EINDVERSLAG SEMESTER III EQ1D Dit rapport is geschreven voor de Haagse Hogeschool. Op deze hogeschool volg ik de duale opleiding HBO elektrotechniek. In dit rapport is de ontwikkeling van de competenties zoals vastgesteld in leercontract 3 onderbouwd. Doormiddel van deze onderbouwing kan worden aangetoond dat de competenties zijn ontwikkeld tot het vooraf in het leercontract beoogde niveau.
Eindverslag werkend leren Semester III EQ1D G.M. Brouwer Voorburg 16-02-2014 De Haagse Hogeschool
Voorwoord Op dit moment ben ik tweedejaars student elektrotechniek duaal. Dit houdt in dat ik 28 uur per week werk en daarnaast de opleiding HBO elektrotechniek volg. Door 28 uur per week te werken wordt vrijstelling verkregen van projecten. Het is daarbij natuurlijk wel noodzakelijk dat de werkplek direct verband houdt met de opleiding HBO elektrotechniek. De competenties die de reguliere studenten behalen door middel van projecten op de hogeschool worden zodoende door de duale studenten behaald door het verrichten van de aan de opleiding gerelateerde werkzaamheden. Dit rapport is bedoeld voor mijn docent Henk van Woerden die namens de hogeschool mij begeleidt in het duale leertraject. Daarnaast is dit rapport uiteraard ook beschikbaar voor geïnteresseerden. Tot slot wil ik vermelden dat dit rapport mede tot stand is gekomen door Jacobs Engineering en Dosign Engineering. Deze twee bedrijven hebben ervoor gezorgd dat ik als duaal student aan de slag kan bij Jacobs Engineering. Daarnaast wil ik mijn begeleiders: Kees Peelen, Aad van Dijk, John Huver en Nico van der Molen bedanken voor hun ondersteuning en uitleg tijdens het werk. Ook wil ik hen bedanken voor het mogelijk maken van het verrichten van leerzame werkzaamheden waardoor het voor mij mogelijk was een goed leercontract met voor mij uitdagende werkzaamheden op te stellen. Voorburg, 16-02-2014
Inhoudsopgave Samenvatting 5 1. Inleiding 6 2. Uitleg competentiematrix 7 3. Het project 8 4. Ontwikkeling competentie inzicht 9 5. Ontwikkeling competentie ontwerpen 10 6. Ontwikkeling competentie werken in een team 12 7. Conclusie 13 Literatuurlijst 14 Appendix I 15 Appendix II 16 Appendix III 23 Appendix IV 33
Samenvatting Aan het begin van het derde semester is vastgesteld aan welke competenties er zou gaan worden gewerkt. Ook is vastgesteld door middel van welke taken dit zou worden gaan. Dit is vastgelegd in leercontract 3. Dit eindverslag is opgesteld om te onderbouwen dat aan de beoogde ontwikkeling van de competenties volgens leercontract 3 is voldaan. Er zijn twee projecten waarop ik dit semester mijn competenties heb ontwikkeld. Het eerste is het C-DP38 project wat is gestart om de emissie te reduceren. Het andere project is het C-DO36 project wat als doel heeft om gebruikt te maken van milieuvriendelijker koelvloeistoffen. De competenties inzicht heb ik onder begeleiding ontwikkeld door site visits uit te voeren, een EDB training te volgen, blokschema s te maken en een materiaallijst op te stellen. Dit heb ik gedaan onder geringe begeleiding en dit waren uitdagende en soms ook lastige taken. De competentie inzicht heb ik dus ontwikkel tot niveau 2. Dit is onderbouwd met o.a. een voorbeeld van een door mij gemaakt blokschema in appendix IV. De competentie ontwerpen heb ik ontwikkeld door het afgelopen semester onder begeleiding een instrument index en specificaties te maken. Dit waren uitdagende en soms ook lastige taken vandaar dat ik deze competentie heb ontwikkeld tot niveau 2. Dit is onderbouwd met een voorbeeld van een instrument index in appendix II en 3 voorbeelden van drie verschillende soorten specificaties in appendix III. Dit semester heb ik veel moeten overleggen met collega s. De keuze die op instrumentatie gebied zijn gemaakt heb ik doorgespeeld aan de andere disciplines. Met deze disciplines is vervolgens overlegd of de keuze die gemaakt is op instrumentatie gebied ook op het gebied van hun discipline is te implementeren. Alle taken die horen bij de ontwikkeling van deze competentie heb ik uitgevoerd. Het niveau van deze competentie ligt nu op niveau 2. Soms had ik er namelijk begeleiding bij nodig en er kwamen geregeld lastige vragen naar boven. Alle geplande werkzaamheden in overeenstemming met leercontract 3 zijn verricht. De taken heb ik voldoende kunnen onderbouwen met voorbeelden en/of uitleg. Zodoende kan geconcludeerd worden dat alle competenties zijn ontwikkeld tot het niveau als beoogd in het leercontract. 5
