Overzicht samenwerking gemeenten Maasdriel en Zaltbommel

Transcriptie

1 GEMEENTERAAD ZALTBOMMEL 24 februari 2017 Overzicht samenwerking gemeenten Maasdriel en Zaltbommel De gemeenten Zaltbommel en Maasdriel oriënteren zich op de toekomst en de betekenis van hun samenwerking daarin. Welke samenwerking past het beste bij die toekomst. Daarover gaat het rapport Bestuurlijke Toekomst Bommelerwaard. Het rapport is opgesteld door adviesbureau Berenschot in opdracht van de gemeenteraden van Maasdriel en Zaltbommel. In dit overzicht zijn de hoofdzaken uit dit rapport opgenomen. We beginnen met een tijdlijn, met daarin de stappen rondom de samenwerking tot nu toe. Daarna volgt een beschrijving op hoofdlijnen van het rapport. Tijdlijn Samenwerking Maasdriel - Zaltbommel Wanneer Wat 2013 Rapport gemeente Maasdriel: We hebben een uitdaging. Juni 2013 November 2013 Maart 2015 Juli 2015 Maart 2016 September 2016 Februari 2017 Behandeling Kadernota Zaltbommel. Onderzoek naar samenwerkingsmogelijkheden met omliggende gemeenten Moties tijdens begrotingsbehandelingen gemeenten Maasdriel en Zaltbommel. Samen een verkenning uitvoeren naar de lange termijn positionering van de Bommelerwaard op operationeel, strategisch en strategisch niveau Intentieverklaring samenwerking Maasdriel Zaltbommel Gemeenteraden Maasdriel en Zaltbommel akkoord met plan van aanpak samenwerking Gemeenteraden Maasdriel en Zaltbommel stemmen in met vorming Bedrijfsvoeringseenheid Bommelerwaard (BVE). Hierin voegen beide gemeenten de volgende onderdelen samen: Personeel en organisatie, Informatisering en Automatisering, Financiën en Juridische Zaken Start verdiepingsonderzoek samenwerking Maasdriel en Zaltbommel in opdracht van beide gemeenteraden Verdiepingsonderzoek: Rapport Bestuurlijke Toekomst Bommelerwaard. 1

2 Beschrijving rapport Bestuurlijke Toekomst Bommelerwaard. 1 Drie mogelijkheden voor verdere samenwerking Het onderzoek richt zich op drie mogelijkheden voor samenwerking: Organisch doorgroeien. Ambtelijke fusie met bestuurlijke zelfstandigheid. Bestuurlijke fusie leidend tot een nieuwe gemeente Bommelerwaard. Organisch doorgroeien: Bij deze mogelijkheid bouwen de beide gemeenten door op de Bedrijfsvoeringseenheid Bommelerwaard. Naast Personeel en Organisatie, Informatisering en Automatisering, Financiën en Juridische Zaken, komen daar de komende jaren andere organisatieonderdelen bij. Ambtelijke fusie: In deze situatie fuseren bijna alle gemeentelijke onderdelen van de gemeenten Maasdriel en Zaltbommel met elkaar. Er is één ambtelijke organisatie, die werkt voor beide colleges van B en W. Wel blijven beide gemeenten bestuurlijk geheel zelfstandig. Dat betekent: een eigen gemeenteraad, burgemeester, college van B en W, gemeentesecretaris en griffie. Bestuurlijke fusie: Een bestuurlijke fusie of herindeling leidt tot een nieuwe gemeente Bommelerwaard. Deze nieuwe gemeente heeft dan één gemeenteraad, één burgemeester, één college, één griffier, één gemeentesecretaris en één ambtelijke organisatie. 2 Waarop zijn de adviezen in het rapport gebaseerd? Hoe kun je de verschillende mogelijkheden voor samenwerking toetsen? Voor de beantwoording van deze vraag hebben de onderzoekers onder meer gebruik gemaakt van de onderstaande vragenlijst van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Levert het winst op in de bestuurskracht? Bestuurskracht betekent de manier waarop een gemeente in staat is om uitdagingen het hoofd te bieden en toekomstplannen te realiseren. Hoe staat het met het draagvlak? Met andere woorden: Wat vinden inwoners, gemeenteraden en de medewerkers van beide gemeenten van de samenwerking? Ontstaat er een logisch samenhangend gebied en: Wat is de invulling van dorps- en kernenbeleid? Hierbij speelt de vraag wat samenwerking betekent voor de identiteit van de kernen ook een belangrijke rol. Wat gebeurt er met de regionale verhoudingen? Hierbij gaat het om de positie van de Bommelerwaard in vergelijking met de buurgemeenten. Van welke invloed is de samenwerking tussen Maasdriel en Zaltbommel op de (samenwerking met) de buurgemeenten. Is de gekozen herindeling toekomstbestendig? Is de gekozen samenwerkingsvorm voldoende toegerust om de komende jaren bijvoorbeeld het onderhoud van de wegen, de werkgelegenheid en de voorzieningen op peil te houden. 2

