tussen de te stockeren items en items die al in het geheugen zitte = relatie tussen de te stockeren items onderling onderscheid tussen de organisatie in het materiaal zelf Actieve groepering in herinneringsfase Men zet de woorden die in zelfde semantische categorie zitten toch samen Voorwerpen voorstellen! beelden voor de geest halen + betekenis woord zelfs woorden die feitelijk iets visueels voorstellen worden beter onthouden ond gevraagd wordt om deze in te beelden Tijdens leerfase moet men item inbeelden en ergens in omgeving neerlegge item moet men gaan kijken in die omgeving 3.5.2 Bewaren - storage 2 Deelstructuren binnen LTG Episodisch geheugen Semantisch geheugen Specifieke gebeurtenissen spatiaal & temporaal waar en wanneer! Algemene kennis wordt niet bijgehouden waar en wanneer deze kennis o SEMANTISCH GEHEUGEN Bewaren van info in LTG structuur semantisch geheugen Netwerkmodellen concepten en hun interrelaties Kenmerkmodellen concepten gestockeerd als lijst van kenmerken zonder verdere structuur Tachable Language Comprehender Hiërarchisch netwerk Cognitieve zuinigheid Categorie-grootte effect PROBLEMEN Spreading activation model Meest algemene kennis bovenaan en minst algemene kennis onderaan Vermijden duplicatie van kennis, alle eigenschappen van concepten worden Hoe groter de categorie, hoe langer het zoeken duurt Frequentie-effecten : Snelheid waarmee we iets terugvinden meer bepaald door Semantische-afstandseffecten : Alle subconcepten worden gelijk behand Prototype : Concepten die typischer zijn voor een bepaalde categorie
netwerk van concepten + eig. Activatie PROBLEMEN Feature-set theory Kennis = verz. Kenmerken Verificatievragen semantische afstanden worden doorgedreven in model = hoe sterker connectie, ho sterkte neemt af naarmate afstand groter wordt schendingen categorie-grootte effect : het is makkelijker bepaalde items dit zou normaal meer tijd in beslag nemen maar dat doet het niet!! definiërende kenmeren : MOETEN aanwezig zijn om tot een bepaalde cat karakteristieke kenmerken : Zijn aanvullend, maar niet noodzakelijk voor Kenmerken opsommen van item en van mogelijke categorie hoe meer ov = appart beslissingsproces, neemt ook veel tijd in! Propositioneel netwerkmodel basiseenheid = kleinst mogelijke uitspraak die op zichzelf kan staan + propositie (waar of geeft proposities weer maar ook onderlinge relaties empirsiche evidentie Hoe minder proposities in zin, hoe beter wordt onthouden 3.5.3 Oproepen - retrieval Permanent geheugen Informatie die hier zat, zal nooit meer verdwijnen, er zal altijd iets blijven ha Vergeten Opgeslagen geheugen kan niet meer opgeroepen worden Associatieve sterkte retrieval cue Cue ( aanwijzing )is effectief als hij int het verleden vaak gepaard ging met h Encoding specifity ( v. retrieval cue ) Als een bep. Retrievalcue zeer specifiek samenwkam in het verleden met he encoding specifity meer voor episodisch geheugen en associatieve sterkte meer voor semantisch geheugen Höffding step Single-process theory (1PT) Dual-process theory (2PT) Herkenning & Herinnering Gebaseerd op perceptuele gelijkenis tussen nieuwe prikkel en vroegere her Het juiste item wordt meteen en automatisch uit het LTG gehaald juiste item wordt meteen en automatisch uit LTG gehaald + extra beslissing Vergelijken (Recognition & recall) 2PT Herinnering Herkennen Eerst genereren van een mogelijk item uit het geheugen, daarna het herk Hoog frequente woorden worden beter herinnerd dan laagfrequente woorden Enkel het herkennen of verifiëren van het voorwerp Hoog frequente woorden worden minder goed herinnerd dan laagfrequente woo 1PT Herinnering & Herkennen Oproepen van informatie verloopt op zelfde manier! Herkenning is wel m retrieval cue in deze conditie aangeboden wordt Cue switching van leerfase naar testfase geeft probleem!
bolische processen in hersenen enen wegnamen na het leren van een taak om zo te kijken aar is gedistribueerd, uitgestrekt over hele hersenmassa ersendelen werken samen andere gebieden hun functie over de hersenen liggen d.m.v. mapping, op een afbeelding ie connecties hebben, vuren ook samen veroorzaakt, bleef dat vuren toch nog even doorgaan, 'nazinderen' "vastzetten van geheugenspoor" bjecten = LTG want in visuele cortex! = semantisch thouden, haal je er winst uit t.o.v. de eerste keer! Sneller! wat hangen, is niet vergeten! orlopen 100 olgens Ebbinghaus ssen leren & herleren, tijd tussen inprenten en oproepen! gin en daalt heel langzaam na een week = echt vergeten volgens hem!
