Stageverslag Eddy van Hijum Zwolle, 11 december 2015
Voorwoord Als provincie Overijssel hebben we de ambitie de meest ondernemersvriendelijke provincie van Nederland te zijn. Om deze ambitie te kunnen realiseren vind ik het belangrijk het bedrijfsleven en dan met name het MKB hierbij nadrukkelijk te betrekken. Hoe ervaart het bedrijfsleven het om in onze provincie te ondernemen? Wat zijn de uitdagingen voor het MKB? Op welke wijze kan de provincie ondersteunen zodat in onze mooie provincie de economie toekomstbestendig is en behoud en groei van werkgelegenheid geborgd is? Om antwoorden te krijgen op bovenstaande vragen heb ik aan het MKB gevraagd mij een stageplaats aan te bieden. 70 MKB bedrijven hebben hierop gereageerd. Bij acht bedrijven heb ik daadwerkelijk stage gelopen en ervaring opgedaan. Zo heb ik een uitstekende inkijk gekregen in de specifieke vraagstukken waar het MKB mee kampt. Omdat er zich ook agrarisch ondernemers hadden aangemeld, heeft mijn collega gedeputeerde Hester Maij enkele bedrijven uit deze sector bezocht. Dit stageverslag geeft kort en bondig mijn ervaringen en indrukken weer. Met deze ervaringen en de informatie verkregen uit de MKB rondtafelbijeenkomst van 11 december gaan wij ons economisch beleid aanscherpen. Ik wil dan ook graag alle MKB bedrijven en de aan het MKB gelieerde organisaties bedanken voor deze input. Ik kijk uit samen met u stappen te zetten om de ambitie om de meest ondernemersvriendelijke provincie te zijn waar te maken. Eddy van Hijum Gedeputeerde Economie, Financiën en Deelnemingenbeleid 2 Stageverslag Eddy van Hijum
Stagebedrijven 1. Landgoed De Holtweijde 2. Machinefabriek Geurtsen 3. Move4Mobile 4. Vredenburg Installatietechniek 5. Schuitemaker Machines 6. Dunnewind Groep 7. Groothuis Bouwgroep 8. Braakhuis Borne Bedrijven 9. De Groot Veevoeders en Agriservice (gedeputeerde Hester Maij) 10. Jansen Wijhe BV (gedeputeerde Hester Maij) 11. Familie Jonkman (gedeputeerde Hester Maij) 11 december 2015 3
Algemene indrukken Ondernemers zijn trots op hun bedrijf en haar werknemers. Ze laten dit graag zien. Soms zijn ze zelf gestart en soms is er een lange familietraditie. Menig bedrijf heeft moeilijke tijden moeten doorstaan. Er zijn veel familiebedrijven. Mooi is te zien dat het financieel rendement op korte termijn niet het enige is dat telt maar continuïteit het meest belangrijk is. Er wordt een groot belang gehecht aan goede medewerkers, vakmanschapis hierbij belangrijk. De bedrijven hebben oog voor hun bredere maatschappelijke verantwoordelijkheid. (participatiewet, ouderen, duurzaamheid) en plek in de samenleving (sponsoring). Ondernemers hebben zelf het gevoel dat het belang van het MKB wordt onderschat, dit verklaard mede de positieve respons op het stage initiatief. Veel ondernemers vragen van overheden een houding van ondernemend meedenken in kansen en mogelijkheden. Ze vragen niet het onmogelijke, maar wel snelheid en duidelijkheid. Vooral in Twente is er bij het MKB kritiek op het grote aantal ondernemerclubs, de vele overlegcircuits en het gebrek aan daadkracht. 4 Stageverslag Eddy van Hijum
Ervaringen en indrukken In alle gesprekken is gevraagd naar de factoren die van belang zijn om te (kunnen) groeien en de rol van de overheid daarbij. Deze factoren kunnen geclusterd worden in een zevental onderwerpen. 1. Ondernemerschap en groei 2. Toegang tot arbeidsmarkt 3. Toegang tot kennis 4. Toegang tot kapitaal 5. Aantrekkelijke vestigingsplaats 6. Maatschappelijk verantwoord ondernemen 7. De overheid als klant 11 december 2015 5
Ondernemerschap en groei In het huidige beleid is veel aandacht voor (high tech) start ups. Meeste bezochte bedrijven zijn familiebedrijven. De opvolging was niet altijd vanzelfsprekend. Meer aandacht gewenst voor functioneren familiebedrijf en opvolging. In bedrijven zelf is er aandacht voor sociale innovatie, beter presteren met huidige werknemers. Mogelijkheden voor ondernemen over de grens, sterker bewustzijn nodig van Duitsland als kans (m.n. maakindustrie). Het aanpassingsvermogen van bedrijven wordt door de snel veranderende omgeving op de proef gesteld. Samenwerken tussen bedrijven onderling wordt als belangrijk beschouwd. Samenwerking komt echter niet altijd vanzelfsprekend van de grond. Vertrouwen onderling en een gelijke inbreng van alle partijen zijn hierbij belangrijke factoren. 6 Stageverslag Eddy van Hijum