3 Daarnaast is bij de afweging van de verschillende mogelijkheden ook gekeken naar: Kosten, kwaliteit en kwetsbaarheid. Hierbij gaat het om een vergelijking van de kosten die zijn gemoeid bij de drie mogelijke samenwerkingsvormen. Daarnaast is in het onderzoek ook gekeken naar het effect op de dienstverlening voor de inwoners. Bij kwetsbaarheid gaat het om de beantwoording van de vraag wat een organisatie aan personeel nodig heeft om de taken goed uit te voeren. De uitdagingen en ambities waar beide gemeenten voor staan. Wat willen beide gemeenten bereiken op het gebied van werkgelegenheid, leefbaarheid en verkeer en vervoer (infrastructuur). 3 Hoe staan Maasdriel en Zaltbommel ervoor? De onderzoekers hebben de situatie van beide gemeenten tegen het licht gehouden op het gebied van: Bevolkingssamenstelling en aantallen. Financiële positie. Wonen en woonlasten. Werkgelegenheid en economie. Sociaal De onderzoekers concluderen dat de gemeenten Maasdriel en Zaltbommel er financieel en sociaal economisch goed voor staan. Wel zal de vergrijzing in beide gemeenten naar verwachting sterk toenemen. Verder valt op dat een hoog percentage van de beroepsbevolking laag opgeleid is. De onderzoekers vragen hier nadrukkelijk aandacht voor. 4 Wat zijn de uitdagingen voor beide gemeenten? Belangrijk voor de samenwerking zijn ook de zaken die beide gemeenten willen realiseren, de ambities. Daarnaast komen er ontwikkelingen af op de gemeenten waar ze iets mee moeten. Of ze dat nu wel of niet willen, de opgaven. Vervolgens gaan ze in op de vraag wat er nodig is om die ambities en opgaven te realiseren, de uitdagingen. Bij beide gemeenten hebben de onderzoekers de ambities, opgaven en uitdagingen in kaart gebracht. Zij concluderen dat beide gemeenten hierin grotendeels dezelfde doelen nastreven. In onderstaand schema zijn die gezamenlijke doelen weergegeven. Ambities: Werkgelegenheid stimuleren. Leefbaarheid in stand houden en verbeteren. Investeren in infrastructuur (verkeer en vervoer) en bereikbaarheid. Lokale opgaven: Tweede fase invoering decentralisaties (Wet werk en inkomen, Participatiewet, Jeugdwet en Wet maatschappelijke ondersteuning). Invoering Omgevingswet. Waterveiligheid. Uitdagingen: Aantrekkelijkheid gemeente en gebied. Intergemeentelijke samenwerking. 3