g actief! = verwerking! (~ reverberating-cell-assemblies) oor in plaats van het wegfaden van het geheugenspoor rdt zo aangepast door ons dat er betere gestalten uitkomen, n leermateriaal = verwerken in schema els wat bij een bepalde scène of gebeurtenis hoort en cognitieve processen kan uitvoeren, waardoor men kan waren meer scène-consistente g of niet zekerder bij scène-consistente e, bruikbare toestand "on-line" ~ Matching (H2) elijk niet geactiveerd, opslagplaats "off-line" ~ Matching den na het verdwijnen van de prikkel tters reproduceren roduceren 9 letters reproduceren een goede, vrij volledige reproductie rkplaats, niet enkel opslagruimte!, blijven herhalen het LTG overdragen
en en zo over te dragen naar het LTG interval met rehearsal prevention task loborative rehearsal doet, men mag de opgevraagde items dus n = echt de capaciteit van het KTG testen! onthouden van meer dan 9 woorden = LTG!! rkt door proefpersoon elen en de capaciteit (opvoeren in het LTG dan) nthouden en distractors nk of betekenis, of hadden toch helemaal geen relatie, fouten in lange lijsten meer bij betekenisconditie TG wordt opgeroepen volgd door kort interval en achteraf een item om te oordelen kregen 120 proefbeurten waarbij ze moesten aangeven of nde lijst vooraan of achteraan in de reeks dan in het midden citeit om elaborative rehearsal te doen en over te dragen naar LTG noeg capaciteit om naar LTG over te dragen het opvragen van de items dan begint eurtenis of mogelijk niets meer kunnen onthouden op lange termijn ormale niveau = KTG verstoord maar onmogelijk iets voor lange periode onthouden ugensteuntjes ( Memento )
nnert, hangt af van het retentie-interval en mate van interferentie itief zijn hangt af waar we aandacht aan besteden ed worden oe goed dat iemand het verwerkt n is tijdelijk LTG over te dragen, WG houdt informatie actief om complexe taak uit te voeren en om capaciteit toe te wijzen an de performantie van de 1e taak door de 2e taak = dual task cost tieverwerking ( waarnemen en begrijpen ) diepte van de encodering e van de informatie, het aantal presentaties en sprijding in tijd s perfect te reproduceren zelfde tijd betere geheugen performantie!
geheugenperformantie opleveren = relaties leggen tussen item dat onthouden moet worden met reeds onthouden items uden item specifieert - belangrijke onderdelen opnoemen ( visueel, fonologisch, semantisch ) wordt beter onthouden! erschillen opmerken ls men zelf verwerkt, zelf op een idee moet komen als je deze niet kan oproepen worden deze nog beter onthouden onderbrengen s die al in het geheugen zitten categorie zitten toch samen om beter te onthouden eest halen + betekenis woord blijft beter onthouden! n worden beter onthouden ondanks dat het niet ergens in omgeving neerleggen en bij het heroproepen van het raal waar en wanneer! aar en wanneer deze kennis opgedaan is zonder verdere structuur gemene kennis onderaan appen van concepten worden op hoogst mogelijke niveau in hiërarchie gestockeerd terugvinden meer bepaald door frequentie van het kenmerk! cepten worden gelijk behandeld, maar is niet zo, sommige vogels kunnen 'minder vogel' zijn dan andere r een bepaalde categorie
odel = hoe sterker connectie, hoe dichter bij elkaar is makkelijker bepaalde items in een grotere categorie onder te brengen maar dat doet het niet!! zijn om tot een bepaalde categorie te horen, maar niet noodzakelijk voor bep. Categorie, is wel typisch lijke categorie hoe meer overeenkomst dan zal men toezeggen n staan + propositie (waar of onwaar) t onthouden nen, er zal altijd iets blijven hangen en worden den vaak gepaard ging met het te onthouden item wkam in het verleden met het op te vragen item is dit effectief euwe prikkel en vroegere herinneringen uit het LTG gehaald TG gehaald + extra beslissingsproces et geheugen, daarna het herkennen van het item of verifiëren d dan laagfrequente woorden erinnerd dan laagfrequente woorden manier! Herkenning is wel makkelijker omdat deze de beste