AAN: de raad van de gemeente Ferwerderadiel Griffier Nr : 06/27.13. Onderwerp: Definitief standpunt aangaande de bestuurlijke toekomst van Ferwerderadiel Ferwert, 6 juni 2013 Inleiding In het jaar 2012 heeft het bureau Partners + Pröpper met instemming van uw raad een toekomstverkenning gedaan waarbij de volgende scenario s moesten worden onderzocht: I Zelfstandig blijven en doorontwikkelen tot regiegemeente. II Ambtelijke samenwerking met de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. (meest verstrekkende variant binnen dit scenario is een ambtelijke fusie). III Herindeling met de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. Het met argumenten onderbouwde eindadvies van bureau Partners + Pröpper luidt: Zet op een zo kort mogelijke termijn in op herindeling met de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. Dit is het meest optimale scenario om daadkrachtig, met overzicht, vanuit één geheel en met een strategische visie met slagvaardige lokale en regionale samenwerking in te spelen op omvangrijke en complexe opgaven zoals krimp, economische ontwikkeling, toerisme en recreatie. Organiseer geen andere tussenstap, anders dan een voorbereiding op een herindelingstraject. Werk meteen toe naar een definitieve eindsituatie. Start wel snel met de voorbereidingen, waaronder het integreren van de ambtelijke organisatie en het ontwikkelen van gemeenschappelijke werkwijzen. (pag 11) Op 13 november 2012 heeft het college het rapport Toekomstverkenning gemeente Ferwerderadiel besproken. Het voorlopige standpunt van het college bleek daarbij verdeeld te zijn. Op 20 december 2012 heeft uw raad besloten de inwoners door middel van een referendum te raadplegen over de bestuurlijke toekomst van Ferwerderadiel en onder externe begeleiding een viertal doarpspetearen te houden namelijk in Hallum, Marrum, Ferwert en Burdaard. In de informatieve commissievergadering van 10 januari 2013 is het rapport Financiële verkenning samenwerkingsvarianten gemeenten Dantumadeel, Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland van PricewaterhouseCoopers door de heer J. Bonnema toegelicht. De eindrapportage is na bespreking in een vergadering van de raadscommissie behandeld in de raadsvergadering van 17 januari 2013, waarbij de raadsfracties een voorlopig standpunt hebben ingenomen. Uit de raadsbehandeling is duidelijk geworden dat er verschillend wordt gedacht over een mogelijke herindeling. Wel was er voldoende draagvlak voor scenario II: een stevige ambtelijke samenwerking met de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a., welke kan leiden tot een ambtelijke fusie en waarbij een herindeling op termijn af te wegen is. De twee genoemde rapporten en het raadsvoorstel van 9 januari 2013 liggen op de gebruikelijke wijze voor u ter inzage.