4 Welke conclusies trekken de onderzoekers? De onderzoekers hebben hun conclusies verdeeld in de volgende vier stappen: Stap A. De manier waarop een gemeente in staat is om uitdagingen het hoofd te bieden en toekomstplannen te realiseren: Bestuurskracht Stap B. Draagvlak, Samenhang dorps- en kernenbeleid, Regionale verhoudingen, Duurzaamheid. Stap C. Financiële en bedrijfseconomische effecten. Stap D. Wat is er nodig voor de samenwerking: Kritische succesfactoren. Stap A Bestuurskracht Het rapport geeft aan dat met name voor werkgelegenheid, vergrijzing en het op peil houden van de voorzieningen actie geboden is. Achterover leunen is geen optie, want in de komende jaren groeien deze onderwerpen in omvang, belang en problematiek. Verder zien de onderzoekers een aantal kwesties in de Bommelerwaard, die in samenhang moeten worden aangepakt: de geitenfokkerij, het zwembad, vestiging Lidl, plaatsing windmolens en het vraagstuk van duurzame energie. Volgens de onderzoekers worden hierin de beste resultaten behaald bij een herindeling of ambtelijke fusie. ( ) Dit perspectief vraagt om een gemeentelijke overheid die de basis op orde heeft, maar bovenal strategisch vermogen heeft, uitstekend beleidsmatig samenwerkt, integraal denkt en de regionale positie heeft om stappen te maken. Het helpt daarbij om met minder bestuurlijke drukte en een krachtige regie de mogelijkheden te vergroten op de sturing op specifieke lokale en regionale vraagstukken. Hoewel de basis op orde is in de huidige situatie zijn het juist deze extra accenten van strategievorming, regionale positie en regie die vragen om een herindeling of ambtelijke fusie met sterke beleidsmatige afstemming. De autonome ontwikkeling van bestuur en organisatie gaat deze accenten niet opleveren ( ). Verder pleiten de onderzoekers om aandacht te besteden aan het kernenbeleid en de lokale betrokkenheid en verantwoordelijkheid. Stap B. Draagvlak, Samenhang dorps- en kernenbeleid, Regionaal, Duurzaamheid. Vanuit de bovenstaande criteria van het Ministerie van BZK komen er volgens de onderzoekers geen blokkades naar voren voor één van de drie samenwerkingsopties. ( ) Organisch groeien is de lichtste stap en sluit aan op de eerdere stappen die zijn gemaakt. Deze optie geeft echter aan de ambtelijke organisaties het minste perspectief en kent ook de geringste duurzaamheid. Een herindeling biedt ambtelijk het meeste comfort en de grootste duurzaamheid. Het is een simpele constructie en biedt regionaal een extra stevige positie. Kijkend naar politiek-bestuurlijk draagvlak moeten de gemeenteraden hun positie bepalen ten opzichte van de opties. De gemeenteraad van Zaltbommel zal specifiek moeten afwegen of een herindeling op voldoende steun kan rekenen of dat dit mogelijk anno 2017 een stap te ver is. De optie van de ambtelijke fusie kan op veel draagvlak rekenen, zowel ambtelijk als politiek/bestuurlijk. De regionale positie kan licht steviger worden vanwege een betere ambtelijke voorbereiding. De duurzaamheid krijgt ambtelijk wel en politiek bestuurlijk geen impuls ( ) *Toelichting Duurzaamheid: Met duurzaam bedoelen de onderzoekers in het rapport de mogelijkheden van een gemeente om voor de langere termijn (15 20) jaar alle taken goed uit te voeren. 4

5 Stap C. Financiële en bedrijfseconomische effecten. Voor elke samenwerkingsmogelijkheid hebben de onderzoekers de voor- en nadelen op een rij gezet. Zie hiervoor het onderstaande overzicht: Organisch groeien Ambtelijke fusie Herindeling Bijdrage op specifieke plekken aan minder kwetsbaarheid en meer kwaliteit. Bijdrage in kwetsbaarheid en kwaliteit over de volle breedte van het Complexe organisaties met veel besturingsdrukte. Transitiekosten* zijn relatief klein. Indien we uitgaan van het onderbrengen van de bedrijfsvoeringstaken en een deel van de uitvoerende taken van het primaire proces* in een BVE dan zullen de transitiekosten 60 tot 70% bedragen van de transitiekosten van een ambtelijke fusie. Deze kosten komen daarmee op circa In deze kosten zijn geen kosten begrepen die verbonden zijn aan een personele kwaliteitsimpuls*. In de exploitatie* zijn geen noemenswaardige besparingen te verwachten. *Toelichting begrippen: werkterrein. Één organisatie die twee colleges bediend. De projectkosten (aanloopkosten) bedragen Daarnaast moet rekening gehouden worden met de kosten van sociaal plan en incidentele kosten rondom (her)huisvesting naar één pand. In deze kosten zijn geen kosten begrepen die verbonden zijn aan een personele kwaliteitsimpuls. In de exploitatie kan bespaard worden op de huisvestingskosten. De besparing als gevolg van gezamenlijke huisvesting varieert van ca tot , afhankelijk van te maken keuzes. Bijdrage in kwetsbaarheid en kwaliteit over de volle breedte van het werkterrein. Een simpel construct met één ambtelijke organisatie, één college en één gemeenteraad. Net als bij de ambtelijke fusie bedragen de projectkosten (aanloopkosten) indicatief Daarnaast moet rekening gehouden worden met de kosten van het sociaal plan en incidentele kosten rondom (her)huisvesting naar één pand. Vergoeding van het Rijk voor de transitie van Deze vergoeding is dekkend voor alle transitiekosten, wachtgelden en afvloeiingsregelingen van bestuur, griffie en gemeentesecretaris. In deze kosten zijn ook kosten begrepen die verbonden zijn aan een personele kwaliteitsimpuls*. De besparing als gevolg van gezamenlijke huisvesting varieert van ca tot , afhankelijk van de te maken keuzes. Transitiekosten: Dit zijn de kosten die zijn gemoeid met de overgang naar één van de drie samenwerkingsmogelijkheden. Het zijn kosten voor een eventueel sociaal plan (daarin worden de personele gevolgen van een reorganisatie geregeld), nieuwe of andere huisvesting van de organisatie en de organisatie van de overgang (projectkosten). 5