1. Inleiding Dit rapport is geschreven voor de Haagse Hogeschool. Op deze hogeschool volg ik de duale opleiding HBO elektrotechniek. In dit rapport is de ontwikkeling van de competenties zoals vastgesteld in leercontract 3 onderbouwd. Doormiddel van deze onderbouwing kan worden aangetoond dat de competentie is ontwikkeld tot het vooraf in het leercontract beoogde niveau. Duaal studeren betekend leren en werken naast elkaar. Het werk dient gerelateerd te zijn aan de studie HBO elektrotechniek. Zodoende kan de duale HBO elektrotechniek student in plaats van aan projecten deel te nemen op de Haagse Hogeschool om competenties te ontwikkelen, zoals de voltijd HBO elektrotechniek student doet, competenties ontwikkelen op zijn werkplek. Daar zijn wel eisen aan verbonden. Op deze werkplek dient de student een vaste mentor te hebben. Met deze mentor stelt de student aan het begin van elk semester een leercontract op. Daar staat in door middel van welke taken de student een competentie gaat ontwikkelen. Dit leercontract is terug te vinden in Appendix I. De Haagse Hogeschool wil dit leercontract inzien en goedkeuren. Vervolgens wordt halverwege het semester een voortgangsverslag geschreven om aan te tonen dat de ontwikkeling van de competenties op schema ligt. Als er tussentijds wijzigingen zijn opgetreden in het leercontract dient dat in het voortgangsverslag te worden onderbouwd en indien nodig een herzien leercontract te worden opgesteld. Aan het eind van het semester wordt ter afsluiting een eindverslag overlegd. Hierin wordt de ontwikkeling van de vooraf in het leercontract vastgelegde competenties onderbouwd. Doormiddel van deze onderbouwing kan worden aangetoond dat de competentie is ontwikkeld tot het vooraf in het leercontract bepaalde niveau. De exacte gang van zaken rondom het duale leertraject staat omschreven in een handleiding [1]. Hierin staan templates van alle documenten die ingeleverd dienen te worden. Ook staat beschreven hoe de beoordeling plaats vindt. Zoals overeengekomen in het leercontract heb ik gewerkt aan de competenties: inzicht, ontwerpen en werken in een multidisciplinair team. In hoofdstuk 2 wordt de competentiematrix uitgelegd. Aan de hand van deze matrix wordt bepaald op welk niveau de competentie zit. Op die manier is het voor u duidelijk wat er bedoeld wordt met competentieniveau s. In hoofdstuk 3 wordt nadere informatie gegeven over het project waarop ik aan de competenties heb gewerkt. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 onderbouwd hoe de competentie inzicht zich heeft ontwikkeld tot niveau 2. In hoofdstuk 5 wordt onderbouwd hoe de competentie ontwerpen zich heeft ontwikkeld tot niveau 2 en in hoofdstuk 6 hoe de competentie werken in een multidisciplinair team zich heeft ontwikkeld tot niveau 2. Ten slotte volgt uit de conclusie of de in het leercontract beoogde ontwikkeling plaats heeft gevonden. 6