Het referendum Op 18 april 2013 heeft uw raad op advies van de ingestelde tijdelijke referendumcommissie de volgende vraagstelling voor het raadplegend referendum vastgesteld: Raadplegend Referendum Bestuurlijke Toekomst Ferwerderadiel De raad van de gemeente Ferwerderadiel is van plan een besluit te nemen over de bestuurlijke toekomst van de gemeente en vraagt vooraf uw advies. VRAAG 1 Mijn advies aan de gemeenteraad is om te kiezen voor: een herindeling van de gemeente Ferwerderadiel met andere gemeenten het zelfstandig blijven van de gemeente Ferwerderadiel door intensievere samenwerking met andere gemeenten OOK VRAAG 2 BEANTWOORDEN VRAAG 2 Als de gemeenteraad van Ferwerderadiel zou besluiten tot een herindeling, bij welke gemeente(n) zou uw dorp volgens u moeten worden ingedeeld? Bij de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. Bij de gemeente Leeuwarden Inmiddels zijn de doarpspetearen en het raadplegend referendum (gehouden op 29 mei 2013) achter de rug. Wij brengen de resultaten daarvan nu in uw vergadering. Uw raad zal nu een definitief besluit over de toekomst van Ferwerderadiel moeten innemen. In een proces waarbij de referendumcommissie toezicht heeft gehouden op het objectieve verloop van de gehouden stemming is er uiteindelijk een opkomst geconstateerd van 34,2%. Met dit opkomstpercentage is er op basis van de door uw raad vastgestelde Referendumverordening helaas sprake van een ongeldig referendum. Artikel 13 van de Referendumverordening bepaalt namelijk dat het referendum geldig is indien het aantal geldig uitgebrachte stemmen 50% of meer is van het aantal kiesgerechtigden. Ons college vindt deze uitslag teleurstellend. Het geeft nadrukkelijk aan dat veel burgers zich niet betrokken voelen bij uw besluitvorming over de bestuurlijke toekomst van onze gemeente. Wat de redenen zijn voor deze lage opkomst is moeilijk te achterhalen. Ons college is van mening dat het niet aan de voorlichting en aan de inhoud van de vier gehouden doarpspetearen heeft gelegen. Ook de referendumcommissie heeft er alles aan gedaan om de burgers naar de stembus te krijgen. Over de uitslag van de ongeldige stemming het volgende. Van de 2316 opgekomen kiesgerechtigden spreken 1076 (46,5%) hun voorkeur uit voor herindeling en 1189 (51,5%) voor zelfstandigheid. De overige 51 (2,2%) stemmen zijn blanco of ongeldig. Van de 2316 opgekomen kiesgerechtigden spreken 1306 (56,5%) hun voorkeur uit voor indeling van hun dorp bij de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. en 948 (40.9%) bij de gemeente Leeuwarden. De overige 55 (2,6%) stemmen zijn blanco of ongeldig. In het evaluatieverslag zoomt de referendumcommissie nog wat dieper in op de uitslag (zie pagina s 9 en 10). Door de uitslagen voor Hallum en die van de overige dorpen te scheiden laat de gemeente twee verschillende gezichten zien die min of meer elkaars spiegelbeeld zijn.
Er is dus een kleine meerderheid van de stemmers voor het zelfstandig blijven van de gemeente door intensievere samenwerking met de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. De referendumcommissie heeft van het hele proces van het referendum een uitvoerig evaluatieverslag opgesteld, dat in deze raadsvergadering ook aan de orde komt. Het is aan uw raad om te bepalen in hoeverre u de uitslag nog wil laten meewegen in de besluitvorming. Wij zijn van mening dat uw raad deze uitslag (ook al is deze ongeldig) niet zondermeer kan negeren omdat in zijn algemeenheid bij een onderzoek kan worden gesteld dat een respons van 34% hoewel niet representatief toch een bepaalde duiding oplevert. Het collegevoorstel Ons college heeft de uitslag van het referendum besproken in de vergadering van 4 juni 2013. Uit het