6 Exploitatie: Hierbij gaat het onder meer om de kosten voor de uitvoerende taken van de gemeente zoals groenbeheer, handhaving en sociale zaken. Daarnaast de kosten voor de ondersteunende organisatieonderdelen (overhead) zoals Financiën en Juridische Zaken en de kosten voor de leidinggevende functies (management). Kwaliteitsimpuls: Dit is een gebeurtenis of handeling gericht op het verbeteren van bijvoorbeeld de deskundigheid van het personeel. Primaire proces: Alle activiteiten die rechtstreeks een bijdrage leveren aan een product en/of dienst. Bijvoorbeeld het afgeven van een vergunning of paspoort. Stap D. Wat is er nodig voor de samenwerking: Kritische succesfactoren. Om de samenwerking tot een succes te maken moet volgens de onderzoekers aandacht worden besteed aan: Goede onderlinge verhoudingen Een stip aan de horizon en een heldere planning. Een aanpak gericht op succes. Voldoende binding met de gemeenschap. 5 Wat zijn de adviezen en aanbevelingen? In het rapport worden de voor- en nadelen van de uitgangsposities en toekomstmogelijkheden van beide gemeenten puntsgewijs op een rij gezet. Dit alles leidt tot de volgende adviezen: ( ) Bestuurlijke opschaling (herindelen) biedt daarbij het beste bestuurlijk perspectief en is voor beide gemeenten kosteneffectief; De stip op de horizon (het perspectief) voor de gemeenten Zaltbommel en Maasdriel is vanuit het oordeel van Berenschot de vorming van één gemeente Bommelerwaard. Een perspectief dat alleen vorm kan krijgen bij voldoende draagvlak en dat nadere inkleuring verdient vanuit de gemeenschap. Ook het politiek-bestuurlijk draagvlak in Zaltbommel voor een herindeling is op dit moment te gering. Wij adviseren nadrukkelijk een raadpleging van de gemeenschap te houden over het toekomstperspectief. Een ambtelijke fusie is een goede en betekenisvolle stap naar verdere samenwerking mits verbonden met verdieping van de strategisch tactisch samenwerking, mede met het oog op de wenselijke harmonisatie van beleid bij een dergelijke fusie. Wij adviseren het proces naar zo n fusie en verdieping van de inhoudelijke samenwerking nu in werking te stellen. Het huidige samenwerkingsproces zou gediend zijn met meer gezamenlijkheid. Een gezamenlijkheid die steeds meer en intensiever de gemeenschap en het gebied van de Bommelerwaard centraal stelt. Wij adviseren aan het samenwerkingsproces apart aandacht te besteden in enigerlei vorm van een gezamenlijk leerproces. ( ) 6 Wat zijn de mogelijke vervolgstappen? De onderzoekers geven het volgende tijdpad aan voor hun adviezen: April 2017 maart 2018: Stappen maken in de tactisch/strategische samenwerking : Raadplegen gemeenschap. Vanaf 1 januari 2019: Ambtelijke fusie : Leren van en investeren in elkaar. 6