2. Uitleg competentiematrix Om elk semester het onderdeel werkend leren succesvol af te ronden is het noodzakelijk om competenties naar een hoger niveau te brengen. Binnen de studie elektrotechniek wordt gewerkt aan de volgende tien competenties: 1. Inzicht krijgen 2. Ontwerpen 3. Plannen 4. Uitvoeren 5. Werken in een team 6. Projectleiding geven 7. Oriëntatie op het beroep 8. Omgaan met verschillende culturen 9. Leren leren 10. Professionaliseren Om de competenties naar een hoger niveau te helpen wordt het niveau van een competentie ingedeeld aan de hand van een competentie matrix die hieronder in Tabel 1 staat weergegeven. Aan de hand van deze matrix kan een duidelijk beeld verkregen worden van het niveau van de competentie. rol van de student taak van de student geleid zelfstandig sturend eenvoudig 1 2 3 lastig 2 3 >3 complex 3 >3 >3 Tabel 1: competentiematrix In dit verslag zal telkens worden gerefereerd aan deze competentie matrix. Aan de hand van de competentiematrix zal worden uitgelegd waarom een competentie naar een hoger niveau is gebracht. 7
3. Het project Al geruime tijd werk ik op het kantoor van Jacobs te Hoogvliet. Vanaf het begin van semester drie ben ik werkzaam geweest op het project C-DZ38. Na twee maanden is dit project abrupt afgebroken en ben in voor dezelfde opdrachtgever namelijk DuPont op het project C-DO36 gaan werken. Op dat project werk ik tot nu toe. Wat beide projecten inhouden is hieronder kort uiteengezet. Het C-DZ38 project was een project wat tot doel had de hoeveelheid uitstoot exact te meten. Aan de hand van die resultaten kon dan worden bepaald of het desbetreffende mengsel van gassen al dan niet zou worden afgefakkeld om zo de uitstoot te reduceren. Wegen het verleggen van prioriteiten en gebrek aan budget is dit project in de ontwerpfase beëindigd. Vanwege het toepassen van minder gevaarlijke koelvloeistoffen worden er twee compressoren vervangen. Om dit alles in goede banen te leiden is het project C-DO36 in het leven geroepen. Tijdens dit project zullen er twee nieuwe compressoren geplaatst worden. De beide compressors zijn als package unit besteld. Dit houdt in dat alles wat nodig is om de compressoren te laten werken, denk hierbij aan instrumentatie, PLC etc., als een geheel door een leverancier geleverd en gebouwd wordt. Naast deze twee package units omvangt het project nog een gebied dat uitgedacht en ontworpen dient te worden door Jacobs. Voor dat gebied buiten de package units verricht ik nu werkzaamheden betreffende de discipline instrumentatie. 8
4. Ontwikkeling competentie inzicht Competentieomschrijving Analyse van de opdracht, doorgronden van de opdracht zodat een inschatting gemaakt kan worden met betrekking tot de benodigde kennis en vaardigheden, de gerelateerde taken/raakvlakken en de benodigde disciplines (zie dit breed; bijvoorbeeld IPO, CI); mate van innovatie. Taken in overeenstemming met leercontract Aan de hand van de projectomschrijving en relevante tekeningen blokschema s opgesteld. Diverse site visits. EDB (Engineering DataBase) training gevolgd. Material Take Off (MTO) gemaakt. Verband met de competentie Wanneer een project van start gaat is het belangrijk dat er een globaal overzicht ligt waaruit afgeleid kan worden wat er moet gebeuren op het project. Op ingenieursbureaus is het gebruikelijk dat hiervoor een blokschema wordt gemaakt. Als er een goed blokschema is gemaakt kan de opdracht gemakkelijk doorgrond worden. Doormiddel van site visits wordt het voorstellingvermogen vergroot. Hierdoor is het mogelijk om dingen voor te stellen in de werkelijkheid. Zodoende wordt het praktisch inzicht vergroot en kan er een betere inschatting van de mogelijkheden worden gemaakt. Bij Jacobs wordt voor grote projecten gebruik gemaakt van een Engineering Database afgekort EDB. Elke discipline voorziet die database van de aan zijn disciplines gerelateerde data. Als voorbeeld: er moet een specificatie gemaakt worden voor een druktransmitter. De discipline proces zet dan onder het tagnummer van de druktransmitter alle proces data van de leiding waarop de druktransmitter zit. De discipline instrumentatie vult de rest van de gegevens aan zodat de datasheet compleet wordt. Door gebruikt te maken van EDB wordt er inzicht verkregen wat elke discipline voor zijn rekening neemt. Het maken van een MTO is tegenwoordig zeer belangrijk. Aan de hand van een MTO wordt