referendum en de gehouden doarpspetearen kan wel de conclusie worden getrokken dat er (met uitzondering van het dorp Hallum) op dit moment geen meerderheid onder de bevolking te vinden is voor een bestuurlijke herindeling, wel een kleine meerderheid voor het zelfstandig blijven door een intensievere samenwerking met de gemeenten in Noordoost Fryslân. Verwezen wordt naar de uitslagen en de vier verslagen van de doarpspetearen (met name de samenvatting van de vier verslagen) welke voor u op de gebruikelijke wijze ter inzage liggen. Na ampele overwegingen hebben wij, mede in de context van de recente politieke besluitvorming in buurgemeente Dantumadiel besloten uw raad voor te stellen om per 1 januari 2015 (streefdatum!) tot een ambtelijke fusie te komen met de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. Dit is dan de meest verstrekkende variant binnen scenario 2 uit het rapport van bureau Partners & Pröpper. Samenwerking, in welke vorm dan ook, is volgens het college noodzakelijk om de kwetsbaarheid en de risico s van onze gemeente te verminderen en om de gemeentelijke taken en ambities aan te kunnen pakken. Met een ambtelijke fusie worden de gemeentelijke organisaties van de gemeenten samengevoegd. Wel blijven er aparte gemeenteraden en colleges van burgemeester en wethouders bestaan. Daarbij willen wij nog vermelden dat een meerderheid van ons college in 2017 of 2018 na een evaluatie van de ambtelijke fusie een eventuele bestuurlijke fusie wil afwegen. Een minderheid van ons college ziet deze ambtelijke fusie echter als een tussenstap naar een bestuurlijke fusie met de drie ambtelijke fusiepartners om de ingezette samenwerking te bestendigen en maximaal te benutten. Zo spoedig mogelijk na de ambtelijke fusie zou de raad zich moeten uitspreken over een bestuurlijke fusie (herindeling) met Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. Onderbouwing collegevoorstel Bestuurskracht en intergemeentelijke samenwerking zijn op dit moment belangrijke onderwerpen voor gemeenten. Er is een noodzaak tot samenwerking door de grote uitdagingen waar gemeenten voor staan. Er komen extra taken van het rijk naar de gemeenten en die gaan gepaard met bezuinigingen. Gemeenten zoals de onze zijn daardoor kwetsbaar geworden en lopen daarmee risico s. Dit dwingt gemeenten na te denken over een totale heroriëntatie op haar takenpakket, de eigen rolinvulling en de noodzaak tot een beroep moeten doen op de eigen kracht van de burgers (bijvoorbeeld mantelzorg en vrijwilligerswerk). Hiervoor zal de overheid zichzelf ook moeten omvormen. Het is dan ook belangrijk voor Ferwerderadiel om nu een heldere keuze te maken over de toekomst van de gemeente, waar breed draagvlak voor is. Uiterlijk 31 mei moesten alle Nederlandse gemeenten aan minister Plasterk laten weten met wie ze gaan samenwerken om de decentralisaties werk, jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning/langdurige zorg in goede banen te leiden. Deze samenwerkingsverbanden moeten een samenhangend verzorgingsgebied kennen en op 1 januari 2014 operationeel zijn. In onze kleine, ambtelijke organisatie zijn hoofdzakelijk generalisten werkzaam. Nu de zaken steeds complexer worden (denk aan nieuwe ingewikkelde wetgeving, de problematiek qua ruimtelijke ordening en milieu van grote bedrijven, opstelling exploitatieovereenkomsten e.a., mediation bij geschillen etc.) is er steeds vaker behoefte aan specialisten. Regelmatig wordt het probleem dan opgelost door een beroep te doen op externe specialisten. Dat is een kostbare zaak. Bij een ambtelijke fusie zijn er meer mogelijkheden om specialisten binnen de organisatie te krijgen door deze aan te stellen of medewerkers daarvoor speciaal op te leiden.