Toegang tot arbeidsmarkt Het onderwijs sluit onvoldoende aan op gevraagde competenties/vaardigheden, nieuwe werknemers leren het vak echt op de werkvloer. Het onderwijs zoekt wel relatie met het bedrijfsleven, maar bedrijven hebben ook last van versnippering/ concurrentie in het (beroeps-)onderwijs. Het is van groot belang om jongeren al vroeg te interesseren voor leren en werken in de techniek; imago sluit niet aan bij (snel veranderende) realiteit. Techniek ontwikkelt zich razendsnel; enorm belang bij mogelijkheden tot scholing en een leven lang leren (sectorfondsen, persoonsgebonden budgetten). Bijzondere aandacht nodig voor ouderen, duurzame inzetbaarheid. Kan deze categorie nog meekomen? Is hier een stimulans van de overheid noodzakelijk? Wet- en regelgeving legt veel risico s bij de ondernemer, waardoor het niet aantrekkelijk is om mensen in vaste dienst te nemen (ontslagrecht, loondoorbetaling, flexwet) Behoefte aan (enige) flexibiliteit, desondanks is vast contract de norm. Door snelle ontwikkelingen is er steeds meer behoefte aan hoger geschoold personeel. Er is zorg voor het lange termijn perspectief van het niveau MBO 2 en 3. Ondernemers zoeken ook via zij-instroom naar mogelijkheden. Omscholingsmogelijkheden zijn derhalve belangrijk. Ondernemers zijn geholpen bij echte matching van vacatures in de vorm van bijvoorbeeld een MKB mobiliteitscoach. 11 december 2015 7
Toegang tot kennis Ondernemers zijn blij met de aanwezigheid van UT en de hogescholen. Desondanks: praktische betekenis voor concrete productontwikkeling wordt als beperkt ervaren, bedrijven hebben ook een aantal minder goede ervaringen. Dynamiek van bedrijfsleven sluit niet altijd aan op dynamiek bij kennisinstellingen. Er is wel behoefte aan samen te ontwikkelen en het delen van kennis (strategisch inspelen op ontwikkelingen in de markt). Kennis delen is een lastige opgave (ervaring leert dat anderen soms alleen halen maar niets brengen), toegevoegde waarde van bestaande netwerken wordt betwijfeld en/of is deels onbekend. Bekendheid met loketten die toegang kunnen geven tot kennis (Kennispoort, Kennispark) is redelijk, maar ervaring is beperkt. 8 Stageverslag Eddy van Hijum
Toegang tot kapitaal Wisselende ervaringen; familiebedrijven relatief sterk gekapitaliseerd, desondanks ook negatieve ervaringen met afnemende kredietverlening banken. Qredits als alternatief wel bekend, maar ook berucht vanwege hoge rentes. Relatieve onbekendheid met provinciale fondsen, Wadinko, Europese subsidies. Ondernemers verdiepen zich beperkt in de mogelijkheden, beeld: kost veel tijd en gedoe, doe het wel zonder. Provinciale financieringsinstrumenten kennen eenzijdige focus op beperkt aantal topsectoren. Wel aantal voorbeelden gezien van geslaagde innovaties gefinancierd met Europees geld. Zorgen over verstoring level playing field door Europese subsidies voor fabrieken in Oost Europa die dezelfde machines maken, Nederland is braafste van de klas. 11 december 2015 9
Aantrekkelijke vestigingsplaats Ondernemers hechten aan meedenkende en meewerkende overheid, ja, mits in plaats van nee, tenzij. Ervaringen met pro-actieve houding gemeenten verschillen sterk, Rijssen-Holten (meest MKB-vriendelijke gemeente) is positief voorbeeld. Duitsland trekt aan ondernemers: ruimte, lage grondprijs, snelheid bij vestiging. Provincie kan goed/integraal accountmanagement bevorderen bij wens tot vestiging of verplaatsing. Denk als provincie voor wat betreft vestigingslocaties niet voor ondernemers, maar durf wel te kiezen. Bereikbaarheid (wegen, maar ook digitaal). Ruimte voor starters/groeiers: kantoren en bedrijventerreinen. 10 Stageverslag Eddy van Hijum
Maatschappelijk verantwoord ondernemen Grote bereidheid om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt een kans te geven, wel oog houden voor risico s en kosten. Kritiek op SROI, kan MKB-vriendelijker door inzet Prestatieladder Sociaal Ondernemen, belonen goede score en internaliseren doelgroep (minder focus op kaartenbakken vanwege verdringing). Energielasten beperken en verduurzamen productieproces als aandachtspunt, huidige regeling werkt onvoldoende. 11 december 2015 11
De overheid als klant Launching customer bij innovatie, EMVI als uitgangspunt in plaats van laagste prijs. Kansen voor MKB in aanbestedingsbeleid, mogelijkheden voor clusters van MKB bedrijven bij aanbestedingen in plaats van harde eisen aan omvang/omzet/ervaring. Administratieve lasten en verantwoording, vertrouwen in plaats van wantrouwen. Aandacht voor betalingstermijnen, 30-dagennorm. 12 Stageverslag Eddy van Hijum