beslist of een project uiteindelijk tot in detail wordt uitgedacht en uiteindelijk wordt uitgevoerd. Het is dus zeer belangrijk dat alle benodigde materialen worden meegenomen in de MTO. Inzicht in het project is hierbij dus een pre! Competentieontwikkeling Alle taken die in het leercontract gekoppeld waren aan het ontwikkelen van deze competentie zijn uitgevoerd. Om dit te onderbouwen is in Appendix IV een blokschema toegevoegd aan dit verslag. Deze taken heb ik onder begeleiding uitgevoerd. Dit waren geen makkelijke taken en vandaar dat ik de competentie heb ontwikkeld tot niveau 2. 9
5. Ontwikkeling competentie ontwerpen Competentieomschrijving Specificaties vertalen naar oplossingen en vervolgens een keuze maken uit de verschillende oplossingen. De volgende stap in het ontwerpen is het dimensioneren, programmeren, coderen en/of configureren. Taken in overeenstemming met leercontract Instrument Index opstellen. Specificaties maken. Verband met competentie De eerste stap om iets te specificeren is een lijst maken met de te specificeren onderdelen. Op de instrumentatieafdeling van een ingenieursbureau wordt dit gedaan door een instrument index op te stellen. Dit is een lijst van alle instrumenten die op een project gekocht, weggehaald of gemodificeerd dienen te worden. Om een keuze te maken uit verschillende oplossingen is het noodzakelijk om een specificatie te maken. De instrument technicus kan dan beslissen welk meetprincipe toegepast kan worden. Door deze vervolgens bij verschillende leveranciers in te dienen krijgt de hij de keus de beste aanbieding te kiezen bij een specificatie. Ontwikkeling van de competentie Op het project C-DO36 heb ik de volledige instrument index gemaakt. Ook heb ik op datzelfde project alle specificaties gemaakt. Het betreft de specificaties voor de volgende instrumenten: Magnetische flowmeter Thermal relief valve Pressure relief valve Pressure transmitter Control valve Self-acting valve Pressure gauge Ontwikkeling van de competentie Om te onderbouwen dat ik deze competentie heb ontwikkeld tot niveau 2 kan in appendix II een voorbeeld gevonden worden van een door mij gemaakte instrument index voor het project C-DO36. In het kort zal ik de belangrijkste elementen in de instrument index noemen. De index is eigenlijk een lijst met alle instrumenten waar het project betrekking op heeft. Allereerst wordt altijd het tagnummer van het instrument weergegeven. Dit tagnummer is een uniek nummer voor een instrument. Ook wordt weergegeven waar het instrument zich ongeveer 10
bevindt. Dit gebeurt vaak door een area code en/of een gebouw code weer te geven. Daarnaast wordt omschreven wat voor instrument het is. Tot slot is het belangrijk om te omschrijven waar het voor dient (service). Een voorbeeld van een door mij opgezette instrument index is te vinden in Appendix II. De complete instrument index is niet opgenomen in de Appendix II. Dit omdat dit niets extra s toevoegt. Voorbeelden van de volgende specificaties zijn opgenomen in Appendix III: magnetische flowmeter, control valve en pressure transmitter. Deze specificaties heb ik gemaakt onder begeleiding en zijn toegevoegd als Appendix III d om de ontwikkeling te onderbouwen. In deze specificaties is duidelijk af te lezen aan welke eisen het instrument dient te voldoen. Daarnaast is ook weergegeven in het voorblad aan welke normen de instrumenten moeten voldoen. Hierbij geldt hetzelfde als voor Appendix II. Het kan zijn dat niet het complete document is toegevoegd om dezelfde reden als dit gebeurd is voor Appendix II. Alle taken die horen bij de ontwikkeling van deze competentie tot niveau twee heb ik uitgevoerd. Ook heb ik voorbeelden gegeven van deze taken en heb ik kort uitgelegd wat de documenten die horen bij de taken weergeven. Zodoende kan geconcludeerd worden dat ik de competentie ontwerpen heb ontwikkeld tot niveau 2. 11