In Noordoost Fryslân is met het SEM/ANNO een sterk strategisch samenwerkingsverband, dat noodzakelijk blijft en kansen biedt, ook bij verdergaande samenwerking op bedrijfsvoeringsgebied in andere verbanden. Op het gebied van bedrijfsvoering ontwikkelt Ferwerderadiel zich tot een partner in diverse samenwerkingsverbanden waarbij de gemeenten Dongeradeel en Kollumerland c.a. betrouwbare en belangrijke samenwerkingspartners zijn. Ook Dantumadiel ontwikkelt zich tot een samenwerkingspartner op bedrijfsvoeringsgebied. Vanuit de gemeenten Dongeradeel en Kollumerland c.a. ligt er een verzoek om als gemeente een intentie tot fusie uit te spreken. Om diverse redenen (vereiste congruente samenwerking, efficiency, bestrijding van risico s op het gebied van kwetsbaarheid etc.) is meer gestructureerde samenwerking in zwaardere juridische vormen noodzakelijk. Momenteel wordt geen maximaal rendement uit samenwerkingsvormen gehaald, doordat niet geredeneerd kan worden vanuit één integrale organisatie die dienstbaar is aan de meest efficiënte werkwijze. Uit reacties tijdens de doarpspetearen bleek dat het voor inwoners van de gemeente belangrijk is dat de gemeente dichtbij blijft. Men vindt het belangrijk dat de organisatie en het bestuur niet op afstand van de inwoners en de dorpen komen te staan. Daarbij mag het karakter van de gemeente als plattelandsgemeente niet veronachtzaamd worden. De inwoners zijn, ondanks enkele punten die beter kunnen, gemiddeld tevreden over de gemeente en haar dienstverlening; dit zou gehandhaafd moeten worden. Dit geldt ook voor het voorzieningenniveau in de dorpen. Inwoners hebben begrip voor de noodzaak tot versterking van de gemeentelijke slagkracht en er is de wil om die te vinden door intensievere samenwerking of eventueel een ambtelijke fusie, maar een gemeentelijke herindeling gaat een kleine meerderheid van de stemmers te ver. Alleen in Hallum spreekt een ruime meerderheid van de stemmers zich uit voor een herindeling met de gemeente Leeuwarden. Sommige bewoners hebben nog aangegeven dat zij het jammer vinden dat de Middelsee samenwerking is stopgezet. De gemeente staat er financieel en organisatorisch relatief goed voor, ook ten opzichte van samenwerkende gemeenten. Wel staat de gemeente onder druk om het huidige kwaliteitsniveau te kunnen waarborgen en moet daarom verdergaande vormen van samenwerking zoeken. Een ambtelijke fusie is een samenwerkingsvorm die voldoet aan de vereiste samenwerking voor het aankunnen van toekomstige taken. Daarnaast heeft een ambtelijke fusie voldoende draagvlak onder bestuur en inwoners. Volledigheidshalve moeten we ook vermelden dat aan dit scenario ook enige nadelen kleven. Verwezen wordt naar bladzijde 45 uit het eerdergenoemde rapport van Partners & Pröpper. Een meerderheid van ons college vindt de voordelen echter duidelijk opwegen tegen de omschreven nadelen in genoemd rapport. Onze gemeente kent een aantal verworvenheden dat ook bij een ambtelijke fusie geborgd moet worden. Daarom moeten ook bij een voornemen tot ambtelijke fusie randvoorwaarden gesteld worden, zoals relatie met de dorpen en aansturing van de organisatie. Daarnaast moeten financiële randvoorwaarden bepaald worden. En ook voor een ambtelijke fusie moeten gezamenlijk uitdagingen (bijvoorbeeld het vormgeven van de drie transities en de daarvoor benodigde kanteling van de organisatie) de bindende factor vormen. Indien uw raad besluit tot een ambtelijke fusie over te gaan, zullen wij de raad over die randvoorwaarden nader adviseren. De Ondernemingsraad heeft overigens op basis van een achterbanraadpleging zijn voorkeur uitgesproken voor een bestuurlijke fusie aangezien een (tussentijdse) ambtelijke fusie voor de medewerkers in deze optiek uiterst ongewenst is. De uitslag van deze achterbanraadpleging is reeds naar u gezonden. Uiteraard ligt het politieke primaat in dezen bij uw raad. Resumerend stellen wij u voor te besluiten: 1) tot een ambtelijke fusie met de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. per 1 januari 2015 (streefdatum!) onder nader vast te stellen randvoorwaarden; 2) de meerderheid van het college adviseert daarnaast in 2017 of 2018 nader te bezien of een eventuele bestuurlijke fusie al dan niet wenselijk is;
de minderheid van het college adviseert na effectuering van de ambtelijke fusie zo spoedig mogelijk over te gaan tot een bestuurlijke fusie met eerdergenoemde gemeenten. CJC Burgemeester en wethouders van Ferwerderadiel, mr. R.M. Kammer secretaris mr. W. van den Berg burgemeester