6. Ontwikkeling competentie werken in een team Competentieomschrijving Deze competentie omvat de rollen voorzitter, notulist en deelnemer in vergaderingen. Een relatie met de opdrachtgever onderhouden, onderlinge werkverdeling, verslaglegging; elkaar informeren en presenteren zijn componenten die het werken in een team ook omvatten. Ook de relatie met andere disciplines hoort hierbij. Taken in overeenstemming met leercontract Overleg met diverse disciplines. Verband met de competentie Dit is een van de belangrijkste dingen in mijn ogen op een project. De relaties met de disciplines is zeer belangrijk. Zij bekijken bijvoorbeeld een specificatie met een andere blik. Het kan ook belangrijk zijn om met verschillende disciplines de juiste oplossing voor een bepaald probleem te zoeken. Ook ik het zeer belangrijk om af te spreken wie wat doet. Soms kan een handeling namelijk op het grensgebied van twee disciplines liggen. Competentieontwikkeling Op het project C-DO36 heb ik een nauwe relatie onderhouden met de disciplines proces en werktuigbouw. Met de discipline proces was het belangrijk om te overleggen welk principe het best kon worden toegepast voor een bepaalde meting. Aan de discipline werktuigbouw moest ik geregeld de inbouwmaten van instrumenten doorgeven. Geregeld was het ook noodzakelijk dat er interdisciplinaire checks werden uitgevoerd. Na bijvoorbeeld het maken van een specificatie is het belangrijk dat de disciplines proces en werktuigbouw er nog een blik op werpen. Er staan namelijk ook gegevens op die zij hebben voorzien. Zo kunnen zij hun eigen werk nog checken en naar het werk van mij kijken. Hierbij werd uiteraard veel interdisciplinair overlegd. In tegenstelling met toen ik vorig jaar begon te werken aan deze competentie was de communicatie tussen de verschillende disciplines een stuk oppervlakkiger. Dit semester ging de communicatie tussen verschillende disciplines hoofdzakelijk over technisch inhoudelijke zaken. In die zin ben ik dan ook zeker gegroeid op het gebied van deze competentie. Het gebeurde dat er tijdens het overleg lastige vragen naar voren kwamen. Met enige begeleiding kwam ik daar dan altijd wel uit. Geconcludeerd kan dus worden dat dat deze competentie zich heeft ontwikkeld tot niveau 2. 12
7. Conclusie Door onder geringe begeleiding blokschema s te maken, site visits te verrichten, EDB training te volgen en een MTO te maken heb ik gewerkt aan de ontwikkeling van de competentie inzicht. Dit waren lastige en uitdagende taken voor mij en daarom ligt deze competentie nu op niveau 2 Aan de competentie ontwerpen heb ik gewerkt door een instrument index te maken en specificaties voor verschillende instrumenten op te stellen. Dit waren de meest uitdagende werkzaamheden voor mij dit semester. Dit was helemaal nieuw voor mij en daarom heb ik er ook begeleiding bij gehad. De competentie ontwerpen ligt daarom nu op niveau 2. Ten slotte heb ik deze periode mijzelf ontwikkeld op het gebied van werken in een team. Doordat ik dit semester mij genoodzaakt voelde technisch inhoudelijk met andere disciplines te communiceren wat soms best lastig was heb ik de competentie werken in een team ontwikkeld tot niveau 2. 13
Literatuurlijst [1] Witte, P. (2012). Handleiding werkend leren. Den Haag: Haagse Hogeschool. 14
Appendix I Student: Rens Brouwer De Haagse Hogeschool Elektrotechniek Leercontract 3 Datum gereed Nr. Omschrijving van de taak Competentie Niveau Planning Oplevering Beoordeeld door 1 Aan de hand van de projectomschrijving en relevante tekeningen blokschema s opgesteld. Inzicht 2 2 Diverse site visits. Inzicht 2 3 EDB (Engineering DataBase) training gevolgd. Inzicht 2 4 Material Take Off (MTO) gemaakt. Inzicht 2 5 Instrument Index opstellen. Ontwerpen 2 6 Specificaties maken. Ontwerpen 2 7 Werken in een Overleg met diverse diciplines. team 2 15
Appendix II 16
17
18
19
20
21
22
Appendix III 23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
Appendix IV 33
34